CNB

Cambios

Busca en cnbGuatemala con Google

Nuestro idioma en la escuela/Popti'/Vocabulario (editar)

Revisión del 02:46 4 dic 2017

53 454 bytes añadidos ,  hace 6 años
sin resumen de edición
Línea 22: Línea 22:     
'''Tzoti’ yul nhah'''
 
'''Tzoti’ yul nhah'''
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
Tx’at
 +
Sek’
 +
Mexhah
 +
Ixim
 +
Txowe
 +
Chem
 +
Xih
 +
Enhele
 +
Ka’
 +
Xilq’ape
 +
Xhaluh
 +
Xhilah
 +
Sam
 +
Si’
 +
Sq’anhwi’e
 +
Tz’isb’al
 +
Netb’al
 +
sako
 +
valde
 +
xhaltin
 +
yojech
 +
aq’in
 +
ha’ha’
 +
munlab’al
 +
pultah
 +
wentana
 +
xihch’en
 +
anh
 +
chanhe
 +
choq’
 +
kawcho
 +
kusina
 +
mame
 +
metxtx’i’
 +
mi’e
 +
motx
 +
q’a’q’a’
 +
tz’ahab’
 +
wah
 +
xanhab’e
 +
yetq’a’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
chukul
 +
hom
 +
hos
 +
hub’al
 +
hum
 +
ixim
 +
kamixheh
 +
kape
 +
kaxhah
 +
kech’b’al kape
 +
kole
 +
k’ub’ab’al hum
 +
k’ub’ab’al xilq’ape
 +
lasu
 +
lemnixh
 +
limeta
 +
luz
 +
Me’
 +
mis
 +
molindero
 +
nhah
 +
nhal
 +
nohe
 +
panhku’
 +
pop
 +
pulb’al
 +
q’oyeh
 +
son
 +
telar
 +
sti’ q’a’
 +
tunuk
 +
tx’anhtx’anh
 +
txulub’al
 +
tzima
 +
tz’ispa
 +
tzuh
 +
b’itz’ab’
 +
b’aj hom
 +
atx’b’anh
 +
asukal
 +
aq’b’al
 +
anab’e
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
 +
'''Tzoti’ yulnhahil anma'''
 +
<poem style="font-size:11px;">
 +
mame
 +
mi’e
 +
nohe
 +
uxhtaje
 +
mam ichame
 +
anab’e
 +
mi’ixname
 +
helele
 +
tia
 +
hayin
 +
tio
 +
unine
 +
alib’e
 +
b’axe
 +
ichamile
 +
ixale
 +
tz’ul unin
 +
xahan mame
 +
</poem>
 +
 +
'''Chu ko munla yinh hunq’ahan tzoti’ ti’ hakti’la'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
hunq’ahan munil xhjala’ti’ la: Ay hunuj tz’ayikal chi’a’tij ya’ yechel sunil anma xja’ b’inahoj yinh txol tzoti’ kat yichojkoj ya’ yalnoj tzetaj munilal chu hunun maka.
 +
 +
Chala’ ya’ ta xhkuylaxoj tzetaj munilal chu ya’ mamemi’e, k’ahole kutz’ine, katxin yalnojpax ya’ tzet yuxinto halb’ilkan jet yu komam komi’ chub’il hakti’ yub’anil, haxkam ta xhji’ kwenta, kaw yilal munil wayab’il yul sat heb’ya’ komam Jichmam Jichmi’.
 +
 +
Chala’pax ya’ tet nixhtej unin chub’il kaw yilalpaxoj ta sunil nixhtej unin xhkolwakoj yinh smam smi’ yinh sunil munil yulnhah. Kaw yilalpaxoj ta xhjiche jalni tet chub’il yet aya xahan ay sunil anma yinh sat, haxkam komam komi’ b’oj heb’ya’ kohelel chonh tanheni kat honh skuyni heb’ya’ yinh hej munil b’oj tzet xhjila’ sat yib’anhq’inal ayq’inh.
 +
 +
Machu ko nahulnhenpax jalni tet nixhtej unin chub’il kaw yilal ta ko hunil xahan xhjil kob’a, haxinwal mach b’aq’inh ta xhjila’ naj sya’tajil, k’ulch’antajnhe chu yek’oj ju.
 +
 +
Chochepaxoj ta mach k’aytoj yul sk’ul ya’ kuywahom chub’il xhjoche ta ch’ichinakoj nixhtej unin yilni b’oj tz’ib’loj yul popti’, yaj q’a’ yilaltopaxkanoj ta b’ab’el stxumnuj tzet yuxinto yilal skuyniti’. Xhko yeb’pax tet chub’il kaw yilal ta xhko txum sunil tzet xhallax jet yul jab’xub’al, haxinwal sub’utajxa ji’noj hej tzetet yul komon ab’xub’alil.
 +
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
#Sq’amb’enoj ya kuywahom tet kuyumhum ¿Ay syilalil ko kuyni hej tzet yul jab’xub’al, tzet taxka he yalni hex ti’?
 +
#¿Tzet yuxinto tx’ihal nixhtej unin lanhan sk’aytoj ab’xub’al yu, maka tzet yuxintomatxa cha’ syilalil?
 +
#Lawitik’a jilni maktaj aykoj stz’ajoj jet chik’ilal, ¿taxka ay hunujxa mak chu he ya’ni sb’ih jet ta ayik’oj yulyetnhahil yetchik’ilal?
 +
#¿Taxka xahan ay yinh hesat hemam hemi’ b’oj sunil maktaj ch’ehik’oj te k’atanh yul he yatut?
 +
 +
==Ta ha’ xhjetk’ulnhe chaltu’, jial’wej hayeb’oj hej tzoti’ ch’oknikoj yinhti’, katxin jilnoj chub’il chupaxju ko watx’en hunuj haka’ ik’ti’ yib’anhilojti’, sjepaxoj ta chonh ek’toj jila’ sat hunxa jum, hat kam xhtihlaxiloj jet yib’anhiloj tzet wal ko kuyni nixhtej unin==
 +
 +
'''Hej tzoti’ jichan nixhtej unin xhalni yu hej munil chu yulnhah'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
Yinh ko munil ti’ yocheb’al xhko maj sunil b’ay xhla ek’ maka xhla munla nixhtejunin. Kaw yilal ta xhko kuy yinh sunil hej tzoti’ ch’oknikoj yu, haxinwal chi’a’ yip maka xhch’ib’oj sb’isil hej tzoti’ chala’. Yuxinto xhko munlanhepax hej tzoti’ ch’oknikoj yu nixhtej uninti’ yet machik’oj yul nhah, haka’na yet xhtanheni maka ch’a’ni lowoj hej no’ alomnoq’.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Yinhtik’a tzet chu ko nimejnhen sb’isil hej stzoti’al jab’xub’al xhjal yul nhah, yaj wal ti’nanh, xhko kuyu’ yib’anhiloj tzoti’ ch’oknikoj yinh smunil nxihtej unin yet yulnhahil yeyi, yaj wal munil, nan b’ay chij sb’a, Haka’na yet xhto slotzenoj no’ txitam yul peyab’.
 +
 +
'''Jila’wej hej tzoti’ ch’oknikoj yu'''
 +
 +
{|style="width:60%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|
 +
noq’
 +
 +
itah
 +
 +
xewoj
 +
 +
iximixim
 +
 +
telaj
 +
 +
machit
 +
 +
ha’ha’
 +
 +
lasu
 +
 +
pat
 +
 +
maq’b’al
 +
 +
tzumb’e’
 +
 +
paxhyal
 +
 +
asaronh
 +
 +
te’te’
 +
 +
chiyo
 +
 +
buru
 +
|style="width:33%;"|
 +
sanik
 +
 +
tzoyol
 +
 +
b’ajal
 +
 +
metxtx’i’
 +
 +
ch’ilim
 +
 +
xaj telaj
 +
 +
machit
 +
 +
kolb’iq’
 +
 +
ch’ench’en
 +
 +
atz’am
 +
 +
lak’ab’
 +
 +
lokixh
 +
 +
leq’wal
 +
 +
kape
 +
 +
pech
 +
 +
xhik
 +
|style="width:34%;"|
 +
b’ajal
 +
 +
ah
 +
 +
ab’al
 +
 +
tzab’a
 +
 +
lek’wal
 +
 +
lujum
 +
 +
peyab’
 +
 +
sik’leb’il
 +
 +
yal wah
 +
 +
soq’om
 +
 +
awoj
 +
 +
txitam
 +
 +
sek’
 +
 +
cheh
 +
 +
tunuk
 +
 +
tulisna
 +
|}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj yu nixhtej unin yul nhah'''
 +
 +
Xhjala’pax tet nixhtej unin chub’il yilal skuyni tzet yelapnoj hej tzoti’ ch’oknikoj yu yulnhah, haxkami ta chaltu’, xhkanojkan
 +
yul swi’ hunq’ahan tzetetti’, katxin stxumu’luj sunil tzet stzotenhe yul ab’xub’al popti’:
 +
 +
Ta tzujanonh yinh st’inhanil, sje ta ch’ichipaxkoj yalni ya’ kuywahom tet nixhtej unin sunil hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hej tzetet ay yul nhah, haxkam ti’, xhkolwahoj yinh nixhtej unin b’oj heb’ya’ kuywahom. Xhkolwahoj yinh nixhtej unin, haxkami ab’xub’al popti’ stxutx yinh smi’, chaliloj ti’ chaltu’, chub’il ab’xub’alti’ yet ay yoknikoj yu skan hej tzetet b’oj kuywab’al ch’a’lax tet. Xhkolwapax yinh heb’ya’ kuywahom, yu mach kaw spotx’o’ sb’a skuyni nixhtej unin, haxkam q’a’ sub’utaj skanoj yul swi’ hej tzet cha’a’ skuyu’, q’a’ sub’utajpax yi’noj hunujxa ab’xub’al.
 +
 +
Ta xhja’ syilalilti’, chaliloj chaltu’ chub’il ayonhkoj yinh st’inhanil, haxkam wal ti’nanh, halb’ilxa yu heb’ya’ swi’al yekoj yinh kuywab’al chub’il kaw yilal ta sunilxa hej kuyum b’ay ch’oknojkoj hej ab’xub’al yinh kuywab’al.
 +
 +
Yaj kaw yilalpaxoj ta ch’ohtajnhe heb’ya’ kuywahom chub’il matnhetaj hej tzoti’ti’ chu yoknikoj yu skuyni nixhtej unin, to chuhi ta hunxa b’oj nixhtej unin ssaynoj yaq’b’ilxa hej tzoti’, haka’na hunq’ahan xhja’a’yojti’ la’i:
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(35).png|center|300px]]
 +
 +
'''B’etet ti’ ch’ichojkoj yalnoj ya’ kuywahom hej tzoti’, stzujanil, haxa nixhtej unin xhlahwoj yalnoj yaq’b’ilxa sb’ih hej tzetet ay yul nhah'''
 +
 +
{|style="width:80%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:25%;"|
 +
tx’at
 +
 +
vaso
 +
 +
enhele
 +
 +
xhilah
 +
 +
televisión
 +
 +
netb’al
 +
 +
yojech
 +
 +
ha’ha’
 +
 +
xihch’en
 +
 +
kawcho
 +
 +
mi’e
 +
 +
tz’ahab’
 +
 +
anab’e
 +
 +
b’aj hom
 +
 +
chamarra
 +
 +
foto
 +
 +
hum
 +
 +
kech’b’al kape
 +
 +
lamina
 +
 +
luz
 +
 +
molindero
 +
 +
panela
 +
 +
pop
 +
 +
refri
 +
 +
sti’q’a’
 +
 +
txulub’al
 +
|style="width:25%;"|
 +
sek’
 +
 +
txowe
 +
 +
ka’
 +
 +
sam
 +
 +
tz’isb’al
 +
 +
sako
 +
 +
aq’in
 +
 +
munlab’al
 +
 +
anh
 +
 +
kusina
 +
 +
motx
 +
 +
wah
 +
 +
aq’b’al
 +
 +
b’itz’ab’
 +
 +
chukul
 +
 +
hom
 +
 +
kamixhe
 +
 +
kole
 +
 +
lasu
 +
 +
marina
 +
 +
nhah
 +
 +
panhku’
 +
 +
poyo
 +
 +
reja
 +
 +
telar
 +
 +
tzima
 +
|style="width:25%;"|
 +
mexhah
 +
 +
chem
 +
 +
xilq’ape
 +
 +
si’
 +
 +
plancha
 +
 +
valde
 +
 +
kuchillo
 +
 +
pultah
 +
 +
chanhe
 +
 +
mame
 +
 +
piso
 +
 +
xanhab’e
 +
 +
asukal
 +
 +
blok
 +
 +
cuadro
 +
 +
hos
 +
 +
kape
 +
 +
k’ub’ab’al
 +
 +
lemnixh
 +
 +
me’
 +
 +
nhal
 +
 +
pila
 +
 +
pulb’al
 +
 +
son
 +
 +
tunuk
 +
 +
tz’ispah
 +
|style="width:25%;"|
 +
iximixim
 +
 +
xih
 +
 +
xhaluh
 +
 +
sq’anhwi’e
 +
 +
molino
 +
 +
xhaltin
 +
 +
grabadora
 +
 +
wentana
 +
 +
choq’
 +
 +
metx tx’i’
 +
 +
q’a’q’a’
 +
 +
yet q’a’
 +
 +
atx’b’anh
 +
 +
caserola
 +
 +
estante
 +
 +
hub’al
 +
 +
kaxhah
 +
 +
k’ub’ab’al
 +
 +
limeta
 +
 +
mis
 +
 +
nohe
 +
 +
poncho
 +
 +
q’oye
 +
 +
sopa
 +
 +
tx’anhtx’anh
 +
 +
tzuh
 +
|}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
#Wal ti’nanhxin halwej wetan b’ay chu yoknikoj hayeb’oj tzoti’ ti’ yet xa chonh tzoteli.
 +
#¿Tzet tzoti’al xwal teyetti’ ch’oknikoj he yu b’ayex?
 +
#Halwej hunujxa tzoti’ti’ wetan, ta mach xjayoj b’eti’
 +
 +
==Wal ti’nanh xin, xhjiche’ ko kuynuj nixhtej unin yinh hej==
 +
tzoti’ ay yelapohal yinh tzet ay yul kuyum b’ay
 +
xhkuywi, spolil kuyum b’ay ayiktoj, tzet ay sk’atanh, tzetaj xhla hu, haka’na shajni yum yinh hunuj sb’isil xaj hum.
 +
 +
Lawitik’atu’xin kat jalni tet ta xhjila’ hunuj ik’ti’, ta xhko teq’b’atoj yinh yaman unin, ta chonh okoj sajchoj, (b’oj yaq’b’ilxa).
 +
Jinhxa xin ay ko nimjenhen hun munil ti’ yul kuyum, yaja’ jila’wej tzet xhallax jub’ yinh hunxa jum.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj yul kuyum'''
 +
 +
Kaw yilal yepax hun majan tzoti’ti’, haxkam ta xhji’ kwenta, q’a’ tx’ihal hej tzoti’ti’ ayikoj yinh yab’xub’al wes. Mat tx’ihaloj ayikoj yinh jab’xub’al, haxkam tx’ihal hej tzetet nan b’ay spetokoj, yuxinto yet aya xhjichekoj jalni tet nixhtej unin syilalil ta mach k’aytoj jab’xub’al ju yul kuyum. Haxkam hat xhjakoj yip skuyb’anil nixhtej unin.
 +
 +
Yaj hej tzoti’ xhja’a’yoj b’eti’ xhja’a’ b’inahoj sunil tzet ch’oknikoj yu nixhtej unin yinh kuyu’ hum, b’oj tzet chu ko yamb’an nixhtej unin skuyni hej tzet xhja’ skuyu’, haxkam ay yelapnoti’. Chu xin ya’ kuywahom yichikoj skuyni sb’a yinh schejni nixhtej unin yub’ hunuj tzetet. Matnhetaj xin hej tzoti’ ahay b’eti’ chu yoknikoj yu ya’, sje tato yamanxa b’oj nixhtej unin chu ssayni ya’ yaq’b’ilxa hej tzoti’.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(38).png|right|300px]]
 +
 +
{|style="width:60%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|
 +
hum
 +
 +
tz’ib’
 +
 +
tz’ib’b’al
 +
 +
txoltz’ib’
 +
 +
sikilal
 +
 +
chejb’anile
 +
 +
nimej hum
 +
 +
munil
 +
 +
xewilal
 +
 +
kuywahom
 +
 +
kuyumhum
 +
 +
itz’atil wi’e
 +
 +
munil tz’ib’
 +
 +
ak’
 +
 +
wentana
 +
 +
stinha
 +
|style="width:33%;"|
 +
mexha
 +
 +
wentana
 +
 +
tzoti’
 +
 +
uchk’ulal
 +
 +
hilkob’a
 +
 +
tz’isb’al
 +
 +
netb’al
 +
 +
q’alem
 +
 +
kamixhe
 +
 +
kaj yat
 +
 +
txonh
 +
 +
winaj unin
 +
 +
txame
 +
 +
lápiz
 +
 +
oje
 +
 +
q’umale
 +
|style="width:34%;"|
 +
xhilah
 +
 +
kuywahom
 +
 +
tzeb’wal
 +
 +
how
 +
 +
chem
 +
 +
q’alemb’al
 +
 +
tz’iso’ q’alem
 +
 +
b’isb’al
 +
 +
sajach
 +
 +
etb’ihe
 +
 +
sintahe
 +
 +
ix unin
 +
 +
ti’e
 +
 +
lapicero
 +
 +
q’ab’e
 +
 +
laq’leb’al
 +
|}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
B’etet ti’ xin, chu yanikoj ya’ kuywahom stz’ajoj smunil ta xchej ya’ nixhtej unin stzab’noj hunuj yum kat yalnoj ya’ tet ta chila’ yumti’ yinh hunuj sb’isil xaj chala’ ya’ tet, k’ulmipaxoj ta ch’okoj ya’ syetz’enoj b’oj nixhtej unin tzet chala’ sat humtu’, haxinwal xhelanb’oj yinh ab’xub’al popti’.
 +
 +
Chuhujpax yu stoj sq’amb’enoj tet yaq’b’ilxa nixhtej yetb’i ta yohtaj hunujxa hej tzoti’ yib’anhilojti’, haxinwal ch’okoj syamb’anoj kat snimejb’oj sb’isil hej tzoti’ ch’ohtajnhe’ maka xhchalohoj yu yib’anhilojti’.
 +
 +
Chupax yu ya’ kuywahom yokoj munlahoj, kat yokoj syamb’anoj nixhtej unin katajwanhtaj, katxin xin ch’okoj sq’umlanoj sb’a stzotenoj yib’anhiloj tzet skuy hune’ tz’ayikalti’, hat ch’ichojpaxkoj yu yeloj naj xiwkilal maka naj tx’ixwilal yinh, katxin xin yek’ojtoj yalnoj tet nixhtej yetb’i tzet skuy hune’ tz’ayikalti’.
 +
 +
Yilalpaxoj ta skwentaxa ya’ kuywahom yilnoj tzet hunujxa wal yutenoj sb’a haxinwal kam xhkanojti’ yul swi’ nixhtej unin.
 +
 +
Wal ti’nanh xhinahoj ya’ kuywahom, xhwala’ hunuj ik’ti’ teyetan, yaj kaw che yakoj yinh he k’ul he yab’eni, haxkam ay nixhtej tzet chin q’amb’e’ te yet yib’anhilojti’ yet xhtanhoj walnojan, xhinahoj ya’.
 +
 +
'''Chu yalnoj ya’ ik’ti’ tet la’i'''
 +
 +
'''Ya’komam b’oj hej no’noq’'''
 +
 +
Yet hune’ tz’ayikal xil hun ya’ mama’ hune’ ni’an no’noq’. Choche ya’ mama’tu’ stzab’a’ no’, yaja’ xto no’ swi’ te’te’. Hunxa tz’ayikal xtzab’lo no’ yu ya’, yaja’ ta’an matxa xma low no’ hune’ tz’ayikal, yuxinto ma kam no’, yuxinto b’isk’ulal ye ya’ mama’ yinh no’. Yuxinto xsloq’ni ya’ hunxa yet, kaw ay stohol no’, haktu’ xu stzab’nipax ya’ mama’tu’ hunxa yet hunxa tz’ayikal. Yaja’ ya’ mimi’ yixal ya’ mamatu’ mach sje sk’ul ya’ ta ay no’noq’ yul yatut ya’, haxkam kaw chayoj no’ tz’il. Xto ya’ mama’tu’ swatx’enoj hune’ ni’an ste’ no’, yuxin xtzalakanh ya’ mimi’, matxa ch’ek’ no’ yul yatut ya’. Ta’an ya’ mama’ tu’ xto ya’ munil hune’ tz’ayikal, yaj ta’an xto nahul yu ya’ mimi’tu’ ya’ni yitah no’, mach ma kam no’ yaj x’ok hune’ yab’il
 +
yinh no’. Etza xkam no’, yaj x’a’lax anh tet no’ yuxinto matxa ma kam no’. Yaj ta’an ix no’, yuxinto xma eh yunin no’, kaw niman yunin no’ x’ehi, yuxin matxa chab’e te’te’, x’elkantij no’ xol tz’il, yuxinto ma kam no’.
 +
 +
Wal ti’nanh xin hex nixhtej unin che ya’a’ spaj tzet chin q’amb’e’ teyetan:
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(40).png|center|300px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
#¿Tzet xtanhkan hun no’ ni’an b’ab’el noq’ xil ya’ komam?
 +
#¿Tzet yuxinto xkam no’ ni’an noq’tu’?
 +
#¿Taxka yeli kaw choche ya’ yixal ya’ komamtu’ hej nixhtej noq’?
 +
#Halwej ninoj wetan ta che yoche hej nixhtej alom noq’
 +
#¿Hayk’onh nixhtej noq’ti’ ay b’ayex?
 +
 +
==Yunhe xin tz’ajan chu ko kuyni nixhtej unin yinh tzet xkonh ek’ ji’a’kanh==
 +
 +
yul kuyum, yilal xhko kuyu’pax yinh hej tzoti’ maka hej tzetet xhla hu yul kuyum, stinhahil kuyum, yet ay hunuj q’inh chuhi, maka hunuj tzet ch’ek’tzelaxi, yuxinto yilal ko tzab’i yinh hej tzoti’ ay yelapnoj yinhti’ syeyil, wal ti’nanh, xhjila’wej tzet tz’ib’nheb’ilayoj yinh hunxa jum.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj ju yul kuyum'''
 +
 +
Yinh hunq’ahan tzoti’ti’, hanhk’anhe hunq’ahan ch’oknikoj ju yet ay hunuj q’inh xhjek’tze stinhahil kuyum xhko maja’.
 +
 +
Yaj yocheb’al sunil hej tzoti’ xhko tzab’a, haxinwal t’inhan b’oj tz’ajan chu kokuynuj nixhtej unin. Mat hune’nhehoj tzet xhja’ skuyu’.
 +
 +
Yaj kaw yilal ta hayonh kuywahom honhti’, tx’ihal tzet xhjichekanh ko nimejnhen hun majan tzoti’ti’, yuxinto chu ko yamb’an nixhtej unin ko munlanhen yaq’b’ilxati’ syeyil.
 +
 +
Xhja’a’ b’inahoj hayeb’oj tzoti’ti’ la:
 +
 +
{|style="width:60%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|
 +
txonh
 +
 +
dulce
 +
 +
bandera
 +
 +
t’ujwuj
 +
 +
tx’anhtx’anh
 +
 +
ch’ench’en
 +
 +
b’it
 +
 +
hojb’ab’al
 +
 +
pelota
 +
 +
xayanxanhe
 +
 +
xil q’ape
 +
 +
kolwal
 +
 +
b’elwoj
 +
|style="width:33%;"|
 +
q’inh
 +
 +
itah
 +
 +
halo’ b’it tzoti’
 +
 +
sajchoj
 +
 +
stinha
 +
 +
unin
 +
 +
kenya
 +
 +
chem
 +
 +
xewoj
 +
 +
firmes
 +
 +
poq’pe q’ab’
 +
 +
melyu
 +
|style="width:33%;"|
 +
kanhal
 +
 +
te’te’
 +
 +
tx’ejwoj
 +
 +
anhewoj
 +
 +
tx’otx’tx’otx’
 +
 +
kuywaho q’alem
 +
 +
tzalalal
 +
 +
ha’ha’
 +
 +
awoj
 +
 +
tzoteloj
 +
 +
etz’ewal
 +
 +
txonhwoj
 +
|}
 +
 +
Lawitik’a stanhnoj q’inh maka tzet xuti’ xin, haxa hunxa tz’ayik chu ko nanatij tet nixhtej unin tzet xju yewihal, kat ko q’annoj tet ta chonh okoj ko tzotenoj hej tzoti’ ay yelapnoj yinh tzet xutu’.
 +
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
#¿Tzet xju yet ewi?
 +
 +
#¿Taxka ay tzet mat k’uluj x’elikoj?
 +
 +
#¿Taxka ay tzet xko kuyiloj yinh tzet xjutu’?
 +
 +
==Wal ti’nanh xin xhja’a’ skuyu’ nixhtej unin hej tzoti’ ay yoknikoj yinh konhob’ maka wayanhb’al, hejtzoti’==
 +
 +
ch’oknikoj ju yet chonh b’eyk’oj txonhb’al, yul txonh, paxhyalb’al maka yinh lahti’ maka yatuttiyoxh.
 +
 +
Kaw yilal ko kuyni nixhtej unin yinhti’, haxinwal chonh kolwakoj yunhe pet xhkan yul swi’ tzet ko tzoteni b’oj ko tz’ib’nhen jab’xub’al.
 +
 +
Nannhe ju xin ko to jilnoj hunxa jum ib’il ju ko kuyni hej tzoti’ti’ yinh munil.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj ju jalni hej tzet ay yul wayanhb’al maka konhob’'''
 +
 +
Haka’na txonhb’al, yatuttiyoxh:
 +
 +
Johtajxa xin chub’il yilal xhko maj sunil hej tzetet haxinwal sunil tzet skuypax nixhtej unin, to ay jala’ ta tz’ajan xhkanoj sunil tzetet yu, b’oj hunxa mach k’ayojtoj yu ay b’aq’inh ta ti’nanh ch’ichikoj yohtajnhen sunil hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hej tzetet ay ko hoyanil.
 +
 +
Yaj haka’tik’a xu jalni yalanhtotu’, choche ta kaw sak’an ya’ kuywahom yilni tzet chu smunlanhen b’oj nixhtej unin yaq’b’ilxa hej tzoti’, yaj xhji’ kwenta yinh hej tzet ay ko k’atanh ko nimejnhen sb’isil hej tzoti’ti’.
 +
 +
{|style="width:80%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:25%;"|
 +
nhah
 +
 +
karo
 +
 +
ch’ench’en
 +
 +
chiyo
 +
 +
q’alem
 +
 +
ch’ech
 +
 +
si’
 +
 +
b’eh
 +
 +
kaya
 +
 +
peyab’
 +
 +
stx’anhal
 +
 +
tz’unub’
 +
 +
buro
 +
 +
contador
 +
 +
hospital
 +
 +
Ix
 +
 +
kapiltu
 +
 +
kulus
 +
 +
loq’wom
 +
 +
munlawom
 +
 +
patz’om
 +
 +
q’eb’tajlaj
 +
 +
sek’
 +
 +
te’nhah
 +
 +
tx’ix
 +
 +
txonhb’al
 +
 +
tzuh
 +
 +
kulixh
 +
 +
wexeh
 +
 +
xhaluh
 +
 +
Ixpix
 +
 +
Hos
 +
 +
is
 +
 +
wakax
 +
 +
manhku’
 +
 +
wah
 +
 +
lahanxhexh
 +
 +
repoyo
 +
 +
utxum
 +
 +
kay
 +
 +
yal ixim
 +
 +
aros hub’al
 +
 +
ch’ech
 +
 +
dulce
 +
 +
ixim ixim
 +
 +
lob’ehal te’
 +
 +
moxh
 +
 +
papaya
 +
 +
q’aw
 +
 +
sanh
 +
 +
tx’at
 +
 +
yal wale’
 +
 +
anma
 +
 +
q’a’q’a’
 +
|style="width:25%;"|
 +
anma
 +
 +
telaj
 +
 +
kenya
 +
 +
itah
 +
 +
txonhom
 +
 +
etab’e
 +
 +
tulisna
 +
 +
bicicleta
 +
 +
lahanxhexh
 +
 +
pila
 +
 +
stz’umal lob’ehal
 +
 +
unin
 +
 +
camión
 +
 +
eucalipto
 +
 +
hub’al
 +
 +
kajte’
 +
 +
conejo
 +
 +
lemnixh
 +
 +
mis
 +
 +
netb’al
 +
 +
pon
 +
 +
q’oye
 +
 +
snaylohal peq’al
 +
 +
trailer
 +
 +
tx’otx’otx’
 +
 +
tx’otx’lok’
 +
 +
tz’unum kape
 +
 +
muh
 +
 +
witz
 +
 +
xih
 +
 +
tz’oloh
 +
 +
rabano
 +
 +
zanahoria
 +
 +
fideo
 +
 +
seboya
 +
 +
ahan
 +
 +
lima
 +
 +
saj hub’al
 +
 +
alawena
 +
 +
k’ixhtanh
 +
 +
me’
 +
 +
asukal
 +
 +
ch’ib’
 +
 +
ha’ ha’
 +
 +
kaplaxh
 +
 +
lonhkanis
 +
 +
nabo
 +
 +
paterna
 +
 +
sajitah
 +
 +
pepino
 +
 +
txita
 +
 +
yaxkulixh
 +
 +
stzoti’ komam
 +
|style="width:25%;"|
 +
te’te’
 +
 +
metxtx’i’
 +
 +
yatut tiyoxh
 +
 +
manhku’
 +
 +
tz’isis
 +
 +
ha’ha’
 +
 +
txitam
 +
 +
gravilea
 +
 +
luz
 +
 +
poste yet
 +
 +
tah
 +
 +
ah
 +
 +
camisola
 +
 +
ha’niman
 +
 +
hum
 +
 +
kajtz’isis (sabino)
 +
 +
koral
 +
 +
lob’ehal
 +
 +
motoneta
 +
 +
no’noq’
 +
 +
paxhyallom
 +
 +
risito
 +
 +
soldado
 +
 +
tunuk
 +
 +
txonhb’al
 +
 +
txulub’al
 +
 +
vaso
 +
 +
tzes
 +
 +
xaj kenya
 +
 +
hub’al
 +
 +
lawanixh
 +
 +
tzuy
 +
 +
kulixh txitam
 +
 +
koson
 +
 +
kape
 +
 +
itah
 +
 +
mab’al
 +
 +
tulisna
 +
 +
b’ah
 +
 +
kolb’iq’
 +
 +
pon
 +
 +
awas
 +
 +
chulul
 +
 +
intam
 +
 +
koko
 +
 +
maniya
 +
 +
pahla lahanxhexh
 +
 +
peq’al
 +
 +
sajil kulixh
 +
 +
tanak
 +
 +
tz’inte’
 +
 +
yatut tiyoxh
 +
 +
mexha
 +
|style="width:25%;"|
 +
txonh
 +
 +
cheh
 +
 +
haq’b’al
 +
 +
moto
 +
 +
camioneta
 +
 +
paxhyalb’al
 +
 +
xilq’ape
 +
 +
kamixhe
 +
 +
peq’al
 +
 +
sajchob’al
 +
 +
tractor
 +
 +
amaq’
 +
 +
chap
 +
 +
hom
 +
 +
itxq’aha’
 +
 +
kape
 +
 +
kulixh
 +
 +
lok’
 +
 +
motor
 +
 +
oq’
 +
 +
pech
 +
 +
sanh
 +
 +
tarro
 +
 +
tx’anh
 +
 +
txonhb’al
 +
 +
tz’isb’al
 +
 +
wakax
 +
 +
chib’eh
 +
 +
xaj te’
 +
 +
tx’ab’in
 +
 +
chiyo
 +
 +
aros
 +
 +
salwinaj
 +
 +
kulantro
 +
 +
rremolacha
 +
 +
kenya
 +
 +
maj
 +
 +
tzoyol
 +
 +
ixkulixh
 +
 +
matzati’
 +
 +
q’o’
 +
 +
b’itx
 +
 +
coliflor
 +
 +
isaq’
 +
 +
kuk
 +
 +
mansan
 +
 +
panela
 +
 +
q’antzeb’il chiyo
 +
 +
sandía
 +
 +
tunuk
 +
 +
ulul
 +
 +
pale
 +
 +
haq’b’al
 +
|}
 +
 +
'''Hej tzoti’ xhallax txonhb’al'''
 +
 +
{|style="width:80%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:25%;"|
 +
hub’al
 +
 +
tzes
 +
 +
lawanixh
 +
 +
tzuy
 +
 +
kulixh txitam
 +
 +
koson
 +
 +
kape
 +
 +
itah
 +
 +
mab’al
 +
 +
tulisna
 +
 +
b’ah
 +
 +
kolb’iq’
 +
 +
pon
 +
 +
awas
 +
 +
chulul
 +
 +
intam
 +
 +
koko
 +
 +
maniya
 +
 +
pahla lahanxhexh
 +
 +
peq’al
 +
 +
saj itah
 +
 +
pepino
 +
 +
tx’atal
 +
 +
yal wale’
 +
 +
ch’ik
 +
 +
konejo
 +
 +
sajcheh
 +
 +
kuk
 +
 +
kay
 +
 +
us
 +
 +
sanik
 +
 +
xekab’
 +
 +
ch’ok
 +
 +
jirafa
 +
 +
muk’
 +
 +
uk’
 +
 +
b’ahch’el
 +
 +
intam
 +
 +
k’ak’amuxh
 +
 +
k’uk’um
 +
 +
max
 +
 +
 +
snoq’al kab’
 +
 +
tz’isaj
 +
 +
yerba
 +
|style="width:25%;"|
 +
tx’ab’in
 +
 +
chib’eh
 +
 +
chiyo
 +
 +
aros
 +
 +
salwinaj
 +
 +
kulantro
 +
 +
remolacha
 +
 +
kenya
 +
 +
maj
 +
 +
tzoyol
 +
 +
ixkulixh
 +
 +
matzati’
 +
 +
q’o’
 +
 +
b’itx
 +
 +
coliflor
 +
 +
isaq’
 +
 +
kuk
 +
 +
mansan
 +
 +
panela
 +
 +
q’antzeb’il chiyo
 +
 +
sajil kulixh
 +
 +
tanak
 +
 +
txitam
 +
 +
yaxkulixh
 +
 +
cheh
 +
 +
pech
 +
 +
me’
 +
 +
metx tx’i’
 +
 +
tx’ow
 +
 +
kaj koh
 +
 +
ajan
 +
 +
xhik
 +
 +
halaw
 +
 +
k’aj
 +
 +
mulis
 +
 +
utxum
 +
 +
eman
 +
 +
ixpumul
 +
 +
kaplaxh
 +
 +
kuyo
 +
 +
palamux
 +
 +
stelajilcheh
 +
 +
wayap
 +
|style="width:25%;"|
 +
kulixh
 +
 +
ixpix
 +
 +
hos
 +
 +
is
 +
 +
wakax
 +
 +
manhku’
 +
 +
wah
 +
 +
lahanxhexh
 +
 +
repoyo
 +
 +
utxum
 +
 +
kay
 +
 +
yal ixim
 +
 +
aros hub’al
 +
 +
ch’ech
 +
 +
dulce
 +
 +
ixim ixim
 +
 +
lob’ehal te’
 +
 +
moxh
 +
 +
papaya
 +
 +
q’aw
 +
 +
sandia
 +
 +
tunuk
 +
 +
tz’inte’
 +
 +
chiyo
 +
 +
wakax
 +
 +
tunuk
 +
 +
b’alam
 +
 +
mis
 +
 +
ponhom
 +
 +
chap
 +
 +
ak
 +
 +
ballena
 +
 +
homan
 +
 +
kajpum
 +
 +
txuka
 +
 +
witwir
 +
 +
ganzo
 +
 +
kajxuh
 +
 +
kapuyo
 +
 +
lik’ (saltamonte)
 +
 +
pinin
 +
 +
tzejlen
 +
 +
wechxen
 +
|style="width:25%;"|
 +
muh
 +
 +
tz’oloh
 +
 +
rábano
 +
 +
zanahoria
 +
 +
fideo
 +
 +
seboya
 +
 +
ahan
 +
 +
lima
 +
 +
saj hub’al
 +
 +
alawena
 +
 +
k’ixhtanh
 +
 +
me’
 +
 +
asukal
 +
 +
ch’ib’
 +
 +
ha’ ha’
 +
 +
kaplaxh
 +
 +
lonhkanis
 +
 +
nabo
 +
 +
paterna
 +
 +
risito
 +
 +
sanh
 +
 +
tx’at
 +
 +
ulul
 +
 +
txitam
 +
 +
lab’ah
 +
 +
usmij
 +
 +
nam
 +
 +
pahtza’
 +
 +
buro
 +
 +
pitzin
 +
 +
kuwis
 +
 +
chiw
 +
 +
ixkab’
 +
 +
lujum
 +
 +
tzojoy
 +
 +
ahtzoq’
 +
 +
ib’
 +
 +
kajxulem
 +
 +
k’ej ajan
 +
 +
lohomkay
 +
 +
sahb’in
 +
 +
tzinhkalu’ (ak)
 +
 +
xotx
 +
|}
 +
 +
Ta xhjila tx’ihal hej tzoti’ chu ko munlanheni, yaj q’a’ yilalto ta kaw hayonh xhjichekoj ko nimejnheni, haxkam chu yoknojpaxkoj hej tzoti’ti’ ko watx’en hum ch’oknojkoj ko kuynuj nixhtej unin.
 +
 +
'''Munil'''
 +
 +
#Chitoj ya’ kuywahom nixhtej unin paxhyal yul txonhb’al, kat yokoj ya’ yalnoj tzet yelapnoj ye txonhb’al, maktaj xhtxonhwi b’eti’, b’oj syilalil ye txonhb’al.
 +
#Ta chuhi xhtiyoxhloj nixhtej unin tet anma, kat yokoj sq’amb’enoj stohol hej tzetajyet.
 +
#Stzujanilxa xin, yet yulxa kuyum ayik’oj kat yokoj syetz’enoj haka’ txonhb’al. Chi’a’toj nixhtej unin hunuj smotx ay nixhtej lob’alte’ ayiktoj yul maka yaq’b’ilxa nixhtej peq’al kat yunuj haka’tajnhe yul txonhb’al aya. Yilal yeti’, yunhe ch’ichikoj nixhtej unin sq’umlan sb’a b’oj tx’ihal anma.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(48).png|center|300px]]
 +
 +
==Ya’ kuywahom ch’ijb’ali yinhti’, sjepaxoj ta skuy nixhtej unin yinh hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hejtzetet ay yul konhob’ maka wayanhb’al==
 +
 +
ta q’axan maka chewaltx’otx’, tzet chu ko yanhen tzet hoynhehonh, hej tzetet ay b’eti’, haka’na b’ay xhjatoj ab’ix hum, maktaj swi’al yekoj yinh konhob’ maka wayanhb’al, kapiltu, hej paxhyalb’al, yuxinto wal ti’nanh, choche ta xhjilpax tzet ahay yinh hunxa majan munil, yinh hunxa jum.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hej tzet ay yul ko konhob’'''
 +
 +
Yaja’ wal b’etetti’, to haxa hej tzoti’ ch’oknikoj ju jalni sb’ih hej tzet hoynhehonh, hej sk’ulal cha’ kapiltu jet, maktaj ayikoj swi’aloj konhob’, hej paxhyalb’al b’oj yaq’b’ilxa xhko maja’.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
{|style="width:80%; font-size:11px"
 +
|-
 +
|style="width:25%;"|
 +
te’te’
 +
 +
telaj
 +
 +
tz’isis
 +
 +
kuk
 +
 +
tx’ab’in
 +
 +
q’alem
 +
 +
anma
 +
 +
kuwis
 +
 +
q’eb’taj
 +
 +
wakax
 +
 +
burro
 +
 +
ch’im
 +
 +
hih
 +
 +
hub’al
 +
 +
ixpix
 +
 +
kopo’
 +
 +
makina
 +
 +
mukun
 +
 +
pit
 +
 +
q’anch’ik
 +
 +
san Pedro
 +
 +
te’ kaj
 +
 +
txowe
 +
 +
tz’unub’
 +
 +
xoltelajil noq’
 +
|style="width:25%;"|
 +
ch’ik
 +
 +
kenya
 +
 +
awal
 +
 +
manhku’
 +
 +
b’ajman
 +
 +
usmij
 +
 +
hub’al
 +
 +
onh
 +
 +
serafina
 +
 +
wale’
 +
 +
chap
 +
 +
chiwo
 +
 +
honon
 +
 +
itah
 +
 +
kajxuh
 +
 +
koyew
 +
 +
maniya
 +
 +
nhah
 +
 +
pon
 +
 +
q’o’
 +
 +
sanik
 +
 +
trapiche
 +
 +
txulik
 +
 +
tzuy
 +
 +
xumak te’
 +
|style="width:25%;"|
 +
lab’ah
 +
 +
ch’en ch’en
 +
 +
haq’b’al
 +
 +
konejo (xhik)
 +
 +
lahanxhexh
 +
 +
ajan
 +
 +
nhal
 +
 +
pitzin
 +
 +
tx’otx’otx’
 +
 +
witz
 +
 +
chaq’anh
 +
 +
chulul
 +
 +
hostok
 +
 +
ixim awal
 +
 +
kaplaxh
 +
 +
k’um
 +
 +
mansan
 +
 +
pachamkanh
 +
 +
q’a’q’a’
 +
 +
sajel
 +
 +
si’
 +
 +
tulisna
 +
 +
tziltzil
 +
 +
us
 +
 +
yajsam
 +
|style="width:25%;"|
 +
ha’ha’
 +
 +
no’noq’
 +
 +
kape
 +
 +
nam
 +
 +
metxtx’i’
 +
 +
ak’al
 +
 +
kay
 +
 +
q’ante’
 +
 +
tzojoy
 +
 +
abono
 +
 +
ch’ib’
 +
 +
guitaronh
 +
 +
hox
 +
 +
ixkab’
 +
 +
Kapuyo
 +
 +
lujum
 +
 +
miltomate
 +
 +
pahtza’
 +
 +
q’an sup
 +
 +
salin
 +
 +
tajinh te’
 +
 +
tx’ix
 +
 +
tzuh
 +
 +
xekab’
 +
 +
yul ha’
 +
|}
 +
 +
'''Smunil ya’ kuywahom'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
B’etetti’, k’ulmi ta chitoj ya’ kuywahom nixhtej unin yilnoj tzetajyet chila’ yul konhob’ maka wayanhb’al, chi’a’toj yila’ kapiltu, yatuttiyoxh, hej ha’oq’, maka hujunxa tzet yilal ye tet anma yul konhob’, chu xin ya’ yuniti’ la:
 +
 +
#Chitoj ya’ nixhtej unin syenoj kapiltu tet, q’a’ k’ultutik’ampaxoj ta xhtzoteloj ya’ tet heb’ya’ kapiltu b’oj nixhtej unin, haxinwal ch’ichikoj stxumni tzet yuxinto ay kapiltu, tzet smunil, tzet b’ay chonh skolo, b’oj yaq’b’ilxa.
 +
#Xhto ek’oj paxhyal yul konhob’ maka wayanhb’al kat sto illaxoj hunuj ehob’al maka hunuj tzetet kaw yilal ye yul konhob’, hej ha’oq’, maka hunuj kaw ch’a’lax b’inahoj yu komam komi’.
 +
#Xhtojpax yilnoj hej yatuttiyoxh (evangelico maka católico), kat yillaxoj tzet lahan b’oj tzet mat lahanoj.
 +
#Stzujanilxa xin, kat yokoj ya’ kuywahom tzoteloj maka sq’umlanoj sb’a b’oj nixhtej unin tzet skuy yet xb’eyk’oj paxhyal muniltu’.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(51).png|center|400px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Sq’axepal ko nimanil'''
 +
 +
Sunil tzet xhja’ skuyu’ nixhtej uninti’ masan ay tzet yuxinto xhja’ tet, haka’na yet xhja’ni skuyu’ hej tzoti’ jichan txonhb’al ch’oknikoj, yunhe mach k’ayojpaxtoj yab’xub’al yu ay b’aq’inh, b’oj yunhe yel tzet xhjal tet, mat k’uluj ta xhko kuyu’ tet jalni sb’ih “tren”, ta mat yohtajoj tzet jilni, yuxinto mach kan yul swi’ syeyil; wal haka’ b’eti’ xin, to sunil tzet chila maka xhjal sb’ih, ha’ tzet kaw yohtaj.
 +
 +
B’oj hunxa, xhko kuyna yinh hej “uteb’al” (verbo), kaw yilal ye yet xhko tz’ib’nhen hunuj tzetet, haka’ti’ la.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
oje (penek)
 +
q’ab’e
 +
ti’e
 +
wi’e
 +
nuq’e
 +
iximale
 +
ehe
 +
sb’aq’sate
 +
b’ule
 +
b’ajile
 +
palanhe
 +
xilti’e
 +
tz’umale
 +
chik’ile
 +
iktaje
 +
mise
 +
muxuke
 +
tronco
 +
tx’unhkub’
 +
woswos
 +
yulk’ule
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
txame
 +
txikine
 +
sate
 +
xilwi’e
 +
isk’aje
 +
k’ule
 +
anmahe
 +
ichinhe
 +
aq’e
 +
nimanile
 +
wixik’e
 +
yutze
 +
chib’ehale
 +
hose
 +
ha’e
 +
motxe
 +
stxamk’ule
 +
tx’anhkantza’
 +
witx’i’e
 +
xilsate
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:left"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil'''
 +
 +
B’ab’el ch’okoj ya’ kuywahom yalnoj tzetaj smunil maka tzet yuxinto ay sq’axepal ko nimanil.
 +
#¿Tzet taxka b’ay ch’oknikoj joj?
 +
#¿Tzet taxka b’ay ch’oknikoj koq’ab’?
 +
#Xhjala’wej syilalil ye sq’axepal ko nimanil ti’nanh, chu he yanihayoj sat he yum tzet xhwala’ ti’nanhan, xhinahoj ya’ kuywahom tet nixhtej unin.
 +
 +
'''Joj b’oj koq’ab’'''
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
b’elwoj
 +
sajchoj
 +
anhewoj
 +
maq’wahoj
 +
ijwahoj
 +
munlahoj
 +
ek’oj
 +
e’oltoj joj
 +
kanhalwoj
 +
patada
 +
tx’ejwoj
 +
tzab’wahoj
 +
munlahoj
 +
wa’oj
 +
tz’iswoj
 +
pajwahoj
 +
watx’e’ tzetet
 +
aho’koj tzetet
 +
ahomkanh nhah
 +
anhloj
 +
a’wahoj
 +
b’ahwahoj
 +
b’aq’o’ wale’
 +
howalloj
 +
janihatoj
 +
k’otzwoj
 +
k’utxwoj
 +
loq’woj
 +
t’okwoj
 +
tz’unwuj
 +
uxwoj
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
a’o’koj xanhab’e
 +
ahojtoj
 +
lijwahoj
 +
tz’itwoj
 +
elojkanh
 +
jahtoj
 +
linhwoj
 +
t’ujwuj
 +
xewoj
 +
tz’ib’loj
 +
tx’ahwoj
 +
tzok’wahoj
 +
maq’woj
 +
tzepwahoj
 +
jinik’oj
 +
ahoktoj
 +
aho’toj tzetet
 +
a’okoj enhele
 +
axhnoj
 +
b’aq’o’ karo
 +
chelwoj
 +
iho’kanh q’alem
 +
ja’noj
 +
k’upwoj
 +
latz’woj
 +
sajchoj
 +
t’unhwoj
 +
uk’wuj
 +
xihwoj
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:left"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
Hakpaxtu’ b’eti’ xa ichoj ya’ kuywahom yilwenoj skuynujna nixhtej unin yinh hej uteb’al, chalilojti’ chub’il chila’ tzet chu yuni b’oj yoj b’oj sq’ab’. Haknhetu’ chu yichojkoj nixhtej unin stxumnuj chub’il chu ko munlanhenpaxti’ yul jab’xub’al, matnhetaj yinh komon ab’xub’al chu ko kuyni. Ta chaltu’, chila’ nixhtej unin chub’il aypax smay jab’xub’al, kat ya’nojpax syilalil skuylax tet yul jab’xub’al.
 +
#¿Tzet taxka chu juni yinh joj?
 +
#¿Tzet taxka chu juni yinh koq’ab’?
 +
#¿Taxka ch’oknikoj joj b’oj koq’ab’ ko kolni komam komi’ yinh munil che yab’e?
 +
#Tonhwej yinhtaj kuyum yu kam ko kuyni yib’anhilojti’.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ko ti’ b’oj tzet jilni hunuj tzetet'''
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
wa’oj (lowoj)
 +
xub’loj
 +
kach’wahoj
 +
halwoj
 +
uk’woj
 +
jiniloj
 +
maywahoj
 +
tx’anoj
 +
tz’ulik stel
 +
b’aq’ich
 +
saj stz’umal
 +
ixnamtaj jilni
 +
k’ulch’an
 +
how
 +
q’opotaj sat
 +
tzeb’om
 +
ay xil swi’
 +
kistal
 +
k’ul sk’ul
 +
mach sxanhab’
 +
mach yoj
 +
motz’tajnhe
 +
tzet stzoteli
 +
tx’oj sat
 +
tz’ulik stxikin
 +
tz’ulik yinh
 +
yajla anma
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
tzoteloj
 +
awoj
 +
b’itloj
 +
tzub’loj
 +
b’ahwahoj
 +
k’uxwuj
 +
sajach
 +
xhitloj
 +
nimej stel
 +
b’aj
 +
k’ej stz’umal
 +
k’otol
 +
b’ajtajnhe
 +
k’ej xil swi’
 +
q’an xil swi’
 +
ay syab’il
 +
chixla anma
 +
kotxan spenek
 +
k’ulla anma
 +
mach xilswi’
 +
mekoj
 +
sat k’oh
 +
tiyoxhlom
 +
tz’on
 +
tz’ulik xil swi’
 +
tz’ulik yoj
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:left"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
B’etetti’ xhjiche’paxkoj ko kuynuj nixhtej unin yinh sunil xhla hu juni yinh koti’, hej uteb’al ch’eltoj yinh koti’, xhjala’ tet ta ch’okoj stzotenoj hej b’it tzoti’, b’itloj maka yalnoj hunuj tzet k’ul, haktu’ chu ko yenoj tet chub’il yilal yepax ko kuyni kob’a
 +
yinh jab’xub’al.
 +
 +
Xhjala’pax tet chub’il chu jalnik’oj tzet jilni hunuj tzetet (adjetivo), yuxinto xhko hojb’a’ yaq’b’ilxa hej tzoti’ smajti’.
 +
 +
Xhjala’ tet nixhtej unin ta chonh to kotz’onhb’anoj kob’a yul paxhyalb’al maka sti’ ha’niman, yinhxa ya’ kuywahom ay yilni b’ay chi’a’toj nixhtej uin, kat koq’annoj tet ta ch’ok yalnoj tzet jilni asun, tzet jilni anma ch’ek’i, tzet jilni ha’niman, hej te’te’, q’alem, sunil chila’.
 +
 +
Haxinwal ch’ohtajnhenojpax tzet jilni yul skonhob’ maka swayanhb’al, b’oj hunxa, xa huhujpax yu yalnoj tzet jilni hunujxa tzetetal.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih itah'''
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
hub’al
 +
kulixh
 +
tzes
 +
ixpix
 +
lawanixh
 +
hos
 +
tzuy
 +
is
 +
kulixh txitam
 +
wakax
 +
koson
 +
manhku’
 +
kape
 +
wah
 +
itah
 +
lahanxhexh
 +
mab’al
 +
repoyo
 +
tulisna
 +
utxum
 +
b’ah
 +
kay
 +
kolb’iq’
 +
yal ixim
 +
pon
 +
aros hub’al
 +
awas
 +
ch’ech
 +
chulul
 +
dulce
 +
Intam
 +
ixim ixim
 +
koko
 +
lob’ehal te’
 +
maniya
 +
mox
 +
pahla lahanxhexh
 +
papaya
 +
peq’al
 +
q’aw
 +
saj itah
 +
sandía
 +
pepino
 +
tunuk
 +
tx’atal
 +
tz’inte’
 +
yal wale’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
tx’ab’in
 +
muh
 +
chib’eh
 +
Tz’oloh
 +
chiyo
 +
rabano
 +
aros
 +
zanahoria
 +
salwinaj
 +
fideo
 +
kulantro
 +
seboya
 +
remolacha
 +
ahan
 +
kenya
 +
lima
 +
maj
 +
saj hub’al
 +
tzoyol
 +
alawena
 +
ixkulixh
 +
k’ixhtanh
 +
matzati’
 +
me’
 +
q’o’
 +
asukal
 +
b’itx
 +
ch’ib’
 +
coliflor
 +
ha’ ha’
 +
isaq’
 +
kaplaxh
 +
kuk
 +
lonhkanis
 +
mansan
 +
nabo
 +
panela
 +
paterna
 +
q’antzeb’il chiyo
 +
risito
 +
sajil kulixh
 +
sanh
 +
tanak
 +
tx’at
 +
txitam
 +
ulul
 +
yaxkulixh
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:left"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
Chonh okojpax munlahoj b’oj nixhtej unin, lawitik’a yab’enoj hojan tzoti’ xhja’a’ b’inahoj tetti’ xin, kat jokojpax koq’amb’enoj tet:
 +
#¿Taxka ay hunuj sb’ih itah xe yab’e jichan che lo b’ayex?
 +
#¿Taxka ay hunuj sb’ih itati’ maxhto hunekoj che lokoj?
 +
#Halwej jab’e’ hunujxa sb’ih hej itah he yohtaj
 +
#Tonhwej jila’ tzet itahil xhtxonhlax txonhb’al.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih xilq’ape'''
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
kamixhe
 +
chanhe
 +
Sintahe
 +
calsetin
 +
gorro
 +
brasier
 +
calsonh
 +
b’ok’wi’e
 +
falda
 +
pixe
 +
reboso
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
wexeh
 +
kole
 +
xanhab’e
 +
yulwexeh
 +
pantaloneta
 +
sweter
 +
vestido
 +
chumpa
 +
kepis
 +
playera
 +
uwe
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
 +
<center>
 +
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(62.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(62.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(62.3).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(62.4).png
 +
</gallery>
 +
</center>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
Haka’tik’a xu ko munla yalanhtoti’, chu yokoj ya’ kuywahom yalnoj tet nixhtej unin, maka sq’amb’enoj tet ta ay hunujxa xilq’ape xto nahul ju ja’ni b’inahoj, haxinwal q’a’ tx’ihal hej tzoti’ ch’ohtajnhe’.
 +
 +
'''Sb’ih hej no’noq’'''
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
chiyo
 +
ch’ik
 +
wakax
 +
konejo
 +
tunuk
 +
sajcheh
 +
b’alam
 +
kuk
 +
mis
 +
kay
 +
oj
 +
buro
 +
kaj koh
 +
pitzin
 +
ajan
 +
kuwis
 +
xhik
 +
chiw
 +
halaw
 +
ixkab’
 +
kajpum
 +
muk’
 +
txuka
 +
uk’
 +
witwirin
 +
b’ah
 +
eman
 +
ib’
 +
ixpumul
 +
kajxuh
 +
k’ak’amuxh
 +
kapuyo
 +
k’uk’um
 +
lik’ (saltamonte)
 +
max
 +
pinin
 +
snoq’al kab’
 +
tzejlen
 +
tz’isaj
 +
wech
 +
xotx
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
txitam
 +
ccheh
 +
lab’ah
 +
pech
 +
usmij
 +
me’
 +
nam
 +
metxtx’i’
 +
pahtza’
 +
tx’ow
 +
ponhom
 +
us
 +
chap
 +
sanik
 +
ak
 +
xekab’
 +
ballena
 +
ch’ok
 +
homan
 +
jirafa
 +
lujum
 +
mulis
 +
tzojoy
 +
utxum
 +
ahtzoq’
 +
ch’el
 +
ganzo
 +
intam
 +
kaj us
 +
kajxulem
 +
kaplaxh
 +
k’ej ajan
 +
kuyo
 +
lohomkay
 +
palamux
 +
sahb’in
 +
stelajilcheh
 +
tzinhkalu’ (
 +
wayap
 +
xen
 +
yerba
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
Cha’a’ smunlanhe’ ya’ kuywahom yitz’atil swi’, kat yilnoj ya’ tzet hunujxa munilal chiche’kanh. Yaj chu yok ya’ sq’amb’enoj tet nixhtej unin:
 +
 +
#¿Taxka ay hunuj no’noq’ xjal sb’ihti’ ay b’ayex?
 +
#¿Taxka ay hunujxa no’noq’ he yohtaj mach xja’ b’inahoj sb’ih?
 +
#¿Taxka sunil hej no’noq’ xjal sb’ihti’ chu ko loni?
 +
#¿Ay no’noq’ti’ chu he yalni sb’ih wetan?
 +
 +
==Chu jichenpaxkoj ko kuyni nixhtej unin chub’il chu ko ch’ib’tzen sb’isil maka janikanh smalil hej stzoti’al jab’xub’al, yet xhja’ni pitzk’ahoj hunuj tzoti’ yinh hunujxa==
 +
Etza q’a’ xikiltaj ni’an ko kuyni nixhtej unin yinhti’, haxkam q’a’ ayxakanh johtajb’al yinh tzet chu swatx’ihayoj maka tzet chu smula hunun sq’axepal hej tzoti’ xhjala.
 +
 +
Yuxinto nixhtej komon tzetet b’ay chu jichenkoj kokuyni nixhtej unin yinhti’ chala, mat yextohoj kaw ya’taj tzet xhko kuy tet.
 +
 +
Haka’na hunq’ahan tzoti’ xhja’a’yoj b’eti’ la’i, yaj nan b’ay q’a’ xhko tiha’loj ninojxa.
 +
 +
'''Chu jichenpaxkoj ko kuyni nixhtej unin chub’il chu ko ch’ib’tzen sb’isil maka janikanh smalil hej stzoti’al jab’xub’al, yet xhja’ni pitzk’ahoj hunuj tzoti’ yinh hunujxa'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
{|style="width:60%; font-size:11px;"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|'''Sxe’al tzoti’'''
 +
|style="width:33%;"|'''stz’ajb’al tzoti’'''
 +
|style="width:33%;"|'''tzoti’ tz’ajan'''
 +
 +
|-
 +
|Saj
 +
|il
 +
|sajil
 +
|}
 +
 +
{|style="width:50%; font-size:11px;"
 +
|-
 +
|style="width:25%;"|'''Chu’'''
 +
|style="width:25%;"|'''jilnipax'''
 +
|style="width:25%;"|'''hunxa tzoti’'''
 +
|style="width:25%;"|'''ox sq’axepal ti’ la:'''
 +
 +
|-
 +
|x-
 +
|saj-
 +
|b’ini
 +
|xsajb’ini
 +
|}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
Tx’ihal xin chu ko munlanhen haka’ti’la, chaliloj chub’il tx’ihal hej tzoti’ chu swayitij yinh hune’nhe, yuxinto yilal ko kuyni nixhtej unin tzet yub’anil. Hayonh kuywahomxin, sje ta xhko say yaq’b’ilxa hej tzoti’ hakti’.
 +
 +
'''Sb’ih hej no’noq’'''
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
Way
 +
wayanh
 +
waynaj
 +
waytzelom
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
kam
 +
kamnaj
 +
kamom
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
wa’
 +
wa’ob’al
 +
wa’b’al
 +
wa’anh
 +
wa’ilal
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
yax
 +
syaxil
 +
xyaxb’i
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ko nimejnhen sb’isil hej tzoti’'''
 +
 +
Chalilojti’ chub’il chu ko nimejnhen sb’isil stzoti’al jab’xub’al, yaj ay yub’anil hunti’, haxkam chu spitzk’atij hunujxa tzoti’ yinh hunxa, yaj nanxa tzet chaliloj.
 +
 +
Hune’ti’, haka’tik’a xjute jalni yinh ko yeb’al munil, chub’il q’a’ xikiltajto ko kuyni nixhtej unin yinh, haxkami ya’taj ko munlanheni, machxin kaw tx’ihaloj xhjila’ yinhti’, yaj xhjiche’koj ko kuyni yinh, haxinwal yet ch’ahojkanh skuyb’anil, yohtajxa tzet ch’okoj smunlanhenoj.
 +
 +
Haka’na hunq’ahanti’ la:
 +
 +
<div style="width:50%;">
 +
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
'''si’'''
 +
si’wom
 +
si’wal
 +
 +
'''mul'''
 +
mulwom
 +
mulb’al
 +
 +
'''tx’ah'''
 +
tx’ahwom
 +
tx’ahb’al
 +
 +
'''tz’un'''
 +
tx’unwuj
 +
tz’unom
 +
tz’unb’al
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
 +
<poem>
 +
'''b’it'''
 +
b’itnob’al
 +
b’itlom
 +
 +
'''potx’'''
 +
potx’wom
 +
potx’b’il
 +
 +
'''axhnoj'''
 +
axhnob’al
 +
axhnom
 +
 +
'''loq’'''
 +
loq’b’al
 +
loq’wom
 +
</poem>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
B’etetti’ sje ta ch’ok ya’ kuywahom yichenojkanh yaq’b’ilxa tzet wal yuten sb’a yu skuyniloj nixhtej unin hunq’ahan tzoti’ti’.
 +
 +
Mat tonhk’ahojxin chu ko tz’ib’nheni, to yet aya, ch’okoj ya’ stihnojiloj tet nixhtej unin tzet chu smunlanhelaxi, haxinwal skuyu’luj.
 +
 +
Chala’ ya’ hej sq’axepal tzoti’ ch’oknikoj, haxinwal yet schukilxa ch’okoj yichenojkanh hej tzoti’, matxa xhk’ayojtoj yinh.
 +
 +
==Stxumni hej ak’ tzoti’ b’oj tzet tz’ib’nheb’il yinh hunuj ik’ti’==
 +
 +
Haka’tik’a xu jalni yinh ko yeb’al munil, sat hunxa jum, ta chonh okoj ko yenoj tet nixhtej unin tzet chu ko txumni majan tzoti’ ch’a’lax ko kuyu’.
 +
 +
Wal ti’nanhxin, to xhjala’ hunuj maka kab’oj ik’ti’ tet kuyumhum yu jilnoj hanik’ yekoj yinh stxumni tzet chila, ha’ xhjetk’ulnhe, b’oj tzet chu ko kuyni yinh tzet xhallax tet, haxkam ta xhji’ kwenta, sunil hej ik’ti’, ay tzet xhko kuy yinh. Yuxintik’a to xa’ syilalil
 +
komam komi’ yalni hej ik’ti’ tet yuninal syeyil.
 +
 +
B’eti’, kaw yilal ta ch’okoj ya’ kuywahom yilnoj tzet wal yuten sb’a nixhtej unin yu stxumni tzet yelapnoj ye skuyb’anil ik’ti’.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Xhjakoj hej ak’ tzoti’ xol tzet xhko tz’ib’nhe yinh hun ik’ti’ti’, kat jilwen skan yul swi’ nixhtej unin tzet chaliloj. Taka machxin xhjakoj hunuj sajach tzoti’ yaja’ nixhtej unin skwentaxa stz’ajb’an tzet machayoj, yaj yilal stxumnuj, haxkam hanik’xanhe tzoti’al mach xko tz’ib’nhe, haka’ yeyoj yinh ko munil yul hunxa jum chonh konlni yinh ti’.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ix unin b’oj tzet xa’le (ik’ti’)'''
 +
 +
Ti’nanh, yet hin titxa kuyuman, xalni hin mam wetan ta chin ah wanoj pethan. Cha wikanh q’alem, xhi ya’. Yaj xwapaxayoj wochan, yuxinto lanhoxanhe
 +
ma hin titan. Lawitik’atu’xin, xkin hul kuyuman, yaja’ matxa xu wanipaxayoj hin tz’ib’an, b’ayk’anab’ aya, haxapax ya’ kuywahom xalni
 +
wetan ta mahin kan yinh kastigohan. Hune’ orahil xkin kanpaxkanan, yaja’ xalnipax ya’ wetan, okanh ha wa’a’paxayoj ha tz’ib’ hunekxa, xhipax ya’ wetan, yuxinto xwij yu ya’an.
 +
 +
Xkin ok wa’a’paxayoj hin tz’ib’ hunekxahan, yaja’ k’ulxa ma wutehayojan, yuxinto matxa tzet xin yute ya’ an.
 +
 +
Yaja’ matxapax hin tz’ib’b’alan, yuxinto xkin eltij hin loq’o’ wetan. Yaj matzet xwal weltijan, hantaj showal ya’, matxatik’a xkin schaktoj ya’ kuyuman.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(70).png|center|300px]]
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
#¿Haywanh mak xhtzotel yinh hun ik’ti’ti’?
 +
#¿Tzet xchejlax yub’ ix ni’an yu smam?
 +
#¿Taxka k’ul ye tzet xal smam ix ni’an tet?
 +
#¿Tzet xe txum yinh ik’ti’ xwal teyet ti’nanhan?
 +
#¿Taxka ay hunuj hex xe ya’le haka’ xa’le ix ni’an?
 +
#Ko kayek’nhewej jik’ti’ hunekxa.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ho’ ni’an b’oj yetb’i (ik’ti’)'''
 +
 +
Yet ewi, yet xkin elan kuyum xkin tohanxin maq’an wanihayoj hin tz’ib’an. Nixhtejalxin la yapni hunxa naj wamigo hin k’atanhan, -tonh om, xhi naj wetan.
 +
 +
Xkin yiltoj najan, a las cuatro maka a las seis xami xkonh okilojan, tonhe konh b’eynaltojanxin la. Ay yaq’b’ilxa heb’naj sajchom pelota, jokilojanxin la, b’ayk’anab’ aya xjilna ninoj telehan hune’ tyempohal. Xkonh okna wayojan, haxa sajb’iloxin la, ma hin ah wanojan, xkin axhnihan, xin tx’ahni hin ti’an, kin titan. Saq’alna xu wapnina kuyuman, ma yaninakoj ya’ kuywahom hune’ tz’ib’ jetan. Ti’nanhxin ma wa’a’koj hune’ b’itan:
 +
 +
Kuywahom, kuywahom, b’elwanh, haxkam aymak chach echman b’ayach.
 +
 +
#¿Tzet xa’le naj ni’an xjab’e yinh hun ik’ti’ ti’?
 +
#¿Tzet taxka wal juten ko b’a yu ko kuyni tzet ahay b’eti’?
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(72).png|center|300px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil b’oj nixhtej unin'''
 +
 +
Yinh hunxa majan munil chub’ ti’nanh, chala’ ya’ kuywahom hun ik’ti’ ti’ tet nixhtej unin, lawitik’atu’ xin, kat yokoj nixhtej unin stz’ajb’anoj hej tzoti’ machayoj xol hun ik’ti’ ti’ haka’ ti’ la:
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ya’ mama’ b’oj no’ ni’an noq’ (ik’ti’)'''
 +
 +
Yet hune’ tz’ayikal xil hun ya’ mama’ hune’ ni’an no’noq’. Choche ya’ mama’ tu’ stzab’a’ no’, yaja’ xto no’ swi’ te’te’.
 +
 +
Hunxa tz’ayikal xtzab’lo no’ yu ya’, yaja’ ta’an matxa xma low no’ hune’ tz’ayikal, yuxinto ma kam no’. Yuxinto b’isk’ulal ye ya’ mama’ yinh no’, yuxinto xsloq’ni ya’ mama’ tu’ hunxa yet. Kaw ay stohol no’, haktu’ xu stzab’nipax ya’ mama’ tu’ hunxa yet hunxa tz’ayikal. Yaja’ ya’ mimi’ yixal
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(73).png|center|300px]]
 +
 +
ya’ mamatu’ mach sje sk’ul ya’ ta ay no’noq’ yul yatut ya’, haxkam kaw chayoj no’ tz’il.
 +
 +
Xto ya’ mama’tu’ swatx’enoj hune’ ni’an ste’ no’, yuxin xtzalakanh ya’ mimi’, matxa ch’ek’ no’ yul yatut ya’ mimi’. Ta’an ya’ mama’tu’ xto ya’ munil hune’ tz’ayikal, yaj ta’an xto nahul yu ya’ mimi’tu’ ya’ni yitah no’, mach ma kam no’ yaj x’ok hune’ yab’il yinh no’.
 +
 +
Etza xkam no’, yaj x’a’lax anh tet no’ yuxinto matxa ma kam no’. Yaj ta’an ix no’, yuxinto xma eh yunin no’. Kaw niman yunin no’ x’ehi, yuxin matxa chab’e te’te’, x’elkantij no’ xol tz’il la, yuxinto xkam no’.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ya’ kuywahom xhalni tet nixhte unin, stzujanil haxa kuyumhum xhalni tzet tzoti’al ch’ok b’ay machayoj.'''
 +
 +
'''Ya’ mama’ b’oj no’ ni’an noq’ (yet munil)'''
 +
 +
Yet hune’ tz’ayikal xil hun ya’ __________ hune’ ni’an no’ _______. Choche ya’ mama’tu’ stzab’a’ ________, yaja’ xto no’ swi’ te’te’.
 +
 +
Hunxa tz’ayikal xtzab’lo no’ yu ________, yaja’ t’an matxa xma low no’ hune’ ________, yuxinto ma kam no’. Yuxinto b’isk’ulal ye ya’______ yinh no’, yuxinto xloq’ni ya’ mama’ tu’ hunxa yet. Kaw ay stohol ____, haktu’ xu stzab’nipax ya’ mama’tu’ hunxa yet hunxa tz’ayikal. Yaja’ ya’ mimi’ yixal ya’ mama tu’ mach sje sk’ul ya’ ta ay no’ _____ yul yatut ya’, haxkam kaw chayoj no’ tz’il.
 +
 +
Xto ya’ mama’ tu’ swatx’enoj hune’ ni’an ste’ no’, yuxin xtzalakanh ya’_______, matxa ch’ek’ _____ yul yatut ya’ mimi’. Ta’an ya’______ tu’ xto ya’
 +
munil hune’ ________, yaj ta’an xto nahul yu ya’ mimi’tu’ ya’ni yitah _______, mach ma kam ______ yaj x’ok hune’ yab’il yinh ______.
 +
Etza xkam no’, yaj x’a’lax anh tet no’ yuxinto matxa ma kam _____. Yaj ta’an ix no’, yuxinto xma eh yunin _______. Kaw niman yunin no’ x’ehi, yuxin
 +
matxa chab’e te’ ______, x’elkantij no’ xol tz’il la, yuxinto xkam ______.
 +
 +
B’eti’ kaw yilal ta ch’ok ya’ kuywahom yilnojpaxoj ta ay hej ak’ tzoti’ x’eliloj yinh ik’ti’, taka matzet xin, skwentaxa ya’ yilnoj tzet wal yuten sb’a yunhe yanikoj ya’ hayeb’oj ak’ tzoti’ xol.
 +
 +
==Stxolb’anil stz’ib’al jab’xub’al==
 +
 +
B’eti’ xhja’a’yoj stxolil stz’ib’b’anil ab’xub’al Popti’, haka’tik’a x’elikoj yet xkonh ek’ ko q’amb’enoj tet nixhtej unin yinh sb’ab’el majan munil. Yaj b’eti’ kanhbe’ tzoti’ xhja’a’yok yu hunun tz’ib’.
 +
 +
'''Hakti’ xin x’elikoj la:'''
 +
 +
'''a, i, o, e, u, n, t, y, x, l, m, j, h, k, b’, w, ch, xh, p, nh, s, k’, q’, tz, tx, tx’, ch’, r, tz’, t’.'''
 +
 +
Chu ko kuynipax nixhtej unin yinhti’, kanhtaj maka ho’o’taj tzoti’ chu ko yamb’an yu hunun tz’ib’
 +
 +
'''Munil b’oj ya’ kuywahom'''
 +
 +
Haxa ya’ kuywahom skwenta snimenjnhenoj sb’isil hantaj tzoti’ stz’ib’nhenoj yu hunun tz’ib’, haxinwal skuy sb’a nixhtej unin yinh, haka’ti’ la:
 +
 +
{| class=wikitable style="width:60%; font-size:12px;"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|
 +
'''a,'''
 +
 +
Anixh
 +
 +
Antun
 +
 +
Atx’b’anh
 +
 +
Alkal
 +
 +
|style="width:34%;"|
 +
'''e,'''
 +
 +
Exhtep
 +
 +
Enhele
 +
 +
 +
Etz’ewal
 +
Echem
 +
 +
|style="width:33%;"|
 +
'''t,'''
 +
 +
Tunuk
 +
 +
Tulumpu’
 +
 +
Tutx
 +
 +
Tanh
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''i,'''
 +
 +
Intam
 +
 +
Ich
 +
 +
Inup
 +
 +
Is
 +
 +
|
 +
'''u,'''
 +
 +
Unin
 +
 +
Utxum
 +
 +
Ulul
 +
 +
Usmij
 +
 +
|
 +
'''y,'''
 +
 +
Yal
 +
 +
Yul
 +
 +
Yax
 +
 +
Yaq’
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''o,'''
 +
 +
Onh
 +
 +
Oj
 +
 +
Oxeb’
 +
 +
Orok
 +
 +
|
 +
'''n,'''
 +
 +
Noq’
 +
 +
Niman
 +
 +
Naxa’
 +
 +
Nohe
 +
 +
|
 +
'''x,'''
 +
 +
Xahan
 +
 +
Xanhab’
 +
 +
Xotx
 +
 +
Xuq’
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''l,'''
 +
 +
Limeta
 +
 +
Lahan
 +
 +
Lutxb’al
 +
 +
Lak’ab’
 +
 +
|
 +
'''b’,'''
 +
 +
B’alam
 +
 +
B’ulan
 +
 +
B’ajal
 +
 +
B’uch
 +
 +
|
 +
'''nh,'''
 +
 +
Nhah
 +
 +
Nhab’
 +
 +
Nhohan
 +
 +
Nhulub’
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''m,'''
 +
 +
Muh
 +
 +
Mab’al
 +
 +
Mik’in
 +
 +
Mansan
 +
 +
|
 +
'''w,'''
 +
 +
Wi’e
 +
 +
Wixaj
 +
 +
Wonhan
 +
 +
Wale’
 +
 +
|
 +
'''s,'''
 +
 +
Sanik
 +
 +
Sintahe
 +
 +
Soq’om
 +
 +
Sam
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''j,'''
 +
 +
Jutx’
 +
 +
Jahan
 +
 +
Job’
 +
 +
Je’
 +
 +
|
 +
'''ch,'''
 +
 +
Chuman
 +
 +
Chuntal
 +
 +
Chatan
 +
 +
Chanhe
 +
 +
|
 +
'''k’,'''
 +
 +
K’ixtanh
 +
 +
K’um
 +
 +
K’oh
 +
 +
K’ah
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''h,'''
 +
 +
Halaw
 +
 +
Holan
 +
 +
How
 +
 +
Homan
 +
 +
|
 +
'''xh,'''
 +
 +
Xhepu
 +
 +
Xhila
 +
 +
Xhoq’an
 +
 +
Xhap
 +
 +
|
 +
'''q’,'''
 +
 +
Q’alem
 +
 +
Q’us
 +
 +
Q’a’
 +
 +
Q’aw
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''k,'''
 +
 +
Kab’
 +
 +
Kalab’
 +
 +
Kamom
 +
 +
Kuman
 +
 +
|
 +
'''p,'''
 +
 +
Pilo
 +
 +
Pilan
 +
 +
Palanh
 +
 +
Ponhom
 +
 +
|
 +
'''tz,'''
 +
 +
Tzuh
 +
 +
Tzulan
 +
 +
Tzimin
 +
 +
Tziltzil
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''tx,'''
 +
 +
Txalawte’
 +
 +
Txalan
 +
 +
Txame
 +
 +
Txim
 +
 +
|
 +
'''ch’,'''
 +
 +
Ch’ik
 +
 +
Ch’im
 +
 +
Ch’iw
 +
 +
Ch’ok
 +
 +
|
 +
'''tz’,'''
 +
 +
Tz’ayik
 +
 +
Tz’ib’
 +
 +
Tz’um
 +
 +
Tz’ahab’
 +
 +
|-
 +
|
 +
'''tx’,'''
 +
 +
Tx’ah
 +
 +
Tx’anh
 +
 +
Tx’unhkub’
 +
 +
Tx’alib’
 +
 +
|
 +
'''r,'''
 +
 +
Rawanh
 +
 +
Rinhan
 +
 +
Retet
 +
 +
|
 +
'''t’,'''
 +
 +
T’unhan
 +
 +
T’iw
 +
 +
T’ija
 +
|}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
#Tx’ihal munil chi’a’toj, yaj b’eti’ sje ta sq’ana’ ya’ kuywahom ta chala’ nixhtej unin hunun txoltzoti’ yu hunun tzoti’ xjayoj.
 +
#Lawitik’atu’xin, ta chuhi, chu stz’ib’nhenpax sat yum (ta xa hu stz’ib’li).
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
 +
==Stxolb’anil stz’ib’al jab’xub’al==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
Wal ti’nanh, yutik’a skan yul swi’ nixhtej unin tzet xhja’ skuyu’, xhko tz’ib’nhe’ ox hojan tzoti’, yaja’ howeb’ xhjutehayoj hunun.
 +
{| class=wikitable style="width:60%; font-size:12px;"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|
 +
hach,
 +
 +
tx’i’,
 +
 +
Manel,
 +
 +
nhah,
 +
 +
tzoyol
 +
 +
|style="width:34%;"|
 +
tx’at,
 +
 +
usmij,
 +
 +
xanhab’,
 +
 +
uyum,
 +
 +
chiyo
 +
|style="width:33%;"|
 +
lab’ah,
 +
 +
tz’onhkin,
 +
 +
maltin,
 +
 +
b’itz’ab’,
 +
 +
txikine
 +
|}
 +
 +
'''Stxolb’anil stz’ib’al jab’xub’al'''
 +
 +
<div style="width:100%;">
 +
<div style="width:30%; float:left; font-size:11px;">
 +
K’alan
 +
 +
K’olan
 +
 +
K’oh
 +
 +
K’ulch’an
 +
</div>
 +
<div style="width:70%; float:right;">
 +
<gallery widths=150px heights=150px perrow=3>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(79.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(79.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(79.3).png
 +
</gallery>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
<div style="width:100%;">
 +
<div style="width:30%; float:left; font-size:11px;">
 +
Limeta
 +
 +
Lohomkay
 +
 +
Lohan
 +
 +
Linhan
 +
 +
Mab’al
 +
 +
Meb’a’
 +
 +
Mohan
 +
 +
Mohilal
 +
 +
Txikine
 +
 +
Txame
 +
 +
Txowe
 +
 +
Txalaw
 +
 +
Usmij
 +
 +
Ustxum
 +
 +
Uch’e
 +
 +
Uxu’
 +
</div>
 +
<div style="width:70%; float:right; font-size:11px;">
 +
<gallery widths=150px heights=150px perrow=3>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.3).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.4).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.5).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.6).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.7).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.8).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.9).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.10).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(80.11).png
 +
</gallery>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Munil'''
 +
 +
#Wal ti’nanh, hexxa che tz’ib’nhe stz’ib’al jab’xub’al.
 +
#Halwej hayeb’oj tzoti’ yinh tz’ib’ “a”.
 +
#Wal ti’nanh yinhxa tzoti’ “b’”.
 +
 +
==Tzet yoknikoj stxolb’anil stzoti’al jab’xub’al==
 +
 +
Kaw yilal ta hayonh kuywahomti’ xhko kuynapax nixhtej unin yinh yilni tzet chu yoknikoj te’ hum b’ay txolanay stzoti’al jab’xub’al, haxinwal xa huhujpax yu ssaynoj hej tzoti’ ch’ichikoj yinh yichob’anil, yocheb’alxin  kaw sak’anonh jilni tzet wal juten kob’a yu skan hunti’ yul swi’. Yaj yinhti’, choche ta kaw xhko tihkaniloj tet nixhtej unin tzet yub’anil, yalanhto maxhto xhjal tet ta ch’ichinakoj smunlayi, haxinwal, xa huhujpax yu syijyenoj maka stxumni yet xhchejlax yub’ hunuj tzetet, haknhetu’ chu skanoj hej tzetet xhkuylax yul yab’xub’al chaltu’.
 +
 +
'''Tzet chu yoknikoj stxolb’anil stzoti’al jab’xub’al'''
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
B’etetti’, haka’tik’a yeyoj yinh ko yeb’al munil, sje ta xhko kuy nixhtej unin yinh tzet yoknikoj stxolb’anil stzoti’al jab’xub’al, yaj skwentaxa ya’ kuywahom smunlanhen yul kuyum b’oj nixhtej unin, haxkam xax ko ye tzet chu ko munlanhen yinh ko yeb’al munil. Yilal jalnipax tet nixhtej unin tzet wal juten kob’a ko sayni hej tzoti’ haka’ st’inhanil stz’ib’nhelaxi, yilal ko kayek’nhenpax tet tzet ko txumniti’.
 +
 +
Haka’ hunq’ahanti’ la:
 +
 +
Huchan
 +
 +
Halaw
 +
 +
Hulb’al
 +
 +
Homan
 +
 +
Yaj ta stxolil xhji’ ko tz’ib’nheni, hakmiti’ chukanoj chaltu’ la’i:
 +
 +
Halaw
 +
 +
Huchan
 +
 +
Homan
 +
 +
Hulb’al
 +
 +
Haktu’ chu kam ko kuyni nixhtej unin yinhti’
 +
 +
'''Hunxa munil'''
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
B’etetti’ kalan xhjute ko tz’ib’nhen hej tzoti’, haxaxin ya’ kuywahom xhkolwahoj yu st’inhb’anoj nixhtej unin stxolb’anil:
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 +
{| style="width:60%; font-size:12px;"
 +
|-
 +
|style="width:33%;"|
 +
Q’alem
 +
 +
Antun
 +
 +
Txame
 +
 +
K’ixhtanh
 +
 +
Wonhan
 +
|style="width:33%;"|
 +
Q’a’
 +
 +
Huchan
 +
 +
Txikine
 +
 +
Q’one
 +
 +
Onh
 +
|style="width:33%;"|
 +
Anixh
 +
 +
T’iw
 +
 +
k’alan
 +
 +
Wi’
 +
 +
Is
 +
|}
 +
 +
Yalanhxati’ ch’okoj nixhtej unin stxolb’anoj haka’ kaw yub’anil la:
 +
<br>
 +
__________________
 +
<br>
 +
________________
 +
<br>
 +
_________________
 +
 +
'''Tzet yub’anil'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
 +
 +
Wal ti’nanhxin, xhko yeltoj b’aytajtet sb’ab’el, skab’ b’oj syox tzoti’, xol yaman tzoti’ti’ la.
 +
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Xajlaj, anma, b’alam, ek’, patzab’,
 +
 +
Usmij, alkal, akuxha, tzimin, xumak
 +
 +
Meb’a’, awal, tunuk, chap, b’ajal
 +
 +
Sintahe, uwe, ome, txikin, Antun
 +
 +
Kaw yilalxin, ta xhjichekanh yaq’b’ilxa hej munil haka’ti’, haxinwal nixhtejal yi’noj nixhtej unin tzet yub’anil stxolil hej tzoti’ b’oj hej tz’ib’, ch’oknikoj stz’ib’b’anil jab’xub’al Popti’, jila’wej hunxa hum chonh kolni yinhti’.
 +
 +
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_popti']]
Obtenido de «https://cnbguatemala.org/wiki/Especial:MobileDiff/55101...55338»