Busca en cnbGuatemala con Google

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (29).png

Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:Editar

  1. Ukanwikob’ e maxtak e ojronerob’ tama e ojroner Ch’orti’ . Una’ta ti’n ojroner xe’ ak’anpespa tama uyojroner.
  2. E maxtak uch’ijse uyokir uyojroner tama xe’ una’ta. Uk’anpes e ojroner xe’ achekta tama uyojronerach.
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Ch’ujkun ira; twa’ e maxtak ukanyob’ me’yra ojronerob’, uk’ani twa’ ab’orojse a’xin e ojroner. K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ kapejku’t yi kochwa’ twa’ katz’ijb’a.
Uyub’i akanse taka e me’ynob’ ub’an, twa’ e maxtak utajwyob’ uyokir wa’kchetaka.
K’ani twa’ akanse mojrix ojronerob’, ma’ja’x xe’ achekta taka tz’ijb’ab’ir tama e junob’ twa’ akanse.
Uk’ani twa’ ab’orojse o’ asajka a’xin mojrix ojronerob’.
Komon taka awajkanwa’r k’ani twa’ apejku’t inyajr, cha’yajr o’ uxyajr e ojronerob’ te Ch’orti’ twa’ akanyob’ inb’utz.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Tya’ e ajknseyaj war ukanse e ojronerob’ k’ani twa’ aturb’a ab’a tama e kanseyaj. K’ani awejtz’u komon taka e ajkanseyaj. Twa’ alok’oy awaru’t, chen ajk’in ajk’in twa’ atajwi uyokir ukanwa’r e ojronerob’. Ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r k’ani twa’ asik’b’a a’xin mojrix ojronerob’. Twa’ ach’i’ uyokir akanwa’r te Ch’orti’. Komon taka awajkanseyaj k’ani twa’ apejku’t e ojronerob’ te Ch’orti’, xe’ ja’x xe’ a’xin utakrye’t twa’ akani inb’utz.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Patna’r:

Komon taka e ajkanseyaj yi nipya’rob’: kapejku’t e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.

Nakpat xe’ k’a’pix kapejku’t e ojronerob’ ira katz’ijb’a tuno’r tikajun.

Atz’am
Jinaj
Tun
Majk’uy
Malak
Sasa’ tak’in
K’ajn
Kanwa’r
Kanseyaj
Chij
chiki’
chinam
kojn
akb’ar
jaja’r
inte’
k’ay
k’u’m
Uxij
Ater
patan
winal
Xoj
Winik
b’ejt
Ijta’n
ex
tichan
Tu’jam
Intat
Chumpi’
Tanlum
Me’ynib’
Ajme’yn
Tzejpjun
Sajknib’ ojroner
Lujpib’rum
Sojsoj
injarma
kar
nar
otot
inko’
Inxin
ja’
We’r
chab’
Wya’r
ich’i’
Ta’
Xex
jor
Ik’ar
k’ab’
K’anir
nuk’
Cha’cha’
injuch’u
ink’anpa
ink’aywi
ink’opi
inkano
inkanse
inketpa
Inlok’oy
inmek’e
inmuxi
inna’ta
inpajri,
inpak’i
inpatna
ka’xin
k’opot
ku’m
ne’n
nojk’in
u’nsre
pojp
Akb’ar
ok
Sakojpa’r
o’rpix
Xemem
chejchek
Sakun
tokar
Noy
musik
Akb’i
sasa’
Kone’r
nak’u’t
Ejk’ar
ni’
Chab’ij
majtzo’
rum
pa’
sa’
pak’ma’r
sit’a’
tz’ijk
tz’ikin
u’t
ajajya
ajajcha
ajajra
ch’um
tuk’a
xep’
wya’r
a’kta
ak
ak’ach
k’in
tinam no’x


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Inpatna nib’ajner:

Nib’ajner; intz’ijb’a tuno’r uk’ab’a’ e ayanir xe’ ayan makwi’r nikansenib’, nakpat inwirse e ajkanseyaj.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png

Inpatna taka nipya’rob’:

Kapojro inmojr ojronerob’ yi katz’ijb’a tikajun.

Taka e ojronerob’ xe’ katajwi, kache e me’ynob’ tama kajun yi kawirse e ajkanseyaj, nakpat katak’b’u tu’nak’ u’t e kansenib’ twa’ ukanyob’ e mojrob’.

Ub’orojseyaj e ojronerob’ xe’ ak’anpespa ti’ko’tot.Editar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Ampliación de vocabulario por campos semánticos: (estudio del significado de las palabras). Vocabulario relacionado con el ámbito del hogar, dentro del hogar y la familia.

Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t, k’ani twa’ akanse me’yra ojronerob’ xe’ akay kak’anpes ti’ko’tot, taka yar kapya’rach’ xe’ turob’ ti kawejtz’er.

Aren e ajkanwa’r twa’ akay uk’ajtyob’ tuk’a tuk’a ojronerob’ uk’anpesob’ tu’yotob’ taka upya’rob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

B’ijnwe’n kora tuk’a ojronerob’ akay ak’anpes taka apya’rob’ tama awotot.

K’ajtin taka awajkanseyaj, twa’ ja’xir utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’, k’ani twa’ ab’ijnu tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’t. Kochwa’ tz’ijb’ab’ir uyokir a’xin.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' maestro enseñando.png

Kapatna taka e ajkanseyaj :

komon taka e ajkanseyaj kapejku’t e ojronerob’ ira yi katuran kab’ijnu jay kak’anpes ti’kotot.

Intza’y ture’n
Ink’aywi
Intze’ne
ch’atat
we’rir ak’ach
chitam
pa’
pik
katob’i e b’u’r
wex
payuj
winikob’
ak’ach
ink’anye’t
inpojch’a’n
injuch’u
inchapi u’t e k’u’m
inchapi e b’u’r
a’nsi taka niwijtz’inob’
inwates nimaxtak
inxijb’a nijor
inpatna
inpak’i e jinaj
inpak’i e b’u’r.
inwe’
inpoki niti’
inpoki nik’ab’
inpoki niwalinya
inpoki e cha’
inwe’se e wakax
inwe’se niwak’ach
Kajatz’i e b’u’r
Katene e kajwe’
Kajatz’i e nar
inwates nitz’i’
a’nti
ixye’n xane’n
inpakb’u e ak’ach
inpakb’u e chunpi’
inemso u’t e otot
insajput e b’ujk
inchapi e kajwe’
inb’iktes e k’u’m
inmuxi e kajwe’
inchojb’a nimaxtak
inwe’se nimaxtak
u’nb’i e lajb’a’rob’
intz’aki nimaxtak
inmek’e nimaxtak
inmek’e niwijtz’inob’
mut
tz’i’
mis
wakax
chij
maxtak
ayan e tejromtak
ayan e ijch’oktak
k’ajn.
inpoki u’t e k’um
inb’ut’i e ja’
Kapochi e nar
Kajixi e nar
b’u’r
inwira niwijtz’inob’
inch’ab’u e pa’
nitu’
nitata’
nisakun
niwijtz’inob’
ninoya
ninanita
nik’ojna
nimama’
ayan nitumin
inmani nib’ujk
injatz’in e b’u’r
inwaynes niwijtz’in
wayanen
ajnikon
kormikon
tze’nikon
intz’oti e pojp
inyaj
tz’aymikon
inturan
xanikon
ink’opi
intz’ijb’ayan
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png

Patna’r ta nyo’tot:

Intz’ijb’a ta nijun e k’ab’ob’ e ayanir xe’ achekta ta nyo’tot.

Intz’ijb’a ub’an uk’ab’a’ e patna’rob’ xe’ ache’npa ta nyo’tot

Erer awira jay ma’to tz’ijb’ab’ir tama e ojronerob’ xe’ turu tichan.

Nakpat inwirse niwajkanseyaj yi nakpat incheksu taka nipya’r ajkanwa’rob’ ta inte’ noj jun.

E ojroner xe’ Ak’anpespa tama e ototEditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Ojroner xe’ uk’anpes tama e ototob’, upatna’rob’ e b’ik’it maxtak najtir e otot, b’an kochwa’ e upatna’rir e rum, uchojb’ana’r e wya’r yi e arak’ob’.

Vocabulario relacionado con el ámbito del hogar, tareas infantiles fuera de la casa, por ej. Cuidado y alimentación de animales.

Kansen inb’utz e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama e otot, e ojroner xe’ ak’anpespa tama upatna’rir e rum, tama uchojb’anar e wya’r, b’an e ojronerob’ tama uchojb’anar e arak’ob’.

Cheksun e ojonerob’ xe’ la’rob’ taka tama e intya’ch intya’ch kanseyajob’ ira; twa’ e b’ik’it maxtak ma’chi anajpa tu’jorob’ tuno’r e kanseyaj xe’ war ache.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Uk’ajpes tuno’r e ojronerob’ xe’ uk’anpes tama uyotot, tama e otot kansenib’, tama uchojb’anar e wya’r, b’an twa’ arak’ob’.

Una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ akay uk’anpesob’ e b’ik’it maxtak tama e kanwa’r, yi tama uyotot’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mamá e hija.png

Inpatna taka e ajkanseyaj: Kak’ajti taka e ajkanseyaj twa’ ukansyo’n e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama e otot, tama e patna’r e b’ik’it maxtak najtir e otot , b’an kochwa’ tama e chojb’ana’r e wya’r yi te arak’ob’.

Inpatna nib’ajner: Intz’ijb’a ta nijun tuno’r e ojroner xe’ ukansyo’n e ajkanseyaj.

Inpejka tz’ustaka e ojronerob’ xe’ intz’ijb’ix ta nijun twa’ inkani wa’chetaka.

Ojroner xe’ Ak’anpespa tama uyototir e kanseyajEditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Vocabulario relacionado con la escuela, dentro del salón de clases, objetos y actividades etc.

Kansen yar e b’ik’it maxtak, tuno’r e ojroner xe’ akay ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (37).png


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

E ajkanwa’r una’ta tuk’a tuk’a ojroner twa’ uk’anpes tama uyototir e kanseyaj

Una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.

B’an kochwa’ e’ra:

Chen apatna’r,
turanen tz’ustaka, ub’in xe’ war uk’ajtyob’ apya’rob’,
ma’chi akerejb’a e k’ajnob’,
ma’chi iya’si tama uyajk’ina’r e kanwa’r,
pejkan u’t ajun, tz’ijb’an ajun,
b’ono ame’yn, tzikmen inb’utz,
ma’chi ab’oni intaka ajun,
tuk’a twa’ axab’i ajun,
ma’chi axab’i unak’ e otot,
yin mojrix.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (38).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png

Tuno’ron:

Kapejka e ojronerob’ xe’ ajkanseyaj utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’.

Nakpat katz’ijb’a tikajun twa’ kakani.

Ojroner xe’ ache’npa makwi’r e otot kanseyajEditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Vocabulario que se utiliza dentro de la escuela

Kansen yar e b’ik’it maxtak tuk’a tuk’a ojroner ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.

Ajk’un una’tob’ tuk’a uk’oter e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

E ajkanwa’r una’ta uyokir e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.

B’an kochwa’ xe achekta ejmar.

Tz’ijb’an ajun
Pejkun u’t ajun
Turb’an ab’a ta kanwa’r
Turen tz’ustaka
Ayan e maxtak
Ayan k’ajn
K’ani inwirse nijun e ajkanseyaj
K’ani ink’ajti inte’ k’ajtsyaj
K’ani u’nsta e tzejpjunob’
Inchuki nitz’ijb’nib’
Intz’ijb’ayan te Ch’orti’
Inpasi nijun twa’ inpejku’t kora
Katzikma
Kak’aywi taka e ajkanseyaj
Ajk’in ajk’in inpetz’e e jun
Inche me’ynob’ ta nijun
Kawejtz’u e a’kta’r
Inb’oni nijun
Intziki jay kojt maxtak tari ta kanwa’r.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (39).png

Inpatna nib’ajner:

Inpojro inte’ ojroner, nakpat inche inte’ k’ajtsyaj tamar, unb’i taka e ajkanseyaj kochwa’ ache’npa, tya’ ak’a’pa iche k’ani twa’ inkani yi inwaru’t tu’t nipya’rob’.

OJRONER AK’ANPESPA PATIR E OTOT KANSEYAJEditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Vocabulario relacionado con el ámbito de la escuela, en el patio, en un día de actos, en una celebración

Kansen yar e b’ik’it maxtak, tuno’r e ojroner xe’ akay ak’anpespa to’rtinaj patir uyototir e kanseyaj, e ojroner xe’ ak’anpespa tama e nojk’inob’ xe’ ache’npa, twa’ e ajkanwa’r una’ta kochwa’ a’ronpa yi kochwa’ utz’ijb’a tu’jun.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Upejku’t yi utz’ijb’a tu’jun e ojronerob’ xe’ ak’anpespa to’rtinaj uyototir e kanseyaj yi tama e nojk’inob’ xe’ ache’npa.

Ucheksu tuk’a tuk’a ojronerob’ una’ta xe’ uk’anpes tu’yototir e kanseyaj.

Patna’r: Komon taka e ajkanseya kawaru’t e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.

Ojroner xe’ ache’npa patir e otot kanseyaj:

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png

A’sikon e pokpok A’jnikon Tob’ikon tu’k’ab’ e te’ Kachi’k e aras te ch’o’k Kachi’k e aras te mukmayaj Kachi’k e k’ajtsyaj ko’ych’i e mox Katz’iki jay kojt maxtak utares e si’ Kaxuxb’a Katuran katob’oy Xe’ me’yra nojto’n katzori e maxtak Katakre e ajkanseyaj Kameso e o’rtinaj uyototir e kanseyaj. Ko’ych’i e ja’ Inchojb’ob’ e b’ik’it maxtak Inwira twa’ e maxtak ma’chi atz’ojyob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Inpatna nib’ajner:

Intz’ijb’a ojronerob’ xe’ inpejkix ta nijun yi insutpa inpejku’t tz’ustaka.

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Cha’te’rtyo’n katuran katz’ijb’a mojrxix ojronerob’ xe’ ma’to katz’ijb’a tichan, nakpat kawirse e ajkanseyaj.

OJRONER XE’ AK’ANPESPA TE MORWA’R, TE CHONMA’ROB’, ENTE’YXEditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Vocabulario relacionado con el ámbito de la comunidad, en el mercado, en la plaza, en la terminal de buses e iglesia.

Kansen utz’ijb’ob’ yi upejkob’ tuno’r ojroner xe’ akay uk’anpesob’ tama umorwa’rob’, te chinam, te chonma’rirob’, xe’ uk’anpesob’ tama e xantib’, tama uyototir e Katata’, twa’ una’tob’ tuno’rxix ojronerob’ xe’ inb’utz.

Ch’ujkun jay e ajkanwa’r una’tob’ uchekswob’ jay ayan e ojronerob’ xe’ la’rob’taka ak’anpespa tama e turerob’ ira yi jay war ukanyob’ utz’ijb’ob’.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (42).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

E ajkanwa’r una’ta upejku’t yi utz’ijb’a tuno’r e ojronerob’ xe’ e ajkanseyaj ukanse.

Una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ la’rob’ taka utz’ijb’ana’r yi b’an bijnusyaj uyajk’o’n.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' maestro enseñando.png

Patna’r:

Komon taka e ajkanseyaj kapejka e ojronerob’ xe’ war uwirsyo’n.

Nakpat katz’ijb’a tikajun yi kasutpa kapejku’t

Ojroner xe’ Ak’anpespa tama e morwa’r Ojroner xe’ ak’anpespa tama e chonma’rob’ de Logros Ojroner xe’ ak’anpespa tya’ turob’ e ajk’ech xantib’
Ja’x e: Ak’ani ka amani e:
E ixiktak apojch’a’nob’ kene’ Tz’upum Tya’ ixin
Ub’ejrwob’ e ja’ yujy, Xyab’ Tya’ ik’otoy
E winikob’ uyustob’ uyototir

e kanseyaj

xanab’ Atz’am Tya’ war iyo’pa
E pak’ab’ uyustob’ e b’i’r chab’ Sukchij Jayte’ atujri
E pak’ab’ uyosyob’ e ja’. Pe’ych Tz’ijnib’ Tara taka inketpa
E winikob’ upajnyob’ e rum E ixim Tanchij T’ab’enik ka’xix
E pak’ab’ umorojse ub’ob’ B’u’r Wex Jay kojt a’xyob’
E winikob’ upak’yob’ e te’ Ich Payuj Tya’ e’kmay
E pak’ab’ uyustob’ e b’u’r B’ujk B’itor
E pak’ab’ uwinyob’ e k’opot Pojp Chikarar
Upak’yob’ e nar Chijr Aranxex
upak’yob’ e b’u’r Semet Chiki’
Atakarsanob’ tya’ uchob’
Uyototob’ Pajpaj Tz’akoner
E pak’ab’ axanob’ ta b’i’r Ujtz’ub’ Tinam
Ojronob’ Xep Tz’i

jb’nib’

Awarob’ Kar We’r ak’ach
Axuxb’ob’ ta b’i’r Is Chunpi’
E maxtaka ujuryob’ e tun Chay Ch’akte’
Pik K’ajn
B’asarnuk’ B’ojch’ib’
Job’yok B’ojnib’
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png

Inpatna nib’ajner:

Intz’ijb’a ta nijun e ojronerob’ xe’ inpejkix tichan, tya’ ink’a’pa insutpa inpejku’t tz’ustka.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Cha’te’rtyo’n kapatna:

Cha’te’rtyo’n katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a mojrxix ojronerob’ xe’ ma’to katz’ijb’a tichan, nakpat ka’xin kawirse e ajkanseyaj.

OJRONEROB’ AK’ANPESPA TAMA E MORWA’ R TAMA UCHOJB’ANA’R E XOYOJYOJRUM.Editar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Vocabulario relacionado con el ámbito de la comunidad, clima cuidado de la naturaleza, y del medioambiente; servicios como correo, autoridades locales, municipalidad, lugares turísticos.

Ukansena’r kochwa’ kochwa’ akay aturanob’ e pak’ab’ob’ tama e morwa’rob’, acheksu ub’an turu uyokir e ajk’inob’ jay insis, jay e’ron e k’in o’ war ak’axi e jaja’r. Kochwa’ uchojb’esob’ e tuno’r e xoyoyoj rum , uk’ani twa’ una’ta uk’ab’a’ e aj-jorirob’ xe’ ayan tama e morwa’rob’ yi te chinamob’.

Una’ta uk’anpes e ojroner xe’ ak’anpespa tama e morwa’r, b’an tama uchojb’ana’r e xoxoyojrum.

Una’ta uya’re tuk’a tuk’a ojronerob’ ak’anpespa tama umorwa’rir e pak’ab’ob’ yi tama turerob’ ch’ujksenib’.

E’ra uk’ani uche’na’r twa’ e ajkanwa’r ak’otoy una’ta tuno’r uyokir xe’ ayan tama ujor e rum.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Una’ta kochwa’ kochwa’ ojronob’ e pak’ab’ob’ ti’ktaka.

Una’ta kochwa’ turu e ajk’inob’, tuk’a ojronerob’ uk’anpesob’ tama e morwa’rob’, tama uchojb’ana’r e xoxoyojrum.

Uk’ek’ojse tuno’r e na’tanyaj xe’ ayan tama amorwa’r, twa’ uch’ijrsena’r a’xin uyokir xe’ tab’ach.

Ucheksu una’tanyaj taka e mojr pak’ab’ xe’ turob’ tama umorwa’r yi taka e najtir pak’ab’ob’.

Patna’r:

Komon taka e ajkanseyaj.

Katuran kab’ijnu tuk’a tuk’a ojroner ak’anpespa tama e morwa’rir, tama uchojb’ana’r e rum, kochwa’ turu e ajk’in, tuk’a tuk’a patna’rir ayan yi tuk’a ajk’anpa’rob’ ayan ta morwa’r.

Yi katz’ijb’a tama e tz’ijb’nib’te’, nakpat katz’ijb’a tikajun yi kapejku’t uxyajr e tz’ijb’ayajob’ twa’ kakani inb’utz; kochwa’ e’ra:

Ojroner tama uchojb’ana’r e rum Ojroner kochwa’ turu e ajk’in Ojroner tama e patna’rir xe’ ayan Ojroner tama tuk’a ajk’anpa’rob’ ayan
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png

Ta nyo’tot:

Tya’ ink’otoy ta nyo’tot ink’ajti taka tatob’ xe’ inkani sajmi.

Nakpat xe’ ink’ajti takarob’, u’nb’i mojr ojronerob’ xe’ una’tob’ tu’pater xe’ ink’ajti, ejk’ar inkanse e mojr nipya’rob’ tama xe’ inche.

UB’OROJSENA’R E OJRONER TWA’ UYUSTANA’R E OJRONEROB’.Editar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Ampliación de vocabulario por formación de palabras y familias de palabras. DERIVACIÓN

Uch’ijse uyokir utz’ijb’nar e ojronerob’, xe’ la’rob’ taka.

Areni’k ti’in uyokir e ojroner xe’ la’rob’ taka.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Akano utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka uyokir yi intya’ch ub’ijnusyaj Akano kochwa’ kochwa’ e topot tz’ijb’ayajob’ tama kawojroner xe’ la’rob’ taka.

Taka e ajkanseyaj: Kak’ajti takar twa’ ukansyo’n kochwa’ uyokir e ojroner xe’ la’r akay uyokir

utz’ijb’ayaj; b’an kochwa’ e’rob’:

Sakasak

sakmulen, Sakpwe’n, Sakb’u’r

Chakchak chakpurem, Chakojpa, Chakchakresna
Tek’e, Tejk’a, Tejk’ye’t, Tek’o
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Cha’te’ryo’n kapatna Cha’te’rtyo’n kasajka mojr ojronerob’, yi katz’ijb’a ti kajun, nakpat kawirse e ajkanseyaj.

UKETE E OJRONEROB’ TAMA UYOKIREditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Comprensión de vocabulario por pautas o claves de contexto

Ukani e ojronerob’ tama e k’ajtsyaj xe’ akanse. Uche’nar e kanseyaj xe’ inb’utz, uk’ani twa’ akay apejku’t e chuchu’ ojronerob’ tama e numerob’: B’an kochwa’ te arak’ob’ twa’ ja’xirob’ akay ub’ijnwob’ tuk’a tuk’a b’ijnusyaj uyajk’u; Una’ta uk’anpes e topop ojronerob’ tama e k’ajtsyaj. Ub’in takarob’ tuk’ a tuk’a b’ijnusyaj uyakta e numerob’ ira; b’an kochwa’ e’ra e ajkanwa’r a’xin ukani wa’kchetaka xe’ akanse.

E NOJ MIS YI E US

Ayan ta inyajr, inkojt nixi’ nojmis, ch’a’r awayan,
b’ajk’at taka k’otoy inkojt yar us,
war aji’kna uwich’,
yi e nixi’ nojmis b’ixk’a war k’ijna’r a’yi:
¿Tuk’a wate’t ache tara, taka e nixi’ ji’kna’r ya’x,
tara war inxana inch’ujksan, cha’yi; e us,
¿tuk’at ab’ixk’esen?

Ma’chi ana’ta ke’ ne’n e noj aj-joriren
tama tuno’r e arak’ob’ xe’ ayan tara?.
a’yj, ja, jaaaaaaaa’…., ne’t aj-jorire’t tara,
a’yj sakun, ne’t mok akojko ta jor,
ne’n chuwe’n, ne’n ma’chi inb’akrye’t.

A’.... ¿ma’chi ab’akrye’n?
E’ra i’xin awira chye’n;
a’chpa e nojmis japar uwej,
yi e us ochoy ixin tama uni’,
k’a’pa uk’uxi uni’ e nojmis
¡a’yj!, ¡a’yj! ak’uxi nini’, cha’yi e nojmis
k’a’pa jak’sijma e noj mis,
lok’oy yar e us tu’ni’;

Inyajrix sutpa o’choy tama uchikin.
Inyajrix o’choy tu’chikin ¡A’yj! ¡a’yj! Ak’uxun nichikin
lok’en tare’x lab’ar cha’yi’ e noj mis
k’a’pa k’ujxa, tichan tichan atob’oy
uwarku ub’a tama tuno’r e k’opot;

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (48).png

Yixto yar e us i’xin wa’n tze’ne uwira najtir
kochwa’ uche e nojmis
che ke’; tya’ war a’jni a’xin
ketpa ch’uwan tama inte’ uchijr am
ya’yi k’a’pa k’ujxa umen e am ub’an;
k’otoyto’ ani inkojt winik
K’anto ani ukorpes e nojmis,
Mixtuk’a uche, warix ak’o’y turu tya’ uwira chamay.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png

Inpatna nib’ajner:

Inpejk’ut inb’utz e ub’syaj, inb’ijnu yi intz’ijb’a uyarob’ir.

  • ¿ Chi uk’eche ub’a a’ni kochwa’ inkojt aj-jorir te arak’ob’?
  • ¿Tuk’a k’ani che e noj mis?
  • ¿Tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n e numer ira?
  • ¿Chito’ k’ani ani ukorpes e noj mis?

UYUSTANA’R E U’T TZ’IJB’Editar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Ak’ajti kochwa’ kochwa’ a’xin uyokir e u’t tz’ijb’ te ojroner Ch’orti’. Awajkes b’ajxan e u’t tz’ijb’ twa’ e maxtak ukanyob’ kochwa’ ajka e u’t tz’ijb’ob’. Tya’ o’yb’i ke’ maxtak uyub’ix uyajkesob’ e u’t tz’ijb’ob’ erer twa’ anumob’ utz’ijb’ob’ tama e tz’ijnib’te’, erer twa’ awira jay inib’utz uchob’. Nakpat Chen e me’ynob’ takar e u’t tz’ijb’ob’ xe’ war akanse. K’ani twa’ awira twa’ e ajkanwa’r utz’ijb’a tu’jun xe’ war ukani. Kansen e cha’te’rti u’t tz’ijb’ ( e b’ik’it yi e k’ob’irik u’t). Ma’chi twa’ anajpes ke’ inyajrix twa’ akanse kochwa’ ajka e u’t tz’ijb’, taka e maxtak.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Ukani uyajk’na’r e ut’ tz’ijb’ob’.
Upejku’t yi utz’ijb’a e u’t tz’ijb’ob’.
Ukani e cha’te’rti u’t tz’ijb’ (b’ik’it yi e k’ob’irik u’t).
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ taka e u’t tz’ijb’ob’.

Taka e ajkanseyaj:

Kak’ajti twa’ ja’xir ukansyo’n e u’t tz’ijb’ ti kawojroner Ch’orti’.

Nakpat no’n katz’ijb’a ti kajun yi kapejku’t uxyayr twa’ kakani inb’utz.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (51).png
Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png

Inpatna nib’ajner:

Inxuri kora b’ik’it jun yi intz’ijb’a e u’t tz’ijb’ tamar, tama inte’ inte’, uyub’i inche b’ik’it yi e k’ob’ir u’t twa’ inkani wa’kchetaka.

Insajka ta e mojr junob’ e u’t tz’ijb’ war inkansena yi intak’b’u ta inte’ jun, nakpat inwirse nipya’rob’ yi wajkanseyaj.

UYUSTANA’R E OJRONEROB’Editar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Tz’ijb’an jo’te’ ojronerob’ taka e u’t tz’ijb’ xe’ war akanse, twa’ e ajknwa’r ukani wa’kchetaka. Erer twa’ akansen utz’ijb’ob’ e k’ab’ob’ e ayanirob’ taka e u’t tz’ijb’ xe’ akanse.

Kansen tuk’a ojroner a’xin b’ajxan tama xe’ war akanse twa’ uyusta a’xin uyokir e ajkanwa’r.

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ war akansena Una’ta uyusta uyokir e ojronerob’ ub’ajnertaka. Jay ayan tuk’a ma’taka ketpa inb’utz ta jor sutpen o’yb’i taka awajkanseyaj.

Taka e ajkanseyaj:

Awejtz’u kochwa’ twa’ o’sta uyokir a’xin e ojronerob’ xe’ turu ejmar.

Ojroner yab’arb’ir u’t
Ojroner xe’ Ostab’irix u’t
Ich am '
ja’ b’u’r
kar ich
am j a’
b’u’r k ar
xan tzutz
yuru’ x an
tzutz yuru’

Nib’ajner inpatna: U’nsta e ojronerob’ xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren, k’ani twa’ inwira kochwa’ a’xin uyokir utz’ijb’ana’r e u’t tz’ijb’ e ojronerob’ xe’ achekta ejmar. Tya’ ak’a’pa inche inwirse e ajkanseyaj twa’ uya’rye’n jay inb’utz inche.tz’i’

k’in

lukum

oror

pataj

rum

mamoj

nar

t’ur uk

chay

tata’

xanab’

chunpi’

winik

tz’i’

k’in

lukum

oror

pataj

rum

mamoj

nar

t’ur

uk

chay

tata’

xanab’

chunpi’

winik

UK’ANPESNA’R E SAJKNIB’ OJRONEREditar

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png

Uso de diccionarios: tres listas de seis palabras cada una, en orden alfabético, dar la instrucción en idioma maya para cómo encontrar una palabra dentro de un orden alfabético).


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (53).png

B’ajxan twa’ ak’ajti taka e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’anpesob’ e sajknib’ ojroner, kochwa’ twa’ upojrob’ e ojronerob’ tamar yi twa’ utajwyob’ ub’ijnusyaj e ojronerob’ xe’ awajk’u twa’ upojrob’: e’ra ache’npa twa’ ja’xirob’ ma’chi utajwyob’ intran e kanwa’r ira.

Uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner k’ani twa’ una’tob’ ke’ twa’ upojrob’ e ojronerob’, aka’y kochwa’ a’xin uyokir e u’t tz’ijb’ ti kawojroner, b’ajxan a’xin e a, b’, ch, ch’, e, i, j, k..........etc, b’an kochwa’ e’ra tya’ a’xin tya’ ak’otoy uk’a’pa’rir uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner.


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png

Una’ta tuk’a twa’ uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner.

Una’ta kochwa’ a’xin uyokir twa’ upojro e ojronerob’ tamar. Utz’ijb’a tama ujun tuk’a b’ijnusyaj ukojko e ojronerob’ xe’ war upojro.


Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png

Inpatna nib’ajner:

Inpojro tama e sajknib’ ojroner twa’ ina’ta tuk’a k’ani che e ojronerob’ xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren.

Aras

Inkano

Ixik

Jun

Me’ynib’

Tz’ijnib’


Ik’ar

Jinaj

Mis

Sa’

Sinam

Tz’i’


A’kta’r

Jjrya’r

k’ech’uj


Sojsoj

sojyom

Tzejpjun

Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png

Ta nyo’tot

Inche e patna’r xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren, e’ra k’ani twa’ o’nsta uyokir a’xin b’an kochwa’ kansene’n, nakpta inpojro te sajknib’ ojroner tuk’a k’ani che, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj nipatna’r.

Me’ynib’, ajin, rum, ch’ich’, nichir, lukum,

Lujpib’rum, korma’r, jarma’r, jinaj, k’in, waxik,

Chitam, ak’ach, sojsoj, mam, kar, xoyoyojrum.

Capacidad de producir una palabra específica para un significado o la habilidad de comprender palabras.

Pistas o señales del texto que ayudan al lector a inferir el significado de palabras o conceptos que estas denotan.