Uk’ajnar e tza’yer ojronerob’(Expresión dinámica)

Busca en cnbGuatemala con Google

 
(No se muestran 24 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 1: Línea 1:
{{DISPLAYTITLE:UK’AJNAR E TZA’YER OJRONEROB’(Expresión dinámica)}}
+
{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (207).png|right|250px]]
 +
{{DISPLAYTITLE:Uk’ajnar e tza’yer ojronerob’(Expresión dinámica)}}
 
__TOC__
 
__TOC__
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (207).png|center|400px]]
+
==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|105px]]
<div style="color:#000; border:solid 2px #000; width:60%; margin:2em auto 2em auto;">
 
==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:==
 
 
 
 
#E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ e tz’ijb’ayaj tama uyojronerob’. Una’tob’ o’jronob’ tama uyojronerob’. Ukanyob’ uyustob’ e topop b’ijnusyaj.  
 
#E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ e tz’ijb’ayaj tama uyojronerob’. Una’tob’ o’jronob’ tama uyojronerob’. Ukanyob’ uyustob’ e topop b’ijnusyaj.  
#E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ tz’ijb’ab’ir yi o’jronb’ir u’t uyojronerob’. Una’ta uka’npes uyojroner tu b’ixirar, taka e mojr pak’ab’ tu morwa’r.</div>
+
#E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ tz’ijb’ab’ir yi o’jronb’ir u’t uyojronerob’. Una’ta uka’npes uyojroner tu b’ixirar, taka e mojr pak’ab’ tu morwa’r.
 
 
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
 
==6. UK’AJNAR E TZA’YER OJRONEROB’==
 
 
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’r kochwa’ twa’ ojronob’ tama uyojronerob’, b’an kochwa’ e k’ay, k’ajtmayaj taka inte’ inb’utzir.  
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’r kochwa’ twa’ ojronob’ tama uyojronerob’, b’an kochwa’ e k’ay, k’ajtmayaj taka inte’ inb’utzir.  
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ akay ukanse ub’ob’ utz’ijb’ob’ ub’ijnusyajob’ tama inte’ yar te’, mut, e kojn yi e xukur.  
 
K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ akay ukanse ub’ob’ utz’ijb’ob’ ub’ijnusyajob’ tama inte’ yar te’, mut, e kojn yi e xukur.  
  
 
K’ani twa’ awajk’u uyokir a’xin twa’ ja’xirob’ ob’nob’ uyustob’ ujunob’.  
 
K’ani twa’ awajk’u uyokir a’xin twa’ ja’xirob’ ob’nob’ uyustob’ ujunob’.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
 
 
Uk’ajti tama xe’ ub’ijnu tama inte’ numer o’ k’ajtsyaj.
 
Uk’ajti tama xe’ ub’ijnu tama inte’ numer o’ k’ajtsyaj.
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (208).png|right|205px]]
 
Uyusta e me’yn taka e ayanir xe’ ayan tu’wejtz’er.  
 
Uyusta e me’yn taka e ayanir xe’ ayan tu’wejtz’er.  
  
Línea 33: Línea 27:
 
B’an twa’ ja’xirob’ utz’ijb’ob’ mojrix k’ay tama e ojroner Ch’orti’.  
 
B’an twa’ ja’xirob’ utz’ijb’ob’ mojrix k’ay tama e ojroner Ch’orti’.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (208).png|center|305px]]
+
<center>'''INTZA’Y INTURAN. (K’AY)''' </center>
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
+
<div style="width:50%; float:left;">
'''INTZA’Y INTURAN. (K’AY)'''  
 
 
 
 
<poem>
 
<poem>
 
Tuk’ot kanik ta nichinam  
 
Tuk’ot kanik ta nichinam  
Línea 56: Línea 48:
  
 
<ref>María Alicia Ramírez</ref>
 
<ref>María Alicia Ramírez</ref>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%: float:right">
 +
  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (209).png|center|250px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (209).png|center|250px]]
 +
</div>
 +
</div>
  
 
+
<div style="clear:both"></div>
'''E PEJPEM (K’AY)'''  
+
<center>'''E PEJPEM (K’AY)''' </center>
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:50%; float:left;">
 
<poem>
 
<poem>
 
Pejpem xe’ ayan me’yra atz’ijb’arir,  
 
Pejpem xe’ ayan me’yra atz’ijb’arir,  
Línea 74: Línea 72:
  
 
<ref>Autor: Anónimo </ref>
 
<ref>Autor: Anónimo </ref>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (210).png|center|230px]]
 +
</div>
 +
</div>
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (210).png|center|250px]]
+
<div style="clear:both"></div>
 
+
<center>'''TA CHOR'''</center>
 
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
'''TA CHOR'''  
+
<div style="width:50%; float:left;">
 
 
 
<poem>
 
<poem>
 
Inxin, inxin  
 
Inxin, inxin  
Línea 96: Línea 98:
  
 
<ref>Marìa Alicia Ramírez</ref>
 
<ref>Marìa Alicia Ramírez</ref>
 +
</div>
 +
<div style="width:50%: float:right">
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (210.1).png|center|300px]]
 
  
  
  
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (210.1).png|center|250px]]
 +
</div>
 +
</div>
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
<div style="clear:both"></div>
===6.1 CHUCHU’ OJRONEROB’===
+
 
+
==Chuchu’ ojronerob’==
Mini diálogos
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
 +
''Mini diálogos''
  
  
Línea 112: Línea 119:
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna cha’te’tyo’n:''' Nakpat xe’ awirix e kanseyaj xe’ uyajk’o’n e cha’kojt maxtrak ira tama e chuchu’ ojronerob’
 
'''Kapatna cha’te’tyo’n:''' Nakpat xe’ awirix e kanseyaj xe’ uyajk’o’n e cha’kojt maxtrak ira tama e chuchu’ ojronerob’
 
   
 
   
Línea 123: Línea 130:
 
Nakpat chen tu’t e mojr apya’rob’ yi awajkanseyaj.
 
Nakpat chen tu’t e mojr apya’rob’ yi awajkanseyaj.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]  
+
==Pejkseyaj==
===6.2 PEJKSEYAJ===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
  
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’aywesob’ o’ upejkikob’ inkojt pak’ab’, taka inte’ k’ub’seyajir yi taka inte’ sarir tu’t e mojr pak’ab’ob’.
 
K’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’aywesob’ o’ upejkikob’ inkojt pak’ab’, taka inte’ k’ub’seyajir yi taka inte’ sarir tu’t e mojr pak’ab’ob’.
Línea 130: Línea 137:
 
B’ajxan twa’ awa’re e maxtak tuk’a inb’utzir uwirob’ tama inkojt pak’ab’, kochwa’ u’t, kochwa’ atze’ne, yi tuno’r xe’ inb’utz cheker tu’t, twa’ uyub’i uyusta uyojroner tu’pater inkojt ijch’ok tama inte’ nojk’in.
 
B’ajxan twa’ awa’re e maxtak tuk’a inb’utzir uwirob’ tama inkojt pak’ab’, kochwa’ u’t, kochwa’ atze’ne, yi tuno’r xe’ inb’utz cheker tu’t, twa’ uyub’i uyusta uyojroner tu’pater inkojt ijch’ok tama inte’ nojk’in.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ejkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uyusta e pejksyaj twa’ uya’re inkojt pak’ab’ tama inte’ nojk’in.
 
Ejkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uyusta e pejksyaj twa’ uya’re inkojt pak’ab’ tama inte’ nojk’in.
 
+
<div style="clear:both"></div>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (213).png|center|200px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (213).png|center|200px]]
 
   
 
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna Cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna Cha’te’rtyo’n:'''  
  
Línea 145: Línea 152:
  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
  
Línea 152: Línea 159:
 
Nakpat intz’ijba’ ta nijun xe’ inb’ijnu.  
 
Nakpat intz’ijba’ ta nijun xe’ inb’ijnu.  
  
Ayanto’ ka’ tya’ awira xe’ inkojt noy o’ naya o’jronto taka e maxtak.  
+
Ayanto’ ka’ tya’ awira xe’ inkojt noy o’ naya o’jronto taka e maxtak.
 
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
 
 
 
===6.3 CHEKSUYAJ.===
 
  
 +
==Cheksuyaj==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
Tama tuno’r xe’ anumuy tama umorwa’r e maxtak, k’ani twa’ una’ta tuk’a k’ani che e’ra; tama e patna’rob’ ira uyub’i akanse e maxtak kochwa’ twa’ uchob’ cheksunib’ tama upatna’rob’ xe’ una’tob’ uchob’ tama uyototob’, tama uyototir e kanseyaj yi xe’ ache’na tama e morwa’rir tya’ turu.  
 
Tama tuno’r xe’ anumuy tama umorwa’r e maxtak, k’ani twa’ una’ta tuk’a k’ani che e’ra; tama e patna’rob’ ira uyub’i akanse e maxtak kochwa’ twa’ uchob’ cheksunib’ tama upatna’rob’ xe’ una’tob’ uchob’ tama uyototob’, tama uyototir e kanseyaj yi xe’ ache’na tama e morwa’rir tya’ turu.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r uk’ek’ojse tuno’r e patna’r yi e ayanir xe’ ache’na tu yotot yi morwa’r.
 
E ajkanwa’r uk’ek’ojse tuno’r e patna’r yi e ayanir xe’ ache’na tu yotot yi morwa’r.
 
   
 
   
Línea 167: Línea 172:
 
Ume’ynes tuno’r e cheksuyaj xe’ una’ta.
 
Ume’ynes tuno’r e cheksuyaj xe’ una’ta.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''KOCHWA’ ACHE’NA E JARMA’R'''  
 
'''KOCHWA’ ACHE’NA E JARMA’R'''  
  
 
Upetz’yob’ e chiki’ a’xin uxuryob’ e jarar yi atijxa yi upetz’iyob’ yi aka a’xin uchonyob’ uk’eche chante’ ajk’in twa’ uk’a’pesnar inwojr chiki’ ache’na e nojta’ yi ache’na e b’ik’it ajarmob’ tuno’r e ijch’oktak yi e tejrontak yi tuno’r e tu’b’irob’ akay ajarmob’.
 
Upetz’yob’ e chiki’ a’xin uxuryob’ e jarar yi atijxa yi upetz’iyob’ yi aka a’xin uchonyob’ uk’eche chante’ ajk’in twa’ uk’a’pesnar inwojr chiki’ ache’na e nojta’ yi ache’na e b’ik’it ajarmob’ tuno’r e ijch’oktak yi e tejrontak yi tuno’r e tu’b’irob’ akay ajarmob’.
 
+
<div style="clear:both"></div>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (215).png|center|225px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (215).png|center|225px]]
  
Línea 181: Línea 186:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (216).png|center|225px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (216).png|center|225px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna chate’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna chate’rtyo’n:'''  
  
Línea 188: Línea 193:
 
Katz’ijb’a ta nijun mojr patna’r yi e ayanir xe’ aka’y uchob’ e pak’ab’ ta nimorwa’r.
 
Katz’ijb’a ta nijun mojr patna’r yi e ayanir xe’ aka’y uchob’ e pak’ab’ ta nimorwa’r.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Morwa’rir==
===6.4 MORWA’RIR===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
 
 
K’ani ukansena’r e ajkanwa’rob’ ke’ tama inte’ morwa’rir ayan inte’ jun xe’ ub’ijres e morwa’rir.  
 
K’ani ukansena’r e ajkanwa’rob’ ke’ tama inte’ morwa’rir ayan inte’ jun xe’ ub’ijres e morwa’rir.  
  
Línea 199: Línea 203:
 
Tuno’r e yaja ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ ak’ajti twa’ e ajkanwa’r ukani uyokir e morwa’rir.
 
Tuno’r e yaja ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ ak’ajti twa’ e ajkanwa’r ukani uyokir e morwa’rir.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
UKani tuno’r uyokir inte’ morwa’rir  
 
UKani tuno’r uyokir inte’ morwa’rir  
  
Línea 212: Línea 216:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (218).png|center|300px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (218).png|center|300px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
 
'''Uxte’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Uxte’rtyo’n kapatna:'''  
 
Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj  
 
Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj  
Línea 220: Línea 224:
 
Kana’ti’k ke’ tama inte’ morwa’r ache’na me’yra b’ijnusyaj te patna’rob’, ayan ub’an e morwa’rir tu’pater e maxtak, e nukir pak’ab’; e’ra ache’npa twa’tix alok’oy inb’utz inte’ b’ijnusyaj te patna’rob’ xe’ war ab’ijnuntz’a.
 
Kana’ti’k ke’ tama inte’ morwa’r ache’na me’yra b’ijnusyaj te patna’rob’, ayan ub’an e morwa’rir tu’pater e maxtak, e nukir pak’ab’; e’ra ache’npa twa’tix alok’oy inb’utz inte’ b’ijnusyaj te patna’rob’ xe’ war ab’ijnuntz’a.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Kochwa’ ache’npa e wya’rirob’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===6.5 KOCHWA’ ACHE’NPA E WYA’RIROB’===
 
 
Kansen uyokir e wya’rir xe’ akay ache’npa taka me’yra b’ixk’ar twa’ inkojt pak’ab’.  
 
Kansen uyokir e wya’rir xe’ akay ache’npa taka me’yra b’ixk’ar twa’ inkojt pak’ab’.  
  
Línea 233: Línea 236:
 
K’ani twa’ awira komon taka e ajkanwa’r tuk’a na’tanyaj k’echer umener e maxtak o’ utata’b’irob’ yi e tu’b’irob’ tama inte’ mokir yi tama e wya’rir, erer atz’ijb’a twa’ ma’chi anajpa yi a chekta inte’ jun twa’ch e morwa’rir.
 
K’ani twa’ awira komon taka e ajkanwa’r tuk’a na’tanyaj k’echer umener e maxtak o’ utata’b’irob’ yi e tu’b’irob’ tama inte’ mokir yi tama e wya’rir, erer atz’ijb’a twa’ ma’chi anajpa yi a chekta inte’ jun twa’ch e morwa’rir.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Inb’utz twa’ acheksunpa taka e mojr pak’ab’ tuk’a war ache’npa tu’pater xe’ kana’ta ti kamorwa’r.  
 
Inb’utz twa’ acheksunpa taka e mojr pak’ab’ tuk’a war ache’npa tu’pater xe’ kana’ta ti kamorwa’r.  
  
Línea 244: Línea 247:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (220).png|center|400px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (220).png|center|400px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
  
Línea 251: Línea 254:
 
Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a uyokir wya’rir inna’ta o’ xe’ ache’na ta nyo’tot.  
 
Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a uyokir wya’rir inna’ta o’ xe’ ache’na ta nyo’tot.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Takarsaj te patna’rob’ te otot kanseyajir==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
===6.6 TAKARSAJ TE PATNA’ROB’ TE OTOT KANSEYAJIR===
 
 
 
 
B’ajxan ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj uk’ani twa’ ana’ta, tuk’a twa’ ak’anpa e patna’rob’ xe’ ache’npa tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ ipatna.  
 
B’ajxan ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj uk’ani twa’ ana’ta, tuk’a twa’ ak’anpa e patna’rob’ xe’ ache’npa tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ ipatna.  
  
Línea 261: Línea 262:
 
K’ani twa’ akanse e maxtak twa’ akay uchob’ e nut’urir takar uyototir ajtakarsajob’ tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ akanwob’.
 
K’ani twa’ akanse e maxtak twa’ akay uchob’ e nut’urir takar uyototir ajtakarsajob’ tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ akanwob’.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani twa’ uche e k’ajtmayaj tu’pater uyototir e kanseyaj.  
 
E ajkanwa’r ukani twa’ uche e k’ajtmayaj tu’pater uyototir e kanseyaj.  
  
Línea 276: Línea 277:
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (222).png|center|300px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (222).png|center|300px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
  
Línea 292: Línea 293:
 
Tama e’ra uyub’i apak’i e pe’ych, ch’u,m, jinaj yi mojrix xe’ iyusre ipak’i.  
 
Tama e’ra uyub’i apak’i e pe’ych, ch’u,m, jinaj yi mojrix xe’ iyusre ipak’i.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Uyusta e k’asjorir yi e arasir taka e ojronerob’==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
===6.7 UYUSTA E K’ASJORIR YI E ARASIR TAKA E OJRONEROB’===
 
 
 
 
B’ajxan k’ani twa’ aware e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa e kanseyaj ira, tuk’a uk’oter tama e inkojt maxtak.  
 
B’ajxan k’ani twa’ aware e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa e kanseyaj ira, tuk’a uk’oter tama e inkojt maxtak.  
  
Línea 304: Línea 303:
 
Taka e b’ik’it jun erer uyub’i akanse e maxtak twa’ akanwob’ uchob’ e aras tama e chi, ob’na..
 
Taka e b’ik’it jun erer uyub’i akanse e maxtak twa’ akanwob’ uchob’ e aras tama e chi, ob’na..
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e arasir, tuk’a uk’oter tama ukanwa’r.  
 
Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e arasir, tuk’a uk’oter tama ukanwa’r.  
  
Línea 319: Línea 318:
 
Taka e b’ik’it jun erer uyub’i ache aras te '''chi ob’na.'''
 
Taka e b’ik’it jun erer uyub’i ache aras te '''chi ob’na.'''
  
<div style="clear:both; width:50%; margin:1em auto 1em auto;"><ul>  
+
<center>
<li style="display: inline-block;"> [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (224).png|left|225px]] </li>
+
<gallery widths=200px heights=200px>
<li style="display: inline-block;"> [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (224.1).png|right|225px]] </li>
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (224).png
</ul></div>
+
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (224.1).png
 +
</gallery>
 +
</center>
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
==Uyusta inte’ xab’mayaj tama umorwa’r==
===6.8 UYUSTA INTE’ XAB’MAYAJ TAMA UMORWA’R===
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
 
 
K’ajtin taka e ajkanwa’r tuk’a twa’ ak’anpa e Xab’mayaj ta inte’ morwa’r.  
 
K’ajtin taka e ajkanwa’r tuk’a twa’ ak’anpa e Xab’mayaj ta inte’ morwa’r.  
  
Línea 337: Línea 337:
 
Tuk’a takarsaj ukojko, tuk’a noj otot ayan, jay ayan e ja’ , k’ajk yi inmojrix.  
 
Tuk’a takarsaj ukojko, tuk’a noj otot ayan, jay ayan e ja’ , k’ajk yi inmojrix.  
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
  
 
Ukani tuno’r uyokir tama uk’anpesna’r e xab’mayaj ta inte’ morwa’r o’ chinam.  
 
Ukani tuno’r uyokir tama uk’anpesna’r e xab’mayaj ta inte’ morwa’r o’ chinam.  
Línea 354: Línea 354:
 
Tara kacheksu inte’ xab’mayaj tante’ morwa’r, e’ra a’xin ak’anpa twa’ awira jay b’an amorwa’r o’ ma’.
 
Tara kacheksu inte’ xab’mayaj tante’ morwa’r, e’ra a’xin ak’anpa twa’ awira jay b’an amorwa’r o’ ma’.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (226).png|center|325px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (226).png|center|400px]]
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''  
  
Línea 365: Línea 365:
 
Nakpat irsen e ajkanseyaj yi apya’rob’.
 
Nakpat irsen e ajkanseyaj yi apya’rob’.
  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (227).png|center|350px]]
+
==Notas==
 +
<references />
 +
 
 +
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_ch'orti']]

Revisión actual del 22:38 17 nov 2017

Ch'orti' | Chuj | Popti' | Kaqchikel | Q'anjob'al | Q'eqchi' | Tz'utujiil
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (207).png

Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’xEditar

  1. E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ e tz’ijb’ayaj tama uyojronerob’. Una’tob’ o’jronob’ tama uyojronerob’. Ukanyob’ uyustob’ e topop b’ijnusyaj.
  2. E maxtak una’tob’ uk’anpesob’ tz’ijb’ab’ir yi o’jronb’ir u’t uyojronerob’. Una’ta uka’npes uyojroner tu b’ixirar, taka e mojr pak’ab’ tu morwa’r.

K’ani twa’ akanse e ajkanwa’r kochwa’ twa’ ojronob’ tama uyojronerob’, b’an kochwa’ e k’ay, k’ajtmayaj taka inte’ inb’utzir.

K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ akay ukanse ub’ob’ utz’ijb’ob’ ub’ijnusyajob’ tama inte’ yar te’, mut, e kojn yi e xukur.

K’ani twa’ awajk’u uyokir a’xin twa’ ja’xirob’ ob’nob’ uyustob’ ujunob’.

Uk’ajti tama xe’ ub’ijnu tama inte’ numer o’ k’ajtsyaj.

Uyusta e me’yn taka e ayanir xe’ ayan tu’wejtz’er.

Utz’ijb’a e ojronerob’ taka e ayanirob’ xe’ achekta tu’jor e rum.

Ukani uyusta e k’ay, k’ajtsyaj, numer yi inmojrix tama e ojroner Ch’orti’

Tara achekta kora chuchu’ k’ay xe’ ne’t uyub’i awajk’u una’ta awajkanwa’r.

B’an twa’ ja’xirob’ utz’ijb’ob’ mojrix k’ay tama e ojroner Ch’orti’.

INTZA’Y INTURAN. (K’AY)

Tuk’ot kanik ta nichinam
Ayan ayan anumespa e tzajtzajir,
tama uk’ajna’r, niwojroner
xe’ ja’x tara, nitajtz’ar tama e Ch’orti’,
tamar ixto, ne’n inwaryo’x
xe’ no’n ch’ortyo’n, ayan me’yra katujrur.
Ayan kab’ujk, yar kaxanab’
Xe’ tika’b’ach, no’n e Ch’otyo’n .. (bis)

coro
Ayj ayj ayj ayj intza’y inturan
Taka tuno’r xe’ ayan takaren
Ayj ayj ayj ayj intza’y inturan
Tama tuno’r xe’ aktana takaron

[1]


E PEJPEM (K’AY)

Pejpem xe’ ayan me’yra atz’ijb’arir,
arenen chi uchye’t, arenen taka awich’,
Ne’n u’nb’i twa’ yar a pejpem,
yi ja’x uya’rye’n, che’nb’ir umen e k’ab’,

umen uk’ab’ e Katata’,
che’nb’ir umen e k’ab’,
umen uk’ab’ e Katata’.

[2]

TA CHOR

Inxin, inxin
ta chor taka ninana
inxin inxin
ta chor taka nitata’

Ixin nisakun takaron
Katares yar e pitak (bis)
 
Ninana turan uchapi
Uchoni taka e maxtak
tama e tumin umani
yar niwex iktzuren

[3]



Chuchu’ ojronerob’Editar

Mini diálogos



Kapatna cha’te’tyo’n: Nakpat xe’ awirix e kanseyaj xe’ uyajk’o’n e cha’kojt maxtrak ira tama e chuchu’ ojronerob’

Ajk’un ab’ijnusyaj tama inte’ inte’ ojronerob’ xe’ uchob’ ja’xirob’.

B’ijnwen tama inte’yx ojronerob’ yi chen e me’ynob’ takar.

Uyub’i ache tama uyajnesna’r e mok, tama inte’ nojk’in o’ tama inteyx ojroner xe’ o’sre ache, ejtz’un awira taka inkojt apya’r.

Nakpat chen tu’t e mojr apya’rob’ yi awajkanseyaj.

PejkseyajEditar

K’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’aywesob’ o’ upejkikob’ inkojt pak’ab’, taka inte’ k’ub’seyajir yi taka inte’ sarir tu’t e mojr pak’ab’ob’.

B’ajxan twa’ awa’re e maxtak tuk’a inb’utzir uwirob’ tama inkojt pak’ab’, kochwa’ u’t, kochwa’ atze’ne, yi tuno’r xe’ inb’utz cheker tu’t, twa’ uyub’i uyusta uyojroner tu’pater inkojt ijch’ok tama inte’ nojk’in.

Ejkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uyusta e pejksyaj twa’ uya’re inkojt pak’ab’ tama inte’ nojk’in.

Kapatna Cha’te’rtyo’n:

Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kak’ajtin tuk’a kawira, tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n tu’t kapya’rob’.

Chen inte’ ne’t b’an kochwa’ ukansye’t tuno’r uyokir awajkanseyaj.


Inpatna nib’ajner:

Ink’ajtin tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’n e me’yn xe’ turu tichan.

Nakpat intz’ijba’ ta nijun xe’ inb’ijnu.

Ayanto’ ka’ tya’ awira xe’ inkojt noy o’ naya o’jronto taka e maxtak.

CheksuyajEditar

Tama tuno’r xe’ anumuy tama umorwa’r e maxtak, k’ani twa’ una’ta tuk’a k’ani che e’ra; tama e patna’rob’ ira uyub’i akanse e maxtak kochwa’ twa’ uchob’ cheksunib’ tama upatna’rob’ xe’ una’tob’ uchob’ tama uyototob’, tama uyototir e kanseyaj yi xe’ ache’na tama e morwa’rir tya’ turu.

E ajkanwa’r uk’ek’ojse tuno’r e patna’r yi e ayanir xe’ ache’na tu yotot yi morwa’r.

Ucheksu tuno’r e kanwa’r xe’ ukani taka e me’ynob’ yi tz’ijb’b’ir u’t.

Ume’ynes tuno’r e cheksuyaj xe’ una’ta.

KOCHWA’ ACHE’NA E JARMA’R

Upetz’yob’ e chiki’ a’xin uxuryob’ e jarar yi atijxa yi upetz’iyob’ yi aka a’xin uchonyob’ uk’eche chante’ ajk’in twa’ uk’a’pesnar inwojr chiki’ ache’na e nojta’ yi ache’na e b’ik’it ajarmob’ tuno’r e ijch’oktak yi e tejrontak yi tuno’r e tu’b’irob’ akay ajarmob’.


E POJP

Akay uxurwob’ e pojp, uwab’ob’ twa’ ataki yi akay uxixyob’ twa’ upetz’yob’, ujaryob’ akay ajajpna, apejtz’a yi ajajra, chante’ ajk’in uk’eche ujarma’r, nakpat ka’xin kachoni ta chinam, tama utujrur kawani e we’r, atz’am, sakchi’, tan, xanab’, kanami ub’an kab’ujk tamar tama utujrur e pojp, inyajr inyajr akay ache’na kochwa’ yaja’.

Kapatna chate’rtyo’n:

Kacheksu yi inwejtz’u tuk’a tuk’a anumuy te jarma’r tama nimorwa’r.

Katz’ijb’a ta nijun mojr patna’r yi e ayanir xe’ aka’y uchob’ e pak’ab’ ta nimorwa’r.

Morwa’rirEditar

K’ani ukansena’r e ajkanwa’rob’ ke’ tama inte’ morwa’rir ayan inte’ jun xe’ ub’ijres e morwa’rir.

Akay ache’na tama inte’ numer taka yi ma’chi uyub’i ak’ajna inte’yx jay ma’chi b’ijnub’ir ani tama e morwa’rir xe’ ache’npa.

Tama inte’ morwa’r xe’ ache’npa k’ani twa’ tuno’rob’ aturanob’ tz’ustaka twa’ uyub’yob’ xe’ war ak’ajna.

Tuno’r e yaja ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t k’ani twa’ ak’ajti twa’ e ajkanwa’r ukani uyokir e morwa’rir.

UKani tuno’r uyokir inte’ morwa’rir

Ukani utz’ijb’a xe’ a’xin uwirob’ tama inte’ morwa’rir.

Ukani ke’ tama inte’ morwa’rir ja’x taka ertz’a xe’ tz’ijb’ab’ir tama inte’ jun tama inte’ patna’r, ma’chi uyub’i ak’ajtz’a inte’yx jay maja’x b’ijnub’ir ani tama inte’ morwa’rir.

Tya’ ayan inte’ morwa’r k’ani twa’ ko’yb’i twa’ kak’otoy kana’ta tuk’a twa’ war umorojse ub’ob’.

Umorwa’r e ajkanwa’rob’

Uxte’rtyo’n kapatna: Kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj

Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a morwa’rir akay ache’na tya’ turo’n.

Kana’ti’k ke’ tama inte’ morwa’r ache’na me’yra b’ijnusyaj te patna’rob’, ayan ub’an e morwa’rir tu’pater e maxtak, e nukir pak’ab’; e’ra ache’npa twa’tix alok’oy inb’utz inte’ b’ijnusyaj te patna’rob’ xe’ war ab’ijnuntz’a.

Kochwa’ ache’npa e wya’rirob’Editar

Kansen uyokir e wya’rir xe’ akay ache’npa taka me’yra b’ixk’ar twa’ inkojt pak’ab’.

B’ajxan twa’ akanse e maxtak e inb’utzir xe’ ukojko e wya’r xe’ kak’uxi ti kamorwa’r, b’an kochwa’ e intya’ch intya’ch karob’ xe’ achekta tya’ turo’n.

Cheksun tuk’a inb’utzir utares e wya’rir xe’ watar najtir.

Inb’utz ub’an twa’ akansenpa tuk’a k’opot xe’ atz’akon ayanto ti kamorwa’r, yi tuk’a mok utz’aki. Kochwa’ akay o’stana twa’ e ajmok uyuch’i.

K’ani twa’ awira komon taka e ajkanwa’r tuk’a na’tanyaj k’echer umener e maxtak o’ utata’b’irob’ yi e tu’b’irob’ tama inte’ mokir yi tama e wya’rir, erer atz’ijb’a twa’ ma’chi anajpa yi a chekta inte’ jun twa’ch e morwa’rir.

Inb’utz twa’ acheksunpa taka e mojr pak’ab’ tuk’a war ache’npa tu’pater xe’ kana’ta ti kamorwa’r.

Tz’ijb’an ta inte’ jun tuno’r uyokir e wya’rir xe’ ana’ta yi tama inte’yx jun tuno’r uyokir e wya’r xe’ ana’ta kochwa’ ache’npa.

Uyub’i ak’ajti ub’an kochwa’ ache’npa e sa’ yin mojrix xe’ twa’ o’chpa.

kach’ujki’k tuk’a ucheksu e me’ynob’ irob’:

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Nakpat xe’ kach’ujku e me’yn xe’ turu tichan yi kawajk’u kab’ijnusyaj

Katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a ti kajun tuk’a tuk’a uyokir wya’rir inna’ta o’ xe’ ache’na ta nyo’tot.

Takarsaj te patna’rob’ te otot kanseyajirEditar

B’ajxan ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj uk’ani twa’ ana’ta, tuk’a twa’ ak’anpa e patna’rob’ xe’ ache’npa tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ ipatna.

K’ani twa’ akanse e maxtak tuk’a uk’anpa’rir ucheyaj e k’ajtmayaj taka e mojr ajtakarsajob’ xe’ achekta tama e chinamob’.

K’ani twa’ akanse e maxtak twa’ akay uchob’ e nut’urir takar uyototir ajtakarsajob’ tu’pater uyototir e kanseyaj tya’ akanwob’.

E ajkanwa’r ukani twa’ uche e k’ajtmayaj tu’pater uyototir e kanseyaj.

Akay uche e nut’urir taka e noj ototob’ xe’ atakarsanob’ ta inte’ patna’r tu’pater uyototir e kanseyaj.

Una’ta tuk’a tuk’a noj ototob’ atakarsanob’ tama xe’ war ub’ijnwob’ uchob’.

Akay aturan tama tuno’r e morwa’r xe’ ayan tama uyototir e kanseyaj twa’ ana’ta kocha’ twa’ ache’npa e patna’rob’.

Umorojse ub’ob’ twa’ aka’y uchob’ e patna’r.

Tuk’a ucheksu e me’yn xe’ achekta ejmar.

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Tuk’a b’ijnusyaj ikojko tama e me’yn xe’ achekta tichan.

Tz’ijb’an tama ijun tuk’a tuk’a patna’rob’ akay iche tu pater uyototir e kanseyaj twa’ uch’ijse uyokir.

Komon taka e ajkanseyaj:

B’ajxan ko’sta e rum tu yototir e kanseyaj tya’ war kakano. Nakpat kapak’i e u’t xe’ no’n kak’ani.

Kachojb’a twa’ ach’i inb’utz yi uyajk’u uyutir.

Tama e’ra uyub’i apak’i e pe’ych, ch’u,m, jinaj yi mojrix xe’ iyusre ipak’i.

Uyusta e k’asjorir yi e arasir taka e ojronerob’Editar

B’ajxan k’ani twa’ aware e ajkanwa’r tuk’a twa’ ache’npa e kanseyaj ira, tuk’a uk’oter tama e inkojt maxtak.

Tuk’a twa’ b’ijnub’ir uk’anpesna’r e arasob’ ira taka e maxtak.

E aras ira ma’chi twa’ araspa ub’ajner taka, ja’x inte’ patna’r xe’ ache’npa taka mojr pya’rob’.Kansen e ajkanwa’r kochwa’ twa’ uyusta w k’as jorir, taka e ojronerob’ yi taka e me’ynob’.

Taka e b’ik’it jun erer uyub’i akanse e maxtak twa’ akanwob’ uchob’ e aras tama e chi, ob’na..

Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e arasir, tuk’a uk’oter tama ukanwa’r.

Utajwi uyokir e arasir ira, una’ta apatna komon taka upya’rob’.

Uka’npes ub’ijnusyaj tw’ uyusta e k’asjorir.

Uxkojton kapatna:

Ko’sta e me’ynob’ yi nakpta kasuti tama inte’ k’asjorir.

Ko’sta ub’an inte’ k’asjorir taka e ojronerob’ xe’ no’n kak’ani.

Taka e b’ik’it jun erer uyub’i ache aras te chi ob’na.

Uyusta inte’ xab’mayaj tama umorwa’rEditar

K’ajtin taka e ajkanwa’r tuk’a twa’ ak’anpa e Xab’mayaj ta inte’ morwa’r.

Tuk’a twa’ uk’anpa’rir twa’ inkojt pak’ab’ e xab’mayaj. Kansen kochwa’ twa’ k’osta inte’ xab’mayaj tante’ chinam o’ morwa’r. Ajk’un tuno’r uyokir e kanwa’r ira tama e xab’mayaj.

Tante’ xab’mayaj erer uyub’i ame’ynes e ototob’ ub’an, twa’ ana’tanwa’ kochwa’ turu.

Tuk’a takarsaj ukojko, tuk’a noj otot ayan, jay ayan e ja’ , k’ajk yi inmojrix.

Ukani tuno’r uyokir tama uk’anpesna’r e xab’mayaj ta inte’ morwa’r o’ chinam.

Ob’na uyusta inte’ xab’mayaj xe’ ucheksu umorwa’r.

Una’ta tya’ keter umorwa’r taka inte’yx turer.

Uche ta inte’ noj-jun kochwa’ turu uxab’mayaj umorwa’r.

Una’ta ume’ynes e ototob’ tama e xab’mayaj ub’an, twa’ ana’tanwa’ kochwa’ turu.

Yi ucheksu tuk’a takarsaj ayan tama upater e morwa’r.


Tara kacheksu inte’ xab’mayaj tante’ morwa’r, e’ra a’xin ak’anpa twa’ awira jay b’an amorwa’r o’ ma’.

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Me’ynes uxab’mayaj amorwa’r.

Turb’an tuk’a tuk’a takarsaj ukojko upater.

Nakpat irsen e ajkanseyaj yi apya’rob’.

NotasEditar

  1. María Alicia Ramírez
  2. Autor: Anónimo
  3. Marìa Alicia Ramírez