Yel yich skuychaj stxolil koti’ Q’anjob’al

{{DISPLAYTITLE:Yel yich skuychaj stxolil koti’ Q’anjob’al}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'anjob'al p(59).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Ochejb’al==
#Choqab’ el sjelanil heb’ kuywom skuyon yin watx’ stxolil sti q’anjob’al. 
#Choqab’ jelanb’i el heb’ kuywom sq’anon sti’ q’anjob’al yintz’ib’.

==Sk’exel B’i’ej== 
'''Hayin, hayach, ha’ 
hayon, hayex, ha’...heb’. '''

Jun kab’ stx’oxb’anil tzet chi yun sq’anchaji: 

:'''Hayin''' maxin q’ajtoq yet ewi. 

:'''Hoqon''' toq '''hayach '''

:'''Ha’''' cham Maltin max telk’oji. 

:'''Hayon''' hoqon toq mulnajil 

:'''Hayex''' ti’, tz’aqom q’anej hex. 

:'''Ha’''' heb’ hoq meltzoj heb’ nani’.

:'''B’i’ej''' 

Ay juntzan q’anej chi q’anlay yet chi aq’lay ok sb’i juntzanoq tzet yetal. Juntzan q’anej ti’ haton heb’ chi yiq '''b’i’ej'''. Yetoq b’i’ej ti’ chi sje’ jahon ok sb’i anima, no’, te’ej, ante’laq, ma juntzanoq k’al tzetal. Haxka juntzan stx’oxb’anil ti’: 

Ixim '''ajan,''' ch’en '''waykan,''' an '''ak’um''', te’ '''tx’at''', ix '''Axhul''', naq '''Mekel''',  tx’an '''tx’uxub’''', no’ '''ak’atx’,''' cham '''motz'''… juntzan q’anej q’eq yok ti’, haton heb’ b’i’ej. Ha heb’ chi haloni tzet sb’i juntzan chi aq’lay b’inaj tu’. 

<div style="width:100%">
<div style="border:solid 1px; border-color:#0086ba; background-color:#ebf1f6; border-radius:6px; padding:4px; width:85%; float:left; margin-top:1em;">
Hach Kuywom: Watx’ wal chi yun haq’anlen el tet hamaxhtol ta ya tzet k’am wal chi elapnoq hanab’al yib’an juntzan q’anej ti’. Chi uj k’apax haq’anlen tet tzet junoq xa un watx’ chi yil yib’an juntzan kuyoy chi ok yib’an koq’anjab’al ti’.
</div>
<div style:"float:right; width:15%;"> 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''q’anb’alil jun b’ijan q’anej yet chi allay mak ay yet junoq tzet'''

Yet chi allay mak ay yet junoq tzet chi sje’ sq’anlay juntzan b’ijan q’anej chi alon mak ay yet b’i’ej. Ay kab’ maqan yoki. Hatek’al ha’ tzet yet tz’ib’  chi cha’on ok junoq b’i’ej tu’. Ta yetoq jaqti’ (vocal) kayti’ chi yunej:

'''W'''ajan, '''h'''ajan, '''y'''ajan, '''j'''ajan, '''h'''eyajan, '''y'''ajan heb’. 

Juntzan puch q’eq yoki, haton heb’ chi aloni mak ay yet junoq tzet. 

Ta maqti (consonante) hoq chahon okoq kayti chi yunej: 

'''Hin'''tx’at, '''ha'''tx’at, '''s'''tx’at, '''ko'''tx’at, '''he'''tx’at, '''s'''tx’at '''heb'''’. 

Juntzan puch q’eq yoki, haton heb’ chi aloni mak ay yet junoq tzet.

== Mochb’anil b’ihej==

Juntzan b’i’ej chi sje’ yay  stuqantaqil sxol. Ay kab’ tuqan yoki. Jun tuqanil ta ay mak inej jun jun b’i’ej. Junxa tuqanil yet tzutb’il skawxi. Yet sataqtoq ti’ hoq kuychaj skab’il tuqantaqil b’ihej tu’:

'''Yok tz’aqil sjolomal'''

Jun tuqanil b’i’ej ti’ haton heb’ chi aloni mak ay yet junoq  b’i’ej. Yet chi yun kaqtu’  kax chi ok stz’aqil sjolom '''-il''' ma '''-al.''' Haxka stx’oxb’anil:

{|class="wikitable" style="width:50%; "
|-
| '''Stx’oqlil Yet '''
| '''ay mak yet '''

|-
|Chik’
|hinchik’'''il''' 

Hachik’'''il''' 

Schik’'''il'''

|-
|
Ix  
|
wix'''al'''

hix'''al''' 

yix'''al''' 
|}

'''Yel stz’aqil sjolom'''

Jun tuqanil b’i’ej ti’ yet chi ok yet junoq mak yet kax chi el stz’aqanil sjolom.  Haxka stx’oxb’anil ti’: 

{|class="wikitable" style="width:50%; "
|-
| '''Stx’oqlil Yet '''
| '''ay mak yet '''

|-
|
Pichilej 

|
hinpichil 

hapichil 

spichil 

|-
|Xanab’ej 

|
hinxanab’ 

Haxanab’ 

Sxanab’
|}

'''Ay mak k’al i’nej'''

Ay juntzan b’i’ej ay mak k’al chi i’oni. Chi sje’ yilchaj heb’ tol chi scha’ok heb’ yetoq '''y_''' ma '''s_'''. Haxka stx’oxb’anil:

{|class="wikitable" style="width:50%; "
|-
|'''Y'''anil 
|'''y'''al 
|'''y'''in 
|'''y'''ili

|-
|'''Y'''alil 
|'''s'''ti’ 
|'''y'''ayil 
|'''y'''ul
|}

<div style="width:100%">
<div style="border:solid 1px; border-radius:6px; padding:4px; width:85%; float:left; margin-top:1em;">
'''Hach maxhtol:'''

Chi hal tet heb’ kuywom tol chi say heb’ kankantaq q’anej yib’an jantaq tzet mayal max skuy heb’
yib’an tzetaq yok smochkiltaq q’anej b’ihej mayal skuy heb’ ti’ nani’.
</div>
<div style:"float:right; width:15%;"> 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|105px]]
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''K’am mak chi i’oni.'''

Haton jun tuqan b’i’ej k’am k’al chi sje’ yillayi. Haxka stx’oxb’anil ti’:

{|style="width:50%"
|-
|
'''Stx’oqli '''

k’u 

xajaw 

kaq’eq’ 

asun 

|
'''Yet ay mak yet'''

komam k’u

kotxutx xajaw

komam kaq’eq’

cham asun
|}

'''K’am sk’expojal'''

Haton juntzan tuqan b’ihej k’am chi k’expoji ta tol chi ok yetoqal. Haxka stx’oxb’anil ti’: