Ojronerob’ (Vocabulario)
Línea 332: | Línea 332: | ||
− | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|70px]] |
E ajkanwa’r una’ta tuk’a tuk’a ojroner twa’ uk’anpes tama uyototir e kanseyaj | E ajkanwa’r una’ta tuk’a tuk’a ojroner twa’ uk’anpes tama uyototir e kanseyaj | ||
Una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj. | Una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj. | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
'''B’an kochwa’ e’ra:''' | '''B’an kochwa’ e’ra:''' | ||
+ | <div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"> | ||
+ | <div style="width:50%; float:left;"> | ||
+ | <poem> | ||
+ | Chen apatna’r, | ||
+ | turanen tz’ustaka, ub’in xe’ war uk’ajtyob’ apya’rob’, | ||
+ | ma’chi akerejb’a e k’ajnob’, | ||
+ | ma’chi iya’si tama uyajk’ina’r e kanwa’r, | ||
+ | pejkan u’t ajun, tz’ijb’an ajun, | ||
+ | b’ono ame’yn, tzikmen inb’utz, | ||
+ | ma’chi ab’oni intaka ajun, | ||
+ | tuk’a twa’ axab’i ajun, | ||
+ | ma’chi axab’i unak’ e otot, | ||
+ | yin mojrix. | ||
+ | </poem> | ||
+ | </div> | ||
+ | <div style="width:50%: float:right"> | ||
+ | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (38).png|right|150px]] | ||
+ | </div> | ||
+ | </div> | ||
− | + | <div style="clear:both"></div> | |
− | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]] | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png| | ||
'''Tuno’ron:''' | '''Tuno’ron:''' | ||
Línea 379: | Línea 366: | ||
Nakpat katz’ijb’a tikajun twa’ kakani. | Nakpat katz’ijb’a tikajun twa’ kakani. | ||
− | + | ==Ojroner xe’ ache’npa makwi’r e otot kanseyaj== | |
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | ||
− | |||
Vocabulario que se utiliza dentro de la escuela | Vocabulario que se utiliza dentro de la escuela | ||
Línea 389: | Línea 375: | ||
Ajk’un una’tob’ tuk’a uk’oter e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj. | Ajk’un una’tob’ tuk’a uk’oter e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj. | ||
− | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | |
− | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png| | ||
E ajkanwa’r una’ta uyokir e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj. | E ajkanwa’r una’ta uyokir e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj. | ||
B’an kochwa’ xe achekta ejmar. | B’an kochwa’ xe achekta ejmar. | ||
− | + | <div style="width:60%; margin:1em auto 1em auto"> | |
− | + | <div style="width:50%; float:left;"> | |
− | + | <poem> | |
− | + | Tz’ijb’an ajun | |
− | + | Pejkun u’t ajun | |
− | + | Turb’an ab’a ta kanwa’r | |
− | + | Turen tz’ustaka | |
− | + | Ayan e maxtak | |
− | + | Ayan k’ajn | |
− | + | K’ani inwirse nijun e ajkanseyaj | |
− | + | K’ani ink’ajti inte’ k’ajtsyaj | |
− | + | K’ani u’nsta e tzejpjunob’ | |
− | + | Inchuki nitz’ijb’nib’ | |
− | + | Intz’ijb’ayan te Ch’orti’ | |
− | + | Inpasi nijun twa’ inpejku’t kora | |
− | + | Katzikma | |
− | + | Kak’aywi taka e ajkanseyaj | |
− | + | Ajk’in ajk’in inpetz’e e jun | |
− | + | Inche me’ynob’ ta nijun | |
− | + | Kawejtz’u e a’kta’r | |
− | + | Inb’oni nijun | |
− | + | Intziki jay kojt maxtak tari ta kanwa’r. | |
− | + | </poem> | |
− | + | </div> | |
− | + | <div style="width:50%: float:right; padding:auto auto 1em auto;"> | |
− | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (39).png|right|300px]] | |
− | + | </div> | |
− | + | </div> | |
− | + | <div style="clear:both"></div> | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | | | ||
− | |||
− | |||
'''Inpatna nib’ajner:''' | '''Inpatna nib’ajner:''' | ||
Inpojro inte’ ojroner, nakpat inche inte’ k’ajtsyaj tamar, unb’i taka e ajkanseyaj kochwa’ ache’npa, tya’ ak’a’pa iche k’ani twa’ inkani yi inwaru’t tu’t nipya’rob’. | Inpojro inte’ ojroner, nakpat inche inte’ k’ajtsyaj tamar, unb’i taka e ajkanseyaj kochwa’ ache’npa, tya’ ak’a’pa iche k’ani twa’ inkani yi inwaru’t tu’t nipya’rob’. | ||
− | + | ==OJRONER AK’ANPESPA PATIR E OTOT KANSEYAJ== | |
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | ||
− | |||
− | |||
Vocabulario relacionado con el ámbito de la escuela, en el patio, en un día de actos, en una celebración | Vocabulario relacionado con el ámbito de la escuela, en el patio, en un día de actos, en una celebración |
Revisión del 05:43 1 nov 2017
Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:[editar | editar código]
- Ukanwikob’ e maxtak e ojronerob’ tama e ojroner Ch’orti’ . Una’ta ti’n ojroner xe’ ak’anpespa tama uyojroner.
- E maxtak uch’ijse uyokir uyojroner tama xe’ una’ta. Uk’anpes e ojroner xe’ achekta tama uyojronerach.
Ch’ujkun ira; twa’ e maxtak ukanyob’ me’yra ojronerob’, uk’ani twa’ ab’orojse a’xin e ojroner. K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ kapejku’t yi kochwa’ twa’ katz’ijb’a.
Uyub’i akanse taka e me’ynob’ ub’an, twa’ e maxtak utajwyob’ uyokir wa’kchetaka.
K’ani twa’ akanse mojrix ojronerob’, ma’ja’x xe’ achekta taka tz’ijb’ab’ir tama e junob’ twa’ akanse.
Uk’ani twa’ ab’orojse o’ asajka a’xin mojrix ojronerob’.
Komon taka awajkanwa’r k’ani twa’ apejku’t inyajr, cha’yajr o’ uxyajr e ojronerob’ te Ch’orti’ twa’ akanyob’ inb’utz.
Tya’ e ajknseyaj war ukanse e ojronerob’ k’ani twa’ aturb’a ab’a tama e kanseyaj. K’ani awejtz’u komon taka e ajkanseyaj. Twa’ alok’oy awaru’t, chen ajk’in ajk’in twa’ atajwi uyokir ukanwa’r e ojronerob’. Ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r k’ani twa’ asik’b’a a’xin mojrix ojronerob’. Twa’ ach’i’ uyokir akanwa’r te Ch’orti’. Komon taka awajkanseyaj k’ani twa’ apejku’t e ojronerob’ te Ch’orti’, xe’ ja’x xe’ a’xin utakrye’t twa’ akani inb’utz.
Patna’r:
Komon taka e ajkanseyaj yi nipya’rob’: kapejku’t e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.
Nakpat xe’ k’a’pix kapejku’t e ojronerob’ ira katz’ijb’a tuno’r tikajun.
|
|
|
Inpatna nib’ajner:
Nib’ajner; intz’ijb’a tuno’r uk’ab’a’ e ayanir xe’ ayan makwi’r nikansenib’, nakpat inwirse e ajkanseyaj.
Inpatna taka nipya’rob’:
Kapojro inmojr ojronerob’ yi katz’ijb’a tikajun.
Taka e ojronerob’ xe’ katajwi, kache e me’ynob’ tama kajun yi kawirse e ajkanseyaj, nakpat katak’b’u tu’nak’ u’t e kansenib’ twa’ ukanyob’ e mojrob’.
Ub’orojseyaj e ojronerob’ xe’ ak’anpespa ti’ko’tot.[editar | editar código]
Ampliación de vocabulario por campos semánticos: (estudio del significado de las palabras). Vocabulario relacionado con el ámbito del hogar, dentro del hogar y la familia.
Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t, k’ani twa’ akanse me’yra ojronerob’ xe’ akay kak’anpes ti’ko’tot, taka yar kapya’rach’ xe’ turob’ ti kawejtz’er.
Aren e ajkanwa’r twa’ akay uk’ajtyob’ tuk’a tuk’a ojronerob’ uk’anpesob’ tu’yotob’ taka upya’rob’.
B’ijnwe’n kora tuk’a ojronerob’ akay ak’anpes taka apya’rob’ tama awotot.
K’ajtin taka awajkanseyaj, twa’ ja’xir utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’, k’ani twa’ ab’ijnu tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’t. Kochwa’ tz’ijb’ab’ir uyokir a’xin.
Kapatna taka e ajkanseyaj :
komon taka e ajkanseyaj kapejku’t e ojronerob’ ira yi katuran kab’ijnu jay kak’anpes ti’kotot.
|
|
|
Patna’r ta nyo’tot:
Intz’ijb’a ta nijun e k’ab’ob’ e ayanir xe’ achekta ta nyo’tot.
Intz’ijb’a ub’an uk’ab’a’ e patna’rob’ xe’ ache’npa ta nyo’tot
Erer awira jay ma’to tz’ijb’ab’ir tama e ojronerob’ xe’ turu tichan.
Nakpat inwirse niwajkanseyaj yi nakpat incheksu taka nipya’r ajkanwa’rob’ ta inte’ noj jun.
E ojroner xe’ Ak’anpespa tama e otot[editar | editar código]
Ojroner xe’ uk’anpes tama e ototob’, upatna’rob’ e b’ik’it maxtak najtir e otot, b’an kochwa’ e upatna’rir e rum, uchojb’ana’r e wya’r yi e arak’ob’.
Vocabulario relacionado con el ámbito del hogar, tareas infantiles fuera de la casa, por ej. Cuidado y alimentación de animales.
Kansen inb’utz e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama e otot, e ojroner xe’ ak’anpespa tama upatna’rir e rum, tama uchojb’anar e wya’r, b’an e ojronerob’ tama uchojb’anar e arak’ob’.
Cheksun e ojonerob’ xe’ la’rob’ taka tama e intya’ch intya’ch kanseyajob’ ira; twa’ e b’ik’it maxtak ma’chi anajpa tu’jorob’ tuno’r e kanseyaj xe’ war ache.
Uk’ajpes tuno’r e ojronerob’ xe’ uk’anpes tama uyotot, tama e otot kansenib’, tama uchojb’anar e wya’r, b’an twa’ arak’ob’.
Una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ akay uk’anpesob’ e b’ik’it maxtak tama e kanwa’r, yi tama uyotot’.
Inpatna taka e ajkanseyaj: Kak’ajti taka e ajkanseyaj twa’ ukansyo’n e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama e otot, tama e patna’r e b’ik’it maxtak najtir e otot , b’an kochwa’ tama e chojb’ana’r e wya’r yi te arak’ob’.
Inpatna nib’ajner: Intz’ijb’a ta nijun tuno’r e ojroner xe’ ukansyo’n e ajkanseyaj.
Inpejka tz’ustaka e ojronerob’ xe’ intz’ijb’ix ta nijun twa’ inkani wa’chetaka.
Ojroner xe’ Ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con la escuela, dentro del salón de clases, objetos y actividades etc.
Kansen yar e b’ik’it maxtak, tuno’r e ojroner xe’ akay ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
E ajkanwa’r una’ta tuk’a tuk’a ojroner twa’ uk’anpes tama uyototir e kanseyaj
Una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
B’an kochwa’ e’ra:
Chen apatna’r,
turanen tz’ustaka, ub’in xe’ war uk’ajtyob’ apya’rob’,
ma’chi akerejb’a e k’ajnob’,
ma’chi iya’si tama uyajk’ina’r e kanwa’r,
pejkan u’t ajun, tz’ijb’an ajun,
b’ono ame’yn, tzikmen inb’utz,
ma’chi ab’oni intaka ajun,
tuk’a twa’ axab’i ajun,
ma’chi axab’i unak’ e otot,
yin mojrix.
Tuno’ron:
Kapejka e ojronerob’ xe’ ajkanseyaj utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’.
Nakpat katz’ijb’a tikajun twa’ kakani.
Ojroner xe’ ache’npa makwi’r e otot kanseyaj[editar | editar código]
Vocabulario que se utiliza dentro de la escuela
Kansen yar e b’ik’it maxtak tuk’a tuk’a ojroner ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
Ajk’un una’tob’ tuk’a uk’oter e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
E ajkanwa’r una’ta uyokir e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
B’an kochwa’ xe achekta ejmar.
Tz’ijb’an ajun
Pejkun u’t ajun
Turb’an ab’a ta kanwa’r
Turen tz’ustaka
Ayan e maxtak
Ayan k’ajn
K’ani inwirse nijun e ajkanseyaj
K’ani ink’ajti inte’ k’ajtsyaj
K’ani u’nsta e tzejpjunob’
Inchuki nitz’ijb’nib’
Intz’ijb’ayan te Ch’orti’
Inpasi nijun twa’ inpejku’t kora
Katzikma
Kak’aywi taka e ajkanseyaj
Ajk’in ajk’in inpetz’e e jun
Inche me’ynob’ ta nijun
Kawejtz’u e a’kta’r
Inb’oni nijun
Intziki jay kojt maxtak tari ta kanwa’r.
Inpatna nib’ajner:
Inpojro inte’ ojroner, nakpat inche inte’ k’ajtsyaj tamar, unb’i taka e ajkanseyaj kochwa’ ache’npa, tya’ ak’a’pa iche k’ani twa’ inkani yi inwaru’t tu’t nipya’rob’.
OJRONER AK’ANPESPA PATIR E OTOT KANSEYAJ[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con el ámbito de la escuela, en el patio, en un día de actos, en una celebración
Kansen yar e b’ik’it maxtak, tuno’r e ojroner xe’ akay ak’anpespa to’rtinaj patir uyototir e kanseyaj, e ojroner xe’ ak’anpespa tama e nojk’inob’ xe’ ache’npa, twa’ e ajkanwa’r una’ta kochwa’ a’ronpa yi kochwa’ utz’ijb’a tu’jun.
Upejku’t yi utz’ijb’a tu’jun e ojronerob’ xe’ ak’anpespa to’rtinaj uyototir e kanseyaj yi tama e nojk’inob’ xe’ ache’npa.
Ucheksu tuk’a tuk’a ojronerob’ una’ta xe’ uk’anpes tu’yototir e kanseyaj.
Patna’r: Komon taka e ajkanseya kawaru’t e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.
Ojroner xe’ ache’npa patir e otot kanseyaj:
A’sikon e pokpok A’jnikon Tob’ikon tu’k’ab’ e te’ Kachi’k e aras te ch’o’k Kachi’k e aras te mukmayaj Kachi’k e k’ajtsyaj ko’ych’i e mox Katz’iki jay kojt maxtak utares e si’ Kaxuxb’a Katuran katob’oy Xe’ me’yra nojto’n katzori e maxtak Katakre e ajkanseyaj Kameso e o’rtinaj uyototir e kanseyaj. Ko’ych’i e ja’ Inchojb’ob’ e b’ik’it maxtak Inwira twa’ e maxtak ma’chi atz’ojyob’.
Inpatna nib’ajner:
Intz’ijb’a ojronerob’ xe’ inpejkix ta nijun yi insutpa inpejku’t tz’ustaka.
Cha’te’rtyo’n kapatna:
Cha’te’rtyo’n katuran katz’ijb’a mojrxix ojronerob’ xe’ ma’to katz’ijb’a tichan, nakpat kawirse e ajkanseyaj.
2.5 OJRONER XE’ AK’ANPESPA TE MORWA’R, TE CHONMA’ROB’, ENTE’YX[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con el ámbito de la comunidad, en el mercado, en la plaza, en la terminal de buses e iglesia.
Kansen utz’ijb’ob’ yi upejkob’ tuno’r ojroner xe’ akay uk’anpesob’ tama umorwa’rob’, te chinam, te chonma’rirob’, xe’ uk’anpesob’ tama e xantib’, tama uyototir e Katata’, twa’ una’tob’ tuno’rxix ojronerob’ xe’ inb’utz.
Ch’ujkun jay e ajkanwa’r una’tob’ uchekswob’ jay ayan e ojronerob’ xe’ la’rob’taka ak’anpespa tama e turerob’ ira yi jay war ukanyob’ utz’ijb’ob’.
E ajkanwa’r una’ta upejku’t yi utz’ijb’a tuno’r e ojronerob’ xe’ e ajkanseyaj ukanse.
Una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ la’rob’ taka utz’ijb’ana’r yi b’an bijnusyaj uyajk’o’n.
Patna’r:
Komon taka e ajkanseyaj kapejka e ojronerob’ xe’ war uwirsyo’n.
Nakpat katz’ijb’a tikajun yi kasutpa kapejku’t
tabla pagina 43
Inpatna nib’ajner:
Intz’ijb’a ta nijun e ojronerob’ xe’ inpejkix tichan, tya’ ink’a’pa insutpa inpejku’t tz’ustka.
Cha’te’rtyo’n kapatna:
Cha’te’rtyo’n katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a mojrxix ojronerob’ xe’ ma’to katz’ijb’a tichan, nakpat ka’xin kawirse e ajkanseyaj.
2.6 OJRONEROB’ AK’ANPESPA TAMA E MORWA’ R TAMA UCHOJB’ANA’R E XOYOJYOJRUM.[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con el ámbito de la comunidad, clima cuidado de la naturaleza, y del medioambiente; servicios como correo, autoridades locales, municipalidad, lugares turísticos.
Ukansena’r kochwa’ kochwa’ akay aturanob’ e pak’ab’ob’ tama e morwa’rob’, acheksu ub’an turu uyokir e ajk’inob’ jay insis, jay e’ron e k’in o’ war ak’axi e jaja’r. Kochwa’ uchojb’esob’ e tuno’r e xoyoyoj rum , uk’ani twa’ una’ta uk’ab’a’ e aj-jorirob’ xe’ ayan tama e morwa’rob’ yi te chinamob’.
Una’ta uk’anpes e ojroner xe’ ak’anpespa tama e morwa’r, b’an tama uchojb’ana’r e xoxoyojrum.
Una’ta uya’re tuk’a tuk’a ojronerob’ ak’anpespa tama umorwa’rir e pak’ab’ob’ yi tama turerob’ ch’ujksenib’.
E’ra uk’ani uche’na’r twa’ e ajkanwa’r ak’otoy una’ta tuno’r uyokir xe’ ayan tama ujor e rum.
Una’ta kochwa’ kochwa’ ojronob’ e pak’ab’ob’ ti’ktaka.
Una’ta kochwa’ turu e ajk’inob’, tuk’a ojronerob’ uk’anpesob’ tama e morwa’rob’, tama uchojb’ana’r e xoxoyojrum.
Uk’ek’ojse tuno’r e na’tanyaj xe’ ayan tama amorwa’r, twa’ uch’ijrsena’r a’xin uyokir xe’ tab’ach.
Ucheksu una’tanyaj taka e mojr pak’ab’ xe’ turob’ tama umorwa’r yi taka e najtir pak’ab’ob’.
Patna’r:
Komon taka e ajkanseyaj.
Katuran kab’ijnu tuk’a tuk’a ojroner ak’anpespa tama e morwa’rir, tama uchojb’ana’r e rum, kochwa’ turu e ajk’in, tuk’a tuk’a patna’rir ayan yi tuk’a ajk’anpa’rob’ ayan ta morwa’r.
Yi katz’ijb’a tama e tz’ijb’nib’te’, nakpat katz’ijb’a tikajun yi kapejku’t uxyajr e tz’ijb’ayajob’ twa’ kakani inb’utz; kochwa’ e’ra:
tabla pagina 45
Ta nyo’tot:
Tya’ ink’otoy ta nyo’tot ink’ajti taka tatob’ xe’ inkani sajmi.
Nakpat xe’ ink’ajti takarob’, u’nb’i mojr ojronerob’ xe’ una’tob’ tu’pater xe’ ink’ajti, ejk’ar inkanse e mojr nipya’rob’ tama xe’ inche.
2.7 UB’OROJSENA’R E OJRONER TWA’ UYUSTANA’R E OJRONEROB’.[editar | editar código]
Ampliación de vocabulario por formación de palabras y familias de palabras. DERIVACIÓN
Uch’ijse uyokir utz’ijb’nar e ojronerob’, xe’ la’rob’ taka.
Areni’k ti’in uyokir e ojroner xe’ la’rob’ taka.
Akano utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka uyokir yi intya’ch ub’ijnusyaj Akano kochwa’ kochwa’ e topot tz’ijb’ayajob’ tama kawojroner xe’ la’rob’ taka.
Taka e ajkanseyaj:
Kak’ajti takar twa’ ukansyo’n kochwa’ uyokir e ojroner xe’ la’r akay uyokir
tabla pagina 47
Cha’te’ryo’n kapatna Cha’te’rtyo’n kasajka mojr ojronerob’, yi katz’ijb’a ti kajun, nakpat kawirse e ajkanseyaj.
2.8 UKETE E OJRONEROB’ TAMA UYOKIR[editar | editar código]
Comprensión de vocabulario por pautas o claves de contexto
Ukani e ojronerob’ tama e k’ajtsyaj xe’ akanse.
Uche’nar e kanseyaj xe’ inb’utz, uk’ani twa’ akay apejku’t e chuchu’ ojronerob’ tama e numerob’:
B’an kochwa’ te arak’ob’ twa’ ja’xirob’ akay ub’ijnwob’ tuk’a tuk’a b’ijnusyaj uyajk’u;
Una’ta uk’anpes e topop ojronerob’ tama e k’ajtsyaj.
Ub’in takarob’ tuk’ a tuk’a b’ijnusyaj uyakta e numerob’ ira; b’an kochwa’ e’ra e ajkanwa’r a’xin ukani wa’kchetaka xe’ akanse.
E NOJ MIS YI E US
Ayan ta inyajr, inkojt nixi’ nojmis, ch’a’r awayan, b’ajk’at taka k’otoy inkojt yar us, war aji’kna uwich’, yi e nixi’ nojmis b’ixk’a war k’ijna’r a’yi: ¿Tuk’a wate’t ache tara, taka e nixi’ ji’kna’r ya’x, tara war inxana inch’ujksan, cha’yi; e us, ¿tuk’at ab’ixk’esen?
Ma’chi ana’ta ke’ ne’n e noj aj-joriren tama tuno’r e arak’ob’ xe’ ayan tara?. a’yj, ja, jaaaaaaaa’…., ne’t aj-jorire’t tara, a’yj sakun, ne’t mok akojko ta jor, ne’n chuwe’n, ne’n ma’chi inb’akrye’t.
A’.... ¿ma’chi ab’akrye’n? E’ra i’xin awira chye’n; a’chpa e nojmis japar uwej, yi e us ochoy ixin tama uni’, k’a’pa uk’uxi uni’ e nojmis ¡a’yj!, ¡a’yj! ak’uxi nini’, cha’yi e nojmis k’a’pa jak’sijma e noj mis, lok’oy yar e us tu’ni’;
Inyajrix sutpa o’choy tama uchikin. Inyajrix o’choy tu’chikin ¡A’yj! ¡a’yj! Ak’uxun nichikin lok’en tare’x lab’ar cha’yi’ e noj mis k’a’pa k’ujxa, tichan tichan atob’oy uwarku ub’a tama tuno’r e k’opot;
Yixto yar e us i’xin wa’n tze’ne uwira najtir kochwa’ uche e nojmis che ke’; tya’ war a’jni a’xin ketpa ch’uwan tama inte’ uchijr am ya’yi k’a’pa k’ujxa umen e am ub’an; k’otoyto’ ani inkojt winik K’anto ani ukorpes e nojmis, Mixtuk’a uche, warix ak’o’y turu tya’ uwira chamay.
Inpatna nib’ajner:
Inpejk’ut inb’utz e ub’syaj, inb’ijnu yi intz’ijb’a uyarob’ir.
- ¿ Chi uk’eche ub’a a’ni kochwa’ inkojt aj-jorir te arak’ob’?
- ¿Tuk’a k’ani che e noj mis?
- ¿Tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n e numer ira?
- ¿Chito’ k’ani ani ukorpes e noj mis?
2.9 UYUSTANA’R E U’T TZ’IJB’[editar | editar código]
Orden alfabético.
Ak’ajti kochwa’ kochwa’ a’xin uyokir e u’t tz’ijb’ te ojroner Ch’orti’.
Awajkes b’ajxan e u’t tz’ijb’ twa’ e maxtak ukanyob’ kochwa’ ajka e u’t tz’ijb’ob’.
Tya’ o’yb’i ke’ maxtak uyub’ix uyajkesob’ e u’t tz’ijb’ob’ erer twa’ anumob’ utz’ijb’ob’ tama e tz’ijnib’te’, erer twa’ awira jay inib’utz uchob’.
Nakpat Chen e me’ynob’ takar e u’t tz’ijb’ob’ xe’ war akanse.
K’ani twa’ awira twa’ e ajkanwa’r utz’ijb’a tu’jun xe’ war ukani.
Kansen e cha’te’rti u’t tz’ijb’ ( e b’ik’it yi e k’ob’irik u’t).
Ma’chi twa’ anajpes ke’ inyajrix twa’ akanse kochwa’ ajka e u’t tz’ijb’, taka e maxtak.
Ukani uyajk’na’r e ut’ tz’ijb’ob’.
Upejku’t yi utz’ijb’a e u’t tz’ijb’ob’.
Ukani e cha’te’rti u’t tz’ijb’ (b’ik’it yi e k’ob’irik u’t).
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ taka e u’t tz’ijb’ob’.
Taka e ajkanseyaj:
Kak’ajti twa’ ja’xir ukansyo’n e u’t tz’ijb’ ti kawojroner Ch’orti’.
Nakpat no’n katz’ijb’a ti kajun yi kapejku’t uxyayr twa’ kakani inb’utz.
Inpatna nib’ajner:
Inxuri kora b’ik’it jun yi intz’ijb’a e u’t tz’ijb’ tamar, tama inte’ inte’, uyub’i inche b’ik’it yi e k’ob’ir u’t twa’ inkani wa’kchetaka.
Insajka ta e mojr junob’ e u’t tz’ijb’ war inkansena yi intak’b’u ta inte’ jun, nakpat inwirse nipya’rob’ yi wajkanseyaj.
2.10 UYUSTANA’R E OJRONEROB’[editar | editar código]
Orden alfabético de las palabras
Tz’ijb’an jo’te’ ojronerob’ taka e u’t tz’ijb’ xe’ war akanse, twa’ e ajknwa’r ukani wa’kchetaka. Erer twa’ akansen utz’ijb’ob’ e k’ab’ob’ e ayanirob’ taka e u’t tz’ijb’ xe’ akanse.
Kansen tuk’a ojroner a’xin b’ajxan tama xe’ war akanse twa’ uyusta a’xin uyokir e ajkanwa’r.
Utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ war akansena Una’ta uyusta uyokir e ojronerob’ ub’ajnertaka. Jay ayan tuk’a ma’taka ketpa inb’utz ta jor sutpen o’yb’i taka awajkanseyaj.
Taka e ajkanseyaj:
Awejtz’u kochwa’ twa’ o’sta uyokir a’xin e ojronerob’ xe’ turu ejmar.
tabla pagina 52,54
2.11 UK’ANPESNA’R E SAJKNIB’ OJRONER[editar | editar código]
Uso de diccionarios: tres listas de seis palabras cada una, en orden alfabético, dar la instrucción en idioma maya para cómo encontrar una palabra dentro de un orden alfabético).
B’ajxan twa’ ak’ajti taka e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’anpesob’ e sajknib’ ojroner, kochwa’ twa’ upojrob’ e ojronerob’ tamar yi twa’ utajwyob’ ub’ijnusyaj e ojronerob’ xe’ awajk’u twa’ upojrob’: e’ra ache’npa twa’ ja’xirob’ ma’chi utajwyob’ intran e kanwa’r ira.
Uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner k’ani twa’ una’tob’ ke’ twa’ upojrob’ e ojronerob’, aka’y kochwa’ a’xin uyokir e u’t tz’ijb’ ti kawojroner, b’ajxan a’xin e a, b’, ch, ch’, e, i, j, k..........etc, b’an kochwa’ e’ra tya’ a’xin tya’ ak’otoy uk’a’pa’rir uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner.
Una’ta tuk’a twa’ uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner.
Una’ta kochwa’ a’xin uyokir twa’ upojro e ojronerob’ tamar. Utz’ijb’a tama ujun tuk’a b’ijnusyaj ukojko e ojronerob’ xe’ war upojro.
Inpatna nib’ajner:
Inpojro tama e sajknib’ ojroner twa’ ina’ta tuk’a k’ani che e ojronerob’ xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren.
tabla pagina 54
Ta nyo’tot
Inche e patna’r xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren, e’ra k’ani twa’ o’nsta uyokir a’xin b’an kochwa’ kansene’n, nakpta inpojro te sajknib’ ojroner tuk’a k’ani che, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj nipatna’r.
Me’ynib’, ajin, rum, ch’ich’, nichir, lukum,
Lujpib’rum, korma’r, jarma’r, jinaj, k’in, waxik,
Chitam, ak’ach, sojsoj, mam, kar, xoyoyojrum.
Capacidad de producir una palabra específica para un significado o la habilidad de comprender palabras.
Pistas o señales del texto que ayudan al lector a inferir el significado de palabras o conceptos que estas denotan.