Cambios

Busca en cnbGuatemala con Google

sin resumen de edición
Línea 1: Línea 1: −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (55).png|right|400px]]
+
{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (55).png|right|250px]]
 
{{DISPLAYTITLE:Una’ta yi uk’anpes ub’ijyar e ojronerob’ (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
 
{{DISPLAYTITLE:Una’ta yi uk’anpes ub’ijyar e ojronerob’ (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
 
__TOC__
 
__TOC__
   −
==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:==
+
==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x==
 
#E maxtak unatob’ uk’apesob’ e uyokir e ojronerob’. Una’ta uk’anpes e jun tama uyutirach e ojronerob’ maya.  
 
#E maxtak unatob’ uk’apesob’ e uyokir e ojronerob’. Una’ta uk’anpes e jun tama uyutirach e ojronerob’ maya.  
 
#E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ ub’ijrar ojronerob’ tama uyojroner ob’. Una’ta utz’ijb’ob’ yi o’jronob’ tamar taka inte’ janb’yarir.
 
#E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ ub’ijrar ojronerob’ tama uyojroner ob’. Una’ta utz’ijb’ob’ yi o’jronob’ tamar taka inte’ janb’yarir.
</div>
     −
== ==
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
   
Una’tanwa’r uyokir utz’ijb’anar, uk’ani ukansena’r kochwa’ uk’ani tz’ijb’ab’ir e ojroner Ch’orti’.  
 
Una’tanwa’r uyokir utz’ijb’anar, uk’ani ukansena’r kochwa’ uk’ani tz’ijb’ab’ir e ojroner Ch’orti’.  
   Línea 16: Línea 15:  
Una´ta ke’ e ojorner xe’ me’yrir u’t e tz’ijb’ ukojko.
 
Una´ta ke’ e ojorner xe’ me’yrir u’t e tz’ijb’ ukojko.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r uk’ani twa’ akani tuno’r e ojronerob’ xe’ ub’ajner u’t taka atz’ijb’antz’a  
 
E ajkanwa’r uk’ani twa’ akani tuno’r e ojronerob’ xe’ ub’ajner u’t taka atz’ijb’antz’a  
    
Una’ta kochwa’ twa’ upejku’t yi kochwa’ twa’ utz’ijb’a.  
 
Una’ta kochwa’ twa’ upejku’t yi kochwa’ twa’ utz’ijb’a.  
  −
      
'''Kakanw’ik e ojronerob’ irob’:'''  
 
'''Kakanw’ik e ojronerob’ irob’:'''  
Línea 27: Línea 24:  
Tun, mut, sinam, u’t, jun, te’, ch’akte’, pak’b’ar
 
Tun, mut, sinam, u’t, jun, te’, ch’akte’, pak’b’ar
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (56).png|center|500px]]
+
<center>
 +
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (56.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (56.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (56.3).png
 +
</gallery>
 +
</center>
    
Ukani ub’an e ojronerob’ xe’ me’yrir u’t e tz’ijb’ ukojko twa’ utz’ijb’anar; b’an kochwa’ e’ra.  
 
Ukani ub’an e ojronerob’ xe’ me’yrir u’t e tz’ijb’ ukojko twa’ utz’ijb’anar; b’an kochwa’ e’ra.  
Línea 33: Línea 36:  
Tunob’, mutob’, ototob’, junob’, ch’aktyob’, pak’b’arob’ yi inmojrix.
 
Tunob’, mutob’, ototob’, junob’, ch’aktyob’, pak’b’arob’ yi inmojrix.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (57).png|center|500px]]
+
<center>
 +
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (57.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (57.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (57.3).png
 +
</gallery>
 +
</center>
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|left|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
 
Nakpat tya’ inwiri’x e me’ynob’ tichan intz’ijb’a ta nijun tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’n. Nakpat ink’ajti taka e ajkanseyaj.  
 
Nakpat tya’ inwiri’x e me’ynob’ tichan intz’ijb’a ta nijun tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’n. Nakpat ink’ajti taka e ajkanseyaj.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Inpatna ta niwotot:'''  
 
'''Inpatna ta niwotot:'''  
   Línea 50: Línea 55:  
Inche e me’ynob’ taka e ojronerob’ xe’ u’nb’i taka nitatob’, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
Inche e me’ynob’ taka e ojronerob’ xe’ u’nb’i taka nitatob’, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
    +
<div style="clear:both"></div>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Uk’anpesna’r e k’ab’ob’ xe’ inte’taka yi xe’ me’yrob’==
===3.1 UK’ANPESNA’R E K’AB’OB’ XE’ INTE’TAKA YI XE’ ME’YROB’.===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (58).png|center|250px]]
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (58.1).png|center|250px]]
  −
 
   
Ukansena’r e k’ab’ob’ tama e ojroner, k’ani twa’ awira jay la’r utz’ijb’anar.  
 
Ukansena’r e k’ab’ob’ tama e ojroner, k’ani twa’ awira jay la’r utz’ijb’anar.  
   Línea 69: Línea 68:  
   
 
   
 
Tya’ ayan ayan e k’ab’ob’ ira uyub’i kawa’re: Tz’yob’, wakaxob’, mutob’, winikob’
 
Tya’ ayan ayan e k’ab’ob’ ira uyub’i kawa’re: Tz’yob’, wakaxob’, mutob’, winikob’
 +
<center>
 +
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (57.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (56.1).png
 +
</gallery>
 +
</center>
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r ukani e intya’ch k’ab’ob’ xe’ akanse una’ta tya’ inkojt taka yi tya’ me’yrob’.  
 
E ajkanwa’r ukani e intya’ch k’ab’ob’ xe’ akanse una’ta tya’ inkojt taka yi tya’ me’yrob’.  
   Línea 77: Línea 81:  
   
 
   
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
+
<center>
 
+
<gallery widths=150px heights=150px>
 
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (59.5).png
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|65px]]
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (59.6).png
 
+
</gallery>
 
+
</center>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
In che inte’ me’yn tya’ ucheksu inkojt k’ab’a’ yi inte’ tya’ ucheksu me’yra k’ab’ob’.  
 
In che inte’ me’yn tya’ ucheksu inkojt k’ab’a’ yi inte’ tya’ ucheksu me’yra k’ab’ob’.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
Nakpat tya’ inwiri’x e me’ynob’ xe’ turob’ b’ajxan tz’ijb’an tama ajun tuk’a tuk’a awira tama e me’ynob’.  
 
Nakpat tya’ inwiri’x e me’ynob’ xe’ turob’ b’ajxan tz’ijb’an tama ajun tuk’a tuk’a awira tama e me’ynob’.  
    
Nakpat cheksun taka e ajkanseyaj.  
 
Nakpat cheksun taka e ajkanseyaj.  
      
'''Inche e sajkmayaj:'''  
 
'''Inche e sajkmayaj:'''  
Línea 99: Línea 101:  
Taka e k’ab’ob’ ira, inwejtz’u kocha’ twa’ intz’ijb’a tya’ ucheksu e inb’onir kab’ob’yi tya’ ub’ajner taka.
 
Taka e k’ab’ob’ ira, inwejtz’u kocha’ twa’ intz’ijb’a tya’ ucheksu e inb’onir kab’ob’yi tya’ ub’ajner taka.
   −
 
+
==K’ab’a’rir ==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
+
Pronombres
===3.2 K’AB’A’RIR===
  −
 
  −
Pronombres  
  −
 
   
K’ajtin kochwa’ kochwa’ uyub’i katz’ijb’a e k’ab’a’rirob’ tama e ojroner Ch’orti’.  
 
K’ajtin kochwa’ kochwa’ uyub’i katz’ijb’a e k’ab’a’rirob’ tama e ojroner Ch’orti’.  
   Línea 111: Línea 109:  
Cheksun taka inte’ janb’ya’rir kochwa’ kak’anpes.  
 
Cheksun taka inte’ janb’ya’rir kochwa’ kak’anpes.  
   −
Ajk’un ana’ta e’ra: ne’n, ne’t, ja’xir, no’n, no’x, ja’xob’.  
+
Ajk’un ana’ta e’ra: '''ne’n, ne’t, ja’xir, no’n, no’x, ja’xob’'''.
    
Chen mojrix kanwa’r taka e kanseyaj ira, twa’ e ajkanseyaj ira alok’oy inb’utz.
 
Chen mojrix kanwa’r taka e kanseyaj ira, twa’ e ajkanseyaj ira alok’oy inb’utz.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
+
E ajkanwa’r ukani kochwa’ kochwa’ ak’anpespa e ojronerob’ ira.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|85px]]
  −
E ajkanwa’r ukani kochwa’ kochwa’ ak’anpespa e ojronerob’ ira.
   
   
 
   
 
Uwejtz’u taka. Upya’rob’ twa’ ukani wa’kchetaka.  
 
Uwejtz’u taka. Upya’rob’ twa’ ukani wa’kchetaka.  
Línea 125: Línea 121:  
Kawiri’k e me’ynob’ twa’ kakani kapejka kab’a tamar.  
 
Kawiri’k e me’ynob’ twa’ kakani kapejka kab’a tamar.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (60).png|center|500px]]
+
<center>
 
+
<gallery widths=150px heights=150px>
 
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (60.1).png
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (60.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (60.3).png
 +
</gallery>
 +
</center>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
   Línea 134: Línea 134:  
B’an kochwa’ e’ra: '''ne’n inpatna......'''
 
B’an kochwa’ e’ra: '''ne’n inpatna......'''
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
   
 
   
Línea 144: Línea 143:  
Inche e me’ynob’ takar, yi ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
Inche e me’ynob’ takar, yi ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
    +
==Uxejrir e k’ab’a’rirob’ ==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 +
Los sustantivos y su clasificación
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
  −
===3.3 UXEJRIR E K’AB’A’RIROB’===
  −
  −
Los sustantivos y su clasificación
  −
   
Twa’ e ajkanwa’r ukani tuno’r e k’ab’a’rirob’ uk’ani twa’ akanse inmojrach kanwa’r tamar, b’an kochwa’ waynij erer uyub’i awa’re ne’n inwayan, no’n kawayan, no’x ixwayan, ja’xirob’ awayanob’.  
 
Twa’ e ajkanwa’r ukani tuno’r e k’ab’a’rirob’ uk’ani twa’ akanse inmojrach kanwa’r tamar, b’an kochwa’ waynij erer uyub’i awa’re ne’n inwayan, no’n kawayan, no’x ixwayan, ja’xirob’ awayanob’.  
   Línea 157: Línea 153:  
Chen taka e mojr kanwa’rob’, ejtz’un awira.  
 
Chen taka e mojr kanwa’rob’, ejtz’un awira.  
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Una’ta uyusta e ojronerob’ taka e k’ab’a’rirob’.  
 
Una’ta uyusta e ojronerob’ taka e k’ab’a’rirob’.  
   Línea 165: Línea 160:  
ka chujki’ke me’ynob’ xe’ achekta ejmar.  
 
ka chujki’ke me’ynob’ xe’ achekta ejmar.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (61).png|center|500px]]
+
<center>
 
+
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (61.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (61.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (61.3).png
 +
</gallery>
 +
</center>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n:'''  
    
Nakpat xe’ kawira e me’ynob’, katz’ijb’a tuk’a tuk’a k’ab’a’rirob’ kak’anpes taka e me’ynob’ ira.
 
Nakpat xe’ kawira e me’ynob’, katz’ijb’a tuk’a tuk’a k’ab’a’rirob’ kak’anpes taka e me’ynob’ ira.
   −
 
+
<div style="clear:both"></div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==E ojroner yi e k’ab’ob’ xe’ a’xin nut’urkata==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.4 E OJRONER YI E K’AB’OB’ XE’ A’XIN NUT’URKATA===
  −
 
   
Sustantivos siempre poseídos. Uso de los prefijos que indican posesión; prefijos sin independencia morfológica.  
 
Sustantivos siempre poseídos. Uso de los prefijos que indican posesión; prefijos sin independencia morfológica.  
   Línea 192: Línea 190:  
Kansen mojrix ojronerob’ tya’ e ajkanwa’r uche ub’ajner
 
Kansen mojrix ojronerob’ tya’ e ajkanwa’r uche ub’ajner
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani uk’anpes e: '''u,a ka, ni''' tama utz’ijb’anar e ojronerob’ yi tama e b’ijnusyaj.
 
Ukani uk’anpes e: '''u,a ka, ni''' tama utz’ijb’anar e ojronerob’ yi tama e b’ijnusyaj.
   −
Nitata’
+
<center>Nitata’</center>
    
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (62).png|center|250px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (62).png|center|250px]]
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''
   Línea 208: Línea 203:  
Nakpat katz’ijb’a tikajun e ojroner xe’ kab’ijnu tamar yi kawirse e ajkanseyaj.  
 
Nakpat katz’ijb’a tikajun e ojroner xe’ kab’ijnu tamar yi kawirse e ajkanseyaj.  
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
      
'''Inpatna nib’ajner.'''  
 
'''Inpatna nib’ajner.'''  
    
Xab’a e u’t tz’ijb’ xe’ unut’i e ojroner twa’ kana’ta jay tikab’ach o’ ma’, tama e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.
 
Xab’a e u’t tz’ijb’ xe’ unut’i e ojroner twa’ kana’ta jay tikab’ach o’ ma’, tama e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.
 
+
<poem>
 
  −
 
  −
 
   
Unar, anar, kanar, ninar ta’.  
 
Unar, anar, kanar, ninar ta’.  
   
Uyotot, wej, awotot, kawotot, niwotot.  
 
Uyotot, wej, awotot, kawotot, niwotot.  
   
Umis, amis, wakax, kamis, nimis  
 
Umis, amis, wakax, kamis, nimis  
   
Ujun, ajun, kajun, nijun, oror, tu’.  
 
Ujun, ajun, kajun, nijun, oror, tu’.  
 
+
</poem>
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Ta nyo’tot:'''  
 
'''Ta nyo’tot:'''  
   Línea 234: Línea 221:  
Nakpat intz’ijb’a ta nijun yi ejk’ar inwirse niwajkanseyaj.
 
Nakpat intz’ijb’a ta nijun yi ejk’ar inwirse niwajkanseyaj.
   −
 
+
==Uk’anpesna’r uyokir e ojroner tama e k’ab’ob’ xe’ aka’y taka inte’ u’t tz’ijb’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
===3.5 Y 3.6 UK’ANPESNA’R UYOKIR E OJRONER TAMA E K’AB’OB’ XE’ AKA’Y TAKA INTE’ U’T TZ’IJB’===
  −
 
   
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante y una vocal  
 
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante y una vocal  
   Línea 244: Línea 228:     
k’ani twa’ awira jay inb’utz war uchob’ tama ujunob’, jay ma’ k’ani twa’ asutpa awa’re kochwa’ a’xin uyokir.  
 
k’ani twa’ awira jay inb’utz war uchob’ tama ujunob’, jay ma’ k’ani twa’ asutpa awa’re kochwa’ a’xin uyokir.  
 +
:ni-
 +
:a-
 +
:u-
 +
:ka-
 +
:i-
 +
:u- ob’
   −
{|
  −
|-
  −
| ni-
  −
|-
  −
| a-
  −
|-
  −
| u-
  −
|-
  −
| ka-
  −
|-
  −
| i-
  −
|-
  −
| u- ob’
  −
|}
  −
   
Kansen e ajkanwa’r kochwa’ twa’ uk’anpesob’ e wak tz’ijb’ nut’urer tama e tuno’r tz’ijb’ayaj xe’ ache’npa,  
 
Kansen e ajkanwa’r kochwa’ twa’ uk’anpesob’ e wak tz’ijb’ nut’urer tama e tuno’r tz’ijb’ayaj xe’ ache’npa,  
 
Cheksun b’ajxan takarob’, nakpat aren twa’ utz’ijb’ob’ jo’te’ ojroner tama ujunob’, tya’ uk’anpesob’ e wak tz’ijb’.  
 
Cheksun b’ajxan takarob’, nakpat aren twa’ utz’ijb’ob’ jo’te’ ojroner tama ujunob’, tya’ uk’anpesob’ e wak tz’ijb’.  
 
Aren chi k’ani anumuy utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’, twa’ tuno’rob’ e ajkanwa’r uwirob’ yaj inb’utz o’ ma’.  
 
Aren chi k’ani anumuy utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’, twa’ tuno’rob’ e ajkanwa’r uwirob’ yaj inb’utz o’ ma’.  
   −
Kansen twa’ e ajkanwa’r akano upojro tama e tzejp junob’ e ojroner xe’ atz’ijba’ntz’a taka e; niw, aw, uw, kaw, iw, iw-ob’, nakpat k’ani twa’ awira jay inb’utz war uchob’, jay awira ayan chi ma’taka utajwi uyokir k’ani twa’ asutpa awa’ryob’ , twa’ e ajkanwa’r ma’chi asatpa tama yar upatna’r.  
+
Kansen twa’ e ajkanwa’r akano upojro tama e tzejp junob’ e ojroner xe’ atz’ijba’ntz’a taka e; '''niw, aw, uw, kaw, iw, iw-ob’,''' nakpat k’ani twa’ awira jay inb’utz war uchob’, jay awira ayan chi ma’taka utajwi uyokir k’ani twa’ asutpa awa’ryob’ , twa’ e ajkanwa’r ma’chi asatpa tama yar upatna’r.  
 
+
 
{|
+
:'''niw-'''
|-
+
:'''aw-'''
| niw-
+
:'''uw-'''
|-
+
:'''kaw-'''
| aw-
+
:'''iw-'''
|-
+
:'''uw- ob’'''
| uw-
+
 
|-
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
| kaw-
+
Akano kochwa’ a’xin uyokir utz’ijb’ana’r e ojroner Ch’orti’.  
|-
  −
| iw-
  −
|-
  −
| uw- ob’
  −
|}
  −
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
  −
Akano kochwa’ a’xin uyokir utz’ijb’ana’r e ojroner Ch’orti’.  
      
Una’ta upojro tama e junob’ e ojronerob’ xe’ uk’eche, '''ni- a-u-ka-i-u- ob’''' yi e '''niw-aw-uw-kaw-iw-uw- ob’.'''
 
Una’ta upojro tama e junob’ e ojronerob’ xe’ uk’eche, '''ni- a-u-ka-i-u- ob’''' yi e '''niw-aw-uw-kaw-iw-uw- ob’.'''
  −
      
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
Línea 293: Línea 257:  
U’nb’i e ojroner xe’ ache’na ta nyo’tot, yi intz’ijb’a e ojronerob’ tya’ ak’anpesna e '''ni- a-u-ka-i-u- ob’''' yi e '''niw-aw-uw-kaw-iw-uw- ob’.'''
 
U’nb’i e ojroner xe’ ache’na ta nyo’tot, yi intz’ijb’a e ojronerob’ tya’ ak’anpesna e '''ni- a-u-ka-i-u- ob’''' yi e '''niw-aw-uw-kaw-iw-uw- ob’.'''
 
   
 
   
Inwirse niwajkanseyaj.  
+
Inwirse niwajkanseyaj.
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
     −
===3.7 E K’AB’OB’ XE’ UB’AJNER TAKA ATZ’IJB’ANTZ’A.===  
+
==E k’ab’ob’ xe’ ub’ajner taka atz’ijb’antz’a==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
Sustantivos nunca poseídos.  
 
Sustantivos nunca poseídos.  
    
E ajkanwa’r uk’ani twa’ una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ atz’ijb’antz’a ub’ajnerir, k’ani twa’ acheksu a’xin tama e tz’ijb’nib’te’.
 
E ajkanwa’r uk’ani twa’ una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ atz’ijb’antz’a ub’ajnerir, k’ani twa’ acheksu a’xin tama e tz’ijb’nib’te’.
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
K’ani twa’ awira tuk’a twa’ e ojroner ira ma’chi uyub’i kanut’i taka e mojr tz’ijb’ tya’ kaware xe’ maja’x tikab’a .  
 
K’ani twa’ awira tuk’a twa’ e ojroner ira ma’chi uyub’i kanut’i taka e mojr tz’ijb’ tya’ kaware xe’ maja’x tikab’a .  
    
Kakanwi’k kochwa’ atz’ijb’antz’a e ojronerob’ ira:
 
Kakanwi’k kochwa’ atz’ijb’antz’a e ojronerob’ ira:
    +
{|style="width:60%; margin: 1em auto 1em auto;"
 +
|-
 +
|'''k’in '''
   −
tabla pagina 65
+
'''katu’ '''
    +
'''witzir '''
    +
'''tokar'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (65).png|center|125px]]
 +
 
 +
|'''ik’ar '''
 +
 
 +
'''akb’ar '''
 +
 
 +
'''jaja’r '''
 +
 
 +
'''ek'''
 +
 
 +
|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (65.1).png|center|300px]]
 +
|}
 +
 
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
   Línea 321: Línea 301:  
Nakpat inwirse taka nipya’rob’ yi e ajkanseyaj.
 
Nakpat inwirse taka nipya’rob’ yi e ajkanseyaj.
   −
 
+
==K’ab’ob’ xe’ la’rirob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.8 K’AB’OB’ XE’ LA’RIROB’===
+
Sustantivos invariables  
  −
Sustantivos invariables  
      
Ayan ub’an e ojroner xe’ uk’ab’ajse xe’ ja’x taka tama utz’ijb’anar.  
 
Ayan ub’an e ojroner xe’ uk’ab’ajse xe’ ja’x taka tama utz’ijb’anar.  
Línea 334: Línea 312:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]  
 
E ajkanwa’r una’ta upojro tama e mojr jun e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka atz’ijb’antz’a.  
 
E ajkanwa’r una’ta upojro tama e mojr jun e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka atz’ijb’antz’a.  
    
Una’ta ucheksu tu’t upya’rob’ e kanwa’r ira.
 
Una’ta ucheksu tu’t upya’rob’ e kanwa’r ira.
   −
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (66).png|right|650px]]
+
<div style="width:10%; float:left;">
 
'''sojk'''
 
'''sojk'''
 
   
 
   
Línea 350: Línea 328:     
'''uku’m'''
 
'''uku’m'''
 +
</div>
 +
<div style="width:90%; float:right; padding-top:10%;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (66).png|right|450px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 358: Línea 341:     
Nakpata inwirse taka nipya’rob’ yi e ajkanseyaj.
 
Nakpata inwirse taka nipya’rob’ yi e ajkanseyaj.
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
 
+
==K’ab’a’rirob’ xe’ ak’ajtz’a intya’chix==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
===3.9 K’ab’a’rirob’ xe’ ak’ajtz’a intya’chix.===
   
   
 
   
 
Sustantivos supletivos
 
Sustantivos supletivos
Línea 369: Línea 351:     
   
 
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
    
K’ani twa’ awira, kochwa’ kochwa’ turu uyokir e ojronerob’ yi inte’k tya’ ak’ajtz’a mojr ojroner.  
 
K’ani twa’ awira, kochwa’ kochwa’ turu uyokir e ojronerob’ yi inte’k tya’ ak’ajtz’a mojr ojroner.  
   −
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
+
<div style="width:20%; float:left; line-height:60px;">
 
+
'''-winik ninoxib’ '''
*winik      
  −
*otot     
  −
*ixik
   
      
 
      
 
+
'''-otot  ti’naj'''
   
+
     
*ninoxib’
+
'''-ixik ixkajre'''
*ti’naj
+
</div>   
*ixkajre
+
<div style="width:80%; float:right;">
 
+
<gallery widths=150px heights=150px>
 
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (67.1).png
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (67.2).png
 +
</gallery>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Patna’r:'''
 
'''Patna’r:'''
    
Nakpat tya’ awira e me’ynob’ ira sajkan mojr ojronerob’ xe’ intya’ch.  
 
Nakpat tya’ awira e me’ynob’ ira sajkan mojr ojronerob’ xe’ intya’ch.  
  −
      
'''Inche e sajkmayaj:'''  
 
'''Inche e sajkmayaj:'''  
   −
Unb’i taka nipya’rob’ tuk’a twa’ intya’ch intya’ch e ojroner ira.  
+
Unb’i taka nipya’rob’ tuk’a twa’ intya’ch intya’ch e ojroner ira.
 
     −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==K’ab’a’rirob’ xe’ Tz’akar u’t==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.10 K’ab’a’rirob’ xe’ Tz’akar u’t.===
  −
   
Sustantivos agregativos.
 
Sustantivos agregativos.
 
   
 
   
Línea 411: Línea 390:  
K’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t.
 
K’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t.
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (68).png|right|100px]]
+
<div style="width:80%; float:left;">
 
Uyejtz’u e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t yi utz’ijb’a tama jun.  
 
Uyejtz’u e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t yi utz’ijb’a tama jun.  
 
Akay uyusta e mixu’ b’ijnusyaj taka e ojroner xe’ ukani.  
 
Akay uyusta e mixu’ b’ijnusyaj taka e ojroner xe’ ukani.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t.
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t.
 +
</div>
 +
<div style="width:20%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (68).png|left|50px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
'''Kakanwi’k e ojronerob’ ira:'''
 +
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 +
|-
 +
|style="width:40%; line-height:14px;"|'''b’ak  '''
 +
           
 +
'''ch’ich’'''
    +
'''jor ''' 
 +
       
 +
'''jun'''
   −
'''Kakanwi’k e ojronerob’ ira:'''  
+
'''pik'''  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (69).png|right|150px]]
+
 
 +
'''k’ab’'''
 +
 
 +
'''nuk'''
    +
'''b’itor'''
   −
tabla pagina 69
+
|style="width:40%; line-height:14px;"|
 +
'''nib’aker '''
    +
'''ch’ich’er '''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
'''jorir '''
'''Patna’r'''  
     −
'''Cha’te’rtyo’n:''' Nakpat tya’ awira e me’ynob’ ira; sajkan mojr ojronerob’, yi atz’aki uyokir a’xin.
+
'''nijun '''  
   −
Nakpat chujkun tuk’a me’yn uyub’i ache taka e ojroner xe’ atajwi.
+
'''pikir'''
 +
 
 +
'''u’tnik’ab’'''
 +
 
 +
'''nukir'''
    +
'''nib’itor'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
|style="width:20%;"|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (69).png|right|150px]]
 +
|}
    +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 +
'''Patna’r'''
    +
'''Cha’te’rtyo’n:''' Nakpat tya’ awira e me’ynob’ ira; sajkan mojr ojronerob’, yi atz’aki uyokir a’xin.
   −
===3.11 K’ab’a’rirob’ xe’ Ayan Inb’ijk Ula’rirob’===
+
Nakpat chujkun tuk’a me’yn uyub’i ache taka e ojroner xe’ atajwi.
    +
==K’ab’a’rirob’ xe’ Ayan Inb’ijk Ula’rirob’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
Sustantivos relacionales  
 
Sustantivos relacionales  
   Línea 449: Línea 460:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r akay uwira jay e ojronerob’ ayan ula’rirob’ tama
 
E ajkanwa’r akay uwira jay e ojronerob’ ayan ula’rirob’ tama
 
utz’ijb’anar b’an kochwa’ tama upejkna’r e k’ab’a’rirob’ xe’ war ukanyob’.
 
utz’ijb’anar b’an kochwa’ tama upejkna’r e k’ab’a’rirob’ xe’ war ukanyob’.
Línea 460: Línea 471:  
'''Kanwi’kon kochwa’ kochwa’ twa’ kak’anpes e ojronerob’ ira.'''
 
'''Kanwi’kon kochwa’ kochwa’ twa’ kak’anpes e ojronerob’ ira.'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (70.1).png|center|200px]][[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (70.2).png|right|200px]]
+
<div style="width:60%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:20%; float:left; line-height:30px;">
 
'''Tanyu’t'''
 
'''Tanyu’t'''
   Línea 472: Línea 484:     
'''Tu’tob’'''
 
'''Tu’tob’'''
 +
</div>   
 +
<div style="width:80%; float:right;">
 +
<gallery widths=200px heights=200px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (70.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (70.2).png
 +
</gallery>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
Nakpat tya’ inwira e me’yn xe’ turu tichan, inche mojrix ojronerob’ yi intz’ijb’a ta nijun.
 
Nakpat tya’ inwira e me’yn xe’ turu tichan, inche mojrix ojronerob’ yi intz’ijb’a ta nijun.
Línea 482: Línea 501:  
Unb’i tuk’a mojr ojronob’ uchob’ nipya’rob’ yi intz’ijb’a kochwa’ uk’anpesob’ e kanwa’r.
 
Unb’i tuk’a mojr ojronob’ uchob’ nipya’rob’ yi intz’ijb’a kochwa’ uk’anpesob’ e kanwa’r.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==K’ab’a’rirob’ xe’ cha’te’rti uyokir==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
+
Sustantivos compuestos
 
  −
===3.12 K’ab’a’rirob’ xe’ cha’te’rti uyokir===
  −
 
  −
Sustantivos compuestos
   
   
 
   
 
Ukansena’r e ojroner, b’ajxan k’ani twa’ awajk’u ana’ta kochwa’ turu uyokir e ojroner e syan tz’ijb’ayaj tama kawojroner.  
 
Ukansena’r e ojroner, b’ajxan k’ani twa’ awajk’u ana’ta kochwa’ turu uyokir e ojroner e syan tz’ijb’ayaj tama kawojroner.  
Línea 499: Línea 514:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner e syan tz’ijb’ayaj tama kawojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner e syan tz’ijb’ayaj tama kawojroner.  
   Línea 511: Línea 526:  
   
 
   
 
'''Kawirik e k’ab’ob’ ira.'''
 
'''Kawirik e k’ab’ob’ ira.'''
 
+
<div style="width:60%; margin:1em auto 1em auto; clear:both;">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (72.1).png|center|200px]] [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (72).png|right|200px]]
+
<div style="width:20%; float:left; line-height:30px;">
 
'''Ch’akte’'''  
 
'''Ch’akte’'''  
   Línea 524: Línea 539:     
'''Ch’akte’'''
 
'''Ch’akte’'''
 
+
</div>   
 
+
<div style="width:80%; float:right;">
 +
<gallery widths=200px heights=200px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (72.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (72).png
 +
</gallery>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
    
'''OJRONER TE XUXRUM'''  
 
'''OJRONER TE XUXRUM'''  
Línea 534: Línea 556:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 541: Línea 563:  
Nakpat ink’ajti taka nipya’rob’ xe’ b’ijnwe’n.
 
Nakpat ink’ajti taka nipya’rob’ xe’ b’ijnwe’n.
    +
<div style="clear:both"></div>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==K’ab’a’rirob’ xe’ intra’n u’t==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.13 K’ab’a’rirob’ xe’ intra’n u’t===
  −
 
   
Sustantivos complejos  
 
Sustantivos complejos  
   Línea 554: Línea 575:  
Ajk’un una’tob’ kora ojroner tya’ ertz’a e k’ab’ob’ xe’ intran uyokir tama e kanwa’r ira.  
 
Ajk’un una’tob’ kora ojroner tya’ ertz’a e k’ab’ob’ xe’ intran uyokir tama e kanwa’r ira.  
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto;">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (74).png|right|150px]]
+
<div style="width:70%; float:left; line-height:30px;">
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’a’rirob’ xe’ intran u’t tama uyokir utz’ijb’anar.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’a’rirob’ xe’ intran u’t tama uyokir utz’ijb’anar.  
 
Ukani tuk’ot a’xin cha’te’rti ojroner tama inte’ taka.
 
Ukani tuk’ot a’xin cha’te’rti ojroner tama inte’ taka.
Línea 565: Línea 586:     
Ukani upejku’t yi utz’ijb’a e k’ab’a’rirob’ xe’ intran u’t.
 
Ukani upejku’t yi utz’ijb’a e k’ab’a’rirob’ xe’ intran u’t.
 
+
</div>
 
+
<div style="width:30%; float:left; padding-top:10px;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (74).png|right|150px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
    
'''Kakanw’ik uyokir e ojronerob’ ira'''  
 
'''Kakanw’ik uyokir e ojronerob’ ira'''  
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto;">
 
+
<div style="width:50%; float:left; line-height:20px;">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (75).png|right|200px]]
   
'''Chan pojp'''  
 
'''Chan pojp'''  
   Línea 587: Línea 611:     
'''Si’pat'''
 
'''Si’pat'''
 
+
</div>
 
+
<div style="width:50%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (75).png|right|200px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
'''E patna’r te’ Ch’am b’u’r'''  
 
'''E patna’r te’ Ch’am b’u’r'''  
   Línea 598: Línea 626:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 608: Línea 636:  
Insajka mojr ojroner xe’ ayan uyintranir tama uyokir ub’ijnusyaj.
 
Insajka mojr ojroner xe’ ayan uyintranir tama uyokir ub’ijnusyaj.
   −
 
+
==K’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
===3.14 K’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’===
  −
 
   
Sustantivos de sustantivos  
 
Sustantivos de sustantivos  
   Línea 621: Línea 646:  
Ajk’un una’tob’ me’yra ojronerob’, tya’ ertz’a e k’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’.
 
Ajk’un una’tob’ me’yra ojronerob’, tya’ ertz’a e k’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’.
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’ tama kawojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’ tama kawojroner.  
 
Kach’ujki’k tuk’a war uchob’ e maxtak ira.
 
Kach’ujki’k tuk’a war uchob’ e maxtak ira.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (78.1).png|right|200px]]
+
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left;">
 +
<poem>
 
Ukani tuk’ot a’xin cha’te’rti ojroner tama inte’ ojroner taka.
 
Ukani tuk’ot a’xin cha’te’rti ojroner tama inte’ ojroner taka.
   
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ tya’ uk’anpes e kanwa’r ira.
 
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ tya’ uk’anpes e kanwa’r ira.
   
Uyusta e me’ynob’ taka e ojroner xe’ utz’ijb’a tama xe’ war ukani.  
 
Uyusta e me’ynob’ taka e ojroner xe’ utz’ijb’a tama xe’ war ukani.  
   
Ukani upejku’t yi utz’ijb’a e k’ab’a’rirob’, xe’ intran u’t.  
 
Ukani upejku’t yi utz’ijb’a e k’ab’a’rirob’, xe’ intran u’t.  
 
+
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (78.1).png|right|250px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
Nakpat xe’ awirix e me’yn, k’ajtin taka apya’rob’ tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’t.  
 
Nakpat xe’ awirix e me’yn, k’ajtin taka apya’rob’ tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’t.  
   −
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left;">
 +
<poem>
 
'''Kawiri’k e ojronerob’ ira :'''
 
'''Kawiri’k e ojronerob’ ira :'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (78).png|right|200px]]
   
U’tk’ab’  
 
U’tk’ab’  
 
U’tjor  
 
U’tjor  
   
U’tniwej
 
U’tniwej
   
O’rb’aker  
 
O’rb’aker  
   
O’ryok  
 
O’ryok  
   
U’txan  
 
U’txan  
   
O’rk’ab’
 
O’rk’ab’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; padding-top:2em;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (78).png|right|250px]]
 +
</div>
 +
</div>
   −
 
+
<div style="clear:both"></div>
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (79).png|right|150px]]
   
'''Uchojb’ana’r O’rkak’ab’'''  
 
'''Uchojb’ana’r O’rkak’ab’'''  
   Línea 660: Línea 690:  
   
 
   
 
Tamar ixto k’ani twa’ kapoki tya’ xex kawira, tamar ub’an kach’epe kab’a, kasajpi ko’yt.  
 
Tamar ixto k’ani twa’ kapoki tya’ xex kawira, tamar ub’an kach’epe kab’a, kasajpi ko’yt.  
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (79).png|center|150px]]
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 669: Línea 699:  
Nakpat intz’ijb’a ta nijun.  
 
Nakpat intz’ijb’a ta nijun.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Inpatna Ta nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna Ta nyo’tot:'''  
    
Insajka mojr ojroner xe’ uk’eche e k’ab’ob’ kochwa’ e’ra tya’ nut’ur tz’ijb’ab’ir cha’te’rti k’ab’ob’.
 
Insajka mojr ojroner xe’ uk’eche e k’ab’ob’ kochwa’ e’ra tya’ nut’ur tz’ijb’ab’ir cha’te’rti k’ab’ob’.
   −
 
+
==Ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’a’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
===3.15 Ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’a’===
   
Sustantivos Más Sustantivos en Ch’orti’  
 
Sustantivos Más Sustantivos en Ch’orti’  
   Línea 686: Línea 712:     
Irsen taka e me’yn ub’an twa’ ertz’a tya’ tya’ uyub’i kak’anpes.  
 
Irsen taka e me’yn ub’an twa’ ertz’a tya’ tya’ uyub’i kak’anpes.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes yi utz’ijb’a e ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’ob’.
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes yi utz’ijb’a e ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’ob’.
 
+
<center>Ka kamwi’k uk’ab’a’ kab’a</center>
Ka kamwi’k uk’ab’a’ kab’a
      
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (80).png|center|350px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (80).png|center|350px]]
   −
 
+
==k’ab’ob’ xe’ ma’ cheker==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
===3.16 k’ab’ob’ xe’ ma’ cheker===
  −
 
   
Sustantivos abstractos  
 
Sustantivos abstractos  
   Línea 707: Línea 728:  
Ajk’un una’tob’ me’yra ojronerob’, tya’ ak’anpespa e ojronerob’ ira.  
 
Ajk’un una’tob’ me’yra ojronerob’, tya’ ak’anpespa e ojronerob’ ira.  
    +
E ajkanwa’r ukani e intya’ch intya’ch uyokir e k’ab’ob’ xe’ ma’chi kawira.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
  −
E ajkanwa’r ukani e intya’ch intya’ch uyokir e k’ab’ob’ xe’ ma’chi kawira.
  −
   
Una’ta uche e me’yn taka e ojronerob’ xe’ ma’chi kawira.  
 
Una’ta uche e me’yn taka e ojronerob’ xe’ ma’chi kawira.  
    
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ tya’ uk’anpes e k’ab’ob’ xe’ ma’chi kawira.  
 
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ tya’ uk’anpes e k’ab’ob’ xe’ ma’chi kawira.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (81).png|right|250px]]
 
Ukani upejku’t yi utz’ijb’a e k’ab’a’rirob’.  
 
Ukani upejku’t yi utz’ijb’a e k’ab’a’rirob’.  
    
Kach’ujki’k e me’yn ira:
 
Kach’ujki’k e me’yn ira:
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (81).png|center|250px]]
+
Kawari’k tuk’a war uchob’
   −
Kawari’k tuk’a war uchob’
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (82).png|right|150px]]
   
e pakab’ob’ xe’ turu tama e me’yn tichan.
 
e pakab’ob’ xe’ turu tama e me’yn tichan.
+
 
 +
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left;">
 +
<poem>
 
'''Kanwi’kon e ojronerob’ ira.'''
 
'''Kanwi’kon e ojronerob’ ira.'''
   
*'''Aj-jorir'''  
 
*'''Aj-jorir'''  
 
*'''Usaksakir'''  
 
*'''Usaksakir'''  
 
*'''Utzeyr'''  
 
*'''Utzeyr'''  
 
*'''B’ijnusyaj'''
 
*'''B’ijnusyaj'''
+
</poem>
 
+
</div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
<div style="width:50%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (82).png|right|100px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
 
Taka e ojronerob’ xe’ achekta tichan intz’ijb’a inte’ b’ijnusyaj ta nijun.
 
Taka e ojronerob’ xe’ achekta tichan intz’ijb’a inte’ b’ijnusyaj ta nijun.
   −
 
+
==Uk’ajnarir e ojronerob’ taka inte’ k’ab’a’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
 
  −
===3.17 Uk’ajnarir e ojronerob’ taka inte’ k’ab’a’===
  −
 
   
Los verbos: Verbos intransitivos  
 
Los verbos: Verbos intransitivos  
   Línea 752: Línea 770:     
Tama e’ra ak’anpespa e yokir “A” yi e “B”.  
 
Tama e’ra ak’anpespa e yokir “A” yi e “B”.  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (83).png|right|150px]]
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left;">
 
'''Kakanwi’k e’ra:'''  
 
'''Kakanwi’k e’ra:'''  
   Línea 761: Línea 780:  
*'''ixwe’'''  
 
*'''ixwe’'''  
 
*'''awyob’'''  
 
*'''awyob’'''  
 
+
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; padding-top:2em;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (83).png|center|250px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
Nakpat ejtz’un awira taka mojrxix ojroner twa’ awira jay e ajkanwa’r war ukani e kanseyaj ira.
 
Nakpat ejtz’un awira taka mojrxix ojroner twa’ awira jay e ajkanwa’r war ukani e kanseyaj ira.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]  
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]  
   
'''Inpatna Nib’ajner:'''
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 774: Línea 796:  
Nakpata awirse niwajkanseyaj.
 
Nakpata awirse niwajkanseyaj.
   −
 
+
==Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ taka Inte’ K’ab’a==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.18 Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ taka Inte’ K’ab’a===
  −
   
Conjugación de los Verbos intransitivos  
 
Conjugación de los Verbos intransitivos  
   Línea 785: Línea 805:     
Inyajrix xe’ awajk’ix tuno’r uyokir tama e kanseyaj ira e ajkanwa’r:  
 
Inyajrix xe’ awajk’ix tuno’r uyokir tama e kanseyaj ira e ajkanwa’r:  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
    
Una’ta uk’anpes yi utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ tya’ uk’anpes tz’akb’ir uyokir.  
 
Una’ta uk’anpes yi utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ tya’ uk’anpes tz’akb’ir uyokir.  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (84).png|right|150px]]
+
 
'''Kach’ujki’k kochwa’ turu uyokir e aras ojroner ira.'''  
+
<center>'''Kach’ujki’k kochwa’ turu uyokir e aras ojroner ira.''' </center>
 +
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:30%; float:left;">
 +
<poem>
 
inxana  
 
inxana  
   
axana  
 
axana  
   
ixana  
 
ixana  
   
kaxana  
 
kaxana  
   
ix-xana  
 
ix-xana  
   
axanob’  
 
axanob’  
 
+
</poem>
 
+
</div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
<div style="width:70%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (84).png|right|175px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kache e patna’r:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kache e patna’r:'''  
    
Kasajka kora ojronerob’ yi kache mojrix ojroner kochwa’ xe’ turu tichan.
 
Kasajka kora ojronerob’ yi kache mojrix ojroner kochwa’ xe’ turu tichan.
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
 
+
==Ucheksuna’r e jab’ir tama e ojroner==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
===3.19 Ucheksuna’r e jab’ir tama e ojroner.===
  −
 
   
Marcadores de tiempo y aspecto  
 
Marcadores de tiempo y aspecto  
   Línea 820: Línea 840:     
Cheksun taka me’yra ojronerob’ tya’ cheker uyokir e ojronerob’, jay warto anumuy, o’ a’xin anumuy yi xe’ numix.  
 
Cheksun taka me’yra ojronerob’ tya’ cheker uyokir e ojronerob’, jay warto anumuy, o’ a’xin anumuy yi xe’ numix.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.
 
   
 
   
 
Una’ta uk’anpes e ojronerob’ xe’ warto anumuy, xe’ a’xin anumuy yi xe’ numuy.  
 
Una’ta uk’anpes e ojronerob’ xe’ warto anumuy, xe’ a’xin anumuy yi xe’ numuy.  
  −
      
'''Kach’ujki’k kochwa’ turu uyokir e ojroner Ch’orti’'''
 
'''Kach’ujki’k kochwa’ turu uyokir e ojroner Ch’orti’'''
 
   
 
   
*in-, i-, a- , ka- , ix- a-ob’ taka e war.  
+
:a) in-, i-, a- , ka- , ix- a-ob’ taka e war.  
*e’n, e’t, Ø, o’n, o’x, - ob’  
+
:b) e’n, e’t, Ø, o’n, o’x, - ob’  
    
kanwi’kon kochwa’ uyub’i kak’anpes e ojroner tama xe’ war anumuy, xe’ numi’x yi xe’ a’xinto’ anumuy.
 
kanwi’kon kochwa’ uyub’i kak’anpes e ojroner tama xe’ war anumuy, xe’ numi’x yi xe’ a’xinto’ anumuy.
    +
{| class="wikitable" width="60%" style="margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 +
|-valign="top"
 +
! style="width:33%"| Pg Ejemplos
 +
! style="width:34%"| Pg Ejemplos
 +
! style="width:33%"| Pg Ejemplos
   −
tabla pagia 86
+
|-
 +
|1a sing. tarye’n
 +
|1a sing. war inxana
 +
|1a sing. inxanato’
    +
|-
 +
|2a sing. tarye’t
 +
|2a sing. war ixana
 +
|2a sing. ixanato’
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
+
|-
'''Patna’r:'''
+
|3a sing. tario
 +
|3a sing. war axana
 +
|3a sing. axanato’
   −
Kanut’i kab’a taka e mojr kapya’rob’ yi kache e mormor taka e jokojt maxtakak.  
+
|-
 +
|1a plu. taryo’n
 +
|1a plu. war kaxana
 +
|1a plu. kaxanato’
   −
Ko’sta e ojronerob’ tante’ jun tya’ kak’anpes e; '''in-, i-, a- , ka- , ix- a-ob’''' yi e: '''e’n, e’t, Ø, o’n, o’x, - ob’'''
+
|-
 +
|2a taryo’x
 +
|2a war ixxana
 +
|2a plu. iixxanato’
    +
|-
 +
|3a plu. taryob’
 +
|3a plu. wax axanob’
 +
|3a plu. axanob’to’
 +
|}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
 +
'''Patna’r:'''
 +
 +
Kanut’i kab’a taka e mojr kapya’rob’ yi kache e mormor taka e jokojt maxtakak.
 +
 +
Ko’sta e ojronerob’ tante’ jun tya’ kak’anpes e; '''in-, i-, a- , ka- , ix- a-ob’''' yi e: '''e’n, e’t, Ø, o’n, o’x, - ob’'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
 
Intz’ijb’a ta nijun e ojroner tama xe’ war anumuy, xe’ muni’x yi xe’ a’xinto’ anumuy, taka e ojroner wya’r.
 
Intz’ijb’a ta nijun e ojroner tama xe’ war anumuy, xe’ muni’x yi xe’ a’xinto’ anumuy, taka e ojroner wya’r.
   −
 
+
==Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ tya’ kak’anpes a,e,i,o,u==
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
 
  −
===3.20 Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ tya’ kak’anpes a,e,i,o,u===
      
Conjugación de verbos intransitivos con vocal inicial  
 
Conjugación de verbos intransitivos con vocal inicial  
    
Tama e kanseyaj ira; k’ani twa’ akanse e ojroner xe’ aka’y taka e; a,e,i o,u, chen uxte’ ojronerob’ tama e tz’ijnib’te’, twa’ e ajkanwa’rob’ akanwob’ inb’utz.  
 
Tama e kanseyaj ira; k’ani twa’ akanse e ojroner xe’ aka’y taka e; a,e,i o,u, chen uxte’ ojronerob’ tama e tz’ijnib’te’, twa’ e ajkanwa’rob’ akanwob’ inb’utz.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
   Línea 874: Línea 913:  
'''Kach’ujki’k kochwa’ twa’ ak’anpes a, e,i,o,u'''  
 
'''Kach’ujki’k kochwa’ twa’ ak’anpes a, e,i,o,u'''  
   −
- '''inwe’'''  
+
:'''inwe’'''  
- '''iwe’'''  
+
: '''iwe’'''  
- '''awe’'''  
+
: '''awe’'''  
- '''uwe’se'''  
+
: '''uwe’se'''  
- '''ixwe’'''  
+
: '''ixwe’'''  
- '''awyob’'''
+
: '''awyob’'''
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
'''Patna’r:'''  
 
'''Patna’r:'''  
   Línea 891: Línea 928:  
Katak’b’u ta inte’ jun yi kawirse kapya’rob’ tuk’a tuk’a ojroner katz’ijb’a.
 
Katak’b’u ta inte’ jun yi kawirse kapya’rob’ tuk’a tuk’a ojroner katz’ijb’a.
   −
 
+
==Arasir tama uk’ajnarir e ojronerob’ xe’ aka’y taka e; j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.21 Arasir tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ xe’ aka’y taka e; j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.===
  −
 
   
Conjugación de verbos intransitivos con consonante inicial  
 
Conjugación de verbos intransitivos con consonante inicial  
   Línea 904: Línea 939:     
Tama e kanseyaj ira uyub’i akanse me’yra ojronerob’ xe’ akay taka e; '''j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.'''  
 
Tama e kanseyaj ira uyub’i akanse me’yra ojronerob’ xe’ akay taka e; '''j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.'''  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e; '''j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.''' tama utz’ijb’anar e ojroner Ch’orti’.  
 
Ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e; '''j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.''' tama utz’ijb’anar e ojroner Ch’orti’.  
    
Una’ta uk’anpes yi utz’ijb’a e ojronerob’ tya’ uk’anpes tuno’r e u’t tz’ijb’ te ch’orti’.
 
Una’ta uk’anpes yi utz’ijb’a e ojronerob’ tya’ uk’anpes tuno’r e u’t tz’ijb’ te ch’orti’.
   −
 
+
<center>'''Kach’ujki’k kochwa’ twa’ kak’anpes j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.'''</center>
'''Kach’ujki’k kochwa’ twa’ kak’anpes j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.'''
+
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
 
+
<div style="width:30%; float:left;">
 
+
<poem>
tabla pagina 88
+
Xana
 
+
Wayan
 
+
Tikroma
 
+
Korpa
 
+
Xuxb’a
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
Puruy
 +
K’axi
 +
Jimpa
 +
Satpa
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right; padding-top:3em">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (88).png|right|250px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
   
 
   
Línea 927: Línea 971:  
K’ani twa’ inwira jay war akay e ojroner taka e u’t tz’ijb’ xe’ kakani o’ taka e mojrix u’t xe’ keterto’.  
 
K’ani twa’ inwira jay war akay e ojroner taka e u’t tz’ijb’ xe’ kakani o’ taka e mojrix u’t xe’ keterto’.  
    +
Nakpat intz’ijb’a tama nijun, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
   −
Nakpat intz’ijb’a tama nijun, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
+
==Uk’ajna’rir e ojronerob’ taka cha’te’rti k’ab’ob’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.22 Uk’ajna’rir e ojronerob’ taka cha’te’rti k’ab’ob’.===
  −
 
   
Verbos Transitivos  
 
Verbos Transitivos  
   Línea 948: Línea 989:  
Tama e’ra ak’anpespa e yokir '''“A”''' yi e '''“B”.'''
 
Tama e’ra ak’anpespa e yokir '''“A”''' yi e '''“B”.'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (90).png|right|200px]]
+
<center>'''Kach’ujki’k kochwa’ twa’ ak’anpes tara achekta kora tz’ijb’ayaj.'''</center>
Kach’ujki’k kochwa’ twa’ ak’anpes tara achekta kora tz’ijb’ayaj.
+
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 
+
<div style="width:30%; float:left;">
inxuri Ø
+
<poem>
 +
'''in'''xuri Ø
 +
'''a'''xuri Ø
 +
'''u'''xuri Ø
 +
'''ka'''xuri Ø
 +
'''ix'''-xuri Ø
 +
'''u'''xuryob’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (90).png|right|175px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
<center>Inxuri uwe’rir e wakax.</center>[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
   −
axuri Ø
  −
  −
uxuri Ø
  −
  −
kaxuri Ø
  −
  −
ix-xuri Ø
  −
  −
uxuryob’
  −
  −
Inxuri uwe’rir e wakax.
  −
  −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
    
Inturan inb’ijnu mojr ojroner xe’ achekta taka e u’t tz’ijb’ob’ te Ch’orti’. in, a, u, ka, ix-, u-ob’.
 
Inturan inb’ijnu mojr ojroner xe’ achekta taka e u’t tz’ijb’ob’ te Ch’orti’. in, a, u, ka, ix-, u-ob’.
 
   
 
   
Nakpat intz’ijb’a tama nijun, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.  
+
Nakpat intz’ijb’a tama nijun, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.23 Cheyaj Ojronerob’===
      +
==Cheyaj Ojronerob’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
El Sujeto y El objeto  
 
El Sujeto y El objeto  
      
Tara k’ani twa’ awirse me’yra ojronerob’ tya’ e ajkanwa’r uk’ani twa’ una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ taka e; in,a, u, ka, ix, u, ob’, taka uk’ab’a’ e ayanirob’ xe’ achekta.
 
Tara k’ani twa’ awirse me’yra ojronerob’ tya’ e ajkanwa’r uk’ani twa’ una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ taka e; in,a, u, ka, ix, u, ob’, taka uk’ab’a’ e ayanirob’ xe’ achekta.
Línea 987: Línea 1025:     
ejtz’un kora b’ijnusyaj tama e tz’ijnib’te’ twa’ e ajkanwa’r ukani.
 
ejtz’un kora b’ijnusyaj tama e tz’ijnib’te’ twa’ e ajkanwa’r ukani.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r ukani uyusta e b’ijnusyaj.
 
E ajkanwa’r ukani uyusta e b’ijnusyaj.
 
   
 
   
Línea 996: Línea 1032:  
'''B’an kochwa’ e’ra:'''
 
'''B’an kochwa’ e’ra:'''
   −
   
#Uk’eche’n ta chinam nitu’.  
 
#Uk’eche’n ta chinam nitu’.  
:U’-k’ech-e-n  
+
#:U’-k’ech-e-n  
 
#Uk’eche’t me’yra ajk’in e patna’r ira.  
 
#Uk’eche’t me’yra ajk’in e patna’r ira.  
:U-k’ech-e’t  
+
#:U-k’ech-e’t  
 
#Uk’eche utumin tari.  
 
#Uk’eche utumin tari.  
:U-k’ech- Ø  
+
#:U-k’ech- Ø  
 
#Uk’echo’n ta kojn nisakun.  
 
#Uk’echo’n ta kojn nisakun.  
:U-k’ech-o’n  
+
#:U-k’ech-o’n  
#Uk’echo’x ani e xukur.  
+
#Uk’echo’x ani e xukur. [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
:U-k’ech- o’x  
+
#:U-k’ech- o’x  
 
#Uk’echob’ ixin umururob’ taka e ja’, ta chor.  
 
#Uk’echob’ ixin umururob’ taka e ja’, ta chor.  
:U-k’ech-ob’
+
#:U-k’ech-ob’
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
    
Intz’ijb’a e ojronerob’ tya’ kak’anpes in, '''a, u, ka, ix-, u-ob’,''' taka e ojronerob’, pakwa’n, waynij, korma’r, jatz’ma’r.  
 
Intz’ijb’a e ojronerob’ tya’ kak’anpes in, '''a, u, ka, ix-, u-ob’,''' taka e ojronerob’, pakwa’n, waynij, korma’r, jatz’ma’r.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
Nakpat inwirse e ajkanseyaj jay inb’utz.  
 
Nakpat inwirse e ajkanseyaj jay inb’utz.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
U’nb’i e ojroner xe’ ache’na ta nyo’tot yi intz’ijb’a ta nijun, e ojroner xe’ akay taka uyokir e; '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’.'''  
 
U’nb’i e ojroner xe’ ache’na ta nyo’tot yi intz’ijb’a ta nijun, e ojroner xe’ akay taka uyokir e; '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’.'''  
Línea 1025: Línea 1056:  
Yi inwirse e ajkanseyaj ejk’ar.
 
Yi inwirse e ajkanseyaj ejk’ar.
   −
 
+
==E nijkesyaj Ojronerob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.24 E nijkesyaj Ojronerob’===
  −
 
   
El movimiento y dirección
 
El movimiento y dirección
 
   
 
   
Línea 1037: Línea 1066:  
Ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’ret akani atz’ijb’a e ojronerob’ xe’ uyajk’u inte’ b’ijnusyaj tama inte’ cheyaj.  
 
Ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’ret akani atz’ijb’a e ojronerob’ xe’ uyajk’u inte’ b’ijnusyaj tama inte’ cheyaj.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (93).png|right|200px]]
+
<center>'''Tara achekta kora ojronerob’ tya’ </center>
'''Tara achekta kora ojronerob’ tya’  
+
<center>'''kak’anpes tuno’r uyokir e ojronerob’ ira:''' </center>
kak’anpes tuno’r uyokir e ojronerob’ ira:'''  
+
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 
+
<div style="width:30%; float:left;">
 +
<poem>
 
injaxru  
 
injaxru  
   
ajaxru  
 
ajaxru  
   
ujaxru  
 
ujaxru  
   
kajaxru  
 
kajaxru  
   
ix-jaxuru  
 
ix-jaxuru  
   
ujaxrwob’  
 
ujaxrwob’  
 
+
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (93).png|right|150px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
Uyub’i akanse ub’an taka e ojroner, tob’er, jarma’r, twa’ ja’xirob’ akay uyejtz’ob’ a’xin utz’ijb’a’rir.
 
Uyub’i akanse ub’an taka e ojroner, tob’er, jarma’r, twa’ ja’xirob’ akay uyejtz’ob’ a’xin utz’ijb’a’rir.
   −
  −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
   Línea 1063: Línea 1091:     
Nakpat inwirse e ajkanseyaj jay inb’utz.
 
Nakpat inwirse e ajkanseyaj jay inb’utz.
 +
<div style="clear:left"></div>
   −
 
+
==Uwi’r e ojronerob’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.25 Uwi’r e ojronerob’===
  −
   
La raiz verbal  
 
La raiz verbal  
   Línea 1081: Línea 1107:  
Uyub’i akanse ub’an taka e mojr ojroner xe’ achekta ejmar.  
 
Uyub’i akanse ub’an taka e mojr ojroner xe’ achekta ejmar.  
   −
*tz’ak-  
+
:-tz’ak-  
*b’ok-  
+
:-b’ok-  
*pak’-  
+
:-pak’-  
*chon-  
+
:-chon-  
*b’is-  
+
:-b’is-  
    
Tya’ awiri’x xe’ ajkanwa’r uchi’x tuno’r e’ra, aren twa’ ub’ijnu mojr ojroner yi u’tz’ijb’i’k tama e jun nakpta ne’t twa’ ach’ujku jay inb’utz uche.  
 
Tya’ awiri’x xe’ ajkanwa’r uchi’x tuno’r e’ra, aren twa’ ub’ijnu mojr ojroner yi u’tz’ijb’i’k tama e jun nakpta ne’t twa’ ach’ujku jay inb’utz uche.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes uwi’r e ojronerob’ , tama inte’ b’ijnusyaj.  
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes uwi’r e ojronerob’ , tama inte’ b’ijnusyaj.  
   Línea 1097: Línea 1121:  
Cha’te’rtyo’n kab’ijnu mojr uwi’rar ojroner yi ka’si takar, twa’ kawira nakpat ti’n uyokir a’xin.
 
Cha’te’rtyo’n kab’ijnu mojr uwi’rar ojroner yi ka’si takar, twa’ kawira nakpat ti’n uyokir a’xin.
   −
 
+
==Uk’aparir e Ojroner==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.26 Uk’aparir e Ojroner.===
  −
 
   
El Sufijo  
 
El Sufijo  
   Línea 1121: Línea 1143:  
'''Tara achekta utz’akarir e ojronerob’.'''
 
'''Tara achekta utz’akarir e ojronerob’.'''
 
   
 
   
'''e’t'''  
+
:'''e’t'''  
 
+
:'''b’ir'''
'''b’ir'''
+
:'''o’n'''  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''o’n'''  
  −
 
   
Taka e mojr ojroner ira aren twa´ uchob´ ub´ ajnerob´ tama ujunob´, nakpat numikob´ utz´ijb´ob´ tama e tz´ijb’nib´te´.  
 
Taka e mojr ojroner ira aren twa´ uchob´ ub´ ajnerob´ tama ujunob´, nakpat numikob´ utz´ijb´ob´ tama e tz´ijb’nib´te´.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Cha’te’rtyo’n :  
 
Cha’te’rtyo’n :  
    
Katz’ijb’a ta inte’ noj jun jo’te’ b’ijnusyaj tya’ ak’anpes utz’akarir e ojroner, nakpat kawirse e ajkanseyaj.
 
Katz’ijb’a ta inte’ noj jun jo’te’ b’ijnusyaj tya’ ak’anpes utz’akarir e ojroner, nakpat kawirse e ajkanseyaj.
   −
 
+
==UK’ajna’rir e Ojronerob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.27 UK’ajna’rir e Ojronerob’:===
  −
 
   
'''Te k’ay, pejkna’r, Tajwinar, Kojkna’r, Kansenar'''  
 
'''Te k’ay, pejkna’r, Tajwinar, Kojkna’r, Kansenar'''  
    
B’anjxan k’ani twa’ awajk’u una’tob’ o’ ak’ajti, taka e ajkanwa’rob’ tuk’a uk’anpa’rir e ojronerob’ ira;  
 
B’anjxan k’ani twa’ awajk’u una’tob’ o’ ak’ajti, taka e ajkanwa’rob’ tuk’a uk’anpa’rir e ojronerob’ ira;  
 
Kochwa’ uyub’i kawa’re o ka’si taka e ojronerob’ ira. Ajk’un uyokir inb’utz twa’ e ajkanwa’r ukani.  
 
Kochwa’ uyub’i kawa’re o ka’si taka e ojronerob’ ira. Ajk’un uyokir inb’utz twa’ e ajkanwa’r ukani.  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (96).png|right|200px]]
  −
'''Tara achekta uk’ajna’rir e ojroner te k’ay.'''
  −
      +
<center>'''Tara achekta uk’ajna’rir e ojroner te k’ay.''' </center>
 +
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
<poem>
 
'''K’aywa’r'''  
 
'''K’aywa’r'''  
      
ink’aywi,  
 
ink’aywi,  
   
ik’aywi  
 
ik’aywi  
   
ak’aywi  
 
ak’aywi  
   
kak’aywi
 
kak’aywi
   
I’xk’aywi  
 
I’xk’aywi  
   
Ak’aywob’  
 
Ak’aywob’  
 
+
</poem>
K’ani ink’aywi inte’ nik’ay.
+
</div>
 
+
<div style="width:60%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (96).png|right|150px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<center style="clear:both;">K’ani ink’aywi inte’ nik’ay.</center>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
B’an kochwa’ e’ra uyub’i ache taka e mojr ojronerob’ xe’ achekta ejma’r, '''pejkna’r, tajwina’r, tajwintz’ar, kojkna’r, kansena’r.'''  
 
B’an kochwa’ e’ra uyub’i ache taka e mojr ojronerob’ xe’ achekta ejma’r, '''pejkna’r, tajwina’r, tajwintz’ar, kojkna’r, kansena’r.'''  
    
Erer akanse ub’an e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira, ak’aywi e mut tama e sakojpa’r.
 
Erer akanse ub’an e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira, ak’aywi e mut tama e sakojpa’r.
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
Katz’ijb’a ta inte’ noj jun jo’te’ b’ijnusyaj tya’ kak’anpes e '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’''', tama uk’ajna’rir e '''wayner, jarma’r ,''' tz’ojyir Nakpat kawirse e ajkanseyaj yi kapya’rob’.
 
Katz’ijb’a ta inte’ noj jun jo’te’ b’ijnusyaj tya’ kak’anpes e '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’''', tama uk’ajna’rir e '''wayner, jarma’r ,''' tz’ojyir Nakpat kawirse e ajkanseyaj yi kapya’rob’.
   −
 
+
==K’ajna’rir e Ojronerob’ Ja’xach taka==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.28 K’ajna’rir e Ojronerob’ Ja’xach taka===
  −
 
   
Conjugación de Verbos Transitivos con direccional  
 
Conjugación de Verbos Transitivos con direccional  
   Línea 1183: Línea 1195:  
'''Xurma’r'''
 
'''Xurma’r'''
   −
+
:inxuri
inxuri
+
:axuri,
 +
:uxuri,
 +
:kaxuri [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 +
:ix-xuri
 +
:uxuryob’
   −
axuri,
  −
  −
uxuri,
  −
  −
kaxuri
  −
  −
ix-xuri
  −
  −
uxuryob’
  −
  −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
    
Inpojro mojr ojronerob’ yi inche b’an kochwa’ achekta tichan.
 
Inpojro mojr ojronerob’ yi inche b’an kochwa’ achekta tichan.
   −
 
+
==Uk’ajna’rir e ojroner taka e tzajtzajir==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
 
  −
===3.29 Uk’ajna’rir e ojroner taka e tzajtzajir===
  −
 
   
Transitivo Radical  
 
Transitivo Radical  
   Línea 1217: Línea 1216:  
Inb’utz ucheksunar ub’an tama e kanwa’r ira uk’ab’ajse tuk’a war ache’npa taka inte’ ojroner b’an ub’ijnusyaj.
 
Inb’utz ucheksunar ub’an tama e kanwa’r ira uk’ab’ajse tuk’a war ache’npa taka inte’ ojroner b’an ub’ijnusyaj.
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ achekta e tzajtzajir tamar.  
 
Ukani utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ achekta e tzajtzajir tamar.  
    +
:intene’
 +
:a tene’
 +
:utene’,
 +
:katene’
 +
:ixtene’
 +
:utenyob’
   −
intene’
  −
  −
a tene’
  −
  −
utene’,
  −
  −
katene’
  −
  −
ixtene’
  −
  −
utenyob’
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (98).png|right|200px]]
   
Taka e ojronerob’ ira uyub’i ache ub’an e b’ijnusyajob’; b’an kochwa’ e’ra.
 
Taka e ojronerob’ ira uyub’i ache ub’an e b’ijnusyajob’; b’an kochwa’ e’ra.
   −
+
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left;">
 +
<poem>
 
Intene’ e kajwe’
 
Intene’ e kajwe’
   
Atene e Kajwe’  
 
Atene e Kajwe’  
   
Itene’ e kajwe’
 
Itene’ e kajwe’
   
katene’ e kajwe’.  
 
katene’ e kajwe’.  
   
Ixtene’ e kajwe’  
 
Ixtene’ e kajwe’  
   
Utenyob’ e kajwe’  
 
Utenyob’ e kajwe’  
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (98).png|right|150px]]
 +
</div>
 +
</div>
    
B’an kochwa’ e’ra me’yra ojronerob’  
 
B’an kochwa’ e’ra me’yra ojronerob’  
Línea 1253: Línea 1248:  
xe’ achektes tuk’a war anumuy o’ uk’ab’ajse.  
 
xe’ achektes tuk’a war anumuy o’ uk’ab’ajse.  
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner :'''  
 
'''Inpatna nib’ajner :'''  
   Línea 1263: Línea 1257:  
K’ani twa’ awira jay war ak’anpes e yokirob’ ira : '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’.'''
 
K’ani twa’ awira jay war ak’anpes e yokirob’ ira : '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’.'''
   −
 
+
==Uk’ajnarir e ojronerob’ taka utz’akarir==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.30 Uk’ajnarir e ojronerob’ taka utz’akarir===
  −
   
Transitivos Derivados  
 
Transitivos Derivados  
    
Tara k’ani twa’ ana’ta tuk’a twa’, a’ronpa kochwa’ e’ra e ojronerob’ ira, k’ani twa’ awa’re e ajkanwa’r ke’ tama inte’ ojroner achekta mojrix, b’an kochwa’ e’ra.
 
Tara k’ani twa’ ana’ta tuk’a twa’, a’ronpa kochwa’ e’ra e ojronerob’ ira, k’ani twa’ awa’re e ajkanwa’r ke’ tama inte’ ojroner achekta mojrix, b’an kochwa’ e’ra.
    +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (99).png|right|150px]]
   
E ajkanwa’r ukani usikb’a tama e mixu’ ojronerob’ uk’ajnarir e ojronerob’.
 
E ajkanwa’r ukani usikb’a tama e mixu’ ojronerob’ uk’ajnarir e ojronerob’.
   −
+
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left; padding-top:3em;">
 +
<poem>
 
inwaynes,  
 
inwaynes,  
   
uyates,
 
uyates,
   
uxantes  
 
uxantes  
   
uyajnes
 
uyajnes
 
+
</poem>
 
+
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right;">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (99).png|right|150px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
'''E Ch’aku’ mut'''  
 
'''E Ch’aku’ mut'''  
      
Ayan inte’ ojroner tama uyarwa’r e inkojt mut xe’ uk’ab’a’ ch’aku’, che a’yi tama uyarwa’r e mut ira anumuy a’yi me’yra manb’anir, twa’ inkojt pak’ab’ob’.  
 
Ayan inte’ ojroner tama uyarwa’r e inkojt mut xe’ uk’ab’a’ ch’aku’, che a’yi tama uyarwa’r e mut ira anumuy a’yi me’yra manb’anir, twa’ inkojt pak’ab’ob’.  
B’an e’yni chenob’ oni’x; jay inkojt alok’oy axana uk’ani twa’ ub’isi u’t b’ajxan, xe’ twa’ alok’oy. Kone’r tuno’r k’ub’seyaj kochwa’ e’ra ma’chi’x ak’ub’sena; e b’ijnusyaj ira k’ani arob’na’r e maxtakob’ twa’ uchojb’es ub’ob’.  
+
B’an e’yni chenob’ oni’x; jay inkojt alok’oy axana uk’ani twa’ ub’isi u’t b’ajxan, xe’ twa’ alok’oy. Kone’r tuno’r k’ub’seyaj kochwa’ e’ra ma’chi’x  
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 +
ak’ub’sena; e b’ijnusyaj ira k’ani arob’na’r e maxtakob’ twa’ uchojb’es ub’ob’.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
'''Patna’r Cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Patna’r Cha’te’rtyo’n:'''  
   Línea 1299: Línea 1293:  
Nakpat twa’ asikb’a awira jay achekta e ojronerob’ tya’ ak’anpespa '''u,a…''' b’an kochwa’ achekta tichan, yi atz´ijb´a ta jun.
 
Nakpat twa’ asikb’a awira jay achekta e ojronerob’ tya’ ak’anpespa '''u,a…''' b’an kochwa’ achekta tichan, yi atz´ijb´a ta jun.
   −
 
+
==Uk’ajna’rir e ojronerob’ lok’esb’ir==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.31 Uk’ajna’rir e ojronerob’ lok’esb’ir===
  −
 
   
Conjugación Verbal del Transitivo Derivado  
 
Conjugación Verbal del Transitivo Derivado  
   Línea 1308: Línea 1300:     
K’ani twa’ awa’re e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa taka e kanwa’r ira.
 
K’ani twa’ awa’re e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa taka e kanwa’r ira.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani uk’anpes e ojroner xe’ achekta mojrix, tama inte’ ojroner.
 
Ukani uk’anpes e ojroner xe’ achekta mojrix, tama inte’ ojroner.
 
   
 
   
 
Tama e’ra achekta me’yra ojronerob’ kochwa’ e’ra.
 
Tama e’ra achekta me’yra ojronerob’ kochwa’ e’ra.
 
+
{|style="width:40%; margin:1em auto 1em auto; clear:both;"
 
+
|-
tabla paginan 101
+
|style="width:60%;"|
 
+
<poem>
 
+
'''wi’r '''                               
 
+
Mak
 
+
Chon 
 +
Kach
 +
Xix
 +
B´ok 
 +
</poem>
 +
|style="width:40%;"|
 +
<poem>
 +
'''tz’akb’irix '''
 +
majka’r
 +
chonma’r 
 +
kajchar
 +
xixirna’r
 +
b’okb’ir
 +
</poem>
 +
|}
 
'''Uk’ajna’rir e ojronerob’ lok’esb’ir.'''
 
'''Uk’ajna’rir e ojronerob’ lok’esb’ir.'''
   
   
 
   
 
Kawejtz’i’k inte’ ojroner taka e '''Mak = majka’r'''  
 
Kawejtz’i’k inte’ ojroner taka e '''Mak = majka’r'''  
   −
inmaki  
+
:inmaki  
 +
:amaki
 +
:umaki
 +
:kamaki [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 +
:ix-maki
 +
:umakyob’
   −
amaki
+
'''Inpatna nib’ajner:'''
   −
umaki
+
Nakpat xe’ awirix e kanwa’r xe’ turu tichan
 +
Kone’r pejku’t e tz’ijb’ayaj yi kab’ijnwi’k kochwa’ twa’ ache taka e mojr ojronerob’.
   −
kamaki
+
==Ukanwa’r e Ojroner yi Uk’ajna’r==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 +
Verbos Transitivos Causativos
   −
ix-maki
+
Kansen kochwa’ twa’ kak’anpes e ojroner taka uwi’r yi xe’ uk’ajti xe’ twa’ kache.  
 
  −
umakyob’
  −
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
  −
'''Inpatna nib’ajner:'''
  −
 
  −
Nakpat xe’ awirix e kanwa’r xe’ turu tichan
  −
Kone’r pejku’t e tz’ijb’ayaj yi kab’ijnwi’k kochwa’ twa’ ache taka e mojr ojronerob’.
  −
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.32 Ukanwa’r e Ojroner yi Uk’ajna’r===
  −
 
  −
Verbos Transitivos Causativos
  −
 
  −
Kansen kochwa’ twa’ kak’anpes e ojroner taka uwi’r yi xe’ uk’ajti xe’ twa’ kache.  
      
E’ra ja’x tya’ katz’aki inte’ ojroner taka -ES tama uk’a’pa’r e ojronerob’.  
 
E’ra ja’x tya’ katz’aki inte’ ojroner taka -ES tama uk’a’pa’r e ojronerob’.  
Línea 1358: Línea 1351:  
Ajk’un me’yra b’ijnusyaj twa’ e ajkanwa’r ukani inb’utz.  
 
Ajk’un me’yra b’ijnusyaj twa’ e ajkanwa’r ukani inb’utz.  
 
Erer acheksu kochwa’ e’ra.
 
Erer acheksu kochwa’ e’ra.
 +
{|style="width:40%; margin:1em auto 1em auto; clear:right;"
 +
|-
 +
|style="width:60%;"|
 +
<poem>
 +
Wa’r
 +
Lok’sena’r
 +
Xanb’ar
 +
Takarna’r
 +
</poem>
 +
|style="width:40%;"|
 +
<poem>
 +
uwa’res
 +
inlok’se
 +
uxantes
 +
utakre.
 +
</poem>
 +
|}[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
   −
  −
tabla pagina 102
  −
  −
  −
  −
  −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
   
'''Kamorojse kab’a’:'''  
 
'''Kamorojse kab’a’:'''  
   Línea 1373: Línea 1375:  
Kawirse e ajkanseyaj.
 
Kawirse e ajkanseyaj.
   −
 
+
==O’jroner xe’. Me’yrab’ uk’ab’ob’ e pak’ab’, arak’ yi taka e ayanirob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.33 O’jroner xe’.
  −
Me’yrab’ uk’ab’ob’ e pak’ab’, arak’ yi taka e ayanirob’.===
  −
   
Formación de Plurales  
 
Formación de Plurales  
 
Plural de sustantivos relacionados con personas y animales.  
 
Plural de sustantivos relacionados con personas y animales.  
Línea 1390: Línea 1389:     
Aktan e patna’rob’ taka e ajkanwa’rob’ twa’ ja’xirob’ utz’ijb’ob’ mojrix yi akanwob’ inb’utz.
 
Aktan e patna’rob’ taka e ajkanwa’rob’ twa’ ja’xirob’ utz’ijb’ob’ mojrix yi akanwob’ inb’utz.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani tama tuk’a ojroner ak’anpespa '''ob’, tak''', tama ojronerob’.
 
Ukani tama tuk’a ojroner ak’anpespa '''ob’, tak''', tama ojronerob’.
   Línea 1398: Línea 1395:     
k’ani twa’ akanse ab’a’ twa’ asikb’a mojrix ojronerob’ yi ab’orojse a’xin.
 
k’ani twa’ akanse ab’a’ twa’ asikb’a mojrix ojronerob’ yi ab’orojse a’xin.
 +
<center><gallery widths=200px heights=200px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (103).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (103.1).png
 +
</gallery></center>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (103).png|center|250px]]
+
'''Kakanwi’k  e’rob’'''
mut
     −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (103.1).png|center|250px]]
+
{|  width="50%" style="margin:1em auto 1em auto; clear:both"
mutob’
+
|-valign="top"
 +
| style="width:33%"|'''inkojt '''
 +
| style="width:34%"|  
 +
| style="width:33%"|'''me’yrob’ '''
   −
tabla pagina 103
+
|-
 +
|tata’ - 
 +
|uyub’i kawa’re   
 +
|tatob’
    +
|-
 +
|winik -   
 +
|uyub’i kawa’re     
 +
|winikob’
    +
|-
 +
|o’rk’ab’       
 +
|uyub’i kawa’re 
 +
|o’rk’ab’ob’
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
|-
'''Uk’anpesna’r e “Tak”'''
+
|Ak’ach       
 +
|uyub’i  kawa’re 
 +
|ak’achob’
 +
 
 +
|-
 +
|Otot           
 +
|uyub’i kawa’re 
 +
|ototob’
    +
|-
 +
|Jun 
 +
|uyub’i kawa’re   
 +
|junob’
 +
|}
    +
'''Uk’anpesna’r e “Tak”'''
 +
{|  width="50%" style="margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 +
|-valign="top"
 +
|-
 +
| style="width:33%"|ixik - 
 +
| style="width:34%"|uyub’i kawa’re  e 
 +
| style="width:33%"|ixiktak
   −
tabla pagina 104
+
|-
 +
|tejrom - 
 +
|uyub’i kawa’re  e 
 +
|tejormtak
    +
|-
 +
|ixch’ok 
 +
|uyub’i kawa’re 
 +
|ixch’oktak
 +
|}
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Ta nyo’tot:'''  
 
'''Ta nyo’tot:'''  
   Línea 1425: Línea 1466:  
inche inte’ b’ijnusyaj taka inte’ inte’ ojroner xe’ intz’ijb’a.  
 
inche inte’ b’ijnusyaj taka inte’ inte’ ojroner xe’ intz’ijb’a.  
   −
Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj twa’ uwira jay inb’utz.  
+
Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj twa’ uwira jay inb’utz.
   −
 
+
==Ub’orojsena’r e Ojronerob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.34 Ub’orojsena’r e Ojronerob’===
  −
   
Plural de adjetivos simples  
 
Plural de adjetivos simples  
   Línea 1436: Línea 1475:     
K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ kochwa’ tama kanwa’r ira uyub’i ache’npa kochwa’ e’ra.
 
K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ kochwa’ tama kanwa’r ira uyub’i ache’npa kochwa’ e’ra.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner.  
 
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner.  
   Línea 1445: Línea 1482:  
'''Kawiri’k ira'''
 
'''Kawiri’k ira'''
   −
+
:'''Chakchak'''  - uyub’i kawa’re '''chakchakob’'''  
'''Chakchak'''  - uyub’i kawa’re '''chakchakob’'''  
+
:'''k’ank’an'''  - uyub’i kawa’re '''k’ank’anob’'''  
'''k’ank’an'''  - uyub’i kawa’re '''k’ank’anob’'''  
+
:'''saksak'''    - uyub’i kawa’re '''saksakob’'''
'''saksak'''    - uyub’i kawa’re '''saksakob’'''
     −
   
'''E Maxtak'''  
 
'''E Maxtak'''  
   Línea 1456: Línea 1491:  
Chenob’ ja’x a’yi tama utatob’ turu, tamar taka ke’ ja’xirob’ aturanob’ tama inwojr raxtun, tamar e yaja’ e maxtak raxjor a’yi alok’oy. Tar e’ra maja’x inb’utz twa’ aturanob’ tamar.
 
Chenob’ ja’x a’yi tama utatob’ turu, tamar taka ke’ ja’xirob’ aturanob’ tama inwojr raxtun, tamar e yaja’ e maxtak raxjor a’yi alok’oy. Tar e’ra maja’x inb’utz twa’ aturanob’ tamar.
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 1464: Línea 1498:  
inpojro e tz’ijb’ayaj tya’ kak’anpes e b’orojseyaj ti kawojroner, yi intz’ijb’a ejmarb’ir e tz’ijb’ayaj xe’ inche.  
 
inpojro e tz’ijb’ayaj tya’ kak’anpes e b’orojseyaj ti kawojroner, yi intz’ijb’a ejmarb’ir e tz’ijb’ayaj xe’ inche.  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Kapatna ta niwotot:'''
 
'''Kapatna ta niwotot:'''
 
   
 
   
Línea 1473: Línea 1505:  
Katz’ijb’a e ojroner xe’ katajwi tikajun.
 
Katz’ijb’a e ojroner xe’ katajwi tikajun.
   −
 
+
==Ub’orojsena’r e ojronerob’ taka uwi’rob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.35 Ub’orojsena’r e ojronerob’ taka uwi’rob’===
  −
   
Plural de adjetivos con raíces posicionales  
 
Plural de adjetivos con raíces posicionales  
   Línea 1483: Línea 1513:  
K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ ke’ tama e kanwa’r ira uyub’i ache’npa taka e ojronerob’ xe’ ayan tuk’a uk’ajna’rir.
 
K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ ke’ tama e kanwa’r ira uyub’i ache’npa taka e ojronerob’ xe’ ayan tuk’a uk’ajna’rir.
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner taka uwi’rob’.  
 
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner taka uwi’rob’.  
   Línea 1490: Línea 1519:     
K’ani twa’ akanse a ajkanwa’rob’ kochwa’ tama e ojroner, k’ani twa’ ache’npa xe’ ojronerob’ uk’ajti.  
 
K’ani twa’ akanse a ajkanwa’rob’ kochwa’ tama e ojroner, k’ani twa’ ache’npa xe’ ojronerob’ uk’ajti.  
      
'''Kawi’rik ira:'''  
 
'''Kawi’rik ira:'''  
 +
:'''we’nix'''
 +
:'''Patna’r'''
 +
:'''Wa’nob’'''
 +
:'''nachb’unob’'''
 +
:'''t’ijrob’'''
 +
:'''kotwa’nob’-'''
   −
'''we’nix'''
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|5px]]
'''Patna’r'''
  −
'''Wa’nob’'''
  −
'''nachb’unob’'''
  −
'''t’ijrob’'''
  −
'''kotwa’nob’-'''
  −
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 1508: Línea 1534:  
Inwirse e ajkaseyaj twa’ uwira jay inb’utz.
 
Inwirse e ajkaseyaj twa’ uwira jay inb’utz.
   −
 
+
==Ub’orojsena’r e cha’ k’ab’a’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.36 Ub’orojsena’r e cha’ k’ab’a’===
  −
 
   
Plural de apellidos.
 
Plural de apellidos.
    
Ukansena’r e cha’k’ab’ob’ te Ch’orti’ inb’utz, twa’ e ajkanwa’r una’tob’ ub’an.  
 
Ukansena’r e cha’k’ab’ob’ te Ch’orti’ inb’utz, twa’ e ajkanwa’r una’tob’ ub’an.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani uyokir utz’ijb’ana’r e cha’ k’ab’ob’ xe’ achektato’ tama kowojroner Ch’orti’.  
 
Ukani uyokir utz’ijb’ana’r e cha’ k’ab’ob’ xe’ achektato’ tama kowojroner Ch’orti’.  
    
Kakanwi´k tuk´a k´ab´ob´ ayanto tama kawojroner.
 
Kakanwi´k tuk´a k´ab´ob´ ayanto tama kawojroner.
    +
:'''Sente’'''
 +
:'''Suchité '''
 +
:Munex 
 +
:'''Kanan'''
 +
:'''Xarxente ''' 
 +
:'''Chab’ak’'''   
 +
:'''Chewe’n'''   
 +
:'''Parachiko '''
 +
:'''sentyob’ '''
 +
:'''Suchitob’ '''
 +
:Numexob’
 +
:'''Kananob’ '''
 +
:'''Xarxentyob’ '''
 +
:'''Cha’b’akob’'''
 +
:'''Chewenob’ '''
 +
:'''Parachikob’'''
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
tabla pagina 107
  −
 
  −
 
  −
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
   
'''Inpatna ta niwotot:'''
 
'''Inpatna ta niwotot:'''
 
   
 
   
Línea 1536: Línea 1567:  
*Inche inte’ mixu’ tz’ijb’ayaj taka e ojroner ira.
 
*Inche inte’ mixu’ tz’ijb’ayaj taka e ojroner ira.
   −
 
+
==B’ijk Ojronerob’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.37 B’ijk Ojronerob’===
  −
 
   
Las partículas  
 
Las partículas  
 
Partículas direccionales  
 
Partículas direccionales  
Línea 1545: Línea 1574:  
Ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ awajk’u una’tob’ tuk’a tuk’a ub’ijnusyajob’ e ojronerob’ tama kawojroner.
 
Ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ awajk’u una’tob’ tuk’a tuk’a ub’ijnusyajob’ e ojronerob’ tama kawojroner.
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
K’ani twa’ akanse ab’a’ asikb’a mojr kanwa’rob’, nakpat akanse awajkanseyaj.  
 
K’ani twa’ akanse ab’a’ asikb’a mojr kanwa’rob’, nakpat akanse awajkanseyaj.  
  −
      
'''Tara'''  
 
'''Tara'''  
Línea 1562: Línea 1588:     
'''Tartaka e yax'''  
 
'''Tartaka e yax'''  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Tichan yax'''  
 
'''Tichan yax'''  
    
'''Ejmar yax'''  
 
'''Ejmar yax'''  
   −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 1574: Línea 1598:  
*Intz’ijb’a ta nijun, nakpat inwirse taka e ajkanseyaj.
 
*Intz’ijb’a ta nijun, nakpat inwirse taka e ajkanseyaj.
   −
 
+
==B’ijk ojronerob’ taka e (ib’)==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.38 B’ijk ojronerob’ taka e (ib’)===
  −
 
   
Partículas que indican un instrumento.
 
Partículas que indican un instrumento.
 
   
 
   
 
Twa akanse e ojronerob’ twa’ ak’ab’ajse e ayanirob’ b’an kochwa’ e -ib’ tama e’ra ja’x twa’ atz’ijb’a e ojronerob’ xe’ uk’eche e tz’ijb’ ira, uyub’i ache e;  
 
Twa akanse e ojronerob’ twa’ ak’ab’ajse e ayanirob’ b’an kochwa’ e -ib’ tama e’ra ja’x twa’ atz’ijb’a e ojronerob’ xe’ uk’eche e tz’ijb’ ira, uyub’i ache e;  
   −
tz’ijnib’.
+
:tz’ijn'''ib’'''
   −
Me’ynib’
+
:Me’yn'''ib’ '''
   −
Lujpib’rum
+
:Lujp'''ib’'''rum
   −
Tajsib’
+
:Tajs'''ib’'''
   −
T’ijrib’
+
:T’ijr'''ib’'''
   −
Xantib’-  
+
:Xant'''ib’- '''
   −
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
*Inme’ynes e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
 
*Inme’ynes e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
 
*U’nsta kora b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ turob’ tichan.  
 
*U’nsta kora b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ turob’ tichan.  
*Intz’ijb’a ta nijun, nakpat inwirse taka e ajkanseyaj.  
+
*Intz’ijb’a ta nijun, nakpat inwirse taka e ajkanseyaj.
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.39 Uk’anpesna’r e Chekerib’ B’ijk===
      +
==Uk’anpesna’r e Chekerib’ B’ijk==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
Uso de partículas demostrativas  
 
Uso de partículas demostrativas  
    
Tama uk’anpesna’r e ojoronerob’ ira erer twa’ akanse uchektesnib’ ub’ijnusyajob’, tama e’ra achekta me’yrob’.
 
Tama uk’anpesna’r e ojoronerob’ ira erer twa’ akanse uchektesnib’ ub’ijnusyajob’, tama e’ra achekta me’yrob’.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e chekerib’ b’ijk.
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e chekerib’ b’ijk.
 
   
 
   
 
Utz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e chekerib’ b’ijk.
 
Utz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e chekerib’ b’ijk.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
<poem>
+
:'''Erin'''  
'''Erin'''  
+
:'''e yaja’'''  
'''e yaja’'''  
+
:'''tara'''  
'''tara'''  
+
:'''tare’x-'''  
'''tare’x-'''  
  −
</poem>
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
      
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
    
*Inb’ijnu kora b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ turob’ tichan.  
 
*Inb’ijnu kora b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ turob’ tichan.  
*Intz’ijb’a ta nijun, nakpat inwirse taka e ajkanseyaj.  
+
*Intz’ijb’a ta nijun, nakpat inwirse taka e ajkanseyaj.
 
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
  −
===3.40 Uk’anpesna’r e b’ijk tama mukresna’r.===
      +
==Uk’anpesna’r e b’ijk tama mukresna’r==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
Uso de partículas negativas.
 
Uso de partículas negativas.
 
   
 
   
Línea 1638: Línea 1649:     
Uyub’i ache e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a ta tz’ijnib’te’.
 
Uyub’i ache e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a ta tz’ijnib’te’.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e ojronerob’ xe’ umukres xe’ war anumuy.  
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e ojronerob’ xe’ umukres xe’ war anumuy.  
   Línea 1647: Línea 1656:  
Tya’ ayan tuk’a k’ani kamukres uyub’i kak’anpes e ojronerob’ ira.  
 
Tya’ ayan tuk’a k’ani kamukres uyub’i kak’anpes e ojronerob’ ira.  
   −
<poem>
+
:'''Ma’'''  
'''Ma’'''  
+
:'''Ma’chi,'''  
'''Ma’chi,'''  
+
:'''Me’ra'''  
'''Me’ra'''  
+
:'''Me’rer'''  
'''Me’rer'''  
+
:'''Maja’x'''  
'''Maja’x'''  
+
:'''Inma’'''  
'''Inma’'''  
+
:'''Matuk’a'''  
'''Matuk’a'''  
+
:'''Mab’anb’an'''  
'''Mab’anb’an'''  
+
:'''la’/ira, li’'''
'''la’/ira, li’'''
  −
</poem>
  −
   
<poem>  
 
<poem>  
 
'''Twa’ katz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira.'''  
 
'''Twa’ katz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira.'''  
Línea 1666: Línea 1672:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta Nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna ta Nyo’tot:'''  
   Línea 1672: Línea 1678:  
*U’nsta kora b’ijnusyaj taka e mojr ojronerob’ xe’ ma’to kak’anpes.
 
*U’nsta kora b’ijnusyaj taka e mojr ojronerob’ xe’ ma’to kak’anpes.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Uk’anpesna’r e b’ijkob’ twa’ e ub’syaj==
===3.41 Uk’anpesna’r e b’ijkob’ twa’ e ub’syaj===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
   
Uso de partículas interrogativas.  
 
Uso de partículas interrogativas.  
   Línea 1683: Línea 1688:  
Pejkan tutob’ inte’ numer tya’ ucheksu e ub’syaj (?)  
 
Pejkan tutob’ inte’ numer tya’ ucheksu e ub’syaj (?)  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e ub’syaj tya’ ayan tuk’a k’ani uyub’i o’ una’ta.
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e ub’syaj tya’ ayan tuk’a k’ani uyub’i o’ una’ta.
 
   
 
   
Línea 1692: Línea 1697:  
Ojroner xe’ kak’anpes Twa’ kache e ub’syaj.  
 
Ojroner xe’ kak’anpes Twa’ kache e ub’syaj.  
   −
<poem>  </poem>
+
:'''¿chi tari?'''  
'''¿chi tari?'''  
+
:'''¿chi che?'''  
'''¿chi che?'''  
+
:'''¿jayte’ ?'''  
'''¿jayte’ ?'''  
+
:'''¿kochwa’?'''  
'''¿kochwa’?'''  
+
:'''¿ti’n?'''  
'''¿ti’n?'''  
+
:'''¿tuk’a?'''  
'''¿tuk’a?'''  
+
:'''¿tuk’ot?'''  
'''¿tuk’ot?'''  
+
:'''¿tya’?'''  
'''¿tya’?'''  
  −
</poem>
  −
 
      
'''Ko’sti’k e b’ijnusyaj taka e ub’syaj'''
 
'''Ko’sti’k e b’ijnusyaj taka e ub’syaj'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 +
:¿'''Tya’''' K’ote’t sajmi?.
 +
:¿'''Tuk’a''' o’sre ak’uxi?.
 +
:¿'''Jayte’''' pak’ab’ yo’pa?.
   −
<poem>
  −
¿'''Tya’''' K’ote’t sajmi?.
  −
¿'''Tuk’a''' o’sre ak’uxi?.
  −
¿'''Jayte’''' pak’ab’ yo’pa?.
  −
</poem>
  −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
 
*Inb’ijnu mojr ub’syaj yi u’nsta e b’ijnusyaj takar.  
 
*Inb’ijnu mojr ub’syaj yi u’nsta e b’ijnusyaj takar.  
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
+
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==E b’ijnusyaj==
===3.42 E b’ijnusyaj===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   
La oración  
 
La oración  
   Línea 1734: Línea 1732:     
K’anpes me’yra tz’ijb’ayaj takarob’ b’an e jun xe’ uk’ab’a kayuxinar, ub’ijrar e ojronerob’, twa’tixe ajkanwarob’ uchob’ e sajkmayaj.
 
K’anpes me’yra tz’ijb’ayaj takarob’ b’an e jun xe’ uk’ab’a kayuxinar, ub’ijrar e ojronerob’, twa’tixe ajkanwarob’ uchob’ e sajkmayaj.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ukani utz’ijb’a inb’utz b’ijnusyaj .  
 
Ukani utz’ijb’a inb’utz b’ijnusyaj .  
   Línea 1743: Línea 1740:  
   
 
   
 
'''Kakanwi’k erob’:'''  
 
'''Kakanwi’k erob’:'''  
   
<poem>
 
<poem>
 
Tara war inpatna  
 
Tara war inpatna  
 
Ixe´n sajmi ta xanb’ar  
 
Ixe´n sajmi ta xanb’ar  
 
Kone’r ayntz’i’x  
 
Kone’r ayntz’i’x  
Ejk’ar katijres e uyotot e winik.  
+
Ejk’ar katijres e uyotot e winik. [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 1757: Línea 1752:  
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
 
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==E b’ijnusyaj xe’ umukres==
===3.43 E b’ijnusyaj xe’ umukres===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
   
Oraciones negativas  
 
Oraciones negativas  
   Línea 1765: Línea 1759:     
Ch’ujkun jay tuno’r e ajkanwa’rob’ utz’ijb’ob’ tu’junob’ yi upejkob’ ub’an.
 
Ch’ujkun jay tuno’r e ajkanwa’rob’ utz’ijb’ob’ tu’junob’ yi upejkob’ ub’an.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Una’ta utz’ijb’a e b’ijnusyaj xe’ umukres xe’ war amunuy o’ xe’ a’xin anumuy.
 
Una’ta utz’ijb’a e b’ijnusyaj xe’ umukres xe’ war amunuy o’ xe’ a’xin anumuy.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
 
Nakpat aren twa’ ja’xirob’ ub’inwikob’ mojrix b’ijnusyajob’ yi utz’ijb’ikob’ tu junob’.
 
Nakpat aren twa’ ja’xirob’ ub’inwikob’ mojrix b’ijnusyajob’ yi utz’ijb’ikob’ tu junob’.
   
<poem>
 
<poem>
 
Matuk’a ak’ajna  
 
Matuk’a ak’ajna  
Línea 1779: Línea 1771:  
Me’rato inb’ijnu inch’ab’u e pa’.
 
Me’rato inb’ijnu inch’ab’u e pa’.
 
</poem>
 
</poem>
  −
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
   
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
*Inpojro tama inte’ jun e b’ijnusyaj xe’ umukres e numerob’.  
 
*Inpojro tama inte’ jun e b’ijnusyaj xe’ umukres e numerob’.  
 
*Nakpat intz’ijb’a ta nijun.  
 
*Nakpat intz’ijb’a ta nijun.  
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
+
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==E b’ijnusyaj te ub’syaj==
===3.44 E b’ijnusyaj te ub’syaj===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   
Oraciones interrogativas  
 
Oraciones interrogativas  
   Línea 1795: Línea 1783:     
Twa’ e ajkanwa’r ukani inb’utz uyub’i ache tu’tob’ twa’ uwirob’ kochwa’ ak’anpesta yi tuk’ot aro’npa ub’syajob’.
 
Twa’ e ajkanwa’r ukani inb’utz uyub’i ache tu’tob’ twa’ uwirob’ kochwa’ ak’anpesta yi tuk’ot aro’npa ub’syajob’.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
   
Ub’in taka awajkanseyaj jay achekta mojrix ub’syaj.  
 
Ub’in taka awajkanseyaj jay achekta mojrix ub’syaj.  
 
Sikb’an a’xin taka e mojr pak’ab’ob e ub’syaj xe’ uchob’ tya’ ojronob’.
 
Sikb’an a’xin taka e mojr pak’ab’ob e ub’syaj xe’ uchob’ tya’ ojronob’.
   −
   
'''Kakanwi’k e’ra'''  
 
'''Kakanwi’k e’ra'''  
 +
:¿Ti’n uyotot atata’?
 +
:¿Tuk’a twa’ akak’uxi kone’r ?
 +
:¿Tuk’ot intaka ixana?
 +
:¿Tya’ turu atu’ kone’r?
   −
<poem>
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
¿Ti’n uyotot atata’?
  −
¿Tuk’a twa’ akak’uxi kone’r ?
  −
¿Tuk’ot intaka ixana?
  −
¿Tya’ turu atu’ kone’r?
  −
</poem>
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
   
'''Kapatna komon:'''  
 
'''Kapatna komon:'''  
    
*Kab’ijnu mojrix ojronerob’ twa’ kach’ijse uyokir kana’tanyaj tama e kanwa’r ira.  
 
*Kab’ijnu mojrix ojronerob’ twa’ kach’ijse uyokir kana’tanyaj tama e kanwa’r ira.  
 
*Nakpat katz’ijb’a tikajun.  
 
*Nakpat katz’ijb’a tikajun.  
*Kawirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
+
*Kawirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Kocha’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t==
===3.45. Kocha’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   
‘El adjetivo. El adjetivo común  
 
‘El adjetivo. El adjetivo común  
    
Kansen e maxtak tuk’a tuk’a k’ab’a’rirob’ achekta yi xe’ uyajk’o’n kana’ta kochu’t e ayanirob’.
 
Kansen e maxtak tuk’a tuk’a k’ab’a’rirob’ achekta yi xe’ uyajk’o’n kana’ta kochu’t e ayanirob’.
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
Una’ta uyokir e kochwa’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t.  
Una’ta uyokir e kochwa’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t.  
   
Akano utz’ijba’ e chuchu’ b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira.  
 
Akano utz’ijba’ e chuchu’ b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira.  
 
Upojro mojr ojroner twa’ uch’ijse a’xin una’tanyaj.
 
Upojro mojr ojroner twa’ uch’ijse a’xin una’tanyaj.
 
   
 
   
 
'''Kakanwi’k e’ra:'''
 
'''Kakanwi’k e’ra:'''
 
+
:Saksak  
<poem>
+
:K’ank’an  
Saksak  
+
:Yaxax  
K’ank’an  
+
:Takin  
Yaxax  
+
:K’ox  
Takin  
  −
K’ox  
  −
</poem>
  −
 
      
Taka e ojronerob’ ira uyub’i akanse twa’ e maxtak utz’ijb’a e b’ijnusyaj ub’an:  
 
Taka e ojronerob’ ira uyub’i akanse twa’ e maxtak utz’ijb’a e b’ijnusyaj ub’an:  
 +
:'''K’anka’n''' upik e ixik.
 +
:'''Takin''' usi’ e winik.
 +
:'''Yaxax''' uyopor te’.
   −
<poem>
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]  
'''K’anka’n''' upik e ixik.
  −
'''Takin''' usi’ e winik.
  −
'''Yaxax''' uyopor te’.
  −
</poem>
  −
 
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]  
   
'''Kapatna Komon:'''  
 
'''Kapatna Komon:'''  
   Línea 1855: Línea 1828:  
*Katz’ijb’a ta nijun e b’inusyaj xe’ kakanwi’x.
 
*Katz’ijb’a ta nijun e b’inusyaj xe’ kakanwi’x.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==U’tirach e ojroner==
===3.46. U’tirach e ojroner===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   
Posicionales  
 
Posicionales  
   Línea 1870: Línea 1842:  
kochwa’ ak’anpesna e b’ijnusyaj tamar.
 
kochwa’ ak’anpesna e b’ijnusyaj tamar.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]  
 
Utz’ijb’a uyutirach e ojronerob’ tama inte’ b’ijnusyaj.  
 
Utz’ijb’a uyutirach e ojronerob’ tama inte’ b’ijnusyaj.  
   Línea 1876: Línea 1848:     
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (118).png|right|400px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (118).png|right|400px]]
<poem>
+
:kotwa’n  
kotwa’n  
+
:nachar  
nachar  
+
:tonor  
tonor  
+
:kachar  
kachar  
+
:kotor  
kotor  
+
:turu  
turu  
+
:wa’r  
wa’r  
+
:pakwa’n  
pakwa’n  
+
:jawar
jawar
  −
</poem>
      +
<u>Kachik e b’ijnusyaj ub’an: </u>
   −
Kachik e b’ijnusyaj ub’an:  
+
:'''Kotor''' e winik tu’t e katata’.  
 
+
:'''Nachar''' e te’  
 
+
:'''Pakwa’n''' e ak’ach tu sijk.  
<poem>
+
:'''Jawar''' war awayan e winik.
'''Kotor''' e winik tu’t e katata’.  
  −
'''Nachar''' e te’  
  −
'''Pakwa’n''' e ak’ach tu sijk.  
  −
'''Jawar''' war awayan e winik.
  −
</poem>
  −
      
'''Kapatna Komon:'''  
 
'''Kapatna Komon:'''  
    
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan  
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan  
*Yi inb’ijnu mojr b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
+
*Yi inb’ijnu mojr b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Utz’aknib’ e ojronerob’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.47 Utz’aknib’ e ojronerob’===
  −
   
Los clasificadores  
 
Los clasificadores  
   Línea 1921: Línea 1884:  
Kansen utz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ atz’ijb’a ta tz’ijb’nib’te’.
 
Kansen utz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ atz’ijb’a ta tz’ijb’nib’te’.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta utz’ijb’a tama inte’ b’ijnusyaj utz’aknib’ e ojronerob’.  
 
Una’ta utz’ijb’a tama inte’ b’ijnusyaj utz’aknib’ e ojronerob’.  
    
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (120).png|right|150px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (120).png|right|150px]]
 
B’an kochwa’ e’ra:
 
B’an kochwa’ e’ra:
 
+
:'''Nixi’'''  
<poem>
+
:'''Ixkajr'''  
'''Nixi’'''  
  −
'''Ixkajr'''  
  −
</poem>
  −
 
      
Nominales  
 
Nominales  
*'''te’'''
+
:'''te’'''
*'''pa’'''
+
:'''pa’'''
   −
   
kochwa’ ak’anpespa taka e ayanir xe’:  
 
kochwa’ ak’anpespa taka e ayanir xe’:  
   −
*'''wojr'''  
+
:'''wojr'''  
*'''wororoj'''  
+
:'''wororoj'''  
*'''pojk'''
+
:'''pojk'''
   −
   
Ak’anpespa taka e ayanir xe’ kochwa’ erob’.
 
Ak’anpespa taka e ayanir xe’ kochwa’ erob’.
 
   
 
   
*tzajk  
+
:tzajk  
*pojk  
+
:pojk  
*poroj  
+
:poroj  
*xejr  
+
:xejr  
*tzejp  
+
:tzejp  
*tzuy
+
:tzuy
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
   
 
   
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan  
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan  
 
*Inturan inb’ijnu tuk’a mojr b’ijnusyaj intz’ijb’a ta nijun.  
 
*Inturan inb’ijnu tuk’a mojr b’ijnusyaj intz’ijb’a ta nijun.  
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.  
+
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Mixu’ ojroner taka e k’ab’ob’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
===3.48 Mixu’ ojroner taka e k’ab’ob’.===
  −
   
Sintagma nominal
 
Sintagma nominal
 
   
 
   
Línea 1971: Línea 1926:     
Kakanwi’k e’ra.
 
Kakanwi’k e’ra.
+
:'''E ixik axana'''  
'''E ixik axana'''  
+
:'''E tzyob’ kormob’'''  
'''E tzyob’ kormob’'''  
+
:'''E mis awayan'''
'''E mis awayan'''
     −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna tama e otot Kanseyaj:'''  
 
'''Inpatna tama e otot Kanseyaj:'''  
- Komon taka e ajkanseyaj, inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ kansene’n b’ajxan.  
+
*Komon taka e ajkanseyaj, inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ kansene’n b’ajxan.  
- U’nb’i taka e ajkanseyaj yaj achekta mojr b’ijnusyaj.
+
*U’nb’i taka e ajkanseyaj yaj achekta mojr b’ijnusyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Uyuxinar uk’ajna’rirob’ e ojronerob’==
===3.49 Uyuxinar uk’ajna’rirob’ e ojronerob’===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
   
Sintagma verbal.Tipos de Sintagma verbal  
 
Sintagma verbal.Tipos de Sintagma verbal  
   Línea 1992: Línea 1945:  
Tama e’ra acheksunpa jay war ojron taka inte’ erachir o’ maja’x.
 
Tama e’ra acheksunpa jay war ojron taka inte’ erachir o’ maja’x.
   −
<poem>
+
:'''Watar sajmi e sitz’'''  
'''Watar sajmi e sitz’'''  
+
:'''Xujra e te’'''  
'''Xujra e te’'''  
+
:'''Tejna e si’.''' Tajchna e si’.  
'''Tejna e si’.''' Tajchna e si’.  
  −
</poem>
     −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan ta nijun.  
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan ta nijun.  
Línea 2004: Línea 1955:  
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Numuy==
===3.50 Numuy===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
 
   
Voz pasiva  
 
Voz pasiva  
   Línea 2012: Línea 1962:     
E kanseyaj xe’ twa’ ache, ja’x tya’ ne’t uk’ani twa’ acheksu numuy.
 
E kanseyaj xe’ twa’ ache, ja’x tya’ ne’t uk’ani twa’ acheksu numuy.
  −
'''K’ejcha tari e ak’ach'''
  −
'''Sujta e Ijch’ok-'''
     −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
:'''K’ejcha tari e ak’ach'''
 +
:'''Sujta e Ijch’ok-'''[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 +
 
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 2023: Línea 1972:  
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==E ojroner tya’ kak’anpes e N y M tama e b’ijnusyaj==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
===3.52 E ojroner tya’ kak’anpes e N y M tama e b’ijnusyaj===
  −
 
   
Voz antipasiva
 
Voz antipasiva
   Línea 2035: Línea 1982:  
   
 
   
 
Una’ta tuk’a ojronerob’ uk’eche e NyM tama utz’ijb’ayaj e ojroner.  
 
Una’ta tuk’a ojronerob’ uk’eche e NyM tama utz’ijb’ayaj e ojroner.  
 +
:'''E’ron e ixik.'''
 +
:'''war achonma e pak’ab’.-'''
 +
:'''E Chunpi’ war awe’.'''
   −
<poem>
  −
'''E’ron e ixik.'''
  −
'''war achonma e pak’ab’.-'''
  −
'''E Chunpi’ war awe’.'''
  −
</poem>
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (123).png|center|250px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (123).png|center|250px]]
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
*Inturan inb’ijnu mojr ojroner tama xe’ numuy.  
 
*Inturan inb’ijnu mojr ojroner tama xe’ numuy.  
 
*Intz’ijb’a ta nijun.  
 
*Intz’ijb’a ta nijun.  
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 +
 +
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_ch'orti']]