Nuestro idioma en la escuela/Q'eqchi'/Introducción

Wiib’ oxib’ aatin

Li tasal hu a’in, cho’q re xkawresinkil ut xk’eeb’al xkuutal li junjunq chi na’leb’ chi rix aatinak, ab’ink, tz’iib’ak ut ilok ru hu sa’ li qaatinob’aal. Li xyaalalil li tasal hu a’in a’an cho’q re xk’eeb’al junaq xtenq’ laj k’utunel ut li tzolom, re naq chi kama’in truuq chi xb’eeresinkil li junjunq chi k’a’uxl ut na’leb’ sa’ raatinob’aal aj wi’. Cho’q re xb’eeresinkil li junjunq chi na’leb’ toj xtusman ru li k’a’uxl junjunq chi rix li seeb’alil jo’ aatinak, ab’ink ut li xkomon chik, ab’an tento naq xtusub’aman chi tz’aqal reeru re naq tuqtuuq aj wi’ li xb’eeresinkil naq twanq.

Cho’q re xb’eeresinkil ut xtuqub’ankil ru xb’eeresiman aj wi’ jun li tz’ilok ix sa’ li xteepal aj wi’ laj Q’eqchi’. Li qaatinob’aal a’an xkuutal li qawanjik, ut a’an aj wi’ nayehok re chan ru naq wan li qakawilal jo’ aj ralch’och’. Rik’in li kawresink a’in nak’eeman aj wi’ xkuutal ut xwankilal li qaatinob’aal xb’aan naq jo’kan naq tuqub’anb’il sa’ li xnimal ru xtuslal li tzolok. Wankeb’ k’iila paay ru li roq ruq’ li aatinob’aal nab’eeresiman ab’an aajel ru naq tuqtuuq chi tz’aqal reeru li aatinob’aal.

Li naxtaaqe rix li tasal hu a’in, a’an:

Xchaab’ilob’resinkil ru li sumwank ut sum’aatinak sa’ qaatinob’aal aj wi’.

Xk’eeb’al ut xtuqub’ankil ru jun li tasal hu tk’anjelaq cho’q reheb’ li tzolom ut laj k’utunel.

Xkuutunkil rix li tzolok ut xtawb’al li nawom junjunq.

Li roq ruq’ li tzolok a’in, a’aneb’:

1. Yaab’asink ut aatinak
2. Xch’uutal li aatin
3. Xtawb’al ru li nayaab’asiman
4. Xnawb’al chan ru naq nawan li tz’iib’ak ut xk’uub’lal li aatinob’aal
5. Ilok ru hu ut xtawb’al ru li na’leb’.
6. Xb’eeresinkil li seeb’alil rik’in b’atz’unk ut k’uub’ank na’leb’.

Li seeb’alil nake’b’eeresiman a’an cho’q re naq li ch’ina’ixqa’al ut li ch’ina’al te’ruuq chi aatinak ut xyeeb’al chi tz’aqal reeru li naxk’a’uxla ut reek’a’ chi yeeb’il ut tz’iib’ankil. A’in nab’eeresiman cho’q re xk’eeb’al xkuutal li raatinob’aal xb’aan naq a’an xtu’uni chaq ab’an jo’kan aj wi’ cho’q re xkawresinkil rib’ cho’q re xtzolb’al jalan chik li aatinob’aal.

K’a’ ut naq k’uub’k’u li tasal hu a’in rik’in li na’leb’ junjunq.

• Xb’aan naq naxtuqub’ rib’ cho’q re xb’eeresinkil li tzolok chi tustu ru.
• Xb’aan naq naru rilb’al jo’k’ihal xtzol li tzolom, ut jo’k’ihal chik naraj, li tasal hu a’in tb’eeresimanq sa’ eb’ li jalanjalanq chi raqal.

Li tasal hu a’in naru na’oksiman sa’ chi xjunil li xraqalil li xb’een raqal tzolok.

Naru naq li xb’een raqal naxb’eeresi junaq tzolom toj maji’ naxnaw tz’iib’ak ut ilok ru hu. Jo’kan aj wi’ li xkab’ raqal xb’aan naq wanq aj wi’ xtenq’ laj k’utunel, wankeb’ aj wi’ li k’anjel naru xb’eeresinkil chi tz’iib’anb’il jo’kan naq aajel ru naq laj k’utunel tixnaw xb’eeresinkil chi tz’aqal reeru li tasal hu a’in, xb’aan naq naxket re sa’ li junjunq chi raqalil.

Li rox raqal naxk’utb’eesi li yehok na’leb’ jo’ wi’ cho’q re xtawb’al ru li nayaab’asiman. Cho’q re xk’eeb’al xkuutal li xk’uub’lal li aatinob’aal wan jun li xraqal b’ar wi’ natz’ilman rix ut natuqub’aman aj wi’ ru.

Li rusilal a’an naq li tzolom tento naq tixnaw xb’eeresinkil li xk’uub’lal Aajel ru naq li tzolom tixnaw chan ru naq k’uub’k’u ru li na’leb’ junjunq, jo’ li k’a’b’a’ej, ch’ool aatin, aj ch’olob’anel ut naab’al chik. Sa’ li tzoleb’aal naru xb’eeresinkil li junjunq chi na’leb’ li aajel ru a’an naq li tzolom tixkawresi rib’ sa’ li raatinob’aal aj wi’.

Sa’ li tasal hu a’in, tb’eeresimanq li xk’uub’lal li qaatinob’aal aj wi’ ut ink’a’ re jalan chik aatinob’aal.

Jo’kan naq naqaye re laj k’utunel naq tixyaab’asi ut taaril chi tz’aqal reeru li junjunq chi raqal re naq chi kama’an ak tixnaw chi rix k’a’ ru twanq li k’anjelak. Jo’kan aj wi’ naru xb’eeresinkil jalan chik li na’leb’ xb’aan naq a’in yal jun k’amok b’e, naraj xyeeb’al naq naab’al ut k’iila paay ru li na’leb’ naru xb’eeresinkil sa’ li tzoleb’aal junjunq.

Aajel aj wi’ ru naq li tzolom twanq jalan chik li xhu b’ar wi’ tixb’eeresi li k’anjel junjunq, re naq chi kama’in maak’a’aq xch’a’jkilal.

Sahil ch’oolejil b’i’ sa’ xb’eeresinkil li tasal hu a’in, xb’aan naq a’in jun li tenq’ sa’ li k’utuk sa’ li tzoleb’aal.