Uk’ajnar e tza’yer ojronerob’(Expresión dinámica)

De CNB
Ir a la navegación Ir a la búsqueda
Busca en cnbGuatemala con Google

Línea 11: Línea 11:
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|120px]]
==6. UK’AJNAR E TZA’YER OJRONEROB’==
+
==UK’AJNAR E TZA’YER OJRONEROB’==
 
   
 
   
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’r kochwa’ twa’ ojronob’ tama uyojronerob’, b’an kochwa’ e k’ay, k’ajtmayaj taka inte’ inb’utzir.  
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’r kochwa’ twa’ ojronob’ tama uyojronerob’, b’an kochwa’ e k’ay, k’ajtmayaj taka inte’ inb’utzir.  
Línea 20: Línea 20:
 
K’ani twa’ awajk’u uyokir a’xin twa’ ja’xirob’ ob’nob’ uyustob’ ujunob’.  
 
K’ani twa’ awajk’u uyokir a’xin twa’ ja’xirob’ ob’nob’ uyustob’ ujunob’.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Uk’ajti tama xe’ ub’ijnu tama inte’ numer o’ k’ajtsyaj.
 
Uk’ajti tama xe’ ub’ijnu tama inte’ numer o’ k’ajtsyaj.
 
   
 
   
Línea 103: Línea 103:
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===6.1 CHUCHU’ OJRONEROB’===
+
===CHUCHU’ OJRONEROB’===
 
   
 
   
 
Mini diálogos
 
Mini diálogos
Línea 112: Línea 112:
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna cha’te’tyo’n:''' Nakpat xe’ awirix e kanseyaj xe’ uyajk’o’n e cha’kojt maxtrak ira tama e chuchu’ ojronerob’
 
'''Kapatna cha’te’tyo’n:''' Nakpat xe’ awirix e kanseyaj xe’ uyajk’o’n e cha’kojt maxtrak ira tama e chuchu’ ojronerob’
 
   
 
   
Línea 123: Línea 123:
 
Nakpat chen tu’t e mojr apya’rob’ yi awajkanseyaj.
 
Nakpat chen tu’t e mojr apya’rob’ yi awajkanseyaj.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
===6.2 PEJKSEYAJ===
+
===PEJKSEYAJ===
  
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’aywesob’ o’ upejkikob’ inkojt pak’ab’, taka inte’ k’ub’seyajir yi taka inte’ sarir tu’t e mojr pak’ab’ob’.
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’aywesob’ o’ upejkikob’ inkojt pak’ab’, taka inte’ k’ub’seyajir yi taka inte’ sarir tu’t e mojr pak’ab’ob’.
Línea 130: Línea 130:
 
B’ajxan twa’ awa’re e maxtak tuk’a inb’utzir uwirob’ tama inkojt pak’ab’, kochwa’ u’t, kochwa’ atze’ne, yi tuno’r xe’ inb’utz cheker tu’t, twa’ uyub’i uyusta uyojroner tu’pater inkojt ijch’ok tama inte’ nojk’in.
 
B’ajxan twa’ awa’re e maxtak tuk’a inb’utzir uwirob’ tama inkojt pak’ab’, kochwa’ u’t, kochwa’ atze’ne, yi tuno’r xe’ inb’utz cheker tu’t, twa’ uyub’i uyusta uyojroner tu’pater inkojt ijch’ok tama inte’ nojk’in.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ejkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uyusta e pejksyaj twa’ uya’re inkojt pak’ab’ tama inte’ nojk’in.
 
Ejkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uyusta e pejksyaj twa’ uya’re inkojt pak’ab’ tama inte’ nojk’in.
  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (213).png|center|200px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (213).png|center|200px]]
 
   
 
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna Cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna Cha’te’rtyo’n:'''  
  
Línea 145: Línea 145:
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
  
Línea 154: Línea 154:
 
Ayanto’ ka’ tya’ awira xe’ inkojt noy o’ naya o’jronto taka e maxtak.  
 
Ayanto’ ka’ tya’ awira xe’ inkojt noy o’ naya o’jronto taka e maxtak.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
  
===6.3 CHEKSUYAJ.===  
+
===CHEKSUYAJ.===  
  
 
Tama tuno’r xe’ anumuy tama umorwa’r e maxtak, k’ani twa’ una’ta tuk’a k’ani che e’ra; tama e patna’rob’ ira uyub’i akanse e maxtak kochwa’ twa’ uchob’ cheksunib’ tama upatna’rob’ xe’ una’tob’ uchob’ tama uyototob’, tama uyototir e kanseyaj yi xe’ ache’na tama e morwa’rir tya’ turu.  
 
Tama tuno’r xe’ anumuy tama umorwa’r e maxtak, k’ani twa’ una’ta tuk’a k’ani che e’ra; tama e patna’rob’ ira uyub’i akanse e maxtak kochwa’ twa’ uchob’ cheksunib’ tama upatna’rob’ xe’ una’tob’ uchob’ tama uyototob’, tama uyototir e kanseyaj yi xe’ ache’na tama e morwa’rir tya’ turu.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r uk’ek’ojse tuno’r e patna’r yi e ayanir xe’ ache’na tu yotot yi morwa’r.
 
E ajkanwa’r uk’ek’ojse tuno’r e patna’r yi e ayanir xe’ ache’na tu yotot yi morwa’r.
 
   
 
   
Línea 172: Línea 172:
 
Upetz’yob’ e chiki’ a’xin uxuryob’ e jarar yi atijxa yi upetz’iyob’ yi aka a’xin uchonyob’ uk’eche chante’ ajk’in twa’ uk’a’pesnar inwojr chiki’ ache’na e nojta’ yi ache’na e b’ik’it ajarmob’ tuno’r e ijch’oktak yi e tejrontak yi tuno’r e tu’b’irob’ akay ajarmob’.
 
Upetz’yob’ e chiki’ a’xin uxuryob’ e jarar yi atijxa yi upetz’iyob’ yi aka a’xin uchonyob’ uk’eche chante’ ajk’in twa’ uk’a’pesnar inwojr chiki’ ache’na e nojta’ yi ache’na e b’ik’it ajarmob’ tuno’r e ijch’oktak yi e tejrontak yi tuno’r e tu’b’irob’ akay ajarmob’.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (215).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (215).png|center|95px]]
  
  
Línea 181: Línea 181:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (216).png|center|225px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (216).png|center|225px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna chate’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna chate’rtyo’n:'''  
  
Línea 188: Línea 188:
 
Katz’ijb’a ta nijun mojr patna’r yi e ayanir xe’ aka’y uchob’ e pak’ab’ ta nimorwa’r.
 
Katz’ijb’a ta nijun mojr patna’r yi e ayanir xe’ aka’y uchob’ e pak’ab’ ta nimorwa’r.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
===6.4 MORWA’RIR===
+
===MORWA’RIR===
  
 
K’ani ukansena’r e ajkanwa’rob’ ke’ tama inte’ morwa’rir ayan inte’ jun xe’ ub’ijres e morwa’rir.  
 
K’ani ukansena’r e ajkanwa’rob’ ke’ tama inte’ morwa’rir ayan inte’ jun xe’ ub’ijres e morwa’rir.  
Línea 199: Línea 199:
 
Tuno’r e yaja ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ ak’ajti twa’ e ajkanwa’r ukani uyokir e morwa’rir.
 
Tuno’r e yaja ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ ak’ajti twa’ e ajkanwa’r ukani uyokir e morwa’rir.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
UKani tuno’r uyokir inte’ morwa’rir  
 
UKani tuno’r uyokir inte’ morwa’rir  
  
Línea 212: Línea 212:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (218).png|center|300px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (218).png|center|300px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
 
'''Uxte’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Uxte’rtyo’n kapatna:'''  
 
Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj  
 
Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj  
Línea 220: Línea 220:
 
Kana’ti’k ke’ tama inte’ morwa’r ache’na me’yra b’ijnusyaj te patna’rob’, ayan ub’an e morwa’rir tu’pater e maxtak, e nukir pak’ab’; e’ra ache’npa twa’tix alok’oy inb’utz inte’ b’ijnusyaj te patna’rob’ xe’ war ab’ijnuntz’a.
 
Kana’ti’k ke’ tama inte’ morwa’r ache’na me’yra b’ijnusyaj te patna’rob’, ayan ub’an e morwa’rir tu’pater e maxtak, e nukir pak’ab’; e’ra ache’npa twa’tix alok’oy inb’utz inte’ b’ijnusyaj te patna’rob’ xe’ war ab’ijnuntz’a.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
  
===6.5 KOCHWA’ ACHE’NPA E WYA’RIROB’===
+
===KOCHWA’ ACHE’NPA E WYA’RIROB’===
 
Kansen uyokir e wya’rir xe’ akay ache’npa taka me’yra b’ixk’ar twa’ inkojt pak’ab’.  
 
Kansen uyokir e wya’rir xe’ akay ache’npa taka me’yra b’ixk’ar twa’ inkojt pak’ab’.  
  
Línea 233: Línea 233:
 
K’ani twa’ awira komon taka e ajkanwa’r tuk’a na’tanyaj k’echer umener e maxtak o’ utata’b’irob’ yi e tu’b’irob’ tama inte’ mokir yi tama e wya’rir, erer atz’ijb’a twa’ ma’chi anajpa yi a chekta inte’ jun twa’ch e morwa’rir.
 
K’ani twa’ awira komon taka e ajkanwa’r tuk’a na’tanyaj k’echer umener e maxtak o’ utata’b’irob’ yi e tu’b’irob’ tama inte’ mokir yi tama e wya’rir, erer atz’ijb’a twa’ ma’chi anajpa yi a chekta inte’ jun twa’ch e morwa’rir.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Inb’utz twa’ acheksunpa taka e mojr pak’ab’ tuk’a war ache’npa tu’pater xe’ kana’ta ti kamorwa’r.  
 
Inb’utz twa’ acheksunpa taka e mojr pak’ab’ tuk’a war ache’npa tu’pater xe’ kana’ta ti kamorwa’r.  
  
Línea 244: Línea 244:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (220).png|center|400px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (220).png|center|400px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
  
Línea 251: Línea 251:
 
Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a uyokir wya’rir inna’ta o’ xe’ ache’na ta nyo’tot.  
 
Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a uyokir wya’rir inna’ta o’ xe’ ache’na ta nyo’tot.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
  
===6.6 TAKARSAJ TE PATNA’ROB’ TE OTOT KANSEYAJIR===
+
===TAKARSAJ TE PATNA’ROB’ TE OTOT KANSEYAJIR===
  
 
B’ajxan ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj uk’ani twa’ ana’ta, tuk’a twa’ ak’anpa e patna’rob’ xe’ ache’npa tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ ipatna.  
 
B’ajxan ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj uk’ani twa’ ana’ta, tuk’a twa’ ak’anpa e patna’rob’ xe’ ache’npa tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ ipatna.  
Línea 261: Línea 261:
 
K’ani twa’ akanse e maxtak twa’ akay uchob’ e nut’urir takar uyototir ajtakarsajob’ tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ akanwob’.
 
K’ani twa’ akanse e maxtak twa’ akay uchob’ e nut’urir takar uyototir ajtakarsajob’ tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ akanwob’.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani twa’ uche e k’ajtmayaj tu’pater uyototir e kanseyaj.  
 
E ajkanwa’r ukani twa’ uche e k’ajtmayaj tu’pater uyototir e kanseyaj.  
  
Línea 276: Línea 276:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (222).png|center|300px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (222).png|center|300px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
  
Línea 292: Línea 292:
 
Tama e’ra uyub’i apak’i e pe’ych, ch’u,m, jinaj yi mojrix xe’ iyusre ipak’i.  
 
Tama e’ra uyub’i apak’i e pe’ych, ch’u,m, jinaj yi mojrix xe’ iyusre ipak’i.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
  
===6.7 UYUSTA E K’ASJORIR YI E ARASIR TAKA E OJRONEROB’===
+
===UYUSTA E K’ASJORIR YI E ARASIR TAKA E OJRONEROB’===
  
 
B’ajxan k’ani twa’ aware e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa e kanseyaj ira, tuk’a uk’oter tama e inkojt maxtak.  
 
B’ajxan k’ani twa’ aware e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa e kanseyaj ira, tuk’a uk’oter tama e inkojt maxtak.  
Línea 304: Línea 304:
 
Taka e b’ik’it jun erer uyub’i akanse e maxtak twa’ akanwob’ uchob’ e aras tama e chi, ob’na..
 
Taka e b’ik’it jun erer uyub’i akanse e maxtak twa’ akanwob’ uchob’ e aras tama e chi, ob’na..
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e arasir, tuk’a uk’oter tama ukanwa’r.  
 
Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e arasir, tuk’a uk’oter tama ukanwa’r.  
  
Línea 324: Línea 324:
 
</ul></div>
 
</ul></div>
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
  
===6.8 UYUSTA INTE’ XAB’MAYAJ TAMA UMORWA’R===
+
===UYUSTA INTE’ XAB’MAYAJ TAMA UMORWA’R===
 
   
 
   
 
K’ajtin taka e ajkanwa’r tuk’a twa’ ak’anpa e Xab’mayaj ta inte’ morwa’r.  
 
K’ajtin taka e ajkanwa’r tuk’a twa’ ak’anpa e Xab’mayaj ta inte’ morwa’r.  
Línea 338: Línea 338:
 
Tuk’a takarsaj ukojko, tuk’a noj otot ayan, jay ayan e ja’ , k’ajk yi inmojrix.  
 
Tuk’a takarsaj ukojko, tuk’a noj otot ayan, jay ayan e ja’ , k’ajk yi inmojrix.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
  
 
Ukani tuno’r uyokir tama uk’anpesna’r e xab’mayaj ta inte’ morwa’r o’ chinam.  
 
Ukani tuno’r uyokir tama uk’anpesna’r e xab’mayaj ta inte’ morwa’r o’ chinam.  
Línea 357: Línea 357:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (226).png|center|400px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (226).png|center|400px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
  

Revisión del 01:47 2 nov 2017

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (207).png

Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:

  1. E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ e tz’ijb’ayaj tama uyojronerob’. Una’tob’ o’jronob’ tama uyojronerob’. Ukanyob’ uyustob’ e topop b’ijnusyaj.
  2. E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ tz’ijb’ab’ir yi o’jronb’ir u’t uyojronerob’. Una’ta uka’npes uyojroner tu b’ixirar, taka e mojr pak’ab’ tu morwa’r.


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

UK’AJNAR E TZA’YER OJRONEROB’

K’ani twa’ akanse e ajkanwa’r kochwa’ twa’ ojronob’ tama uyojronerob’, b’an kochwa’ e k’ay, k’ajtmayaj taka inte’ inb’utzir.

K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ akay ukanse ub’ob’ utz’ijb’ob’ ub’ijnusyajob’ tama inte’ yar te’, mut, e kojn yi e xukur.

K’ani twa’ awajk’u uyokir a’xin twa’ ja’xirob’ ob’nob’ uyustob’ ujunob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Uk’ajti tama xe’ ub’ijnu tama inte’ numer o’ k’ajtsyaj.

Uyusta e me’yn taka e ayanir xe’ ayan tu’wejtz’er.

Utz’ijb’a e ojronerob’ taka e ayanirob’ xe’ achekta tu’jor e rum.

Ukani uyusta e k’ay, k’ajtsyaj, numer yi inmojrix tama e ojroner Ch’orti’

Tara achekta kora chuchu’ k’ay xe’ ne’t uyub’i awajk’u una’ta awajkanwa’r.

B’an twa’ ja’xirob’ utz’ijb’ob’ mojrix k’ay tama e ojroner Ch’orti’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (208).png


INTZA’Y INTURAN. (K’AY)

Tuk’ot kanik ta nichinam
Ayan ayan anumespa e tzajtzajir,
tama uk’ajna’r, niwojroner
xe’ ja’x tara, nitajtz’ar tama e Ch’orti’,
tamar ixto, ne’n inwaryo’x
xe’ no’n ch’ortyo’n, ayan me’yra katujrur.
Ayan kab’ujk, yar kaxanab’
Xe’ tika’b’ach, no’n e Ch’otyo’n .. (bis)

coro
Ayj ayj ayj ayj intza’y inturan
Taka tuno’r xe’ ayan takaren
Ayj ayj ayj ayj intza’y inturan
Tama tuno’r xe’ aktana takaron

[1]

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (209).png


E PEJPEM (K’AY)

Pejpem xe’ ayan me’yra atz’ijb’arir,
arenen chi uchye’t, arenen taka awich’,
Ne’n u’nb’i twa’ yar a pejpem,
yi ja’x uya’rye’n, che’nb’ir umen e k’ab’,

umen uk’ab’ e Katata’,
che’nb’ir umen e k’ab’,
umen uk’ab’ e Katata’.

[2]

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (210).png


TA CHOR

Inxin, inxin
ta chor taka ninana
inxin inxin
ta chor taka nitata’

Ixin nisakun takaron
Katares yar e pitak (bis)
 
Ninana turan uchapi
Uchoni taka e maxtak
tama e tumin umani
yar niwex iktzuren

[3]


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (210.1).png



Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

CHUCHU’ OJRONEROB’

Mini diálogos


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (211).png


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Kapatna cha’te’tyo’n: Nakpat xe’ awirix e kanseyaj xe’ uyajk’o’n e cha’kojt maxtrak ira tama e chuchu’ ojronerob’

Ajk’un ab’ijnusyaj tama inte’ inte’ ojronerob’ xe’ uchob’ ja’xirob’.

B’ijnwen tama inte’yx ojronerob’ yi chen e me’ynob’ takar.

Uyub’i ache tama uyajnesna’r e mok, tama inte’ nojk’in o’ tama inteyx ojroner xe’ o’sre ache, ejtz’un awira taka inkojt apya’r.

Nakpat chen tu’t e mojr apya’rob’ yi awajkanseyaj.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

PEJKSEYAJ

K’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’aywesob’ o’ upejkikob’ inkojt pak’ab’, taka inte’ k’ub’seyajir yi taka inte’ sarir tu’t e mojr pak’ab’ob’.

B’ajxan twa’ awa’re e maxtak tuk’a inb’utzir uwirob’ tama inkojt pak’ab’, kochwa’ u’t, kochwa’ atze’ne, yi tuno’r xe’ inb’utz cheker tu’t, twa’ uyub’i uyusta uyojroner tu’pater inkojt ijch’ok tama inte’ nojk’in.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Ejkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uyusta e pejksyaj twa’ uya’re inkojt pak’ab’ tama inte’ nojk’in.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (213).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Kapatna Cha’te’rtyo’n:

Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kak’ajtin tuk’a kawira, tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n tu’t kapya’rob’.

Chen inte’ ne’t b’an kochwa’ ukansye’t tuno’r uyokir awajkanseyaj.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (213.1).png


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Inpatna nib’ajner:

Ink’ajtin tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’n e me’yn xe’ turu tichan.

Nakpat intz’ijba’ ta nijun xe’ inb’ijnu.

Ayanto’ ka’ tya’ awira xe’ inkojt noy o’ naya o’jronto taka e maxtak.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

CHEKSUYAJ.

Tama tuno’r xe’ anumuy tama umorwa’r e maxtak, k’ani twa’ una’ta tuk’a k’ani che e’ra; tama e patna’rob’ ira uyub’i akanse e maxtak kochwa’ twa’ uchob’ cheksunib’ tama upatna’rob’ xe’ una’tob’ uchob’ tama uyototob’, tama uyototir e kanseyaj yi xe’ ache’na tama e morwa’rir tya’ turu.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

E ajkanwa’r uk’ek’ojse tuno’r e patna’r yi e ayanir xe’ ache’na tu yotot yi morwa’r.

Ucheksu tuno’r e kanwa’r xe’ ukani taka e me’ynob’ yi tz’ijb’b’ir u’t.

Ume’ynes tuno’r e cheksuyaj xe’ una’ta.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

KOCHWA’ ACHE’NA E JARMA’R

Upetz’yob’ e chiki’ a’xin uxuryob’ e jarar yi atijxa yi upetz’iyob’ yi aka a’xin uchonyob’ uk’eche chante’ ajk’in twa’ uk’a’pesnar inwojr chiki’ ache’na e nojta’ yi ache’na e b’ik’it ajarmob’ tuno’r e ijch’oktak yi e tejrontak yi tuno’r e tu’b’irob’ akay ajarmob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (215).png


E POJP

Akay uxurwob’ e pojp, uwab’ob’ twa’ ataki yi akay uxixyob’ twa’ upetz’yob’, ujaryob’ akay ajajpna, apejtz’a yi ajajra, chante’ ajk’in uk’eche ujarma’r, nakpat ka’xin kachoni ta chinam, tama utujrur kawani e we’r, atz’am, sakchi’, tan, xanab’, kanami ub’an kab’ujk tamar tama utujrur e pojp, inyajr inyajr akay ache’na kochwa’ yaja’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (216).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Kapatna chate’rtyo’n:

Kacheksu yi inwejtz’u tuk’a tuk’a anumuy te jarma’r tama nimorwa’r.

Katz’ijb’a ta nijun mojr patna’r yi e ayanir xe’ aka’y uchob’ e pak’ab’ ta nimorwa’r.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

MORWA’RIR

K’ani ukansena’r e ajkanwa’rob’ ke’ tama inte’ morwa’rir ayan inte’ jun xe’ ub’ijres e morwa’rir.

Akay ache’na tama inte’ numer taka yi ma’chi uyub’i ak’ajna inte’yx jay ma’chi b’ijnub’ir ani tama e morwa’rir xe’ ache’npa.

Tama inte’ morwa’r xe’ ache’npa k’ani twa’ tuno’rob’ aturanob’ tz’ustaka twa’ uyub’yob’ xe’ war ak’ajna.

Tuno’r e yaja ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ ak’ajti twa’ e ajkanwa’r ukani uyokir e morwa’rir.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

UKani tuno’r uyokir inte’ morwa’rir

Ukani utz’ijb’a xe’ a’xin uwirob’ tama inte’ morwa’rir.

Ukani ke’ tama inte’ morwa’rir ja’x taka ertz’a xe’ tz’ijb’ab’ir tama inte’ jun tama inte’ patna’r, ma’chi uyub’i ak’ajtz’a inte’yx jay maja’x b’ijnub’ir ani tama inte’ morwa’rir.

Tya’ ayan inte’ morwa’r k’ani twa’ ko’yb’i twa’ kak’otoy kana’ta tuk’a twa’ war umorojse ub’ob’.

Umorwa’r e ajkanwa’rob’

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (218).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png

Uxte’rtyo’n kapatna: Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj

Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a morwa’rir akay ache’na tya’ turo’n.

Kana’ti’k ke’ tama inte’ morwa’r ache’na me’yra b’ijnusyaj te patna’rob’, ayan ub’an e morwa’rir tu’pater e maxtak, e nukir pak’ab’; e’ra ache’npa twa’tix alok’oy inb’utz inte’ b’ijnusyaj te patna’rob’ xe’ war ab’ijnuntz’a.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

KOCHWA’ ACHE’NPA E WYA’RIROB’

Kansen uyokir e wya’rir xe’ akay ache’npa taka me’yra b’ixk’ar twa’ inkojt pak’ab’.

B’ajxan twa’ akanse e maxtak e inb’utzir xe’ ukojko e wya’r xe’ kak’uxi ti kamorwa’r, b’an kochwa’ e intya’ch intya’ch karob’ xe’ achekta tya’ turo’n.

Cheksun tuk’a inb’utzir utares e wya’rir xe’ watar najtir.

Inb’utz ub’an twa’ akansenpa tuk’a k’opot xe’ atz’akon ayanto ti kamorwa’r, yi tuk’a mok utz’aki. Kochwa’ akay o’stana twa’ e ajmok uyuch’i.

K’ani twa’ awira komon taka e ajkanwa’r tuk’a na’tanyaj k’echer umener e maxtak o’ utata’b’irob’ yi e tu’b’irob’ tama inte’ mokir yi tama e wya’rir, erer atz’ijb’a twa’ ma’chi anajpa yi a chekta inte’ jun twa’ch e morwa’rir.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Inb’utz twa’ acheksunpa taka e mojr pak’ab’ tuk’a war ache’npa tu’pater xe’ kana’ta ti kamorwa’r.

Tz’ijb’an ta inte’ jun tuno’r uyokir e wya’rir xe’ ana’ta yi tama inte’yx jun tuno’r uyokir e wya’r xe’ ana’ta kochwa’ ache’npa.

Uyub’i ak’ajti ub’an kochwa’ ache’npa e sa’ yin mojrix xe’ twa’ o’chpa.

kach’ujki’k tuk’a ucheksu e me’ynob’ irob’:

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (220).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Nakpat xe’ kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj

Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a uyokir wya’rir inna’ta o’ xe’ ache’na ta nyo’tot.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

TAKARSAJ TE PATNA’ROB’ TE OTOT KANSEYAJIR

B’ajxan ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj uk’ani twa’ ana’ta, tuk’a twa’ ak’anpa e patna’rob’ xe’ ache’npa tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ ipatna.

K’ani twa’ akanse e maxtak tuk’a uk’anpa’rir ucheyaj e k’ajtmayaj taka e mojr ajtakarsajob’ xe’ achekta tama e chinamob’.

K’ani twa’ akanse e maxtak twa’ akay uchob’ e nut’urir takar uyototir ajtakarsajob’ tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ akanwob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

E ajkanwa’r ukani twa’ uche e k’ajtmayaj tu’pater uyototir e kanseyaj.

Akay uche e nut’urir taka e noj ototob’ xe’ atakarsanob’ ta inte’ patna’r tu’pater uyototir e kanseyaj.

Una’ta tuk’a tuk’a noj ototob’ atakarsanob’ tama xe’ war ub’ijnwob’ uchob’.

Akay aturan tama tuno’r e morwa’r xe’ ayan tama uyototir e kanseyaj twa’ ana’ta kocha’ twa’ ache’npa e patna’rob’.

Umorojse ub’ob’ twa’ aka’y uchob’ e patna’r.

Tuk’a ucheksu e me’yn xe’ achekta ejmar.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (222).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Tuk’a b’ijnusyaj ikojko tama e me’yn xe’ achekta tichan.

Tz’ijb’an tama ijun tuk’a tuk’a patna’rob’ akay iche tu pater uyototir e kanseyaj twa’ uch’ijse uyokir.

Komon taka e ajkanseyaj:

B’ajxan ko’sta e rum tu yototir e kanseyaj tya’ war kakano. Nakpat kapak’i e u’t xe’ no’n kak’ani.

Kachojb’a twa’ ach’i inb’utz yi uyajk’u uyutir.

Tama e’ra uyub’i apak’i e pe’ych, ch’u,m, jinaj yi mojrix xe’ iyusre ipak’i.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

UYUSTA E K’ASJORIR YI E ARASIR TAKA E OJRONEROB’

B’ajxan k’ani twa’ aware e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa e kanseyaj ira, tuk’a uk’oter tama e inkojt maxtak.

Tuk’a twa’ b’ijnub’ir uk’anpesna’r e arasob’ ira taka e maxtak.

E aras ira ma’chi twa’ araspa ub’ajner taka, ja’x inte’ patna’r xe’ ache’npa taka mojr pya’rob’.Kansen e ajkanwa’r kochwa’ twa’ uyusta w k’as jorir, taka e ojronerob’ yi taka e me’ynob’.

Taka e b’ik’it jun erer uyub’i akanse e maxtak twa’ akanwob’ uchob’ e aras tama e chi, ob’na..

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e arasir, tuk’a uk’oter tama ukanwa’r.

Utajwi uyokir e arasir ira, una’ta apatna komon taka upya’rob’.

Uka’npes ub’ijnusyaj tw’ uyusta e k’asjorir.

Uxkojton kapatna:

Ko’sta e me’ynob’ yi nakpta kasuti tama inte’ k’asjorir.

Ko’sta ub’an inte’ k’asjorir taka e ojronerob’ xe’ no’n kak’ani.

Taka e b’ik’it jun erer uyub’i ache aras te chi ob’na.

  • Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (224).png
  • Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (224.1).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

UYUSTA INTE’ XAB’MAYAJ TAMA UMORWA’R

K’ajtin taka e ajkanwa’r tuk’a twa’ ak’anpa e Xab’mayaj ta inte’ morwa’r.

Tuk’a twa’ uk’anpa’rir twa’ inkojt pak’ab’ e xab’mayaj. Kansen kochwa’ twa’ k’osta inte’ xab’mayaj tante’ chinam o’ morwa’r. Ajk’un tuno’r uyokir e kanwa’r ira tama e xab’mayaj.

Tante’ xab’mayaj erer uyub’i ame’ynes e ototob’ ub’an, twa’ ana’tanwa’ kochwa’ turu.

Tuk’a takarsaj ukojko, tuk’a noj otot ayan, jay ayan e ja’ , k’ajk yi inmojrix.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Ukani tuno’r uyokir tama uk’anpesna’r e xab’mayaj ta inte’ morwa’r o’ chinam.

Ob’na uyusta inte’ xab’mayaj xe’ ucheksu umorwa’r.

Una’ta tya’ keter umorwa’r taka inte’yx turer.

Uche ta inte’ noj-jun kochwa’ turu uxab’mayaj umorwa’r.

Una’ta ume’ynes e ototob’ tama e xab’mayaj ub’an, twa’ ana’tanwa’ kochwa’ turu.

Yi ucheksu tuk’a takarsaj ayan tama upater e morwa’r.


Tara kacheksu inte’ xab’mayaj tante’ morwa’r, e’ra a’xin ak’anpa twa’ awira jay b’an amorwa’r o’ ma’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (226).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Me’ynes uxab’mayaj amorwa’r.

Turb’an tuk’a tuk’a takarsaj ukojko upater.

Nakpat irsen e ajkanseyaj yi apya’rob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (227).png
  1. María Alicia Ramírez
  2. Autor: Anónimo
  3. Marìa Alicia Ramírez