| Línea 1: |
Línea 1: |
| − | {{DISPLAYTITLE:UKEJTA’RIR E | + | {{Navegador DIGEBI 7 sub}} |
| − | PEJKSAJ JUN Lectura-(comprensión lectora)}}
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (125).png|right|250px]] |
| | + | {{DISPLAYTITLE:Ukejta’rir e pejksaj jun Lectura (Comprensión lectora)}} |
| | __TOC__ | | __TOC__ |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (125).png|center|400px]]
| + | ==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x== |
| − | | |
| − | <div style="color:#000; border:solid 2px #000; width:60%; margin:2em auto 2em auto;">
| |
| − | ==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:== | |
| | #E maxtak una’tob’ tuk’a war upejkob’. E ajkanwa’r uk’ub’se xe’ war pejku’t. | | #E maxtak una’tob’ tuk’a war upejkob’. E ajkanwa’r uk’ub’se xe’ war pejku’t. |
| − | #Utajwi uyokir e ub’syaj xe’ ache’na takar, tama xe’ war upejku’t.</div> | + | #Utajwi uyokir e ub’syaj xe’ ache’na takar, tama xe’ war upejku’t. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| − | ==4. UKEJTA’RIR E PEJKSAJ JUN==
| |
| − |
| |
| − | Lectura-comprensión lectora
| |
| | | | |
| | E Pejksyaj tara uyub’i ak’anpes chuchu’ numerob’ xe’ anumuy, nakpat ache e ub’syaj taka e ajkanwa’rob’. | | E Pejksyaj tara uyub’i ak’anpes chuchu’ numerob’ xe’ anumuy, nakpat ache e ub’syaj taka e ajkanwa’rob’. |
| Línea 24: |
Línea 19: |
| | Inb’utz a’ronpa e ajkanwa’r twa’ ucheksu taka upya’rob’ tuk’a tuk’a ub’ijnwob’. | | Inb’utz a’ronpa e ajkanwa’r twa’ ucheksu taka upya’rob’ tuk’a tuk’a ub’ijnwob’. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | Tya’ ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r war apejka inte’ numer k’ani twa’ aturb’a ab’a tamar. | | Tya’ ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r war apejka inte’ numer k’ani twa’ aturb’a ab’a tamar. |
| | | | |
| Línea 31: |
Línea 26: |
| | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (126).png|center|200px]] | | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (126).png|center|200px]] |
| | | | |
| − | | + | '''Kochwa’ ak’ajtmayanob’ ani ixni’x''' |
| − | '''KOCHWA’ AK’AJTMAYANOB’ ANI IXNI’X''' | |
| | | | |
| | Che a’yi ixni’x tya’ ak’ajtmayanob’ ani, a’xin e tata’b’irob’ awara’rob’ twa’ e pixamb’ir, tya’ ak’otob’ chenob’ ani, Kochwa’ turo’x, inb’utz, wa’r inte’ ak’ajn ira, turen, chenob’ e ajyum otot; aka’y o’jronob’. Ti’n ixto asub’arir ne’t cha’yi e utata’ e ijch’ok, tarye’n insub’ari nib’a taka niwojroner; aaaa’ o’ b’an; war inwira inte’ o’rak’ab’ yi inte’ o’rayok, war inb’ijnu jay ach’amye’n tu’jam apya’rir, ya’to inb’ijnu cha’yi e ajyum otot. | | Che a’yi ixni’x tya’ ak’ajtmayanob’ ani, a’xin e tata’b’irob’ awara’rob’ twa’ e pixamb’ir, tya’ ak’otob’ chenob’ ani, Kochwa’ turo’x, inb’utz, wa’r inte’ ak’ajn ira, turen, chenob’ e ajyum otot; aka’y o’jronob’. Ti’n ixto asub’arir ne’t cha’yi e utata’ e ijch’ok, tarye’n insub’ari nib’a taka niwojroner; aaaa’ o’ b’an; war inwira inte’ o’rak’ab’ yi inte’ o’rayok, war inb’ijnu jay ach’amye’n tu’jam apya’rir, ya’to inb’ijnu cha’yi e ajyum otot. |
| − |
| |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (127).png|center|250px]]
| |
| | | | |
| | K’anto inxin u’nb’i taka nipya’rob’, ejk’arto’ wate’t, tya’ warix amaxya’n. | | K’anto inxin u’nb’i taka nipya’rob’, ejk’arto’ wate’t, tya’ warix amaxya’n. |
| − | | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (127).png|right|350px]] |
| | Inyajrix k’otoy taka uyojroner, Kochwa’ turo’x cha’yi e ajwara’, aaaa’, ne’t ajchi’, ne’n inb’ajr, war iwar inyo’pa ta nipatna’r, ma’ni ja’x intran e k’opot, ajk’une’n wa’kchetaka inlok’se nipatna’r cha’yi e winik, o’ b’an ka. Ne’n tarye’n tamar taka nixanb’ar cha’yi, o’ b’an ka ojron e ajyum otot, kochwa’ inwarye’t niwijch’ok chuchu’to yi ne’t nojta’ winiketix. | | Inyajrix k’otoy taka uyojroner, Kochwa’ turo’x cha’yi e ajwara’, aaaa’, ne’t ajchi’, ne’n inb’ajr, war iwar inyo’pa ta nipatna’r, ma’ni ja’x intran e k’opot, ajk’une’n wa’kchetaka inlok’se nipatna’r cha’yi e winik, o’ b’an ka. Ne’n tarye’n tamar taka nixanb’ar cha’yi, o’ b’an ka ojron e ajyum otot, kochwa’ inwarye’t niwijch’ok chuchu’to yi ne’t nojta’ winiketix. |
| | | | |
| Línea 50: |
Línea 42: |
| | Into’ cha’yi a tata’b’ir; inwajk’e’t o’rnik’ab’ ak’eche, achojb’i’k inb’utz, tarixto turu ani takaren ma’tuk’a manb’anir unumse ub’a, uch’ab’u ani upa’ war ink’uxi, ma’chi twa’ ache tzajtzaj niwijch’ok, ayanto’ utata’ tu’pater, ak’ani me’yra kochwa’ ne’n ink’ani. | | Into’ cha’yi a tata’b’ir; inwajk’e’t o’rnik’ab’ ak’eche, achojb’i’k inb’utz, tarixto turu ani takaren ma’tuk’a manb’anir unumse ub’a, uch’ab’u ani upa’ war ink’uxi, ma’chi twa’ ache tzajtzaj niwijch’ok, ayanto’ utata’ tu’pater, ak’ani me’yra kochwa’ ne’n ink’ani. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]] |
| | '''Inpatna ta nyo’tot :''' | | '''Inpatna ta nyo’tot :''' |
| | | | |
| Línea 57: |
Línea 49: |
| | Nakpat intz’ijb’a ta nijun uk’ab’a’ e k’ajtsyaj xe’ k’ajna ta nyo’tot, inb’ijnu tuk’a k’ani uya’ryo’n, incheksu taka ni we’t ajkanwq’i yi inme’ynes ub’an. | | Nakpat intz’ijb’a ta nijun uk’ab’a’ e k’ajtsyaj xe’ k’ajna ta nyo’tot, inb’ijnu tuk’a k’ani uya’ryo’n, incheksu taka ni we’t ajkanwq’i yi inme’ynes ub’an. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | + | ==Uya’re kochwa’ u’t e ub’syaj xe’== |
| − | ===4.1 Uya’re kochwa’ u’t e ub’syaj xe’===
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| − | | + | ''Responde preguntas directas de respuesta simple'' |
| − | Responde preguntas directas de respuesta simple | |
| | | | |
| | Tara k’ani twa’ o’yb’i taka e ajkanwa’r kora ub’syaj twa’ ja’xirob’ uk’ajtyob’ tuk’a. | | Tara k’ani twa’ o’yb’i taka e ajkanwa’r kora ub’syaj twa’ ja’xirob’ uk’ajtyob’ tuk’a. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r uk’ani twa’r awa’re kochwa’ kochwa’ e ub’syaj xe’ uche e ajkanseyaj takare’t. | | Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r uk’ani twa’r awa’re kochwa’ kochwa’ e ub’syaj xe’ uche e ajkanseyaj takare’t. |
| | + | *¿Tuk’a uk’ajti e pejsyaj xe’ ache tama e jun? |
| | + | *¿ Tya’ ani turu? |
| | + | *¿Kochwa’ numuy? |
| | + | *¿Tuk’ot i’xin? |
| | | | |
| − |
| + | '''E xiximay''' |
| − | ¿Tuk’a uk’ajti e pejsyaj xe’ ache tama e jun?
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| − | | |
| − | | |
| − | ¿ Tya’ ani turu?
| |
| − | | |
| − | | |
| − | ¿Kochwa’ numuy?
| |
| − | | |
| − | | |
| − | ¿Tuk’ot i’xin?
| |
| − | | |
| − | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | |
| − | '''E XIXIMAY'''
| |
| − | | |
| − | | |
| | Tama inte’ nojk’in xe’ ache’na, tama uyajk’inir e winal julio, a’rena mukur nojk’in, tama, ma’chi uk’anyob’ twa’ amorojk’i e pak’ab’ob’. | | Tama inte’ nojk’in xe’ ache’na, tama uyajk’inir e winal julio, a’rena mukur nojk’in, tama, ma’chi uk’anyob’ twa’ amorojk’i e pak’ab’ob’. |
| | | | |
| Línea 96: |
Línea 76: |
| | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (130).png|center|250px]] | | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (130).png|center|250px]] |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
| |
| | '''Inpatna nib’ajner:''' | | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| − | | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]] |
| | Inpejku’t e ub’syaj yi inwajk’u nib’ijnusyaj tamar. | | Inpejku’t e ub’syaj yi inwajk’u nib’ijnusyaj tamar. |
| | | | |
| − | #¿Tuk’at tzakarna ixin e Xiximay umen e winik?
| + | *a).¿Tuk’at tzakarna ixin e Xiximay umen e winik? |
| − | | + | *b’).¿Tya’ ani turu e Xiximay? |
| − | -----
| + | *ch).¿Tuk’a e Xiximay? |
| − | -----
| + | *ch’).¿Kochwa’ k’a’pa lok’ob’ e ixiktak tya’ war ab’utz’ena uyokob’? |
| − | | |
| − | #¿Tya’ ani turu e Xiximay?
| |
| − | | |
| − | ------
| |
| − | ------
| |
| − | | |
| − | #¿Tuk’a e Xiximay?
| |
| − | | |
| − | ------
| |
| − | ------
| |
| | | | |
| − | #¿Kochwa’ k’a’pa lok’ob’ e ixiktak tya’ war ab’utz’ena uyokob’?
| + | ==Tara e ajkanwa’r una’ta ti’n uyarob’ir e ub’syaj xe’ ukojko uxte’ arob’ir== |
| − | | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| − | -----
| + | ''Responde preguntas de selección múltiple con 3 distractores. (Nivel I)'' |
| − | -----
| |
| − | | |
| − | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | |
| − | ===4.2 TARA E AJKANWA’R UNA’TA TI’N UYAROB’IR E UB’SYAJ XE’ UKOJKO UXTE’ AROB’IR===
| |
| − | | |
| − | Responde preguntas de selección múltiple con 3 distractores. (Nivel I) | |
| | | | |
| | Tara k’ani twa’ akanse e ajkanwa’r twa’ uyajk’u uyokir e ub’syaj xe’ uxte’ uyokir ukojko. | | Tara k’ani twa’ akanse e ajkanwa’r twa’ uyajk’u uyokir e ub’syaj xe’ uxte’ uyokir ukojko. |
| Línea 135: |
Línea 97: |
| | E’ra ache’npa twa’ awira jay e ajkanwa’r ma’chi asatpa yi war akano inb’utz. | | E’ra ache’npa twa’ awira jay e ajkanwa’r ma’chi asatpa yi war akano inb’utz. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | Tama e ub’syaj xe’ awajkanseyaj uche takare’t uk’ani apojro tama e uxte’rti arob’ir ti’n xe’ inb’utz twa’ awa’ru’t o’ axab’i, b’an kochwa’ uk’ajti e ajkanseyaj. | | Tama e ub’syaj xe’ awajkanseyaj uche takare’t uk’ani apojro tama e uxte’rti arob’ir ti’n xe’ inb’utz twa’ awa’ru’t o’ axab’i, b’an kochwa’ uk’ajti e ajkanseyaj. |
| | | | |
| − | | + | '''E ojroner ch’orti’ la’r taka e onya’n tz’ijb’a’r twa’ e onya’n pak’ab’ob’ mayob’''' <ref> Ajtz’ijb’: Kerry M. Hull</ref> |
| − | '''E OJRONER CH’ORTI’ LA’R TAKA E ONYA’N TZ’IJB’A’R TWA’ E ONYA’N PAK’AB’OB’ MAYOB’''' | |
| − | | |
| − | <ref> Ajtz’ijb’: Kerry M. Hull</ref> | |
| | | | |
| | E ojroner Ch’orti’ ja’x inte’ uyojroner tama uk’ab’a e ojroner xe’ uk’ab’a’ e Wati’xk’in Ch’olano. | | E ojroner Ch’orti’ ja’x inte’ uyojroner tama uk’ab’a e ojroner xe’ uk’ab’a’ e Wati’xk’in Ch’olano. |
| Línea 149: |
Línea 108: |
| | Xe’ wartokto akano tama uyojroner Mayob’ uchekswob’ ke’ e ojroner Ch’orti’ ayan me’yra ula’rir taka e ojroner xe’ katajwi tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ tz’ijb’ab’ir tama e tunob’ e o’nya’n chinamob’ kochwa’ Kopan, Tikal. | | Xe’ wartokto akano tama uyojroner Mayob’ uchekswob’ ke’ e ojroner Ch’orti’ ayan me’yra ula’rir taka e ojroner xe’ katajwi tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ tz’ijb’ab’ir tama e tunob’ e o’nya’n chinamob’ kochwa’ Kopan, Tikal. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (133).png|center|250px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (133).png|center|350px]] |
| | | | |
| | Uyub’i kawirse ke’ ayan ucheksuna’r “gramatical,” “fonológica” yi e “lexical” ke’ e ojroner Ch’orti’ ja’x xe’ la’r taka e ojroner twa’ e o’nya’n tz’ijb’a’r. | | Uyub’i kawirse ke’ ayan ucheksuna’r “gramatical,” “fonológica” yi e “lexical” ke’ e ojroner Ch’orti’ ja’x xe’ la’r taka e ojroner twa’ e o’nya’n tz’ijb’a’r. |
| Línea 160: |
Línea 119: |
| | | | |
| | Kochwa’ inte’ irseyaj, e ojroner “ti’” tama e onya’n tz’ijb’a’r uk’ani uya’re “boca” tama e nakpat ojroner, yi tama e ojroner Yukateko e ojroner twa’ e “boca” ja’x e “chi’”. | | Kochwa’ inte’ irseyaj, e ojroner “ti’” tama e onya’n tz’ijb’a’r uk’ani uya’re “boca” tama e nakpat ojroner, yi tama e ojroner Yukateko e ojroner twa’ e “boca” ja’x e “chi’”. |
| − | | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (134).png|right|250px]] |
| | E ojroner “t’ab’ay” tama e Ch’orti’ xe’ uk’ani uya’re “subir” tama e nakpat ojroner, matuk’a ayan koche’ra tama e ojroner Yukateko. | | E ojroner “t’ab’ay” tama e Ch’orti’ xe’ uk’ani uya’re “subir” tama e nakpat ojroner, matuk’a ayan koche’ra tama e ojroner Yukateko. |
| | | | |
| Línea 166: |
Línea 125: |
| | | | |
| | Matuk’a uk’a’pa’rir e ojroner koche’ra tama e mojrob’ ojronerob’ Mayob. B’an ixto ya’ e Ch’orti’ la’r me’yra taka e o’nya’n tzi’jb’a’r. | | Matuk’a uk’a’pa’rir e ojroner koche’ra tama e mojrob’ ojronerob’ Mayob. B’an ixto ya’ e Ch’orti’ la’r me’yra taka e o’nya’n tzi’jb’a’r. |
| − |
| |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (134).png|center|250px]]
| |
| | | | |
| | Ayan yajrir tya’ e pajrb’ir “escenas” tama e o’nya’n tunob’ uwirsyo’nob’ unojk’in e b’ajxan tata’noyob’. “b’an e’ra,” tama e Noj Tun (estela) 1 twa’ uchinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu uwirsyo’n inte’ winik xe’ wa’wan taka cha’te’ ch’u’rirob’ (dioses) tu’jor. | | Ayan yajrir tya’ e pajrb’ir “escenas” tama e o’nya’n tunob’ uwirsyo’nob’ unojk’in e b’ajxan tata’noyob’. “b’an e’ra,” tama e Noj Tun (estela) 1 twa’ uchinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu uwirsyo’n inte’ winik xe’ wa’wan taka cha’te’ ch’u’rirob’ (dioses) tu’jor. |
| Línea 176: |
Línea 133: |
| | | | |
| | B’ajxan, e ajniromob’ Ch’orti’ ya’xix ojronob’ tama e xoyoyoj xe’ tya’ch wa’r chekerto tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’. B’an kocha’ e’ra: e ajniromob’ ojronob’ koche’ra. | | B’ajxan, e ajniromob’ Ch’orti’ ya’xix ojronob’ tama e xoyoyoj xe’ tya’ch wa’r chekerto tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’. B’an kocha’ e’ra: e ajniromob’ ojronob’ koche’ra. |
| − |
| |
| − |
| |
| | | | |
| | '''A’syob’ watob’ xoyojk’ir te Katata’ (Dios), tamar uxoyojk’ir te Katu’ (Reyna)''' | | '''A’syob’ watob’ xoyojk’ir te Katata’ (Dios), tamar uxoyojk’ir te Katu’ (Reyna)''' |
| − |
| |
| | | | |
| | E ajniromob’ Ch’orti’ uk’ajtyo’b’ kochwa’ e ma’b’anb’anob’ nawalob’ a’syob’ tama e xoyoyoj ak’ajna xe’ ayan tuxoyojk’ir e k’in yi e katu’. | | E ajniromob’ Ch’orti’ uk’ajtyo’b’ kochwa’ e ma’b’anb’anob’ nawalob’ a’syob’ tama e xoyoyoj ak’ajna xe’ ayan tuxoyojk’ir e k’in yi e katu’. |
| Línea 191: |
Línea 145: |
| | | | |
| | Tara ub’an e Katata’ K’in yi e '''xoyojk’ir''' Katu’ wa’rob’ tama u’t e k’in makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’. | | Tara ub’an e Katata’ K’in yi e '''xoyojk’ir''' Katu’ wa’rob’ tama u’t e k’in makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’. |
| − |
| |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (136).png|center|250px]]
| |
| | | | |
| | Tama e onya’n tz’ijb’a’r tu’yejtz’er e “imagen” ira, e “verbo” xe’ cheker tara apejkna u’t “a’ti”, o “bañar” tama e nakpat ojroner. | | Tama e onya’n tz’ijb’a’r tu’yejtz’er e “imagen” ira, e “verbo” xe’ cheker tara apejkna u’t “a’ti”, o “bañar” tama e nakpat ojroner. |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (136).png|right|300px]] |
| | + | E Ch’ortyob’ chob’ ke’ tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’ ja’x inte’ irseyaj xe’ k’ani ak’axi e jaja’r. |
| | | | |
| − | E Ch’ortyob’ chob’ ke’ tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’ ja’x inte’ irseyaj xe’ k’ani ak’axi e jaja’r
| |
| − | .
| |
| | Ayan inyajr tya’ inte’ ajnirom uk’ajtye’n koche’ra: “E Katata’ war a’tesna, K’ani ak’axi e jaja’r.” | | Ayan inyajr tya’ inte’ ajnirom uk’ajtye’n koche’ra: “E Katata’ war a’tesna, K’ani ak’axi e jaja’r.” |
| | | | |
| Línea 209: |
Línea 161: |
| | E onya’n Mayob’ ukojkob’ me’yra una’tanyaj yi inb’utz inb’utz u’t utwa’chirach. E onya’n tata’b’irob’ Mayob’ ira ja’x e unoyob’ e pak’ab’ob’ Ch’ortyob’. | | E onya’n Mayob’ ukojkob’ me’yra una’tanyaj yi inb’utz inb’utz u’t utwa’chirach. E onya’n tata’b’irob’ Mayob’ ira ja’x e unoyob’ e pak’ab’ob’ Ch’ortyob’. |
| | | | |
| − | “Este es una razón más que la gente Ch’orti’ tiene que ser muy orgullosos del idioma Ch’orti’ y la cultura Ch’orti’ y trabajar con toda fuerza para no sólo conservarlos pero hacerlos abundar”. | + | ''“Este es una razón más que la gente Ch’orti’ tiene que ser muy orgullosos del idioma Ch’orti’ y la cultura Ch’orti’ y trabajar con toda fuerza para no sólo conservarlos pero hacerlos abundar”''.<ref> (Kerry, 2003) </ref> |
| − | <ref> (Kerry, 2003) </ref> | |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
| + | <div style="clear:both"></div> |
| | '''Inpatna taka niwajkaseyaj :''' | | '''Inpatna taka niwajkaseyaj :''' |
| − | | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | *Kak’ajti twa’ upejka e k’ajtsaj xe’ turu tichan, nakpat kapejku’t no’n | | *Kak’ajti twa’ upejka e k’ajtsaj xe’ turu tichan, nakpat kapejku’t no’n |
| | *Kapejk’ik e ub’syaj xe’ tz’ijb’ab’irob’ ejmar yi kaxab’i’k e arob’ir xe’ kana’ta inb’utz tama e ojroner xe’ kapejki’x, jay ayan tuk’a ma’taka ana’ta kochwa’ twa’ ache ub’in taka awajkanseyaj. | | *Kapejk’ik e ub’syaj xe’ tz’ijb’ab’irob’ ejmar yi kaxab’i’k e arob’ir xe’ kana’ta inb’utz tama e ojroner xe’ kapejki’x, jay ayan tuk’a ma’taka ana’ta kochwa’ twa’ ache ub’in taka awajkanseyaj. |
| | | | |
| − | ¿Kochwa’ uk’ab’a’ e winik xe’ ucheksu e ojroner ira takaron? | + | *¿Kochwa’ uk’ab’a’ e winik xe’ ucheksu e ojroner ira takaron? |
| | | | |
| − | <poem>
| + | ::Fermín Luceta |
| − | Fermín Luceta | + | ::Kerry M. Hull |
| − | Kerry M. Hull | + | ::Juana Pérez |
| − | Juana Pérez | |
| − | </poem>
| |
| | | | |
| − | ¿ Tama tuk’a tar tz’ijb’ab’ir una’tanyaj e o’nya’n mayob’?
| + | *¿Tama tuk’a tar tz’ijb’ab’ir una’tanyaj e o’nya’n mayob’? |
| | | | |
| − | <poem>
| + | ::jun |
| − | jun | + | ::ma’tuk’a tar |
| − | ma’tuk’a tar | + | ::tun |
| − | tun | |
| − | </poem>
| |
| | | | |
| − | ¿Tuk’a ojroner uk’anpesob’ e o’nya’n pak’ab’ tara tya’ turo’n? | + | *¿Tuk’a ojroner uk’anpesob’ e o’nya’n pak’ab’ tara tya’ turo’n? |
| | | | |
| − | <poem>
| + | ::xinka |
| − | xinka | + | ::yukateko |
| − | yukateko | + | ::ch’orti’ |
| − | ch’orti’ | |
| − | </poem>
| |
| | | | |
| − | ¿ Tya’ e k’in yi e katu’ makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’ e o’nya’n pak’ab’ chenob’?
| + | *¿Tya’ e k’in yi e katu’ makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’ e o’nya’n pak’ab’ chenob’? |
| | | | |
| − | <poem>
| + | ::war a’ti |
| − | war a’ti | + | ::war awayan |
| − | war awayan | + | ::war ak’aywi |
| − | war ak’aywi | |
| − | </poem>
| |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]] | + | ==E ajkanwa’r uyajk’u uya’rob’ir e ub’syaj xe’ uk’echi’x noj ub’ijnusyaj== |
| − | ===4.3 E AJKANWA’R UYAJK’U UYA’ROB’IR E UB’SYAJ XE’ UK’ECHI’X NOJ UB’IJNUSYAJ===
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| − | Responde preguntas que requieren más de una oración | + | ''Responde preguntas que requieren más de una oración'' |
| | | | |
| | Tara erer twa’ apejka inte’ k’ajtsaj takarob’, nakpat oyb’i jay kepta tu’jorob’, jay ayan tuk’a ub’ijnwob’, k’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r war uk’ajti inb’utz uyojroner. | | Tara erer twa’ apejka inte’ k’ajtsaj takarob’, nakpat oyb’i jay kepta tu’jorob’, jay ayan tuk’a ub’ijnwob’, k’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r war uk’ajti inb’utz uyojroner. |
| Línea 260: |
Línea 203: |
| | Tara uyub’i ache e noj ub’syaj taka e ajkanwa’r tya’ ja’xir, uk’ani twa’ uk’ajti noj uyokir. | | Tara uyub’i ache e noj ub’syaj taka e ajkanwa’r tya’ ja’xir, uk’ani twa’ uk’ajti noj uyokir. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | E ajkanwa’r ukani uyajk’u uya’rob’ir e ub’syaj xe’ ache’na takar. | | E ajkanwa’r ukani uyajk’u uya’rob’ir e ub’syaj xe’ ache’na takar. |
| | | | |
| Línea 266: |
Línea 209: |
| | | | |
| | | | |
| − | '''E MUKMAYAJ''' | + | '''E mukmayaj''' |
| | | | |
| | Tya’ achamay inkojt winik, ya akay uyatesnob’. Yixto uya’tesob’ yi akay ub’asyob’, uchob’ taka ub’asb’irob’, ukojkob’. B’an ixto, war ache’na yar e pa’ twa’ awe’sena e pak’ab’ xe’ k’otob’. | | Tya’ achamay inkojt winik, ya akay uyatesnob’. Yixto uya’tesob’ yi akay ub’asyob’, uchob’ taka ub’asb’irob’, ukojkob’. B’an ixto, war ache’na yar e pa’ twa’ awe’sena e pak’ab’ xe’ k’otob’. |
| Línea 285: |
Línea 228: |
| | Yi e ixiktak war uyustob’ e wya’r twa’ upukyob’ taka e ajkojsanob’. | | Yi e ixiktak war uyustob’ e wya’r twa’ upukyob’ taka e ajkojsanob’. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | '''Patna’r:''' nakpat tya’ apejki’x ajun kone’r k’ani twa’ awaru’t e ub’syaj xe’ achekta ejmar, k’ani twa’ ache ab’ajner. | | '''Patna’r:''' nakpat tya’ apejki’x ajun kone’r k’ani twa’ awaru’t e ub’syaj xe’ achekta ejmar, k’ani twa’ ache ab’ajner. |
| | | | |
| − | ¿Kochwa’ ache’na e mukmayaj ta morwa’r? | + | *¿Kochwa’ ache’na e mukmayaj ta morwa’r? |
| − | | + | *¿Tuk’ot atesna yi ache’na e kojksaj te chamen pak’ab’? |
| − | -----
| + | *¿Tuk’a twa’, tya’ a’xin amujka inkojt chamen pak’ab’ ak’ejcha tuno’r ub’ujk, uxanab’ yi tuno’r xe’ uk’anpes ani tya’ b’ixir? |
| − | -----
| + | *¿Inb’utz ka ache’na e mukmayaj oni’x?. |
| − |
| |
| − | ¿Tuk’ot atesna yi ache’na e kojksaj te chamen pak’ab’? | |
| − | | |
| − | -----
| |
| − | -----
| |
| | | | |
| − | ¿Tuk’a twa’, tya’ a’xin amujka inkojt chamen pak’ab’ ak’ejcha tuno’r ub’ujk, uxanab’ yi tuno’r xe’ uk’anpes ani tya’ b’ixir?
| + | ==Uch’ami e ojroner xe’ tz’ijb’ab’ir== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Comprende y sigue instrucciones escritas'' |
| | | | |
| − | -----
| |
| − | -----
| |
| − |
| |
| − | ¿Inb’utz ka ache’na e mukmayaj oni’x?.
| |
| − |
| |
| − | -----
| |
| − | -----
| |
| − |
| |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
| |
| − | ===4.4 UCH’AMI E OJRONER XE’ TZ’IJB’AB’IR===
| |
| − |
| |
| − | Comprende y sigue instrucciones escritas
| |
| | K’ani twa’ awajk’u a’xin uyokir e patna’rob’ xe’ twa’ ache’npa. | | K’ani twa’ awajk’u a’xin uyokir e patna’rob’ xe’ twa’ ache’npa. |
| | | | |
| Línea 320: |
Línea 248: |
| | Yaj ayan awira ke’ ayanto e maxtak xe’ ma’taka war uch’ami e uyokir e ojroner, sutpen ak’ajti takarob’. | | Yaj ayan awira ke’ ayanto e maxtak xe’ ma’taka war uch’ami e uyokir e ojroner, sutpen ak’ajti takarob’. |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | Uk’ub’se uyokir ojroner xe’ ajk’una tama inte’ kanseyaj. | | Uk’ub’se uyokir ojroner xe’ ajk’una tama inte’ kanseyaj. |
| | | | |
| Línea 331: |
Línea 259: |
| | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (142).png|center|250px]] | | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (142).png|center|250px]] |
| | | | |
| − | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]] | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | '''Patna’r:''' taka nipya’rob’, kach’ujku e me’ynob’ xe’ achekta ejmar. Nakpat katz’ijb’a ti kajun xe’ kab’ijnu. | | '''Patna’r:''' taka nipya’rob’, kach’ujku e me’ynob’ xe’ achekta ejmar. Nakpat katz’ijb’a ti kajun xe’ kab’ijnu. |
| | | | |
| | + | <center> |
| | + | <gallery widths=200px heights=200px style="clear:both"> |
| | + | Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143).png |
| | + | Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143.1).png |
| | + | Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143.2).png |
| | + | Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143.3).png |
| | + | </gallery> |
| | + | </center> |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Ko’jron tamar yi kawaru’t tuk’a:''' |
| | + | |
| | + | *¿Tuk’a k’ani uya’ryo’n e inte’ inte’ me’ynob’ irob’? |
| | + | *¿Ayan tya’ kawira e ojronerob’ ira taka e me’ynob’ yi tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n?. |
| | + | *¿Tuk’a twa’ inb’utz uk’ub’sena’r ojroner xe’ kapejka? |
| | | | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Nib’ajner:''' |
| | | | |
| − | Ko’jron tamar yi kawaru’t tuk’a:
| + | '''Inpejka taka inte’ erachir e ojroner xe’ achekta ejmar:''' |
| − | ¿Tuk’a k’ani uya’ryo’n e inte’ inte’ me’ynob’ irob’?
| + | |
| − | ¿Ayan tya’ kawira e ojronerob’ ira taka e me’ynob’ yi tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n?.
| + | <div style="color:#000; border:solid 3px #cecece; width:80%; margin:2em auto 2em auto; border-radius:5px; padding:5px;"> |
| − | ¿Tuk’a twa’ inb’utz uk’ub’sena’r ojroner xe’ kapejka?
| + | '''Arob’syajir''' |
| − | Nib’ajner:
| |
| − | Inpejka taka inte’ erachir e ojroner xe’ achekta ejmar: | |
| | | | |
| − | Arob’syajir
| |
| | Twa’ tuno’r e pak’ab’ob’ te morwa’r ira, kawaryo’x ke’ tama e jo’ ajk’in a’xin ache’npa inte’ xekmayaj twa’ tuno’r e b’ik’it maxtak xe’ ukojkob’ inte’ ujab’ yi jo’te’ jab’ob’, a’xin aturb’ana e xek’mayaj tu’pater e nichirmok yi te otz’ner ojob’. | | Twa’ tuno’r e pak’ab’ob’ te morwa’r ira, kawaryo’x ke’ tama e jo’ ajk’in a’xin ache’npa inte’ xekmayaj twa’ tuno’r e b’ik’it maxtak xe’ ukojkob’ inte’ ujab’ yi jo’te’ jab’ob’, a’xin aturb’ana e xek’mayaj tu’pater e nichirmok yi te otz’ner ojob’. |
| | + | </div> |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Kone’r inwaru’t e ub’syajob’ ira''' |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] |
| | + | |
| | + | *Chi twa’ e ojroner ira? |
| | + | *Tuk’a uyaryo’n e ojroner ira? |
| | + | *Tya’ twa’ ache’npa e xek’mayaj? |
| | + | *Chi uyeb’ta e ojroner ira? |
| | + | |
| | + | '''Inpatna nib’ajner:''' Tzijb’an e ojroner ira tajun yi chen mojrix arob’syaj twa’ ikano kochwa’ ache’npa, nakpat awirse awajkanseyaj yi pejken tu’t e mojr apya’rob’. |
| | | | |
| − | Kone’r inwaru’t e ub’syajob’ ira
| + | '''Ta nyo’tot:''' |
| − | Chi twa’ e ojroner ira?
| |
| − | Tuk’a uyaryo’n e ojroner ira?
| |
| − | Tya’ twa’ ache’npa e xek’mayaj?
| |
| − | Chi uyeb’ta e ojroner ira?
| |
| − | Inpatna nib’ajner: Tzijb’an e ojroner ira tajun yi chen mojrix arob’syaj twa’ ikano kochwa’ ache’npa, nakpat awirse awajkanseyaj yi pejken tu’t e mojr apya’rob’.
| |
| − | Ta nyo’tot: | |
| | Tama inte’ intajch jun intz’ijb’a inte’ arob’syaj xe’ twa’ uwira nipya’rach ta nyo’tot. | | Tama inte’ intajch jun intz’ijb’a inte’ arob’syaj xe’ twa’ uwira nipya’rach ta nyo’tot. |
| − | Ink’ajti taka nitata’ twa’ uyajk’e’n inte’ arob’syaj twa’ e ajkanseyaj ne’n intz’ijb’a ta nijun yi tya’ ink’otoy ta nikanwa’r inpejka tu’t e kanseyaj.
| |
| | | | |
| − | 4.5 E AJKANWA’R UK’AJTI KOCHWA’ U’T E PAK’AB’ XE’ AK’AJNA TA INTE’ K’AJTSAJ
| + | Ink’ajti taka nitata’ twa’ uyajk’e’n inte’ '''arob’syaj''' twa’ e ajkanseyaj ne’n intz’ijb’a ta nijun yi tya’ ink’otoy ta nikanwa’r inpejka tu’t e kanseyaj. |
| − | Establece características del personaje principal de un relato | + | |
| | + | ==E ajkanwa’r uk’ajti kochwa’ u’t e pak’ab’ xe’ ak’ajna ta inte’ k’ajtsaj== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Establece características del personaje principal de un relato'' |
| | + | |
| | K’ani twa’ awira, jay e ajkanwa’r una’ta ti’n xe’ ujorir uk’ab’a’ xe’ ak’ab’ajsenpa tama inte’ numer | | K’ani twa’ awira, jay e ajkanwa’r una’ta ti’n xe’ ujorir uk’ab’a’ xe’ ak’ab’ajsenpa tama inte’ numer |
| | + | |
| | K’ajti’k inte’ k’ajtsyaj twa’ e ajkanwa’r uya’re ti’n ujorir e k’ab’ob’ xe’ ak’ajna tama inte’ numer. | | K’ajti’k inte’ k’ajtsyaj twa’ e ajkanwa’r uya’re ti’n ujorir e k’ab’ob’ xe’ ak’ajna tama inte’ numer. |
| | + | |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | K’ani twa’ ana’ta chi chi e b’ajxan k’ab’ob’ xe’ achekta tama inte’ k’ajtsaj o’ numer. | | K’ani twa’ ana’ta chi chi e b’ajxan k’ab’ob’ xe’ achekta tama inte’ k’ajtsaj o’ numer. |
| | Twa’ ana’ta ti’n ujorir e k’ab’ob’ xe’ ak’ajna ta inte’ numer k’ani twa’ apejka inyajr o’ cha’yajr e tz’ijb’ayaj. | | Twa’ ana’ta ti’n ujorir e k’ab’ob’ xe’ ak’ajna ta inte’ numer k’ani twa’ apejka inyajr o’ cha’yajr e tz’ijb’ayaj. |
| | | | |
| − | E AJKOJK WAKAX | + | '''E Ajkojk wakax''' |
| | + | |
| | Ta inyajr inkojt, ajkojk wakax, ajk’in ajk’in ani at’ab’ay ta witz’ir twa’ uwe’se uwakax, tama e ch’uyujk’inix, asutpa tu’yotot , a’rwob’ uwakaxob’ , yi umaki’ tama uchikero. | | Ta inyajr inkojt, ajkojk wakax, ajk’in ajk’in ani at’ab’ay ta witz’ir twa’ uwe’se uwakax, tama e ch’uyujk’inix, asutpa tu’yotot , a’rwob’ uwakaxob’ , yi umaki’ tama uchikero. |
| | + | |
| | Ta inyajr tya’ war uwe’se uwakaxob’, wa’n tama e witzir xe’ me’yra nojta’ uwa’tar , yi tarex kay a’ru: | | Ta inyajr tya’ war uwe’se uwakaxob’, wa’n tama e witzir xe’ me’yra nojta’ uwa’tar , yi tarex kay a’ru: |
| − | - Ojy!, Ojy! ¡takrenen! E b’oj k’ani uk’uxi niwakaxob’; e winikob’ xe’ turob’ ta chinam ajner taka t’ab’ob’ ta k’opot. | + | |
| | + | - Ojy!, Ojy! ¡takrenen! E b’oj k’ani uk’uxi niwakaxob’; e winikob’ xe’ turob’ ta chinam ajner taka t’ab’ob’ ta k’opot. |
| | + | |
| | Uk’echob’ e tunob’ yi e tyob’ twa’ ukorpesob’ e ajkok, taka uwakax. Tya’ k’otob’, chektob’ uwirob’ ke’ ajkojk wakax intaka ojron, e b’ojb’ ma’chi k’otoy. | | Uk’echob’ e tunob’ yi e tyob’ twa’ ukorpesob’ e ajkok, taka uwakax. Tya’ k’otob’, chektob’ uwirob’ ke’ ajkojk wakax intaka ojron, e b’ojb’ ma’chi k’otoy. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (147).png|center|320px]] |
| | | | |
| | B’an uche cha’yajr, e pak’ab’ intaka at’ab’ob’, tamar taka ke’ b’ojb’ ma’chi ani ak’otoy. | | B’an uche cha’yajr, e pak’ab’ intaka at’ab’ob’, tamar taka ke’ b’ojb’ ma’chi ani ak’otoy. |
| | + | |
| | Ta inte’yx ajk’in, ta chinam cheker kora arwa’r, te ajkojk wakax: | | Ta inte’yx ajk’in, ta chinam cheker kora arwa’r, te ajkojk wakax: |
| − | ¡Ojy!— ¡Ojy!, ¡takrenen kora! ¡ e b’ojb’ uk’uxi niwakaxob’!, e’ra e’rach ixtoya!. | + | |
| | + | ¡Ojy!— ¡Ojy!, ¡takrenen kora! ¡ e b’ojb’ uk’uxi niwakaxob’!, e’ra e’rach ixtoya!. |
| | + | |
| | Tama e ajk’in yaja’ ma’majchi t’ab’ay twa’ atakarna: tuno’rob’ ub’ijnwob’, kochwa’ e winik yaja’ intaka uyusre a’si takarob’. | | Tama e ajk’in yaja’ ma’majchi t’ab’ay twa’ atakarna: tuno’rob’ ub’ijnwob’, kochwa’ e winik yaja’ intaka uyusre a’si takarob’. |
| | + | |
| | E b’oj uk’uxi inkojt wakax yi mojr uyakta k’uxem. | | E b’oj uk’uxi inkojt wakax yi mojr uyakta k’uxem. |
| | + | |
| | E ajkojk wakax, sutpa tzajtaka tama uwakax, tamar taka xe’ k’a’pa k’ujxa. yi ma’taka tamar xe’ me’yra umajres e pak’ab’ob b’ajxan, ma’chi uk’ajti xe’ erachir taka e mojr pak’ab’. | | E ajkojk wakax, sutpa tzajtaka tama uwakax, tamar taka xe’ k’a’pa k’ujxa. yi ma’taka tamar xe’ me’yra umajres e pak’ab’ob b’ajxan, ma’chi uk’ajti xe’ erachir taka e mojr pak’ab’. |
| | | | |
| − | Inpatna taka nipya’rob’ | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (148).png|center|320px]] |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Inpatna taka nipya’rob’''' |
| | + | |
| | Kojron tama e numer ira yi nakpat kawaru’t, e ub’syaj xe’ achekta ejmar. | | Kojron tama e numer ira yi nakpat kawaru’t, e ub’syaj xe’ achekta ejmar. |
| − | ¿Kochwa’ uk’ab’a’ e numer xe’ kapejka? | + | |
| − | ¿ Tuk’a arak’ ukojko ani e winik? | + | *¿Kochwa’ uk’ab’a’ e numer xe’ kapejka? |
| − | ¿ Tya’ ani uwe’se uwakax e ajkojk? | + | *¿ Tuk’a arak’ ukojko ani e winik? |
| − | ¿Tuk’a uk’ab’a’ e arak’ xe’ uk’uxi e wakax? | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]] |
| − | ¿Chi ujorir e k’ajtsay ira? | + | *¿ Tya’ ani uwe’se uwakax e ajkojk? |
| − | Inpatna nib’ajner: | + | *¿Tuk’a uk’ab’a’ e arak’ xe’ uk’uxi e wakax? |
| | + | *¿Chi ujorir e k’ajtsay ira? |
| | + | |
| | + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| | + | |
| | intz’ijb’a ta nijun, e numer xe’ inpejki’x, jay ma’chi ketpa inb’utz ta nyu’t insutpa inpejku’t, nakpat intz’ijb’a e ojroner ta nijun xe’ ma’chi inna’ta tuk’a k’ani che. | | intz’ijb’a ta nijun, e numer xe’ inpejki’x, jay ma’chi ketpa inb’utz ta nyu’t insutpa inpejku’t, nakpat intz’ijb’a e ojroner ta nijun xe’ ma’chi inna’ta tuk’a k’ani che. |
| | | | |
| − | 4.6 E AJKANWA’R UNA’TA TI’N XE’ AK’AB’AJSENA NAKPAT TA INTE’ K’AJTSAJ
| + | ==E ajkanwa’r una’ta ti’n xe’ ak’ab’ajsena nakpat ta inte’ k’ajtsaj== |
| − | Establece características de los personajes secundarios | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Establece características de los personajes secundarios'' |
| | + | |
| | K’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta ti’n e mojr k’ab’ob’ xe’ achekta nakpat e b’ajxan k’ab’ob’ xe’ ak’ab’ajsena tama inte’ numer. | | K’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta ti’n e mojr k’ab’ob’ xe’ achekta nakpat e b’ajxan k’ab’ob’ xe’ ak’ab’ajsena tama inte’ numer. |
| | + | |
| | Twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta e nakpat k’ab’ob’ xe’ achekta aren twa’ ja’xir utz’ijb’a tama inte’ jun. | | Twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta e nakpat k’ab’ob’ xe’ achekta aren twa’ ja’xir utz’ijb’a tama inte’ jun. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | Una’ta pejka e jun, yi uk’ajti ti’n e nakpat k’ab’ob’ xe’ achekta tama inte’ k’ajtsyaj. | | Una’ta pejka e jun, yi uk’ajti ti’n e nakpat k’ab’ob’ xe’ achekta tama inte’ k’ajtsyaj. |
| | + | |
| | Uk’ajti tuk’a tuk’a akay anamuy taka e nakpat k’ab’ob’ tama inte’ numer. | | Uk’ajti tuk’a tuk’a akay anamuy taka e nakpat k’ab’ob’ tama inte’ numer. |
| | | | |
| − | E XANB’AROB’ | + | '''E xanb’arob’''' |
| | + | |
| | Cha’kojt winikob’ axanob’ tu’jor uchijob’, utajwi ub’ob’ ta inte’ uxayjr b’i’r, inkojt a’xin ani ta chinam yi inkojt tu’morwa’r. | | Cha’kojt winikob’ axanob’ tu’jor uchijob’, utajwi ub’ob’ ta inte’ uxayjr b’i’r, inkojt a’xin ani ta chinam yi inkojt tu’morwa’r. |
| | + | |
| | Uchijob’ uloxob’ob’, tya’ utajwi ub’ob’, ta b’i’r, yi e inkojt chij a’ru: | | Uchijob’ uloxob’ob’, tya’ utajwi ub’ob’, ta b’i’r, yi e inkojt chij a’ru: |
| − | -¡aktanen innumuy! K’ani twa’ ink’otoy ta noj chinam wa’kchetaka.
| + | |
| − | -Yi ne’n k’anix twa’ ink’otoy tama e otot — a’ru e inkojt.
| + | *¡aktanen innumuy! K’ani twa’ ink’otoy ta noj chinam wa’kchetaka. |
| − | -Aktanen innumuy! -Arwob’ e cha’kojtob’.
| + | *Yi ne’n k’anix twa’ ink’otoy tama e otot — a’ru e inkojt. |
| | + | *Aktanen innumuy! -Arwob’ e cha’kojtob’. |
| | + | |
| | Ixnob’ war atz’ojyob’ yi war arwob’, nakpatix k’otoy inkojt winik xe’ war ani uyub’i tz’ustaka ixtura arob’nob’: | | Ixnob’ war atz’ojyob’ yi war arwob’, nakpatix k’otoy inkojt winik xe’ war ani uyub’i tz’ustaka ixtura arob’nob’: |
| − | -Ne’n inb’ijnu xe’ ayan me’yra uneb’eyr twa’ ak’otoy wa’kchetaka, ja’x xe’ twa’ awa’n ta enxejr e b’i’r, twa’ e cha’kojtox uyub’i ixk’otoy tya’ war ixixin.
| + | |
| − | B’an twa’ ache’npa yi e tz’ojyir o’stanpa, inkojt inkojt, uyub’i ixantes ib’i’r. Cha’yi e winik xe’ inb’ij ujor. | + | *Ne’n inb’ijnu xe’ ayan me’yra uneb’eyr twa’ ak’otoy wa’kchetaka, ja’x xe’ twa’ awa’n ta enxejr e b’i’r, twa’ e cha’kojtox uyub’i ixk’otoy tya’ war ixixin. |
| − | Inpatna nib’ajner: | + | |
| | + | B’an twa’ ache’npa yi e tz’ojyir o’stanpa, inkojt inkojt, uyub’i ixantes ib’i’r. Cha’yi e winik xe’ inb’ij ujor. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| | + | |
| | Insutpa inpejku’t e numer ira | | Insutpa inpejku’t e numer ira |
| | + | |
| | Inturan inb’ijnu yi inwaru’t e ub’syajob’ xe’ achekta ejmar. | | Inturan inb’ijnu yi inwaru’t e ub’syajob’ xe’ achekta ejmar. |
| | | | |
| − | ¿Jay kojt pak’ab’ ak’ab’ajsenpa te numer? | + | *¿Jay kojt pak’ab’ ak’ab’ajsenpa te numer? |
| − | ¿Tuk’a twa’ tz’ojyob’ e cha’kojt winikob’? | + | *¿Tuk’a twa’ tz’ojyob’ e cha’kojt winikob’? |
| − | ¿Chi chi atakarsanob’ tama e numer? | + | *¿Chi chi atakarsanob’ tama e numer? |
| − | Inpatna nib’ajner: | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| | + | |
| | Intz’ijb’a ta nijun e numer e ajxanb’arob’ ira yi inche inte’ me’yn xe’ ucheksu e numer. | | Intz’ijb’a ta nijun e numer e ajxanb’arob’ ira yi inche inte’ me’yn xe’ ucheksu e numer. |
| − | Intz’ijb’a e ub’syaj ira ta nijun yi inwaru’t. | + | |
| | + | Intz’ijb’a e ub’syaj ira ta nijun yi inwaru’t. |
| | + | |
| | Nakpta Inwirse nipatna’r e ajkanseyaj. | | Nakpta Inwirse nipatna’r e ajkanseyaj. |
| − | ¿Chi takar axanob’ e ajxanb’arob’ winikob’ xe’ achekta tama e k’ajtsaj?
| |
| − | ¿Tuk’a twa’ e pak’ab’ atz’ojyob’?
| |
| | | | |
| − | 4.7 E AJKANWA’R UNA’TA UYOKIR E KANWA’R TAMA INTE’ PATNA’R
| + | *¿Chi takar axanob’ e ajxanb’arob’ winikob’ xe’ achekta tama e k’ajtsaj? |
| − | Establece secuencias espaciales | + | *¿Tuk’a twa’ e pak’ab’ atz’ojyob’? |
| | + | |
| | + | ==E ajkanwa’r una’ta uyokir e kanwa’r tama inte’ patna’r== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Establece secuencias espaciales'' |
| | + | |
| | Ajkanseyaje’t uk’ani twa’ awira jay e akanwa’r uk’eche a’xin uyokir e kanwa’r tama tuno’r xe’ ne’t war akanse, jay ma’chi k’ani twa’ apojro inte’xy uyokir twa’ tuno’rob’ akanwob’, tya’ awira xe’ inb’utz war uchyob’ xe’ ne’t war akanse, aren inb’utz yar apatna’r. | | Ajkanseyaje’t uk’ani twa’ awira jay e akanwa’r uk’eche a’xin uyokir e kanwa’r tama tuno’r xe’ ne’t war akanse, jay ma’chi k’ani twa’ apojro inte’xy uyokir twa’ tuno’rob’ akanwob’, tya’ awira xe’ inb’utz war uchyob’ xe’ ne’t war akanse, aren inb’utz yar apatna’r. |
| | + | |
| | Kansen yar e b’ik’it maxtak twa’ uyustob’ inb’utz upatna’rob’ tama ukajyesna’r yi tama uk’a’pa’rir. | | Kansen yar e b’ik’it maxtak twa’ uyustob’ inb’utz upatna’rob’ tama ukajyesna’r yi tama uk’a’pa’rir. |
| − | Pejkan e ojronerob’ taka e ajkanwa’r yi nakpat ko’sta twa’ e maxtak ukanyob’ tuk’a ojroner a’xin b’ajxan. | + | |
| | + | Pejkan e ojronerob’ taka e ajkanwa’r yi nakpat ko’sta twa’ e maxtak ukanyob’ tuk’a ojroner a’xin b’ajxan. |
| | + | |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | E ajkanwa’r ukani uyusta e ojronerob’ taka uyokir e u’t tz’ijb’arob’, ti’n ojroner a’xin b’ajxan, b’an twa’ uche tya’ uk’apes uyusta e ojronerob’. | | E ajkanwa’r ukani uyusta e ojronerob’ taka uyokir e u’t tz’ijb’arob’, ti’n ojroner a’xin b’ajxan, b’an twa’ uche tya’ uk’apes uyusta e ojronerob’. |
| − | Kach’ujki’k e me’yn irob’ kochwa’ turu yi tuk’ot kochwa’ yajal.
| |
| | | | |
| − | Kakanwi’k taka e ojronerob’ ira: | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (153).png|center|320px]] |
| − | E pak’ab’: a’tyob’, awayanob’, awyob’, amokranob’, akuxnob’, arwob’, achonmob’, ab’ixk’ob’, apatnob’, achwob’, atob’, apchob’. | + | <center>Kach’ujki’k e me’yn irob’ kochwa’ turu yi tuk’ot kochwa’ yajal.</center> |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Kakanwi’k taka e ojronerob’ ira:''' |
| | + | |
| | + | '''E pak’ab’: a’tyob’, awayanob’, awyob’, amokranob’, akuxnob’, arwob’, achonmob’, ab’ixk’ob’, apatnob’, achwob’, atob’, apchob’.''' |
| | + | |
| | Uyub’i kache ub’an taka e u’t tzikma’r | | Uyub’i kache ub’an taka e u’t tzikma’r |
| − | Patna’r: Inb’ijnu yi inpatna nib’ajner: | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (154).png|center|700px]] |
| | + | |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Patna’r: Inb’ijnu yi inpatna nib’ajner:''' |
| | + | |
| | Inb’ijnu tuk’a inche tama tuno’r e ajk’in yi intz’ijb’a ta nijun. | | Inb’ijnu tuk’a inche tama tuno’r e ajk’in yi intz’ijb’a ta nijun. |
| | + | |
| | Nakpat u’nsta tuk’a ojroner a’xin b’ajxan yi e mojr xe’ a’xin tu pat, b’an tu k’a’pa’rir. | | Nakpat u’nsta tuk’a ojroner a’xin b’ajxan yi e mojr xe’ a’xin tu pat, b’an tu k’a’pa’rir. |
| | + | |
| | Sajkan kochwa’ twa’ aturb’a uk’ab’a’. | | Sajkan kochwa’ twa’ aturb’a uk’ab’a’. |
| − | Ya’ ak’a’pes o’sta irsen awajkanseyaj, jay ib’utz ache.
| |
| − | Kapatna Komon:
| |
| − | Kacheksu taka inte’ me’yn, ta inte’ noj-jun kochwa’ achekta inte’ yar te’ tya’; akuxpa, ach’i’, ob’oro yi achamay, k’ani twa’ awa’re tuk’ot kochwa’ yaja’.
| |
| − | Inpatna ta nyo’tot:
| |
| − | - Intz’ijb’a ta nijun tuno’r e patna’r xe’ uche nitu’ tama tuno’r e ajk’in.
| |
| − | - Nakpat o’sta a’xin tuk’a patna’r uche b’ajxan xe’ a’xin nakpat yi b’an tya’ ak’otoy uk’a’pa’rir e patna’rob’ xe’ uche.
| |
| − | - K’ani twa’ acheksu tu’t apya’rob’ yi tu’twa’ awajkanseyaj twa’ awira jay war ikano.
| |
| | | | |
| − | 4.8 E AJKANWA’R UNA’TA UYOKIR E AJK’INAR
| + | Ya’ ak’a’pes o’sta irsen awajkanseyaj, jay ib’utz ache. |
| − | Establece secuencias temporales | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]] |
| | + | '''kapatna Komon:''' |
| | + | |
| | + | Kacheksu taka inte’ me’yn, ta inte’ noj-jun kochwa’ achekta inte’ yar te’ tya’; akuxpa, ach’i’, ob’oro yi achamay, k’ani twa’ awa’re tuk’ot kochwa’ yaja’. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]] |
| | + | '''Inpatna ta nyo’tot:''' |
| | + | |
| | + | *Intz’ijb’a ta nijun tuno’r e patna’r xe’ uche nitu’ tama tuno’r e ajk’in. |
| | + | *Nakpat o’sta a’xin tuk’a patna’r uche b’ajxan xe’ a’xin nakpat yi b’an tya’ ak’otoy uk’a’pa’rir e patna’rob’ xe’ uche. |
| | + | *K’ani twa’ acheksu tu’t apya’rob’ yi tu’twa’ awajkanseyaj twa’ awira jay war ikano. |
| | + | |
| | + | ==E ajkanwa’r una’ta uyokir e ajk’inar== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Establece secuencias temporales'' |
| | + | |
| | Erer akanse kochwa’ turu jab’a’rir taka e ajkanwa’rob’ b’an kochwa’ e: | | Erer akanse kochwa’ turu jab’a’rir taka e ajkanwa’rob’ b’an kochwa’ e: |
| − | Kone’r, sajmi, wartokto, e’raxix, akb’i, cha’b’i, uxi’, a’mb’i, cha’jab’i, yi mojrixix. E’ra inb’utz tama ayan me’yra pak’ab’ ma’chi’x uk’anpesob’. | + | '''Kone’r, sajmi, wartokto, e’raxix, akb’i, cha’b’i, uxi’, a’mb’i, cha’jab’i,''' yi mojrixix. E’ra inb’utz tama ayan me’yra pak’ab’ ma’chi’x uk’anpesob’. |
| − | Tz’ijb’an tama e tz’ijnib’te’ kochwa’ turu uyokir ajk’inar. | + | |
| | + | Tz’ijb’an tama e tz’ijnib’te’ kochwa’ turu uyokir ajk’inar. |
| | + | |
| | Chen kora b’ijnusyaj taka uyokir e ajk’inob’, twa’ e ajkanwa’r una’ta kochwa’ ak’anpespa. | | Chen kora b’ijnusyaj taka uyokir e ajk’inob’, twa’ e ajkanwa’r una’ta kochwa’ ak’anpespa. |
| | + | |
| | K’ajtin taka e ajkanwa’r inte’ numer tya’ aro’npa tuno’r ojronerob’ xe’ kachekswi’x tichan. | | K’ajtin taka e ajkanwa’r inte’ numer tya’ aro’npa tuno’r ojronerob’ xe’ kachekswi’x tichan. |
| | + | |
| | Uyub’i awakta e patna’r ub’an, twa’ uyub’yob’ taka utatob’ mojrix uyokir e ajk’inar. | | Uyub’i awakta e patna’r ub’an, twa’ uyub’yob’ taka utatob’ mojrix uyokir e ajk’inar. |
| − | Aren twa’ uche inte’ tz’ijb’ayaj tya’ uk’anpesob’ e ojroner xe’ uyub’yob’ taka utatob’ tama uyajk’inar e jab’. | + | |
| | + | Aren twa’ uche inte’ tz’ijb’ayaj tya’ uk’anpesob’ e ojroner xe’ uyub’yob’ taka utatob’ tama uyajk’inar e jab’. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | E ajkanwa’r ukani uyokir e ajk’inar. | | E ajkanwa’r ukani uyokir e ajk’inar. |
| − | Una’ta uk’anpes tya’ o’jron taka upya’rob’. | + | |
| − | INKOJT IXIK
| + | Una’ta uk’anpes tya’ o’jron taka upya’rob’. |
| | + | |
| | + | |
| | + | '''Inkojt ixik''' |
| | + | |
| | Kone’r a’xin anumuy inte’ nixi’ kilis, cha’yi inkojt ixik, uya’re unoya, inb’ak’ajr che unoya tamar taka ke’ e job’ akilisran ub’an, ma’chi uyub’i ka’ti nakpatix xe’ numuy, utijrs kawe’rir yi kab’aker. | | Kone’r a’xin anumuy inte’ nixi’ kilis, cha’yi inkojt ixik, uya’re unoya, inb’ak’ajr che unoya tamar taka ke’ e job’ akilisran ub’an, ma’chi uyub’i ka’ti nakpatix xe’ numuy, utijrs kawe’rir yi kab’aker. |
| | + | |
| | Tar e yaja’, e’raxix inxin intares nija’, e’ra ma’chito’ anumuy e kilis uk’anto uyajk’inar twa’ anumuy. | | Tar e yaja’, e’raxix inxin intares nija’, e’ra ma’chito’ anumuy e kilis uk’anto uyajk’inar twa’ anumuy. |
| | | | |
| | Tuno’r e ja’ xe’ akerejb’a akb’i k’ani umajka’r twa’ ma’chi akilisran, twa’ uyub’i ko’ychi yi ma’tuk’a kanumer cha’yi unoya e ixik. | | Tuno’r e ja’ xe’ akerejb’a akb’i k’ani umajka’r twa’ ma’chi akilisran, twa’ uyub’i ko’ychi yi ma’tuk’a kanumer cha’yi unoya e ixik. |
| − | Inpatna Nib’ajner: | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] |
| − | - Inpejka cha’yajr e tz’ijb’ayaj xe’ turu tichan.
| + | '''Inpatna Nib’ajner:''' |
| − | - Intz’ijb’a ta nijun.
| + | |
| − | - Inxab’i tuno’r uyokir e ajk’inar xe’ intajwi tama e tz’ijb’ayaj xe’ inpejki’x.
| + | *Inpejka cha’yajr e tz’ijb’ayaj xe’ turu tichan. |
| − | 4.9 UTAJWI UYOKIR E OJRONER
| + | *Intz’ijb’a ta nijun. |
| − | Realiza inferencias | + | *Inxab’i tuno’r uyokir e ajk’inar xe’ intajwi tama e tz’ijb’ayaj xe’ inpejki’x. |
| | + | |
| | + | <div style="clear:both"></div> |
| | + | |
| | + | ==Utajwi uyokir e ojroner== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Realiza inferencias'' |
| | + | |
| | K’ani irna’r jay tama e kanseyaj xe’ war ache’npa e ajkanwa’r war ucha’mi yi war ub’ijnu tama uyokir e ojroner xe’ war akanse. | | K’ani irna’r jay tama e kanseyaj xe’ war ache’npa e ajkanwa’r war ucha’mi yi war ub’ijnu tama uyokir e ojroner xe’ war akanse. |
| | + | |
| | K’ani twa’ awira jay maja’x intaka war utz’ijb’a tama jun yi ma’chi utajwi uyokir e kanwa’r. | | K’ani twa’ awira jay maja’x intaka war utz’ijb’a tama jun yi ma’chi utajwi uyokir e kanwa’r. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]] |
| | E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ utajwi uyokir tante’ ojroner una’ta uyajk’u ub’ijnusyaj tama inte’ ojroner xe’ war ukani. | | E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ utajwi uyokir tante’ ojroner una’ta uyajk’u ub’ijnusyaj tama inte’ ojroner xe’ war ukani. |
| | | | |
| − | Kak’ajti taka taka e ajkanseyaj, twa’ upejku’t inte’ pejksaj; b’an kochwa’ e’ra. | + | Kak’ajti taka taka e ajkanseyaj, twa’ upejku’t inte’ pejksaj; b’an kochwa’ e’ra. |
| | + | |
| | Nakpat katz’ijb’a ti kajun | | Nakpat katz’ijb’a ti kajun |
| − | EL K’AJK
| + | |
| | + | '''El k’ajk''' |
| | + | |
| | E Miguel yi e Pedro ayan ani me’yra uyak’achob’, tuno’r e ajk’in ani uwe’se, uch’aki ani ub’an e si’ twa’ ut’oryob’ e k’ajk twa’ ub’ajnob’ upob’. | | E Miguel yi e Pedro ayan ani me’yra uyak’achob’, tuno’r e ajk’in ani uwe’se, uch’aki ani ub’an e si’ twa’ ut’oryob’ e k’ajk twa’ ub’ajnob’ upob’. |
| | + | |
| | Ta inyajr e ch’om maxtak, kay a’syob’ taka e k’ajk xe’ ut’oryob’. Nakpat xe’ k’a’pa asyob’ taka e k’ajk uwirob’ uyak’achob’ xe’ k’a’pa tob’ob’ umen e b’ajk’ut. | | Ta inyajr e ch’om maxtak, kay a’syob’ taka e k’ajk xe’ ut’oryob’. Nakpat xe’ k’a’pa asyob’ taka e k’ajk uwirob’ uyak’achob’ xe’ k’a’pa tob’ob’ umen e b’ajk’ut. |
| | + | |
| | Uyotot war ani apuruy, e Miguel yi e Pedro lok’oy ajnyob’ ub’an, taka e ak’ach najtir. | | Uyotot war ani apuruy, e Miguel yi e Pedro lok’oy ajnyob’ ub’an, taka e ak’ach najtir. |
| | + | |
| | E otot puruy tamar taka kochwa’ e ja’ ma’tuk’a, tuno’r e arak’ k’a’pa chamay umen e wina’r, e otot puruy umen xe’ war asyob’ taka e k’ajk. | | E otot puruy tamar taka kochwa’ e ja’ ma’tuk’a, tuno’r e arak’ k’a’pa chamay umen e wina’r, e otot puruy umen xe’ war asyob’ taka e k’ajk. |
| − | Inpatna nib’ajner: | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| | + | |
| | Nakpat xe’ inpejki’x e numer xe’ turu tichan, inwaru’t e ub’syajob’ xe’ achekta ejmar tama nijun. | | Nakpat xe’ inpejki’x e numer xe’ turu tichan, inwaru’t e ub’syajob’ xe’ achekta ejmar tama nijun. |
| | | | |
| − | 1. ¿Tuk’a uk’ab’ob’ e ch’om maxtak xe’ ak’ab’ajsenpa tama e numer xe’ kapejku’t?
| + | #¿Tuk’a uk’ab’ob’ e ch’om maxtak xe’ ak’ab’ajsenpa tama e numer xe’ kapejku’t? |
| − | 2. ¿Tuk’a ab’ijnu tama e numer xe’ apejku’t?
| + | #¿Tuk’a ab’ijnu tama e numer xe’ apejku’t? |
| − | 3. ¿Tu’ka kanseyaj uyajk’e’t e numer ira?.
| + | #¿Tu’ka kanseyaj uyajk’e’t e numer ira?. |
| − | 4. ¿ Tuk’a twa’ merer ka’si taka e k’ajk’?.
| + | #¿ Tuk’a twa’ merer ka’si taka e k’ajk’?. |
| − | 4.10 Una’ta kochwa’ ak’otoy ak’a’pa e kanwa’r
| + | |
| − | Establece conclusiones | + | ==Una’ta kochwa’ ak’otoy ak’a’pa e kanwa’r== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Establece conclusiones'' |
| | + | |
| | Tama tuno’r patna’r xe’ ne’t awakta taka e ajkanwa’r, uk’ani twa’ awira jay war ulok’se uyokir ub’ijnusyaj tama e patna’r xe’ uche. | | Tama tuno’r patna’r xe’ ne’t awakta taka e ajkanwa’r, uk’ani twa’ awira jay war ulok’se uyokir ub’ijnusyaj tama e patna’r xe’ uche. |
| | + | |
| | E’ra uyub’i ache’npa tz’ijb’ab’ir u’t o’ k’ajtb’ir u’t tama inte’ k’ajtsaj o’ numer xe’ anumuy tama kab’ixirar. | | E’ra uyub’i ache’npa tz’ijb’ab’ir u’t o’ k’ajtb’ir u’t tama inte’ k’ajtsaj o’ numer xe’ anumuy tama kab’ixirar. |
| | + | |
| | K’a’jtin taka e ajkanwa’r inte’ numer xe’ anumuy tya’ turu o’ tama inte’xy ojroner. | | K’a’jtin taka e ajkanwa’r inte’ numer xe’ anumuy tya’ turu o’ tama inte’xy ojroner. |
| | + | |
| | chen e patna’r ub’an twa’ upojrob’ tama e tzejpjun o taka ajk’oter pak’ab’ xe’ una’tob’ kochwa’ e uchekta’r e ch’ortyob’. | | chen e patna’r ub’an twa’ upojrob’ tama e tzejpjun o taka ajk’oter pak’ab’ xe’ una’tob’ kochwa’ e uchekta’r e ch’ortyob’. |
| | + | |
| | K’ajtin twa’ utz’ijb’ tu’junob’ yi utz’ijb’ikob’ uxte’ b’ijnusyaj xe’ ub’ijnwob’ tama uchekta’r e Ch’ortyob’. | | K’ajtin twa’ utz’ijb’ tu’junob’ yi utz’ijb’ikob’ uxte’ b’ijnusyaj xe’ ub’ijnwob’ tama uchekta’r e Ch’ortyob’. |
| | | | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | E ajkanwa’r una’ta uyajk’u ub’ijnusyaj tante’ tz’ijb’ayaj pejk jun xe’ uche. | | E ajkanwa’r una’ta uyajk’u ub’ijnusyaj tante’ tz’ijb’ayaj pejk jun xe’ uche. |
| | + | |
| | Una’ta ti’n uk’a’pa’rir e ojroner xe’ war upejka. | | Una’ta ti’n uk’a’pa’rir e ojroner xe’ war upejka. |
| | | | |
| − | Inpatna nib’ajner: | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (159).png|center|320px]] |
| − | - Intz’ijb’a ta nijun e ojroner xe’ ma’chi inna’ta tuk’a k’ani che.
| + | |
| − | - Insajkan te’sajknib’ ojroner o’ taka e ajna’tanyaj pak’ab’ yi taka nitatob’, twa’ inna’ta uyokir e ojronerob’.
| + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| − | - Nakpat inwirse e ajkanseyaj
| + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| − | 4.11 Uk’anpes e tzejpjun twa’ upojro mojr kanwa’r
| + | *Intz’ijb’a ta nijun e ojroner xe’ ma’chi inna’ta tuk’a k’ani che. |
| − | Utiliza de obras de consulta y otras obras de referencia | + | *Insajkan te’sajknib’ ojroner o’ taka e ajna’tanyaj pak’ab’ yi taka nitatob’, twa’ inna’ta uyokir e ojronerob’. |
| | + | *Nakpat inwirse e ajkanseyaj |
| | + | |
| | + | ==Uk’anpes e tzejpjun twa’ upojro mojr kanwa’r== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Utiliza de obras de consulta y otras obras de referencia'' |
| | + | |
| | Kansen e maxtak kochwa’ uk’anpes e tzejpjunob’, e tz’ijb’ xe’ turu tu‘yuxinar, tuno’r uyokir xe’ uk’eche tama e sakmayaj yi kochwa’ twa’ akay akay usikb’ob’ tuno’rxi’x kanwa’r twa’ una’tanwa’rob | | Kansen e maxtak kochwa’ uk’anpes e tzejpjunob’, e tz’ijb’ xe’ turu tu‘yuxinar, tuno’r uyokir xe’ uk’eche tama e sakmayaj yi kochwa’ twa’ akay akay usikb’ob’ tuno’rxi’x kanwa’r twa’ una’tanwa’rob |
| | | | |
| − | Ub’in taka e ajkanseyaj jay ayan tuk’a ma’chi ketpa ta ajor. | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | Ub’in taka e ajkanseyaj jay ayan tuk’a ma’chi ketpa ta ajor. |
| | + | |
| | Turb’an ab’a twa’ akani kochwa’ twa’ ak’anpes e tzejpjunob’ taka awajkanseyaj | | Turb’an ab’a twa’ akani kochwa’ twa’ ak’anpes e tzejpjunob’ taka awajkanseyaj |
| − | Kanwe’n awajk’u ab’ijnusyaj ta inte’ pejkjun xe’ ache.
| |
| − | Inpatna nib’ajner:
| |
| − | - Nib’ajner inxin ta t’ab’esnib’jun yi inpojro kochwa’ chekta e winik tu’jor e rum
| |
| − | - Intz’ijb’a ta nijun yi inwirse e ajkanseyaj.
| |
| − | - Ta inte’yx jun intz’ijb’a a’xin inte’ chuchu’ ojroner tama uchekta’r e winik.
| |
| − | - Nakpat intz’ijb’a taka niwojroner xe’ ne’n inb’ijnu tama uchekta’r winik tu’jor e rum.
| |
| | | | |
| − | 4.12 Uk’anpes e tz’ijb’ab’ir jun xe’ alok’esna.
| + | Kanwe’n awajk’u ab’ijnusyaj ta inte’ pejkjun xe’ ache. |
| − | Utiliza publicaciones periódicas: periódico, semanario, boletín, revista, revistas especializadas | + | |
| − | Kansen e maxtak kochwa’ uk’anpes e junob’ xe’ akay achojna ajk’in ajk’in taka me’ya tz’ijb’ayaj. | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]] |
| − | - Ajk’un tuno’r ana’tanwa’r tama uk’anpesna’r e tz’ijb’ab’ir junob’.
| + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| − | - Kansen e maxtak kochwa’ twa’ uk’anpes e tz’ijb’ab’ir junob’ tama inte’ sajkmayaj.
| + | |
| − | - K’anpes e jun xe’ uk’ab’a’ kayuxinar .
| + | *Nib’ajner inxin ta t’ab’esnib’jun yi inpojro kochwa’ chekta e winik tu’jor e rum |
| | + | *Intz’ijb’a ta nijun yi inwirse e ajkanseyaj. |
| | + | *Ta inte’yx jun intz’ijb’a a’xin inte’ chuchu’ ojroner tama uchekta’r e winik. |
| | + | *Nakpat intz’ijb’a taka niwojroner xe’ ne’n inb’ijnu tama uchekta’r winik tu’jor e rum. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (161).png|center|250px]] |
| | + | |
| | + | ==Uk’anpes e tz’ijb’ab’ir jun xe’ alok’esna== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Utiliza publicaciones periódicas: periódico, semanario, boletín, revista, revistas especializadas'' |
| | + | |
| | + | Kansen e maxtak kochwa’ uk’anpes e junob’ xe’ akay achojna ajk’in ajk’in taka me’ya tz’ijb’ayaj. |
| | + | |
| | + | *Ajk’un tuno’r ana’tanwa’r tama uk’anpesna’r e tz’ijb’ab’ir junob’. |
| | + | *Kansen e maxtak kochwa’ twa’ uk’anpes e tz’ijb’ab’ir junob’ tama inte’ sajkmayaj. |
| | + | *K’anpes e jun xe’ uk’ab’a’ kayuxinar . |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (162).png|center|300px]] |
| | | | |
| | Ukani uk’anpes e junob’ xe’ ukojko me’yra tz’ijb’ayaj. | | Ukani uk’anpes e junob’ xe’ ukojko me’yra tz’ijb’ayaj. |
| − | - Akano usajka me’yra kanwa’rob’ tama e junob’ xe’ che’npi’x ti kawojroner.
| |
| − | - Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e tz’ijb’ayajob’.
| |
| − | Chankojto’n kapatna:
| |
| − | - Taka nipya’rob’ intz’ijb’a inte’ jun tya’ achekta upatna’rir yi, utwa’chir ub’ixirar e ixiktak, uyub’i ak’anpes e jun xe’ uk’ab’a’ kayuxinar, ub’ijrar te 169 tu’pater b’ojb’ir ixiktak, twa’ ana’ta utwa’chir xe’ ukojkob’ tama ub’ixirarob’.
| |
| − | - Nakpat k’ajtin tu’t apya’rob’ xe’ war akanwob’ takare’t yi taka e ajkanseyaj.
| |
| − | - Taka e ajkanseyaj o’stan inte’ jun, tya’ achekta tuno’r e inb’utzir xe’ ne’t ak’ani acheksu tu’pater e ixik.
| |
| − | - Xurik tama e jun tya’ achektob’ ume’yn e ajpatna’rob’ ixiktak, yi takb’un ta inte’ jun nojta’, ajk’un ab’ijnusyaj tama e me’ynob’ yi tuk’a uyub’i kache twa’ acheksunar utwa’chir e ixiktak.
| |
| | | | |
| − | 4.13 UPEJKSAJ E CHUCHU’ OJRONEROB’ XE’ INB’UTZ
| + | *Akano usajka me’yra kanwa’rob’ tama e junob’ xe’ che’npi’x ti kawojroner. |
| − | Lectura de párrafos, relato corto, consejos, resúmenes, leyenda, biografía | + | *Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e tz’ijb’ayajob’. |
| − | Kansen upejka e tz’ijb’ayaj xe’ inb’utz taka e ajkanwa’rob’. | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''Chankojto’n kapatna:''' |
| | + | *Taka nipya’rob’ intz’ijb’a inte’ jun tya’ achekta upatna’rir yi, utwa’chir ub’ixirar e ixiktak, uyub’i ak’anpes e jun xe’ uk’ab’a’ kayuxinar, ub’ijrar te 169 tu’pater b’ojb’ir ixiktak, twa’ ana’ta utwa’chir xe’ ukojkob’ tama ub’ixirarob’. |
| | + | *Nakpat k’ajtin tu’t apya’rob’ xe’ war akanwob’ takare’t yi taka e ajkanseyaj. |
| | + | *Taka e ajkanseyaj o’stan inte’ jun, tya’ achekta tuno’r e inb’utzir xe’ ne’t ak’ani acheksu tu’pater e ixik. |
| | + | *Xurik tama e jun tya’ achektob’ ume’yn e ajpatna’rob’ ixiktak, yi takb’un ta inte’ jun nojta’, ajk’un ab’ijnusyaj tama e me’ynob’ yi tuk’a uyub’i kache twa’ acheksunar utwa’chir e ixiktak. |
| | + | |
| | + | ==Upejksaj e chuchu’ ojronerob’ xe’ inb’utz== |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Lectura de párrafos, relato corto, consejos, resúmenes, leyenda, biografía'' |
| | + | |
| | + | Kansen upejka e tz’ijb’ayaj xe’ inb’utz taka e ajkanwa’rob’. |
| | + | |
| | K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ chuchu’ ojronerob’ xe’ uyakta me’yra b’ijnusyaj. | | K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ chuchu’ ojronerob’ xe’ uyakta me’yra b’ijnusyaj. |
| − | Irsen ta inte’ jun kochwa’ twa’ ukanyob’ uchu’resob’ tz’ijb’ayajob’ tama inte’ k’ajtsaj. Kansen ub’an kochwa’ twa’ uyusta uchekta’rir ub’ixirar unumer e pak’ab’. | + | |
| | + | Irsen ta inte’ jun kochwa’ twa’ ukanyob’ uchu’resob’ tz’ijb’ayajob’ tama inte’ k’ajtsaj. Kansen ub’an kochwa’ twa’ uyusta uchekta’rir ub’ixirar unumer e pak’ab’. |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | Akani apejku’t e chuchu’ ojronerob’ xe’ inb’utz b’an kochwa’ e k’ub’seyaj, numerob’, k’ajtsaj. | | Akani apejku’t e chuchu’ ojronerob’ xe’ inb’utz b’an kochwa’ e k’ub’seyaj, numerob’, k’ajtsaj. |
| − | Patna’r: | + | |
| − | Inpejka e chuchu’ ojronerob’ xe’ achekta ejmar. | + | '''Patna’r:''' |
| | + | |
| | + | Inpejka e chuchu’ ojronerob’ xe’ achekta ejmar. |
| | + | |
| | Nakpat intz’ijb’a ta nijun. | | Nakpat intz’ijb’a ta nijun. |
| | | | |
| − | E kanseyaj te Ch’orti’ | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | '''E kanseyaj te Ch’orti’''' |
| | + | |
| | Ukanwa’r tama kawojroner uyajk’o’n me’yra na’tanyaj, katuran taka inte’ inb’utzir tama uyototir e kanseyaj, no’n katza’y tamar taka ke’ kawajkanseyaj tama kawojroner ukansyo’n, tar ixto no’n katza’y me’yra. | | Ukanwa’r tama kawojroner uyajk’o’n me’yra na’tanyaj, katuran taka inte’ inb’utzir tama uyototir e kanseyaj, no’n katza’y tamar taka ke’ kawajkanseyaj tama kawojroner ukansyo’n, tar ixto no’n katza’y me’yra. |
| | | | |
| − | E tz’unun | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (165).png|center|275px]] |
| | + | <div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"> |
| | + | <div style="width:50%; float:left;"> |
| | + | <poem> |
| | + | '''E tz’unun''' |
| | + | |
| | Yar e mut xe’ uk’ab’a’ tz’unun kawira ach’u’wanob’ tama e nichirob’ utz’wob’ e chab’ tamar, yixto e’ra ja’x ub’ixirar e yar e mut ira, b’an aktana umen e katata’. | | Yar e mut xe’ uk’ab’a’ tz’unun kawira ach’u’wanob’ tama e nichirob’ utz’wob’ e chab’ tamar, yixto e’ra ja’x ub’ixirar e yar e mut ira, b’an aktana umen e katata’. |
| | + | |
| | Cheke ja’xir ketpa twa’ uyuch’i e chab’ tamar taka ke’ uk’ub’se e Katata’ tya’ eb’tana i’xin uche inte’ sakarb’ir xe’ arena umen e katata’, ja’xir wa’kchetaka a‘xin yi wa’kchetaka tari taka e eb’tayaj, ob’ya’n a’yi, tar ixto aktana kochwa’ yaja’. | | Cheke ja’xir ketpa twa’ uyuch’i e chab’ tamar taka ke’ uk’ub’se e Katata’ tya’ eb’tana i’xin uche inte’ sakarb’ir xe’ arena umen e katata’, ja’xir wa’kchetaka a‘xin yi wa’kchetaka tari taka e eb’tayaj, ob’ya’n a’yi, tar ixto aktana kochwa’ yaja’. |
| − | K’ub’seyajir | + | </poem> |
| − | E tze’ner, inb’utz, | + | </div> |
| − | Ja’x kochwa’ uwarar e k’in. | + | <div style="width:50%: float:right"> |
| | + | |
| | + | |
| | + | |
| | + | |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (166.1).png|right|200px]] |
| | + | </div> |
| | + | </div> |
| | + | |
| | + | <div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"> |
| | + | <div style="width:50%; float:left;"> |
| | + | <poem> |
| | + | '''K’ub’seyajir''' |
| | + | |
| | + | E tze’ner, inb’utz, Ja’x kochwa’ uwarar e k’in. |
| | Me’yra ik’ar xe’ b’ojb’ir, | | Me’yra ik’ar xe’ b’ojb’ir, |
| | Ja’x inte’ tz’akoner xe’ inb’utz | | Ja’x inte’ tz’akoner xe’ inb’utz |
| − | Ja’x e b’ixirar twa’ inkojt pak’ab’. | + | Ja’x e b’ixirar twa’ inkojt pak’ab’. |
| − | Komon taka e ajkanseyaj: | + | </poem> |
| − | Ko’sta mojr ojronerob’ yi katz’ijb’a ti kajun. | + | </div> |
| | + | <div style="width:50%: float:right"> |
| | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (166).png|right|150px]] |
| | + | </div> |
| | + | </div> |
| | + | |
| | + | <div style="clear:both"></div> |
| | + | '''Komon taka e ajkanseyaj:''' |
| | + | Ko’sta mojr ojronerob’ yi katz’ijb’a ti kajun. |
| | + | |
| | Kame’ynes e k’ajtsaj xe’ kache. | | Kame’ynes e k’ajtsaj xe’ kache. |
| | | | |
| − | 4.14 TZ’USTAKA INPEJKA E AROB’SAJ YI E K’AY
| + | ==Tz’ustaka inpejka e arob’saj yi e k’ay== |
| − | Lectura oral y silenciosa de poemas y cantos | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] |
| | + | ''Lectura oral y silenciosa de poemas y cantos'' |
| | + | |
| | B’ajxan ajk’un uyokir kochwa’ twa’ ache’npa e pejksaj tama e arob’saj yi e k’ay. | | B’ajxan ajk’un uyokir kochwa’ twa’ ache’npa e pejksaj tama e arob’saj yi e k’ay. |
| | + | |
| | K’ani twa’ awaryob’ tuk’ot twa’ uche’npa e’ra tz’utstaka, tuk’a ub’ijnusyaj upejkna’r e jun taka e unak’u’tob’ yi tuk’a twa’ ache’npa e pejksaj arob’ir arob’ir. | | K’ani twa’ awaryob’ tuk’ot twa’ uche’npa e’ra tz’utstaka, tuk’a ub’ijnusyaj upejkna’r e jun taka e unak’u’tob’ yi tuk’a twa’ ache’npa e pejksaj arob’ir arob’ir. |
| − | Ukani tuk’a twa’ akay ache’npa e pejksaj tz’ustaka yi xe’ arob’ir u’t. | + | |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] |
| | + | Ukani tuk’a twa’ akay ache’npa e pejksaj tz’ustaka yi xe’ arob’ir u’t. |
| | + | |
| | Jay ayan tuk’a ma’chi ketpa ta jor sutpen o’yb’i taka e ajkanseyaj. | | Jay ayan tuk’a ma’chi ketpa ta jor sutpen o’yb’i taka e ajkanseyaj. |
| − | Kansen ab’a twa’ ache e arob’saj yi e k’ay. | + | |
| − | Inpatna nib’ajner: | + | Kansen ab’a twa’ ache e arob’saj yi e k’ay. |
| | + | |
| | + | '''Inpatna nib’ajner:''' |
| | + | |
| | Ch’ama inte’ tzejpjun yi pojron inte’ k’ajtsaj yi arob’ir u’t pejku’t. nakpat tz’ustaka apejku’t taka nak’u’t. | | Ch’ama inte’ tzejpjun yi pojron inte’ k’ajtsaj yi arob’ir u’t pejku’t. nakpat tz’ustaka apejku’t taka nak’u’t. |
| | Tya’ achi’x e’ra, tz’ijb’an ta jun xe’ ketpa ta ajor. | | Tya’ achi’x e’ra, tz’ijb’an ta jun xe’ ketpa ta ajor. |
| | Irsen e ajkanseyaj yi taka apya’r ajkanwa’r. | | Irsen e ajkanseyaj yi taka apya’r ajkanwa’r. |
| | + | [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (167).png|center|225px]] |
| | + | |
| | + | ==Referencias== |
| | + | [[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_ch'orti']] |