Cambios

Busca en cnbGuatemala con Google

sin resumen de edición
Línea 2: Línea 2:  
{{DISPLAYTITLE:Swach’ kojtakan el yet’ sub’ojal~manh ajltakok skuyan stzolalil kuywajum sti’ yik Chuj (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
 
{{DISPLAYTITLE:Swach’ kojtakan el yet’ sub’ojal~manh ajltakok skuyan stzolalil kuywajum sti’ yik Chuj (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
 
__TOC__
 
__TOC__
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(47).png|center|400px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(47).png|center|250px]]
    
==Tastak tz’elk’och sb’o’i==
 
==Tastak tz’elk’och sb’o’i==
Línea 9: Línea 9:  
#Sek jelan tz’aj heb’ kotak ix yet’ heb’ kotak winak unin sk’anlb’an stzolalil stzib’chaj koti’ Chuj.
 
#Sek jelan tz’aj heb’ kotak ix yet’ heb’ kotak winak unin sk’anlb’an stzolalil stzib’chaj koti’ Chuj.
   −
==Tas skutej kok’anan juntzanh stzolalil kotz’ib’an t’a koti’, juntzanh sk’anchaj ichok t’a sk’exulok~sjel b’i’al, Sk’exulok~sjel b’i’al oxe’ t’a yik junhej junok anima, oxe pax t’a b’aj tzijtum~tilwal heb’ ichok tzolnab’il kotz’ib’an koti’~kiti’.==
+
==Tas skutej kok’anan juntzanh stzolalil kotz’ib’an t’a koti’, juntzanh sk’anchaj ichok t’a sk’exulok~sjel b’i’al, Sk’exulok~sjel b’i’al oxe’ t’a yik junhej junok anima, oxe pax t’a b’aj tzijtum~tilwal heb’ ichok tzolnab’il kotz’ib’an koti’~kiti’==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.''  
 
''Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.''  
Línea 16: Línea 16:  
Oxe’ t’a b’aj tzijtum~tilwal skal chi’, oxe pax t’a b’a junnhej tz’aj kalani, wach’okab’i skok’ayb’ej~tzkikuy juntzanh~juntzo’nh tik yet’ heb’ unin.
 
Oxe’ t’a b’aj tzijtum~tilwal skal chi’, oxe pax t’a b’a junnhej tz’aj kalani, wach’okab’i skok’ayb’ej~tzkikuy juntzanh~juntzo’nh tik yet’ heb’ unin.
   −
{|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:40%;  margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 40: Línea 40:  
|}
 
|}
   −
==Ha b’ial yet’ smakanhil tz’aj sik’chaji Smakanhil, sjeljunb’ahil kalan el juntzanh sb’i’al yet’ sk’exulok b’i’al.==
+
==Ha b’ial yet’ smakanhil tz’aj sik’chaji Smakanhil, sjeljunb’ahil kalan el juntzanh sb’i’al yet’ sk’exulok b’i’al==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Los sustantivos y su clasificación: Conjugación de los sustantivos con las seis personas gramaticales.''  
 
''Los sustantivos y su clasificación: Conjugación de los sustantivos con las seis personas gramaticales.''  
Línea 46: Línea 46:  
'''Ha b’i’al yet’ smakanhil~mach tz’ika’ani.'''
 
'''Ha b’i’al yet’ smakanhil~mach tz’ika’ani.'''
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Línea 69: Línea 69:  
'''Kila’ tastak tz’aj kalani, yet’ juntzanh sk’exanhil kalan tik ma yet’ wakwanh yanimahil ay yiko’.'''
 
'''Kila’ tastak tz’aj kalani, yet’ juntzanh sk’exanhil kalan tik ma yet’ wakwanh yanimahil ay yiko’.'''
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both;"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both;"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Línea 103: Línea 103:  
yuk’ab’
 
yuk’ab’
   −
|style="width:33%;"|
+
|style="width:33%; line-height:14px;"|
    
'''pat'''
 
'''pat'''
Línea 121: Línea 121:  
|}
 
|}
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Línea 155: Línea 155:  
sk’apak heb’
 
sk’apak heb’
   −
|style="width:33%;"|
+
|style="width:33%; line-height:14px;"|
    
'''ich'''
 
'''ich'''
Línea 178: Línea 178:       −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 201: Línea 201:  
|}
 
|}
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 222: Línea 222:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(51.2).png|center|180px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(51.2).png|center|180px]]
 
|}
 
|}
<div style="width:40%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
+
<div style="width:80%; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(52).png|center|420px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(52).png|center|450px]]
    
{|style="width:50%;margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%;margin:1em auto 1em auto"
Línea 270: Línea 270:  
Yanhil, yal, yilji~yilxi, smoj, yelaw, smay.
 
Yanhil, yal, yilji~yilxi, smoj, yelaw, smay.
   −
==Skilan pax junxo makanh skuynab’il unin tik, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj juntzanh max tak’wi xch’okojil.==
+
==Skilan pax junxo makanh skuynab’il unin tik, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj juntzanh max tak’wi xch’okojil==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
    
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante.
 
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante.
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto;"
 
|-
 
|-
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
Línea 294: Línea 294:     
|style="width:25%; line-height:14px;"|
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(53.1).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(49.3).png|center|175px]]
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
   Línea 316: Línea 316:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
   −
<div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
Línea 373: Línea 373:  
Te wach’ tzasaynhej jantak juntzanh tz’ilchaj t’a yol koti’, tzach’oxan yil heb’ tzakuyu’.
 
Te wach’ tzasaynhej jantak juntzanh tz’ilchaj t’a yol koti’, tzach’oxan yil heb’ tzakuyu’.
   −
==Kokuyek juntzanhxo kuynab’il yik koti’, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj stak’wi t’a xch’okojil, ma juntzanh stak’wi yol koti’.==
+
==Kokuyek juntzanhxo kuynab’il yik koti’, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj stak’wi t’a xch’okojil, ma juntzanh stak’wi yol koti’==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una vocal.''
 
''Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una vocal.''
   −
{|style="width:30%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:30%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 411: Línea 411:  
|}
 
|}
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
{|style="width:45%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
 
 +
{|style="width:45%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:15%; line-height:14px;"|
 
|style="width:15%; line-height:14px;"|
Línea 446: Línea 447:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
   −
<div style="width:47%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
+
 
 +
<div style="width:47%; margin:1em auto 1em auto;">
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
Línea 507: Línea 509:  
</div>
 
</div>
   −
==Juntzanh b’i’al manh et’b’ilok ochi.==
+
==Juntzanh b’i’al manh et’b’ilok ochi==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos nunca poseídos.''  
 
''Sustantivos nunca poseídos.''  
Línea 522: Línea 524:  
'''
 
'''
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 540: Línea 542:  
|}
 
|}
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 580: Línea 582:  
Skob’o’ek jantak juntzanhxo tz’ilchaj t’a koti’ Chuj tik.
 
Skob’o’ek jantak juntzanhxo tz’ilchaj t’a koti’ Chuj tik.
   −
==Ha jun b’i’al sk’exwi eli.==
+
==Ha jun b’i’al sk’exwi eli==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos supletivos.''  
 
''Sustantivos supletivos.''  
Línea 587: Línea 589:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
   −
{|style="width:45%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:45%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 625: Línea 627:  
'''Haton juntzanh ha yik ch’ok b’i’al tik tz’ak’an tz’akwi b’i’an, ichok juntzanh skil yalanh tik. Haton juntzanh tik: al yet’ il'''
 
'''Haton juntzanh ha yik ch’ok b’i’al tik tz’ak’an tz’akwi b’i’an, ichok juntzanh skil yalanh tik. Haton juntzanh tik: al yet’ il'''
   −
{|style="width:37%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:37%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 657: Línea 659:  
Yet’ junok ch’anh hu’um tz’ib’ab’il t’a koti’, skosay elta juntzanhxo tik sko te’ ilej eli.
 
Yet’ junok ch’anh hu’um tz’ib’ab’il t’a koti’, skosay elta juntzanhxo tik sko te’ ilej eli.
   −
==B’i’al ay yalan yik yet’ juntzanhxo.==
+
==B’i’al ay yalan yik yet’ juntzanhxo==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos relacionales''
 
''Sustantivos relacionales''
Línea 671: Línea 673:  
T’ayin, wet’ok.
 
T’ayin, wet’ok.
   −
==Juntzanh b’i’al hato syala tas yaji, sb’o’i.==  
+
==Juntzanh b’i’al hato syala tas yaji, sb’o’i==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos según composición''  
 
''Sustantivos según composición''  
Línea 677: Línea 679:  
''Sustantivos compuestos''  
 
''Sustantivos compuestos''  
   −
<div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:75%; margin:1em auto 1em auto">
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
Línea 720: Línea 722:  
</div>
 
</div>
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
<poem>
 +
:Aj-te’
 +
:Ak’-te’
 +
:Yax-che’ew
 +
:Sak-b’at
 +
:Yax-chan
 +
:Yax-nhab’
 +
:Yol-te’
 +
:Xuk’-te’
 +
:Sam-k’e’en
 +
:Yol-cha’anh
 +
:-chimk’uhalil
 +
:Paj-k’ak’
 +
:Paj-chak
 +
:Chak-is
 +
:Kowach’ sayejek kil
 +
:jantakokxo
 +
</poem>
 +
 
 +
==juntzanh b’i’al xanxoyak’ani~niwan yaji==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Sustantivos complejos''
 +
 +
Haton juntzanh tik, chab’ yib’al heb’ pojan tz’aj stz’ib’aj heb’, wach’chum~wach’xam junnhej snab’enal chi’, yujto chab’ oxe tz’aj syaman sb’a jun nab’en syal chi’
 +
 
 +
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Aj-te’
+
Sat cha’anh
   −
Ak’-te’
+
Josom te’
   −
Yax-che’ew
+
Kosat cha’anh
   −
Sak-b’at
+
Xil yalanh k’ab’
   −
Yax-chan
     −
Yax-nhab’
  −
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
Yol-te’
     −
Xuk’-te’
     −
Sam-k’e’en
     −
Yol-cha’anh
+
Kaxlanh itaj
   −
-chimk’uhalil
+
Jolom penek
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
Paj-k’ak’
     −
Paj-chak
+
Xil jolom
   −
Chak-is
+
K’enal ika
   −
Kowach’ sayejek kil
+
Pixul xanhab’
 
+
|style="width:33%; line-height:14px;"|
jantakokxo
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.1).png|center|200px]]
 +
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.2).png|center|200px]]
 
|}
 
|}
   −
==juntzanh b’i’al xanxoyak’ani~niwan yaji==
+
==B’i’al t’a B’i’al==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Sustantivos complejos''
+
''Sustantivos de sustantivos.''  
  −
Haton juntzanh tik, chab’ yib’al heb’ pojan tz’aj stz’ib’aj heb’, wach’chum~wach’xam junnhej snab’enal chi’, yujto chab’ oxe tz’aj syaman sb’a jun nab’en syal chi’
     −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
Chab’ b’i’al tz’alan~tzaln jun nab’en, ha jun b’ab’el b’i’al chi’, etb’il och yuj jun xchab’il chi’, ha b’aj tz’alchaj och junok anima yet’ tz’ik’chaj och sb’isul ixtota’ tz’och xchab’il b’i’al chi’. Icha tik:
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
{|style="width:60%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
|style="width:33%; line-height:14px;"|
+
|style="width:30%; line-height:14px;"|
Sat cha’anh
+
Yiximal ok
   −
Josom te’
+
Yiximal k’ab’
   −
Kosat cha’anh
+
Yechel sat
   −
Xil yalanh k’ab’
+
Yiyiximal wok
    +
Yiximal hink’ab’
    +
Yechel hinsat
    +
Yiximal hink’ab’
    +
Makchul pat
   −
Kaxlanh itaj
+
Sk’ab’ nha/pat
   −
Jolom penek
+
Yak’ xanhab’
 +
|style="width:60%; line-height:14px;"|
 +
<center>
 +
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.2).png
 +
</gallery>
 +
</center>
 +
|}
   −
Xil jolom
+
Smakchul pat; ichok jun lolonel smak syal jun junok smakchul~smak junok tas, haxo tz’och pat sjilchaj elk’ochi to makchulal pat.
   −
K’enal ika
+
Kob’o’ek yune’ nab’en yet juntzanh lolonel ixkak’em tzolan t’a yib’anh tik.
   −
Pixul xanhab’
+
==B’i’al yet’ junxo b’i’al==
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.1).png|center|200px]]
  −
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.2).png|center|200px]]
  −
|}
  −
 
  −
==B’i’al t’a B’i’al==
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Sustantivos de sustantivos.''  
+
''Sustantivos más sustantivos''  
   −
Chab’ b’i’al tz’alan~tzaln jun nab’en, ha jun b’ab’el b’i’al chi’, etb’il och yuj jun xchab’il chi’, ha b’aj tz’alchaj och junok anima yet’ tz’ik’chaj och sb’isul ixtota’ tz’och xchab’il b’i’al chi’. Icha tik:
+
Haton junxo stzolalil yaj yik koti’ tik, ha yik chab’ b’i’al tz’ak’an el jun nab’en.  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
+
Mamab’il nunab’il~mamb’il nunb’il
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(64).png|right|175px]]
|-
+
<poem>
|style="width:33%; line-height:14px;"|
+
Koman konun
Yiximal ok
+
Anab’ uk’tak
 +
Al une’
 +
Way uk’em
 +
Xil is
 +
Choj okes
 +
Palas Yakin
 +
Xun Ultat
 +
</poem>
   −
Yiximal k’ab’
+
Kok’anb’ejek ek’ jakxo tastakto ay t’a yol koti’
 +
Skob’o’ek lajunhe’ok yune’ nab’en yet’ ay yib’anh tik.
   −
Yechel sat
+
Slajwi chi’ skob’o’anek chab’ok tzakan nab’en, hato syal winh tzonh k’ayb’ani, jantak skob’o’.
   −
Yiyiximal wok
+
Ko’b’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok, chab’ t’ilanh skob’o’, ma tas syal winh kok’ayb’umal.
   −
Yiximal hink’ab’
     −
Yechel hinsat
+
==B’i’al tzanh max killaj/ juntzo’nh b’I matzlaj kila’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Sustantivos abstractos''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Haton juntzanh sb’i’al tik, chajtil yilji, yab’ji, junok tas palta max killaj.
   −
Yiximal hink’ab’
+
<poem>
 +
:Xchi’al
 +
:Swach’il
 +
:Sk’a’il
 +
:Sk’unal
 +
:yik’al
 +
:sawenal
 +
:spixanil
 +
</poem>
 +
 +
Wach’okab’i skosay jantakokxo yet’ heb’ unin.
   −
Makchul pat
+
Kob’o’ junok yune’ ikti’ yet’ juntzah lolonel ay tik
   −
Sk’ab’ nha/pat
+
Skok’anb’ejek jantakokxo ta to ayto juntzanh max hujoklaj kilan tik
   −
Yak’ xanhab’
+
==Tzanh sk’ulaji~tastak tzuji ma tzk’axwi ek’ a junokxo mach==
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.1).png|center|230px]]
  −
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.2).png|center|130px]]
  −
|}
  −
 
  −
Smakchul pat; ichok jun lolonel smak syal jun junok smakchul~smak junok tas, haxo tz’och pat sjilchaj elk’ochi to makchulal pat.
  −
 
  −
Kob’o’ek yune’ nab’en yet juntzanh lolonel ixkak’em tzolan t’a yib’anh tik.
  −
 
  −
==B’i’al yet’ junxo b’i’al==
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Sustantivos más sustantivos''  
+
''Los verbos. Verbos intransitivos''
 +
 +
Ha juntzanh sk’ulaj tik, haton xch’oxan juntzanh skulaji t’a junnhej junok tas tz’och lockan ma tzk’axwi a junokxo mach.
   −
Haton junxo stzolalil yaj yik koti’ tik, ha yik chab’ b’i’al tz’ak’an el jun nab’en.  
+
Cham skila tas yak’an tzolalil juntzanh makanh kuynab’il yik koti’ tik. Stak’ yib’al yaji ma to mak’nak elta t’a junokxo.  
Mamab’il nunab’il~mamb’il nunb’il
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(64).png|right|175px]]
   
<poem>
 
<poem>
Koman konun
+
B’ey
Anab’ uk’tak
+
Chanhal
Al une’
+
Way  
Way uk’em
+
Ok’
Xil is
+
B’it
Choj okes
+
Wa’
Palas Yakin
  −
Xun Ultat
   
</poem>
 
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(66).png|center|330px]]
   −
Kok’anb’ejek ek’ jakxo tastakto ay t’a yol koti’
+
==Tastak skutej kok’ulan~kib’on t’a jun makanh kuynab’il max~ma tzk’axwi a junokxo mach==
Skob’o’ek lajunhe’ok yune’ nab’en yet’ ay yib’anh tik.  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación de verbos intransitivos.''
   −
Slajwi chi’ skob’o’anek chab’ok tzakan nab’en, hato syal winh tzonh k’ayb’ani, jantak skob’o’.
+
{|style="width:50%;  margin:1em auto 1em auto"
 +
|-
 +
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 +
'''Tikne’ik'''
   −
Ko’b’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok, chab’ t’ilanh skob’o’, ma tas syal winh kok’ayb’umal.
+
Tzinb’eyi
 +
 
 +
Tzachb’eyi
 +
 
 +
Sb’eyi
 +
 
 +
Tzonhb’eyi
   −
==B’i’al tzanh max killaj/ juntzo’nh b’I matzlaj kila’==
+
Tzexb’eyi
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Sustantivos abstractos''
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
  −
Haton juntzanh sb’i’al tik, chajtil yilji, yab’ji, junok tas palta max killaj.
     −
<poem>
+
stzb’ey heb’
Xchi’al
  −
Swach’il
  −
Sk’a’il
  −
Sk’unal
  −
yik’al
  −
sawenal
  −
spixanil
  −
</poem>
  −
  −
Wach’okab’i skosay jantakokxo yet’ heb’ unin.
     −
Kob’o’ junok yune’ ikti’ yet’ juntzah lolonel ay tik
     −
Skok’anb’ejek jantakokxo ta to ayto juntzanh max hujoklaj kilan tik
     −
==Tzanh sk’ulaji~tastak tzuji ma tzk’axwi ek’ a junokxo mach==
+
'''Tikne’ik'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Los verbos. Verbos intransitivos''
   
   
 
   
Ha juntzanh sk’ulaj tik, haton xch’oxan juntzanh skulaji t’a junnhej junok tas tz’och lockan ma tzk’axwi a junokxo mach.
+
Tzinwayi
   −
Cham skila tas yak’an tzolalil juntzanh makanh kuynab’il yik koti’ tik. Stak’ yib’al yaji ma to mak’nak elta t’a junokxo.
+
Tzachwayi
<poem>
+
B’ey
+
swayi
Chanhal
+
 
Way
+
Tzonhwayi
Ok’
  −
B’it
  −
Wa’
  −
</poem>
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(66).png|center|330px]]
     −
==Tastak skutej kok’ulan~kib’on t’a jun makanh kuynab’il max~ma tzk’axwi a junokxo mach.==
+
Tzexwayi
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Conjugación de verbos intransitivos.''
     −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
Sway heb’
|-
   
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
'''Tikne’ik'''
+
'''ek’nakb’ati'''
   −
Tzinb’eyi
+
ixinb’eyi
   −
Tzachb’eyi
+
ixachb’eyi
   −
Sb’eyi
+
ixb’eyi
   −
Tzonhb’eyi
+
ixonhb’eyi
   −
Tzexb’eyi
+
ixexb’eyi
 +
 
 +
ixb’ey heb’
   −
stzb’ey heb’
         +
'''ek’nakb’ati'''
   −
'''Tikne’ik'''
+
Ixinwayi
 
   
 
   
Tzinwayi
+
Ixachwayi
   −
Tzachwayi
+
Ixwayi
  −
swayi
     −
Tzonhwayi
+
Ixonhwayi
   −
Tzexwayi
+
Ixexwayi
   −
Sway heb’
+
ixway heb’
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
'''ek’nakb’ati'''
+
'''olujok'''
   −
ixinb’eyi
+
olinb’eyok
   −
ixachb’eyi
+
olachb’eyok
   −
ixb’eyi
+
olb’eyok
   −
ixonhb’eyi
+
olonhb’eyok
   −
ixexb’eyi
+
olexb’eyok
   −
ixb’ey heb’
+
olb’ey heb
         −
'''ek’nakb’ati'''
+
'''olujok'''
   −
Ixinwayi
+
olinwayok
  −
Ixachwayi
     −
Ixwayi
+
olachwayok
   −
Ixonhwayi
+
olwayok
   −
Ixexwayi
+
olonhwayok
   −
ixway heb’
+
olexwayok
|style="width:20%; line-height:14px;"|
  −
'''olujok'''
     −
olinb’eyok
+
olway heb’
 +
|style="width:40%; line-height:14px;"|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(67).png|center|225px]]
 +
::::wa’el
 +
|}
   −
olachb’eyok
+
Skob’o’ek jantakto juntzanh ixkok’anb’ejek’ chi’ icha yaj yib’anh tik, ma jantakto juntzanh manto kob’olaj chi’.
   −
olb’eyok
+
==Yib’al lolonel xch’oxan el k’u ak’wal, yet’ junok tas chajtil yaji==
 +
''Marcadores de tiempo y aspecto''
   −
olonhb’eyok
+
'''Ol, tz, Ix, X, S,'''
 +
 +
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
   −
olexb’eyok
+
Tas yuj ha tz’alani to ha ch’oxan eli janik’ sk’ulaj tzanh wan kalani ma chajtil yaji.
   −
olb’ey heb
+
Tato tikne’ik wan kok’ulan junok tas ha '''TZ''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''S''' skok’ana.
    +
Tato ek’nakb’ati skok’an '''IX''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''X'''
    +
Haxo ta olujok, skok’an '''OL''' ma ay b’aj sk’exwaj t’a '''OJ'''
 +
 +
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut’an yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
   −
'''olujok'''
+
Kob’o’ek tz’akan nab’en skojut’anek yalanh tastak b’aj ay och juntzanh wan kokuyan tik.
   −
olinwayok
+
==Tastak sk’ulaj~tzuji t’a juntzanh sk’axpaj ek’ tik, xcha’el yich yet’ juntzanh tz’ib’al b’aj stak’wi yol koti’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación de verbos intransitivos con vocal inicial.''
 +
<poem>
 +
:Ixachwilb’ati
 +
:Ixinilb’ati~ixinelati
 +
:Ixyilb’ati
 +
:Ixkilba’ti
 +
:Ixeyilba’ti
 +
:Ixyilb’at heb’
 +
</poem>
   −
olachwayok
+
==Tastak sk’ulaj ta’ jun tzanh max k’axpajlaj tik cha’el yich t’a juntzanh tz’ib’ max tak’wilaj ch’okojil~xch’okoj==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación de verbos intransitivos con consonante inicial.''
 +
 
 +
<poem>
 +
:B’eyel
 +
:Tzinb’eyi
 +
:Tzachb’eyi
 +
:Sb’eyi
 +
:Tzonhb’eyi
 +
:Tzexb’eyi
 +
:Sb’ey heb’~tzb’ey heb’
 +
</poem>
   −
olwayok
+
==Juntzanhxo sk’ulaj k’axpajlaj sb’a ~tzk’axwi a junokxo mach==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Verbos transitivos.''
 +
 +
Stzolnab’il pax junxo makanh tzolilal koti’ tik, t’a b’aj tz’och lokan chab’ makanh tas mu mach, icha jun mach sk’ulani ma tzb’o’an junok tas hax junokxo mach tzcha’ani ma b’aj tz’ochi.
 +
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:30%; float:left;">
 +
<poem>
 +
Mak’
 +
Tz’ob’
 +
Chul
 +
Tek’
 +
B’aj
 +
Lak’
 +
Yam
 +
Mek’
 +
Chi’
 +
K’ux
 +
Lo’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right">
   −
olonhwayok
     −
olexwayok
     −
olway heb’
  −
|style="width:40%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(67).png|center|225px]]
  −
::::wa’el
  −
|}
     −
Skob’o’ek jantakto juntzanh ixkok’anb’ejek’ chi’ icha yaj yib’anh tik, ma jantakto juntzanh manto kob’olaj chi’.
     −
==Yib’al lolonel xch’oxan el k’u ak’wal, yet’ junok tas chajtil yaji==
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(69).png|center|300px]]
''Marcadores de tiempo y aspecto''
+
</div>
 +
</div>
   −
'''Ol, tz, Ix, X, S,'''
+
<div style="clear:both"></div>
+
==Aypax junxo makanh lolonel tik, syala’ tas ipanil~k’inalil yet’nak juntzan sk’ulaj chi’==
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Los marcadores de tiempo.''  
   −
Tas yuj ha tz’alani to ha ch’oxan eli janik’ sk’ulaj tzanh wan kalani ma chajtil yaji.  
+
''El objeto''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(70).png|center|270px]]
 +
Ha wal juntzanh mach b’aj tz’och sk’ulaj chi’, haton syal objeto.
 +
<poem>
 +
Ix'''tek’waj''' winhaj Xun Tatey
 +
Ix'''sanhem''' ix Axul winhaj Petul
 +
Ix'''chichaj''' winh unin yuj nok’ tz’i’
 +
</poem>
   −
Tato tikne’ik wan kok’ulan junok tas ha '''TZ''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''S''' skok’ana.
+
==Syalnab’il junok tas tz’ib’xi==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
Tato ek’nakb’ati skok’an '''IX''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''X'''
+
''El movimiento.''
 
+
Haxo ta olujok, skok’an '''OL''' ma ay b’aj sk’exwaj t’a '''OJ'''
+
Hanheja tzolalil koti’ yaj junxo makanh tik, ta’ junok tas tzuji sk’ulaji, tas tz’ib’xi.
  −
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut’an yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
  −
 
  −
Kob’o’ek tz’akan nab’en skojut’anek yalanh tastak b’aj ay och juntzanh wan kokuyan tik.
  −
 
  −
==Tastak sk’ulaj~tzuji t’a juntzanh sk’axpaj ek’ tik, xcha’el yich yet’ juntzanh tz’ib’al b’aj stak’wi yol koti’==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
  −
''Conjugación de verbos intransitivos con vocal inicial.''
   
<poem>
 
<poem>
Ixachwilb’ati
+
:Ururok
Ixinilb’ati~ixinelati
+
:Chennajok
Ixyilb’ati
+
:B’eyok
Ixkilba’ti
+
:Wa’ok
Ixeyilba’ti
+
:Chanhal
Ixyilb’at heb’
+
:Luk’najok
 +
:Smak’waji
 +
:Stajni
 +
:Techan
 +
:Wotz’wotzani
 
</poem>
 
</poem>
==Tastak sk’ulaj ta’ jun tzanh max k’axpajlaj tik cha’el yich t’a juntzanh tz’ib’ max tak’wilaj ch’okojil~xch’okoj==
+
 
 +
==Bi’ ma mach tz’alnax t’a junok nab’en==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Conjugación de verbos intransitivos con consonante inicial.''
+
Hanhej ton pax tzolnab’il koti’ ay och junok mach tz’alnaxi, tz’ik’ti’aj~tz’ik’ti’axi t’a ik’ti’, yujchi’ wach’ skil junxo tik .  
    +
''El Sujeto.''
 
<poem>
 
<poem>
B’eyel
+
:Hin-
Tzinb’eyi
+
:Hach-
Tzachb’eyi
+
:s-
Sb’eyi
+
:ko-
Tzonhb’eyi
+
:he-
Tzexb’eyi
+
:s-
Sb’ey heb’~tzb’ey heb’  
+
:w-
 +
:was-
 +
:y-
 +
:k-
 +
:hey-
 +
:heb’
 
</poem>
 
</poem>
==Juntzanhxo sk’ulaj k’axpajlaj sb’a ~tzk’axwi a junokxo mach.==  
+
Haton tz’alan sjichanil sb’i junok anima tz’alchaji, b’aj ay yib’al lolonel tz’alani machtak wan yallaji.
 +
 
 +
==Yib’al lolonel==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Verbos transitivos.''
+
''La raíz''  
 +
 
 +
Haton junxo tik ay och t’a tzolalil yik skuynab’ilok koti’, haton chajtil yaj yib’al junok b’elanh lolonel yik wach’ skil eli t’a jichanil kololoni~kipaxtini.
 
   
 
   
Stzolnab’il pax junxo makanh tzolilal koti’ tik, t’a b’aj tz’och lokan chab’ makanh tas mu mach, icha jun mach sk’ulani ma tzb’o’an junok tas hax junokxo mach tzcha’ani ma b’aj tz’ochi.
+
Haton tik yib’al lolonel tz’alani tas tzuji:  
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
  −
<div style="width:40%; float:left;">
  −
<poem>
  −
Mak’
  −
Tz’ob’
  −
Chul
  −
Tek’
  −
B’aj
  −
Lak’
  −
Yam
  −
Mek’
  −
Chi’
  −
K’ux
  −
Lo’
  −
</poem>
  −
</div>
  −
<div style="width:60%: float:right">
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(69).png|center|200px]]
  −
</div>
  −
</div>
     −
==Aypax junxo makanh lolonel tik, syala’ tas ipanil~k’inalil yet’nak juntzan sk’ulaj chi’==  
+
'''Ichok jun skil tik:'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
''Los marcadores de tiempo.''  
+
|-
 +
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 +
'''Yib’ lolonel'''
 +
 
 +
'''Ok’'''
   −
''El objeto''  
+
'''Way'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(70).png|center|225px]]
  −
Ha wal juntzanh mach b’aj tz’och sk’ulaj chi’, haton syal objeto.
  −
<poem>
  −
'''Ixtek’waj''' winhaj Xun Tatey
  −
'''Ixsanhem''' ix Axul winhaj Petul
  −
'''Ixchichaj''' winh unin yuj nok’ tz’i’
  −
</poem>
  −
==Syalnab’il junok tas tz’ib’xi.==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''El movimiento.''
  −
  −
Hanheja tzolalil koti’ yaj junxo makanh tik, ta’ junok tas tzuji sk’ulaji, tas tz’ib’xi.
  −
<poem>
  −
Ururok
  −
Chennajok
  −
B’eyok
  −
Wa’ok
  −
Chanhal
  −
Luk’najok
  −
Smak’waji
  −
Stajni
  −
Techan
  −
Wotz’wotzani
  −
</poem>
  −
==Bi’ ma mach tz’alnax t’a junok nab’en.==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
Hanhej ton pax tzolnab’il koti’ ay och junok mach tz’alnaxi, tz’ik’ti’aj~tz’ik’ti’axi t’a ik’ti’, yujchi’ wach’ skil junxo tik .
     −
''El Sujeto.''
+
'''Aw'''  
<poem>
  −
Hin-
  −
Hach-
  −
s-
  −
ko-
  −
he-
  −
s-
  −
w-
  −
was-
  −
y-
  −
k-
  −
hey-
  −
heb’
  −
</poem>
  −
Haton tz’alan sjichanil sb’i junok anima tz’alchaji, b’aj ay yib’al lolonel tz’alani machtak wan yallaji.
     −
==Yib’al lolonel==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''La raíz''
     −
Haton junxo tik ay och t’a tzolalil yik skuynab’ilok koti’, haton chajtil yaj yib’al junok b’elanh lolonel yik wach’ skil eli t’a jichanil kololoni~kipaxtini.
  −
  −
Haton tik yib’al lolonel tz’alani tas tzuji:
     −
'''Ichok jun skil tik:'''
+
'''Ok’'''
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
  −
|-
  −
|style="width:20%; line-height:14px;"|
  −
'''Yib’ lolonel'''
     −
Ok’
+
'''Way'''
   −
Way
+
'''Aw'''
 
  −
Aw
  −
 
  −
Ok’
  −
 
  −
Way
  −
 
  −
Aw
   
   
 
   
B’ey
+
'''B’ey'''
 
   
 
   
Chanh  
+
'''Chanh'''
   −
Ok’  
+
'''Ok’'''
    
Tek’  
 
Tek’  
Línea 1158: Línea 1159:     
awnub’
 
awnub’
 +
 +
    
ok’i
 
ok’i
Línea 1180: Línea 1183:     
awal
 
awal
 +
 +
    
ok’nak
 
ok’nak
Línea 1195: Línea 1200:  
tek’a
 
tek’a
 
|style="width:40%;"|
 
|style="width:40%;"|
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(72).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(72).png|center|175px]]
 
|}
 
|}
   −
==Tz’akub’ lajwub’al~slajub’ lolonel~paxti’.==
+
==Tz’akub’ lajwub’al~slajub’ lolonel~paxti’==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''El Sufijo.''  
 
''El Sufijo.''  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(73).png|right|200px]]
+
 
 
Haton juxnxo tzolanb’il kotz’ib’an koti’ tik, tz’akub’ lajwub’ok lolonel, yik chajtil tz’aj stz’ib’aji~stz’ib’xi wi-al- il  
 
Haton juxnxo tzolanb’il kotz’ib’an koti’ tik, tz’akub’ lajwub’ok lolonel, yik chajtil tz’aj stz’ib’aji~stz’ib’xi wi-al- il  
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 
<poem>
 
<poem>
 +
 
'''Chanhal'''  
 
'''Chanhal'''  
 
Chanha'''lwi'''  
 
Chanha'''lwi'''  
Línea 1212: Línea 1220:  
'''Tek’'''  
 
'''Tek’'''  
 
tek’'''wal'''
 
tek’'''wal'''
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(73).png|center|200px]]
 +
</div>
 +
</div>
    +
<div style="clear:both"></div>
 
==Skila’ Tastak tz’aj kalan juntzanh tik, t’a tikne’ik, ek’nakxo ma olujok; t’a b’it, aw, il, tanhwal, kuywal==
 
==Skila’ Tastak tz’aj kalan juntzanh tik, t’a tikne’ik, ek’nakxo ma olujok; t’a b’it, aw, il, tanhwal, kuywal==
 +
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Conjugaciones de los verbos: cantar, llamar, encontrar, esperar, enseñar.''
 
''Conjugaciones de los verbos: cantar, llamar, encontrar, esperar, enseñar.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(74.png|right|225px]]
+
 
<poem>
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
<poem>
 
Tzinb’itani
 
Tzinb’itani
 
Tzachwawtej
 
Tzachwawtej
Línea 1224: Línea 1246:  
tzachinkuyu
 
tzachinkuyu
 
</poem>
 
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(74).png|center|175px]]
 +
</div>
 +
</div>
    
Ha winh kuywajum swach’ ak’ejb’at icha t’a ewi, tikne’ik, k’ik’an, chab’ej.
 
Ha winh kuywajum swach’ ak’ejb’at icha t’a ewi, tikne’ik, k’ik’an, chab’ej.
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 
<poem>
 
<poem>
 
'''B’it'''
 
'''B’it'''
Línea 1236: Línea 1264:  
Tzexb’itani  
 
Tzexb’itani  
 
Sb’itan heb’
 
Sb’itan heb’
      
'''Aw'''
 
'''Aw'''
Línea 1246: Línea 1273:  
Tzexwawtej  
 
Tzexwawtej  
 
Syawtej heb’
 
Syawtej heb’
      
'''Tanhwal'''
 
'''Tanhwal'''
Línea 1256: Línea 1282:  
tzexstanhwej
 
tzexstanhwej
 
stanhwej heb’
 
stanhwej heb’
      
'''Ch’ox/kuywal'''
 
'''Ch’ox/kuywal'''
Línea 1272: Línea 1297:  
''Conjugación de verbo transitivo con direccional.''
 
''Conjugación de verbo transitivo con direccional.''
 
<poem>
 
<poem>
Ixchek'''koti'''  
+
:Ixchek'''koti'''  
Ixchek'''b’ati'''  
+
:Ixchek'''b’ati'''  
Jul'''koti'''  
+
:Jul'''koti'''  
Jul'''b’ati'''
+
:Jul'''b’ati'''
 
     −
Tzinilelta/tzinelelta  
+
:Tzinilelta/tzinelelta  
Tzachwilelta  
+
:Tzachwilelta  
Syilelta  
+
:Syilelta  
Tzonhilelta  
+
:Tzonhilelta  
Tzeyilelta  
+
:Tzeyilelta  
Syilelta heb’
+
:Syilelta heb’
 
</poem>
 
</poem>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(76).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(76).png|center|400px]]
   −
==Junxo tzolanhil lolonel tik sk’axpaj ek’ yet’ yib’.==  
+
==Junxo tzolanhil lolonel tik sk’axpaj ek’ yet’ yib’==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Transitivos radicales.''
 
''Transitivos radicales.''
 
   
 
   
 
Kilek juntzanh ay t’a yalanh tik, yik wach’ skosay ek’ jaye’okxo.  
 
Kilek juntzanh ay t’a yalanh tik, yik wach’ skosay ek’ jaye’okxo.  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(77).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(77).png|right|165px]]
 +
 
 
<poem>
 
<poem>
tzachinmak’a  
+
:tzachinmak’a  
tzinalak’a’  
+
:tzinalak’a’  
olachyila’  
+
:olachyila’  
ixinskolo  
+
:ixinskolo  
 
</poem>
 
</poem>
   Línea 1303: Línea 1328:  
   
 
   
 
Kob’o’ek yune nab’en yet’ juntzanh ay yib’anh wan kilan tik, ma pax yet’ skok’anb’ej ek’ chi’.
 
Kob’o’ek yune nab’en yet’ juntzanh ay yib’anh wan kilan tik, ma pax yet’ skok’anb’ej ek’ chi’.
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
==Ha t’a jun makanh yik koti’ chuj tik, haton juntzanh sk’axpaj ek’ yib’al. Kilek juntzanh ch’oxnab’il tik, chab’ makanh heb’ ay, jun numan yet’ jun aychanh.==  
+
==Ha t’a jun makanh yik koti’ chuj tik, haton juntzanh sk’axpaj ek’ yib’al. Kilek juntzanh ch’oxnab’il tik, chab’ makanh heb’ ay, jun numan yet’ jun aychanh==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Transitivos derivados.''  
 
''Transitivos derivados.''  
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; float:left;"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
'''Numan'''  
 
'''Numan'''  
 +
 
Ixman'''ji'''/ixman'''xi'''
 
Ixman'''ji'''/ixman'''xi'''
 
Ixchonh'''ji'''/ixchonh'''xi'''   
 
Ixchonh'''ji'''/ixchonh'''xi'''   
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
'''aychanh/aycha’anh'''
 
'''aychanh/aycha’anh'''
 +
 
Ixslak’ '''ix kob’es''' waj Xun
 
Ixslak’ '''ix kob’es''' waj Xun
 
Ixsmil '''nok’ kaxla'''nh nok’ okes  
 
Ixsmil '''nok’ kaxla'''nh nok’ okes  
|}  
+
|}
+
<div style="clear:both"></div>
==Skil jantak juntzanhxo sk’ulaj tik sk’axpaj ek’i:==  
+
 
 +
==Skil jantak juntzanhxo sk’ulaj tik sk’axpaj ek’i==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Conjugación verbal del transitivo derivado.''  
 
''Conjugación verbal del transitivo derivado.''  
Línea 1332: Línea 1361:  
</poem>  
 
</poem>  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(78).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(78).png|right|160px]]
</poem>
+
<poem>
 
'''lak’'''  
 
'''lak’'''  
   Línea 1345: Línea 1374:  
Skolajb’itej~kilajb’tzok yet’ yik winh tzonhkuyani
 
Skolajb’itej~kilajb’tzok yet’ yik winh tzonhkuyani
   −
==Ha junhtzanhxo sk’ulaj tik yib’al chajtil yaji.==
+
<div style="clear:both"></div>
 +
==Ha junhtzanhxo sk’ulaj tik yib’al chajtil yaji==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Verbos transitivos causativos.''
 
''Verbos transitivos causativos.''
Línea 1364: Línea 1394:  
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(79).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(79).png|center|250px]]
<center>
+
:::::::::::::::'''ixwak’ em wokan'''
'''ixwak’ em wokan'''
  −
</center>
   
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
    
<div style="clear:both"></div>
 
<div style="clear:both"></div>
==Sb’onab’il t’a b’aj tzijtum tz’aj kalan yik b’i’al, lokan och yet’ anima.==
+
 
 +
==Sb’onab’il t’a b’aj tzijtum tz’aj kalan yik b’i’al, lokan och yet’ anima==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Formación de plurales. Plural de sustantivos relacionados con personas.''  
 
''Formación de plurales. Plural de sustantivos relacionados con personas.''  
Línea 1378: Línea 1407:  
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 +
 
<poem>
 
<poem>
 
Kilek jantak ka’el ay ek’ t’a kopatik kichanh, skolajb’itan yet’ juntzanh kuynab’il wan kilan tik, skolwaj och winh ma ix tzonhk’ayb’ani t’a yol kokuynub’ tik.
 
Kilek jantak ka’el ay ek’ t’a kopatik kichanh, skolajb’itan yet’ juntzanh kuynab’il wan kilan tik, skolwaj och winh ma ix tzonhk’ayb’ani t’a yol kokuynub’ tik.
Línea 1383: Línea 1414:  
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(80).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(80).png|center|250px]]
<right>
+
<center>'''kokaxlanh'''</center>
'''kokaxlanh'''
  −
</right>
   
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Línea 1394: Línea 1423:  
Kob’o’ek tz’akan nab’en yet’ juntzanh lolonel ixkil t’a yib’anh tik.
 
Kob’o’ek tz’akan nab’en yet’ juntzanh lolonel ixkil t’a yib’anh tik.
   −
==Jantak juntzanh tz’alan chajtil yilchaj junok tas sub’ojto:==
+
==Jantak juntzanh tz’alan chajtil yilchaj junok tas sub’ojto==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Plural de adjetivos simples.''
 
''Plural de adjetivos simples.''
+
 
 
Haton junxo tzolalil kotz’ib’an koti’ tik chajtil yilchaj junok tas
 
Haton junxo tzolalil kotz’ib’an koti’ tik chajtil yilchaj junok tas
 
<poem>  
 
<poem>  
Tz’i tzanh tz’i’  
+
:Tz’i tzanh tz’i’  
Nok’ Tzanh nok’  
+
:Nok’ Tzanh nok’  
Chan tzanh chan  
+
:Chan tzanh chan  
Much tzanh much  
+
:Much tzanh much  
Tzanh sak chej  
+
:Tzanh sak chej  
Petanh sak uch  
+
:Petanh sak uch  
Jun nhilanh k’ik’ kalnel
+
:Jun nhilanh k’ik’ kalnel
 
</poem>
 
</poem>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Línea 1421: Línea 1450:  
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
<div style="clear:both"></div>
+
==Jantak juntzanh niwan yalani chajtil yilchaj junok tas yet’ yib’al et’b’il ochi. Icha xch’oxnab’il tik==
==Jantak juntzanh niwan yalani chajtil yilchaj junok tas yet’ yib’al et’b’il ochi. Icha xch’oxnab’il tik:==
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Plural de adjetivos con raíces posicionales.''
 
''Plural de adjetivos con raíces posicionales.''
   −
{|style="width:40%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:40%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 1458: Línea 1487:  
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(82).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(79).png|center|250px]]
<right>k’ojan ek’ heb’</right>
+
<center>k’ojan ek’ heb’</center>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
   −
==Yalnab’il Jolom b’i t’a tzijtum~yik niwan:==
+
==Yalnab’il Jolom b’i t’a tzijtum~yik niwan==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Plural de apellidos.''
 
''Plural de apellidos.''
Línea 1469: Línea 1498:  
Kilek chajtil kalan pax sjolomal b’i ta to tzijtum~niwan.
 
Kilek chajtil kalan pax sjolomal b’i ta to tzijtum~niwan.
 
<poem>
 
<poem>
Heb’ winhaj Peles
+
:Heb’ winhaj Peles
Heb’ winahaj Komes
+
:Heb’ winahaj Komes
Heb’ winhaj Alux
+
:Heb’ winhaj Alux
Heb’ ix Elnan
+
:Heb’ ix Elnan
Heb’ winhaj Melo
+
:Heb’ winhaj Melo
He’ winhaj Ultat
+
:He’ winhaj Ultat
heb’ win Kalsiya
+
:heb’ win Kalsiya
heb’ ix Apyak
+
:heb’ ix Apyak
 
</poem>
 
</poem>
   −
==Tzanh k’ajil lolonel~paxti’ ay sti’inhul ma sjichanil.==
+
==Tzanh k’ajil lolonel~paxti’ ay sti’inhul ma sjichanil==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''La partículas. Partículas direccionales.''  
 
''La partículas. Partículas direccionales.''  
Línea 1485: Línea 1514:  
Hatn juntzo’nh sk’ajil paxti’ tik tzaln stojolal sk’ulaj juntzanh tik.
 
Hatn juntzo’nh sk’ajil paxti’ tik tzaln stojolal sk’ulaj juntzanh tik.
 
<poem>
 
<poem>
Ochi  
+
:Ochi  
Eli  
+
:Eli  
Emi  
+
:Emi  
Ek’i  
+
:Ek’i  
K’e’i  
+
:K’e’i  
T’achi’~acha
+
:T’achi’~acha
Ch’a’an
+
:Ch’a’an
Ek’ta
+
:Ek’ta
awjan ochi
+
:awjan ochi
paxanh eli
+
:paxanh eli
wayanh emi
+
:wayanh emi
awjanh ek’i
+
:awjanh ek’i
ilto k’e’i
+
:ilto k’e’i
 
</poem>
 
</poem>
Wanh ochi
+
 
Wan helxi
  −
B’ak’inh tzach ek’i
  −
Tzin’em k’ik’an
  −
Tzach ek’ta
  −
Te cha’anhxo
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
Línea 1518: Línea 1542:  
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(83).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(88).png|center|225px]]
<right>'''tzin’ochi'''</right>
+
:::::::::::::'''tzin’ochi'''
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
   −
==juntzanhxo k’ajil lolonel tz’alan eli jantak tas sk’anchaji:==
+
<div style="clear:both"></div>
 +
 
 +
==juntzanhxo k’ajil lolonel tz’alan eli jantak tas sk’anchaji==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Partículas que indican un instrumento.''  
 
''Partículas que indican un instrumento.''  
Línea 1530: Línea 1556:  
lolonel skok’ana, palta ha t’a tik sk’ajil lolonel jantak  
 
lolonel skok’ana, palta ha t’a tik sk’ajil lolonel jantak  
 
tas sk’anchaji.  
 
tas sk’anchaji.  
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:70%; margin:1em auto 1em auto">
<div style="width:30%; float:left;">
+
<div style="width:20%; float:left;">
 
<poem>
 
<poem>
 
Ch’anhal~ch’anhil  
 
Ch’anhal~ch’anhil  
Línea 1543: Línea 1569:  
</poem>
 
</poem>
 
</div>
 
</div>
<div style="width:70%: float:right">
+
<div style="width:80%: float:right">
 
<center>
 
<center>
<gallery widths=150px heights=150px>
+
<gallery widths=130px heights=130px>
 
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.1).png
 
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.1).png
 
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.2).png
 
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.2).png
Línea 1553: Línea 1579:  
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 
Kob’o’ek yune’ nab’en yet’ok, slajwi chi’ skob’o’an tz’akan nab’en .  
 
Kob’o’ek yune’ nab’en yet’ok, slajwi chi’ skob’o’an tz’akan nab’en .  
    
Kob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yib’anh juntzanh lolonel wan kokuyan t’a yib’anh tik.
 
Kob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yib’anh juntzanh lolonel wan kokuyan t’a yib’anh tik.
   −
==Tzanh sk’ajil lolonel yik ch’oxnab’il.==
+
 
 +
==Tzanh sk’ajil lolonel yik ch’oxnab’il==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de partículas demostrativas.''
 
''Uso de partículas demostrativas.''
Línea 1566: Línea 1595:     
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
<div style="width:40%; float:left;">
+
<div style="width:30%; float:left; margin:2em auto 1em auto">
 
<poem>
 
<poem>
 
Junchi’  
 
Junchi’  
Línea 1576: Línea 1605:  
</poem>
 
</poem>
 
</div>
 
</div>
<div style="width:60%: float:right">
+
<div style="width:70%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(85).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(85).png|center|350px]]
<right>junchi’</right>
+
<center>'''junchi’'''</center>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Línea 1588: Línea 1617:  
Skalanek yab’ heb’ ketb’eyum yik kila tato wach’ ix aji.
 
Skalanek yab’ heb’ ketb’eyum yik kila tato wach’ ix aji.
   −
==Juntzanh sk’ajil lolonel~paxti’ sk’anchaji tz’alani yik ta to ma’ay:==
+
==Juntzanh sk’ajil lolonel~paxti’ sk’anchaji tz’alani yik ta to ma’ay==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de partículas negativas.''  
 
''Uso de partículas negativas.''  
Línea 1595: Línea 1624:     
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
<div style="width:40%; float:left;">
+
<div style="width:30%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 
<poem>
 
<poem>
 
Ma’ay  
 
Ma’ay  
Línea 1604: Línea 1638:  
</poem>
 
</poem>
 
</div>
 
</div>
<div style="width:60%: float:right">
+
<div style="width:70%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(86).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(86).png|center|350px]]
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Línea 1618: Línea 1652:  
Chanh skutej kawtani kilani tato ay chuklaj ix’aji.
 
Chanh skutej kawtani kilani tato ay chuklaj ix’aji.
   −
==Kilek junxo sk’ajil lolonel~paxti’ tik sk’anchaji yik sk’anb’aj junok tas.==
+
==Kilek junxo sk’ajil lolonel~paxti’ tik sk’anchaji yik sk’anb’aj junok tas==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de partículas interrogativas.''
 
''Uso de partículas interrogativas.''
Línea 1625: Línea 1659:     
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
<div style="width:40%; float:left;">
+
<div style="width:30%; float:left;">
 +
 
 
<poem>
 
<poem>
 
¿B’ajti’il?  
 
¿B’ajti’il?  
Línea 1635: Línea 1670:  
</poem>
 
</poem>
 
</div>
 
</div>
<div style="width:60%: float:right">
+
<div style="width:70%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(87).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(87).png|center|325px]]
<right>'''¿tas hab’i?'''</right>
+
:::::::::::::'''¿tas hab’i?'''
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Línea 1659: Línea 1694:  
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 +
 
<poem>
 
<poem>
 
¡ay!  
 
¡ay!  
Línea 1670: Línea 1707:  
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(88).png|center|225px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(88).png|center|225px]]
<right>'''¡Ay!'''</right>
+
::::::::::::::::'''¡Ay!'''
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
   −
==Tz’akan nab’en.==  
+
==Tz’akan nab’en==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''La oración. Oraciones declarativas o afirmativa.''  
 
''La oración. Oraciones declarativas o afirmativa.''  
Línea 1689: Línea 1726:  
Skob’o’ek tz’akan nab’en yet’ok.
 
Skob’o’ek tz’akan nab’en yet’ok.
   −
==Tz’akan nab’en max yallaj~ma tzyla ta to tzuji junok tas, ma to ma’ay xinhej.==
+
 
 +
==Tz’akan nab’en max yallaj~ma tzyla ta to tzuji junok tas, ma to ma’ay xinhej==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Oraciones negativas.''
 
''Oraciones negativas.''
Línea 1704: Línea 1742:       −
 
+
==Tz’ak’an nab’en sk’anb’an yab’i==
==Tz’ak’an nab’en sk’anb’an yab’i:==
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Oraciones interrogativas.''  
 
''Oraciones interrogativas.''  
Línea 1718: Línea 1755:  
Kob’o’ek juntzanh sk’anab’aj tik t’a ch’anh yik kokuynab’il, yik sek sub’oj kilan eli.  
 
Kob’o’ek juntzanh sk’anab’aj tik t’a ch’anh yik kokuynab’il, yik sek sub’oj kilan eli.  
   −
Slajwi chi’ skopakanek juntzanh sk’anb’aj ix kob’o’ tik.  
+
Slajwi chi’ skopakanek juntzanh sk’anb’aj ix kob’o’ tik.
   −
==Haton junxo lolonel tik te wach’ b’o’an el b’i’al. Ha komon tzalani chajtil yilji, yochi.==
+
 
 +
==Haton junxo lolonel tik te wach’ b’o’an el b’i’al. Ha komon tzalani chajtil yilji, yochi==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
 
''El adjetivo. El adjetivo común.''
 
''El adjetivo. El adjetivo común.''
Línea 1727: Línea 1765:  
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 +
 +
 
<poem>
 
<poem>
 
Saksak  
 
Saksak  
Línea 1739: Línea 1780:  
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(90).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(90).png|center|210px]]
<right>'''elawtak'''</right>
+
:::::::::::::::::'''elawtak'''
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Línea 1746: Línea 1787:  
Wach’ skob’o tz’akan nab’en yet’ jun makanh komunlajel wanh kob’o’an tik.  
 
Wach’ skob’o tz’akan nab’en yet’ jun makanh komunlajel wanh kob’o’an tik.  
   −
Skob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok.  
+
Skob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok.
   −
==Tas yaji: Ay pax jun makanhxo lolonel tzalan eli tas yaj junok tas wan kilani. Ma chajtil yaj ek’i.==
+
 
 +
==Tas yaji: Ay pax jun makanhxo lolonel tzalan eli tas yaj junok tas wan kilani. Ma chajtil yaj ek’i==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Posicionales.''
 
''Posicionales.''
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
<div style="width:40%; float:left;">
+
<div style="width:20%; float:left;">
 
<poem>
 
<poem>
 
Tas yaji:  
 
Tas yaji:  
Línea 1770: Línea 1812:  
</poem>
 
</poem>
 
</div>
 
</div>
<div style="width:60%: float:right">
+
<div style="width:80%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(91).png|center|225px]]
+
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(91).png|center|400px]]
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
Skosayek kil t’a kopatik kichanh, tastak yaj ek’ juntzanh k’a’el, ta ixta ay icha yaj juntzanh wan kilan tik.  
 
Skosayek kil t’a kopatik kichanh, tastak yaj ek’ juntzanh k’a’el, ta ixta ay icha yaj juntzanh wan kilan tik.  
Línea 1779: Línea 1827:  
Ma skob’o’ek jun tas icha wan yalanh kokuynab’il tik k’atan, linhan...
 
Ma skob’o’ek jun tas icha wan yalanh kokuynab’il tik k’atan, linhan...
   −
==Ha juntzanhxo lolonel tik, ha tz’alani tas makanhil junok tas wan kalani.==
+
<div style="clear:both"></div>
 +
==Ha juntzanhxo lolonel tik, ha tz’alani tas makanhil junok tas wan kalani==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Los Clasificadores.''
 
''Los Clasificadores.''
Línea 1786: Línea 1835:     
Ha juntzanh tik te tzijtum~niwan heb’:  
 
Ha juntzanh tik te tzijtum~niwan heb’:  
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:30%; float:left">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 +
 +
 +
 
<poem>
 
<poem>
 
Ix  
 
Ix  
Línea 1799: Línea 1852:  
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(92).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(92).png|center|100px]]
 
<center>'''ix''' unin</center>
 
<center>'''ix''' unin</center>
 
</div>
 
</div>
Línea 1805: Línea 1858:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
<poem>
 
<poem>
'''Ix''' ('''ix''' chichim, '''ix''' unin, '''ix''' kob’es)  
+
:'''Ix''' ('''ix''' chichim, '''ix''' unin, '''ix''' kob’es)  
'''Winh''' ('''winh''' ak’ unin, '''winh''' kelem, '''winh''' icham)  
+
:'''Winh''' ('''winh''' ak’ unin, '''winh''' kelem, '''winh''' icham)  
'''Nok’''' ('''nok’''' chich, '''nok’''' chitam, '''nok’''' chan, nok’ chej)  
+
:'''Nok’''' ('''nok’''' chich, '''nok’''' chitam, '''nok’''' chan, nok’ chej)  
'''K’en''' ('''k’en''' tanh, '''k’en''' sam k’e’en, '''k’en''' ika, k’en luk)  
+
:'''K’en''' ('''k’en''' tanh, '''k’en''' sam k’e’en, '''k’en''' ika, k’en luk)  
'''Te’''' ('''te’''' k’atzitz, '''te’''' chemte’, '''te’''' ch’at)  
+
:'''Te’''' ('''te’''' k’atzitz, '''te’''' chemte’, '''te’''' ch’at)  
'''Lum''' ('''lum''' sa’am. '''Lum''' sok’om, '''lum''' chen)  
+
:'''Lum''' ('''lum''' sa’am. '''Lum''' sok’om, '''lum''' chen)  
'''Atz’am''' ('''atz’am''' sk’enal, '''atz’am''' yisim, '''atz’am''' yol)  
+
:'''Atz’am''' ('''atz’am''' sk’enal, '''atz’am''' yisim, '''atz’am''' yol)  
'''Ixim''' ('''ixim''' wa’il,ixim uk’em, '''ixim''' k’aj, '''ixim''' k’okox~k’oxox)  
+
:'''Ixim''' ('''ixim''' wa’il,ixim uk’em, '''ixim''' k’aj, '''ixim''' k’okox~k’oxox)  
'''Anh''' ('''anh''' tut, '''anh''' chex, anh tib’i’anh, '''anh''' mu)  
+
:'''Anh''' ('''anh''' tut, '''anh''' chex, anh tib’i’anh, '''anh''' mu)  
'''K’inal''' ('''k’inal''' yax nhab’, '''k’inal''' xilnhab’, '''k’inal''' waxnhab’)
+
:'''K’inal''' ('''k’inal''' yax nhab’, '''k’inal''' xilnhab’, '''k’inal''' waxnhab’)
 +
</poem>
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
==Tzanhxo tzolnab’il lolonel yaman yaj stz’akwub’al yet’ b’i.==
+
==Tzanhxo tzolnab’il lolonel yaman yaj stz’akwub’al yet’ b’i==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
''Sintagma nominal.''
 
''Sintagma nominal.''
    
Haton heb’ nik jutb’il yalanh tik yet’ stz’akub’.  
 
Haton heb’ nik jutb’il yalanh tik yet’ stz’akub’.  
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto:">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 +
 +
 +
 
<poem>
 
<poem>
Ixsyamkot -'''nok’ tz’i’''' winhaj Xun-
+
Ixsyamkot <u>'''nok’ tz’i’''' winhaj Xun</u>
Ixinwa’ ewi -'''t’a chonhab’'''-
+
Ixinwa’ ewi <u>'''t’a chonhab’'''</u>
Ixchib’at no chib’ej -'''nok’ tz’i’'''-  
+
Ixchib’at no chib’ej <u>'''nok’ tz’i’'''</u>  
 
</poem>
 
</poem>
 
</div>
 
</div>
 
<div style="width:60%: float:right">
 
<div style="width:60%: float:right">
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(93).png|center|225px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(93).png|center|225px]]
<center>Ixsyamkot '''nok’ tzi’''' winh unin</center>
+
:::::::::::::Ixsyamkot '''nok’ tzi’''' winh unin
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
+
<div style="clear:both"></div>
Kak’ek em t’a ku’um, skob’o’anek nanhlokxo icha tik.  
+
Kak’ek em t’a ku’um, skob’o’anek nanhlokxo icha tik.
   −
==Juntzanhxo stzolalil lolonel yaman yaj yet’ jantak tas sk’ulaji.==
+
==Juntzanhxo stzolalil lolonel yaman yaj yet’ jantak tas sk’ulaji==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
Ha t’a juntzanh tik haton k’ulaj ay ochi, tz’aknub’al yet’ sb’onab’il, t’a b’aj tzuji/sk’ulaji.  
 
Ha t’a juntzanh tik haton k’ulaj ay ochi, tz’aknub’al yet’ sb’onab’il, t’a b’aj tzuji/sk’ulaji.  
Línea 1843: Línea 1903:  
''Sintagma verbal.''  
 
''Sintagma verbal.''  
   −
-'''Ix slak’ och'''- ix Xepel winh
+
<u>'''Ix slak’ och'''</u> ix Xepel winh
 
   
 
   
-'''Wan smak’waj'''- winhaj Matin
+
<u>''Wan smak’waj'''</u> winhaj Matin
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
'''Ixayam kot''' nok’ chej ewi  
 
'''Ixayam kot''' nok’ chej ewi  
Línea 1852: Línea 1912:     
Kotz’ib’ej em t’a k’u’um, yo chanh skutej kawtani
 
Kotz’ib’ej em t’a k’u’um, yo chanh skutej kawtani
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
==Jun tzolalil lolonel numan.==
+
==Jun tzolalil lolonel numan==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Voz pasiva.''  
 
''Voz pasiva.''  
Línea 1864: Línea 1925:     
Ix'''ach'''mak’chaji~ix'''ach'''ma’chji.  
 
Ix'''ach'''mak’chaji~ix'''ach'''ma’chji.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
Ix'''ach'''mak’chaj yuj anima.  
 
Ix'''ach'''mak’chaj yuj anima.  
    
Ix'''ach'''mak’'''ji''' yuj anima.
 
Ix'''ach'''mak’'''ji''' yuj anima.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
+
 
 
Kok’anb’ejek ek’i tato ay max nachaj ku’unj  
 
Kok’anb’ejek ek’i tato ay max nachaj ku’unj  
   −
Koch’ox eli chajtil sk’ulaj jun makanh kuynab’il tik.  
+
Koch’ox eli chajtil sk’ulaj jun makanh kuynab’il tik.
   −
==Tzolalil lolonel ayk’echanh.==
+
==Tzolalil lolonel ayk’echanh==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
 
''Voz antipasiva.''
 
''Voz antipasiva.''
Línea 1888: Línea 1949:     
tzonhk’ayb’ani, ma skok’anb’ejek ek’ t’a heb’ winh ojtannak.
 
tzonhk’ayb’ani, ma skok’anb’ejek ek’ t’a heb’ winh ojtannak.
 +
 +
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_chuj]]
30 170

ediciones