Línea 373: |
Línea 373: |
| |} | | |} |
| </div> | | </div> |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| + | Te wach’ tzasaynhej jantak juntzanh tz’ilchaj t’a yol koti’, tzach’oxan yil heb’ tzakuyu’. |
| + | |
| + | |
| | | |
− | Te wach’ tzasaynhej jantak juntzanh tz’ilchaj t’a yol koti’, tzach’oxan yil heb’ tzakuyu’.
| + | ==Kokuyek juntzanhxo kuynab’il yik koti’, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj stak’wi t’a xch’okojil, ma juntzanh stak’wi yol koti’.== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| | | |
− | 3.5 Kokuyek juntzanhxo kuynab’il yik koti’, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj stak’wi t’a xch’okojil, ma juntzanh stak’wi yol koti’.
| |
| Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una vocal. | | Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una vocal. |
| | | |
− | 3.6 Juntzanh b’i’al manh et’b’ilok ochi. | + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''ajan''' |
| + | |
| + | Wajan |
| + | |
| + | Hajan |
| + | |
| + | Yajan |
| + | |
| + | Kajan |
| + | |
| + | Heyajan |
| + | |
| + | Yajan heb’ |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''itaj''' |
| + | |
| + | witaj |
| + | |
| + | hitaj~hetaj |
| + | |
| + | yitaj |
| + | |
| + | kitaj |
| + | |
| + | heyitaj |
| + | |
| + | yitaj heb’ |
| + | |} |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:25%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Ajan''' |
| + | |
| + | '''W'''ajan |
| + | |
| + | '''H'''ajan |
| + | |
| + | '''Y'''ajan |
| + | |
| + | '''K'''ajan |
| + | |
| + | '''H'''eyajan |
| + | |style="width:25%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(55.1).png|center|200px]] |
| + | |style="width:25%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Itaj''' |
| + | |
| + | '''w'''itaj |
| + | |
| + | '''h'''itaj~'''he'''taj |
| + | |
| + | '''y'''itaj |
| + | |
| + | '''k'''itaj |
| + | |
| + | '''he'''yitaj |
| + | |style="width:25%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(55.2).png|center|200px]] |
| + | |} |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| + | |
| + | <div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"> |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Y'''ajan heb’ |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''y'''itaj heb’ |
| + | |} |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Awa''' |
| + | |
| + | Wawa |
| + | |
| + | Hawa |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(56.1).png|center|150px]] |
| + | |} |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Ib’ach''' |
| + | |
| + | Wib’ach |
| + | |
| + | Hib’ach~heb’ach |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(56.2).png|center|150px]] |
| + | |} |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Ich''' |
| + | |
| + | Wich |
| + | |
| + | Hich~hech |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(56.3).png|center|150px]] |
| + | |} |
| + | |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Ikatz''' |
| + | |
| + | Wikatz |
| + | |
| + | Hikatz~hekatz |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(56.4).png|center|150px]] |
| + | |} |
| + | </div> |
| + | |
| + | ==Juntzanh b’i’al manh et’b’ilok ochi.== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| + | |
| Sustantivos nunca poseídos. | | Sustantivos nunca poseídos. |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(57).png|center|225px]] |
| Haton junxo tzolalil koti’ tik, max stak’laj kalani, ma kikan/kika’ani ma komakanh kikok yujto silab’ yajkan yuj winh aj yol yib’anh k’inal tik. Haton juntzanh tik: | | Haton junxo tzolalil koti’ tik, max stak’laj kalani, ma kikan/kika’ani ma komakanh kikok yujto silab’ yajkan yuj winh aj yol yib’anh k’inal tik. Haton juntzanh tik: |
| + | |
| K’u, Chi’ich~uj, Yok K’u, Nhab’, asun (manhwal niwanok sb’eyi) | | K’u, Chi’ich~uj, Yok K’u, Nhab’, asun (manhwal niwanok sb’eyi) |
| | | |
− | 3.7 Juntzanh b’i’al tik, max kexwilaj~ma tzjelmji t’a yib’al, hanheja yelk’ochi
| + | ==Juntzanh b’i’al tik, max kexwilaj~ma tzjelmji t’a yib’al, hanheja yelk’ochi== |
− | Sustantivos invariables | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
− | Wach’okab’i, skosayek jantak tz’ilchaj t’a koti’ Chuj, skok’ayb’anek | + | |
| + | Sustantivos invariables |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| + | '''Wach’okab’i, skosayek jantak tz’ilchaj t’a koti’ Chuj, skok’ayb’anek |
| + | ''' |
| + | |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | Keneya |
| + | |
| + | Xan~xamit |
| + | |
| + | Xumpil~xumpilin |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''ha'''keneya |
| + | |
| + | '''ko'''xan~kixamit |
| + | |
| + | '''he'''xumpil~'''he'''xumpilin |
| + | |} |
| + | |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | Ch’at |
| + | |
| + | Ajan |
| + | |
| + | Mo’och |
| + | |
| + | B’e |
| + | |
| + | Pichul |
| + | |
| + | Chonh |
| + | |
| + | Ok |
| + | |
| + | Onh |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | '''Hin'''ch’at |
| + | |
| + | '''W'''ajan |
| + | |
| + | '''S'''mo’och |
| + | |
| + | '''Ha'''b’e |
| + | |
| + | '''Ha'''pichul |
| + | |
| + | '''Ha'''chonh |
| + | |
| + | '''H'''ok |
| + | |
| + | '''H'''onh. |
| + | |} |
| | | |
| Skob’o’ek jantak juntzanhxo tz’ilchaj t’a koti’ Chuj tik. | | Skob’o’ek jantak juntzanhxo tz’ilchaj t’a koti’ Chuj tik. |
| | | |
− | 3.8 Ha jun b’i’al sk’exwi eli.
| + | ==Ha jun b’i’al sk’exwi eli.== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| Sustantivos supletivos. | | Sustantivos supletivos. |
| + | |
| Haton juntzanh b’i’al, yik etb’il ochi, ay jun yib’al skexwi tzik’jib’al chi’, ha t’a koti’ chuj tik, hanhej b’i’al wa’il yet’ nha. | | Haton juntzanh b’i’al, yik etb’il ochi, ay jun yib’al skexwi tzik’jib’al chi’, ha t’a koti’ chuj tik, hanhej b’i’al wa’il yet’ nha. |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| + | |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(59.1).png|center|150px]] |
| + | '''Wa’íl''' |
| + | |
| + | Wo’och |
| + | |
| + | Ho’och |
| + | |
| + | Yo’och |
| + | |
| + | Heyo’och |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(59.2).png|center|290px]] |
| + | |
| + | |
| + | '''Nha/pat''' |
| + | |
| + | watut |
| | | |
− | 3.9 Tzanh b’i’al yik tz’akwub’~stz’akub’
| + | hatut |
| + | |
| + | yatut |
| + | |
| + | heyatut |
| + | |} |
| + | |
| + | ==Tzanh b’i’al yik tz’akwub’~stz’akub’== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| Sustantivos agregativos | | Sustantivos agregativos |
− | Haton juntzanh ha yik ch’ok b’i’al tik tz’ak’an tz’akwi b’i’an, ichok juntzanh skil yalanh tik. Haton juntzanh tik: al yet’ il | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| + | '''Haton juntzanh ha yik ch’ok b’i’al tik tz’ak’an tz’akwi b’i’an, ichok juntzanh skil yalanh tik. Haton juntzanh tik: al yet’ il''' |
| + | |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | Tz’um |
| + | |
| + | mik |
| + | |
| + | Tz’ib’ |
| + | |
| + | Ha’ |
| + | |
| + | B’ak |
| + | |
| + | Chik’ |
| + | |style="width:50%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | hintz’um '''al''' |
| + | |
| + | hamik'''al''' |
| + | |
| + | stz’ib’ '''al''' |
| + | |
| + | Wa’'''al''' |
| + | |
| + | hab’ak'''il''' |
| + | |
| + | hinchik’'''il''' |
| + | |} |
| | | |
| Yet’ junok ch’anh hu’um tz’ib’ab’il t’a koti’, skosay elta juntzanhxo tik sko te’ ilej eli. | | Yet’ junok ch’anh hu’um tz’ib’ab’il t’a koti’, skosay elta juntzanhxo tik sko te’ ilej eli. |
| | | |
− | 3.10 B’i’al ay yalan yik yet’ juntzanhxo.
| + | ==B’i’al ay yalan yik yet’ juntzanhxo.== |
− | Sustantivos relacionales | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| + | |
| + | Sustantivos relacionales |
| + | |
| Ha juntzanh b’i’al tik, etb’ilnhej ochi, ixta kuchu yujto syal b’aj ay yalan yik yet’ juntzanhxo stz’aknub’al tz’akan nab’en. | | Ha juntzanh b’i’al tik, etb’ilnhej ochi, ixta kuchu yujto syal b’aj ay yalan yik yet’ juntzanhxo stz’aknub’al tz’akan nab’en. |
| + | |
| Wach’okab’i tz’ib’ej em heb’ unin t’a yol yu’um, yik te kuyej heb’. Kilek juntzanh ch’oxnab’il tik. | | Wach’okab’i tz’ib’ej em heb’ unin t’a yol yu’um, yik te kuyej heb’. Kilek juntzanh ch’oxnab’il tik. |
| + | |
| Wiko’, hiko~heko’, yiko’, kiko’, heyiko’, yik heb’ | | Wiko’, hiko~heko’, yiko’, kiko’, heyiko’, yik heb’ |
| + | |
| Wu’uj, hu’uj~ho’oj. Yu’uj, ku’uj, heyu’uj, yuj heb’ | | Wu’uj, hu’uj~ho’oj. Yu’uj, ku’uj, heyu’uj, yuj heb’ |
| + | |
| T’ayin, wet’ok. | | T’ayin, wet’ok. |
− | 3.11 Juntzanh b’i’al hato syala tas yaji, sb’o’i.
| + | |
| + | ==Juntzanh b’i’al hato syala tas yaji, sb’o’i.= |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| + | |
| Sustantivos según composición | | Sustantivos según composición |
| + | |
| Sustantivos compuestos | | Sustantivos compuestos |
| + | |
| + | <div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"> |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:80%; line-height:14px;"| |
| + | |
| Ha jun makanh sb’ial tik, hato syala chajtil yaji, syal elk’ochi, jantak sb’ilsul lolonel yet’nak yet’ tas yalan yik junjun t’a skal; ay b’aj chab’ b’i’al yet’nak, ma ha jun adjetivo yet’nak, palta haton juntik junnhej nab’enal syal elk’ochi. | | Ha jun makanh sb’ial tik, hato syala chajtil yaji, syal elk’ochi, jantak sb’ilsul lolonel yet’nak yet’ tas yalan yik junjun t’a skal; ay b’aj chab’ b’i’al yet’nak, ma ha jun adjetivo yet’nak, palta haton juntik junnhej nab’enal syal elk’ochi. |
| + | |
| B’i’al chab’ ox makan yaji: jun adjetivo yet’nak, b’elan/niwan lolonel yet’ jun sb’ial. Haton juntzanh tik, junnhej stz’ib’aj yib’al, palta junnhej snab’enal syak’a. | | B’i’al chab’ ox makan yaji: jun adjetivo yet’nak, b’elan/niwan lolonel yet’ jun sb’ial. Haton juntzanh tik, junnhej stz’ib’aj yib’al, palta junnhej snab’enal syak’a. |
| | | |
− | 3.12 juntzanh b’i’al xanxoyak’ani~niwan yaji
| + | |style="width:20%; line-height:14px;"| |
− | Sustantivos complejos | + | |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(61.1).png|center|100px]] |
| + | |} |
| + | |
| + | {|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:80%; line-height:14px;"| |
| + | |
| + | Ak’te’ |
| + | |
| + | Yaxche’ew |
| + | |
| + | Sakb’at |
| + | |
| + | Yaxchan |
| + | |
| + | Yaxnhab’ |
| + | |
| + | Yolte’ |
| + | |
| + | Xuk’te’ |
| + | |
| + | Kowach’ sayejek kil jantakokxo. |
| + | |style="width:20%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(61.2).png|center|225px]] |
| + | |} |
| + | </div> |
| + | |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | Aj-te’ |
| + | |
| + | Ak’-te’ |
| + | |
| + | Yax-che’ew |
| + | |
| + | Sak-b’at |
| + | |
| + | Yax-chan |
| + | |
| + | Yax-nhab’ |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | Yol-te’ |
| + | |
| + | Xuk’-te’ |
| + | |
| + | Sam-k’e’en |
| + | |
| + | Yol-cha’anh |
| + | |
| + | -chimk’uhalil |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | Paj-k’ak’ |
| + | |
| + | Paj-chak |
| + | |
| + | Chak-is |
| + | |
| + | Kowach’ sayejek kil |
| + | |
| + | jantakokxo |
| + | |} |
| + | |
| + | ==juntzanh b’i’al xanxoyak’ani~niwan yaji== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| + | Sustantivos complejos |
| + | |
| Haton juntzanh tik, chab’ yib’al heb’ pojan tz’aj stz’ib’aj heb’, wach’chum~wach’xam junnhej snab’enal chi’, yujto chab’ oxe tz’aj syaman sb’a jun nab’en syal chi’ | | Haton juntzanh tik, chab’ yib’al heb’ pojan tz’aj stz’ib’aj heb’, wach’chum~wach’xam junnhej snab’enal chi’, yujto chab’ oxe tz’aj syaman sb’a jun nab’en syal chi’ |
− | Sat cha’anh | + | |
− | Josom te’ | + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
− | Kosat cha’anh | + | |- |
− | Xil yalanh k’ab’ | + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
− | Kaxlanh itaj | + | Sat cha’anh |
− | Jolom penek | + | |
− | Xil jolom | + | Josom te’ |
− | K’enal ika | + | |
| + | Kosat cha’anh |
| + | |
| + | Xil yalanh k’ab’ |
| + | |
| + | |
| + | |
| + | |
| + | |
| + | Kaxlanh itaj |
| + | |
| + | Jolom penek |
| + | |
| + | Xil jolom |
| + | |
| + | K’enal ika |
| + | |
| Pixul xanhab’ | | Pixul xanhab’ |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.1).png|center|150px]] |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.2).png|center|150px]] |
| + | |} |
| + | |
| + | |
| + | ==B’i’al t’a B’i’al== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| | | |
− | 3.13. B’i’al t’a B’i’al
| |
| Sustantivos de sustantivos. | | Sustantivos de sustantivos. |
| + | |
| Chab’ b’i’al tz’alan~tzaln jun nab’en, ha jun b’ab’el b’i’al chi’, etb’il och yuj jun xchab’il chi’, ha b’aj tz’alchaj och junok anima yet’ tz’ik’chaj och sb’isul ixtota’ tz’och xchab’il b’i’al chi’. Icha tik: | | Chab’ b’i’al tz’alan~tzaln jun nab’en, ha jun b’ab’el b’i’al chi’, etb’il och yuj jun xchab’il chi’, ha b’aj tz’alchaj och junok anima yet’ tz’ik’chaj och sb’isul ixtota’ tz’och xchab’il b’i’al chi’. Icha tik: |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | Yiximal ok |
| | | |
− | Yiximal ok
| |
| Yiximal k’ab’ | | Yiximal k’ab’ |
| + | |
| Yechel sat | | Yechel sat |
| + | |
| Yiyiximal wok | | Yiyiximal wok |
| + | |
| Yiximal hink’ab’ | | Yiximal hink’ab’ |
| + | |
| Yechel hinsat | | Yechel hinsat |
| + | |
| Yiximal hink’ab’ | | Yiximal hink’ab’ |
| + | |
| Makchul pat | | Makchul pat |
| + | |
| Sk’ab’ nha/pat | | Sk’ab’ nha/pat |
| + | |
| Yak’ xanhab’ | | Yak’ xanhab’ |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.1).png|center|150px]] |
| + | |style="width:33%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.2).png|center|150px]] |
| + | |} |
| | | |
| Smakchul pat; ichok jun lolonel smak syal jun junok smakchul~smak junok tas, haxo tz’och pat sjilchaj elk’ochi to makchulal pat. | | Smakchul pat; ichok jun lolonel smak syal jun junok smakchul~smak junok tas, haxo tz’och pat sjilchaj elk’ochi to makchulal pat. |
| + | |
| Kob’o’ek yune’ nab’en yet juntzanh lolonel ixkak’em tzolan t’a yib’anh tik. | | Kob’o’ek yune’ nab’en yet juntzanh lolonel ixkak’em tzolan t’a yib’anh tik. |
| | | |
− | 3.14. B’i’al yet’ junxo b’i’al
| + | ==B’i’al yet’ junxo b’i’al== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| Sustantivos más sustantivos | | Sustantivos más sustantivos |
| + | |
| Haton junxo stzolalil yaj yik koti’ tik, ha yik chab’ b’i’al tz’ak’an el jun nab’en. | | Haton junxo stzolalil yaj yik koti’ tik, ha yik chab’ b’i’al tz’ak’an el jun nab’en. |
− | Mamab’il nunab’il~mamb’il nunb’il | + | Mamab’il nunab’il~mamb’il nunb’il |
| + | |
| + | <poem> |
| Koman konun | | Koman konun |
| Anab’ uk’tak | | Anab’ uk’tak |
Línea 456: |
Línea 851: |
| Palas Yakin | | Palas Yakin |
| Xun Ultat | | Xun Ultat |
| + | </poem> |
| + | |
| Kok’anb’ejek ek’ jakxo tastakto ay t’a yol koti’ | | Kok’anb’ejek ek’ jakxo tastakto ay t’a yol koti’ |
| Skob’o’ek lajunhe’ok yune’ nab’en yet’ ay yib’anh tik. | | Skob’o’ek lajunhe’ok yune’ nab’en yet’ ay yib’anh tik. |
| + | |
| Slajwi chi’ skob’o’anek chab’ok tzakan nab’en, hato syal winh tzonh k’ayb’ani, jantak skob’o’. | | Slajwi chi’ skob’o’anek chab’ok tzakan nab’en, hato syal winh tzonh k’ayb’ani, jantak skob’o’. |
| + | |
| Ko’b’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok, chab’ t’ilanh skob’o’, ma tas syal winh kok’ayb’umal. | | Ko’b’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok, chab’ t’ilanh skob’o’, ma tas syal winh kok’ayb’umal. |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(64).png|center|225px]] |
| | | |
− | 3.15. B’i’al tzanh max killaj/ juntzo’nh b’I matzlaj kila’
| + | ==B’i’al tzanh max killaj/ juntzo’nh b’I matzlaj kila’== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| Sustantivos abstractos | | Sustantivos abstractos |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|95px]] |
| Haton juntzanh sb’i’al tik, chajtil yilji, yab’ji, junok tas palta max killaj. | | Haton juntzanh sb’i’al tik, chajtil yilji, yab’ji, junok tas palta max killaj. |
| + | |
| + | <poem> |
| Xchi’al | | Xchi’al |
| Swach’il | | Swach’il |
Línea 470: |
Línea 874: |
| yik’al | | yik’al |
| sawenal | | sawenal |
− | spixanil | + | spixanil |
| + | </poem> |
| + | |
| Wach’okab’i skosay jantakokxo yet’ heb’ unin. | | Wach’okab’i skosay jantakokxo yet’ heb’ unin. |
| + | |
| Kob’o’ junok yune’ ikti’ yet’ juntzah lolonel ay tik | | Kob’o’ junok yune’ ikti’ yet’ juntzah lolonel ay tik |
| + | |
| Skok’anb’ejek jantakokxo ta to ayto juntzanh max hujoklaj kilan tik | | Skok’anb’ejek jantakokxo ta to ayto juntzanh max hujoklaj kilan tik |
| | | |
− | 3.16 Tzanh sk’ulaji~tastak tzuji ma tzk’axwi ek’ a junokxo mach
| + | ==Tzanh sk’ulaji~tastak tzuji ma tzk’axwi ek’ a junokxo mach== |
− | Los verbos. Verbos intransitivos | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| + | Los verbos. Verbos intransitivos |
| + | |
| Ha juntzanh sk’ulaj tik, haton xch’oxan juntzanh skulaji t’a junnhej junok tas tz’och lockan ma tzk’axwi a junokxo mach. | | Ha juntzanh sk’ulaj tik, haton xch’oxan juntzanh skulaji t’a junnhej junok tas tz’och lockan ma tzk’axwi a junokxo mach. |
| + | |
| Cham skila tas yak’an tzolalil juntzanh makanh kuynab’il yik koti’ tik. Stak’ yib’al yaji ma to mak’nak elta t’a junokxo. | | Cham skila tas yak’an tzolalil juntzanh makanh kuynab’il yik koti’ tik. Stak’ yib’al yaji ma to mak’nak elta t’a junokxo. |
| + | <poem> |
| B’ey | | B’ey |
| Chanhal | | Chanhal |
Línea 485: |
Línea 897: |
| B’it | | B’it |
| Wa’ | | Wa’ |
| + | </poem> |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(66).png|center|225px]] |
| | | |
− | 3.17 Tastak skutej kok’ulan~kib’on t’a jun makanh kuynab’il max~ma tzk’axwi a junokxo mach.
| + | ==Tastak skutej kok’ulan~kib’on t’a jun makanh kuynab’il max~ma tzk’axwi a junokxo mach.== |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]] |
| Conjugación de verbos intransitivos. | | Conjugación de verbos intransitivos. |
| + | |
| + | {|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto" |
| + | |- |
| + | |style="width:20%; line-height:14px;"| |
| + | '''Tikne’ik''' |
| + | |
| + | Tzinb’eyi |
| + | |
| + | Tzachb’eyi |
| + | |
| + | Sb’eyi |
| + | |
| + | Tzonhb’eyi |
| + | |
| + | Tzexb’eyi |
| + | |
| + | stzb’ey heb’ |
| + | |
| + | |
| + | |
| + | '''Tikne’ik''' |
| + | |
| + | Tzinwayi |
| + | |
| + | Tzachwayi |
| + | |
| + | swayi |
| + | |
| + | Tzonhwayi |
| + | |
| + | Tzexwayi |
| + | |
| + | Sway heb’ |
| + | |style="width:20%; line-height:14px;"| |
| + | '''ek’nakb’ati''' |
| + | |
| + | ixinb’eyi |
| + | |
| + | ixachb’eyi |
| + | |
| + | ixb’eyi |
| + | |
| + | ixonhb’eyi |
| + | |
| + | ixexb’eyi |
| + | |
| + | ixb’ey heb’ |
| + | |
| + | |
| + | |
| + | '''ek’nakb’ati''' |
| + | |
| + | Ixinwayi |
| + | |
| + | Ixachwayi |
| + | |
| + | Ixwayi |
| + | |
| + | Ixonhwayi |
| + | |
| + | Ixexwayi |
| + | |
| + | ixway heb’ |
| + | |style="width:20%; line-height:14px;"| |
| + | '''olujok''' |
| + | |
| + | olinb’eyok |
| + | |
| + | olachb’eyok |
| + | |
| + | olb’eyok |
| + | |
| + | olonhb’eyok |
| + | |
| + | olexb’eyok |
| + | |
| + | olb’ey heb |
| + | |
| + | |
| + | |
| + | '''olujok''' |
| + | |
| + | olinwayok |
| + | |
| + | olachwayok |
| + | |
| + | olwayok |
| + | |
| + | olonhwayok |
| + | |
| + | olexwayok |
| + | |
| + | olway heb’ |
| + | |style="width:40%; line-height:14px;"| |
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(67).png|center|225px]] |
| + | ::::wa’el |
| + | |} |
| | | |
| Skob’o’ek jantakto juntzanh ixkok’anb’ejek’ chi’ icha yaj yib’anh tik, ma jantakto juntzanh manto kob’olaj chi’. | | Skob’o’ek jantakto juntzanh ixkok’anb’ejek’ chi’ icha yaj yib’anh tik, ma jantakto juntzanh manto kob’olaj chi’. |
| | | |
− | 3.18 Yib’al lolonel xch’oxan el k’u ak’wal, yet’ junok tas chajtil yaji
| + | ==Yib’al lolonel xch’oxan el k’u ak’wal, yet’ junok tas chajtil yaji== |
| Marcadores de tiempo y aspecto | | Marcadores de tiempo y aspecto |
| Ol, tz, Ix, X, S, | | Ol, tz, Ix, X, S, |