Cambios

Busca en cnbGuatemala con Google

sin resumen de edición
Línea 8: Línea 8:     
== ==
 
== ==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
Una’tanwa’r uyokir utz’ijb’anar, uk’ani ukansena’r kochwa’ uk’ani tz’ijb’ab’ir e ojroner Ch’orti’.  
 
Una’tanwa’r uyokir utz’ijb’anar, uk’ani ukansena’r kochwa’ uk’ani tz’ijb’ab’ir e ojroner Ch’orti’.  
   Línea 15: Línea 15:  
Una´ta ke’ e ojorner xe’ me’yrir u’t e tz’ijb’ ukojko.
 
Una´ta ke’ e ojorner xe’ me’yrir u’t e tz’ijb’ ukojko.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r uk’ani twa’ akani tuno’r e ojronerob’ xe’ ub’ajner u’t taka atz’ijb’antz’a  
 
E ajkanwa’r uk’ani twa’ akani tuno’r e ojronerob’ xe’ ub’ajner u’t taka atz’ijb’antz’a  
   Línea 36: Línea 36:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|left|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|left|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 42: Línea 42:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta niwotot:'''  
 
'''Inpatna ta niwotot:'''  
   Línea 50: Línea 50:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.1 UK’ANPESNA’R E K’AB’OB’ XE’ INTE’TAKA YI XE’ ME’YROB’.===
+
===UK’ANPESNA’R E K’AB’OB’ XE’ INTE’TAKA YI XE’ ME’YROB’.===
    
Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.  
 
Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.  
Línea 70: Línea 70:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani e intya’ch k’ab’ob’ xe’ akanse una’ta tya’ inkojt taka yi tya’ me’yrob’.  
 
E ajkanwa’r ukani e intya’ch k’ab’ob’ xe’ akanse una’ta tya’ inkojt taka yi tya’ me’yrob’.  
   Línea 79: Línea 79:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|65px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
      Línea 85: Línea 85:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
Nakpat tya’ inwiri’x e me’ynob’ xe’ turob’ b’ajxan tz’ijb’an tama ajun tuk’a tuk’a awira tama e me’ynob’.  
 
Nakpat tya’ inwiri’x e me’ynob’ xe’ turob’ b’ajxan tz’ijb’an tama ajun tuk’a tuk’a awira tama e me’ynob’.  
Línea 99: Línea 99:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.2 K’AB’A’RIR===
+
===K’AB’A’RIR===
    
Pronombres  
 
Pronombres  
Línea 115: Línea 115:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|85px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ kochwa’ ak’anpespa e ojronerob’ ira.
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ kochwa’ ak’anpespa e ojronerob’ ira.
 
   
 
   
Línea 127: Línea 127:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
   Línea 134: Línea 134:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
   
 
   
Línea 144: Línea 144:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.3 UXEJRIR E K’AB’A’RIROB’===  
+
===UXEJRIR E K’AB’A’RIROB’===  
    
Los sustantivos y su clasificación
 
Los sustantivos y su clasificación
Línea 157: Línea 157:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta uyusta e ojronerob’ taka e k’ab’a’rirob’.  
 
Una’ta uyusta e ojronerob’ taka e k’ab’a’rirob’.  
   Línea 167: Línea 167:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n:'''  
   Línea 173: Línea 173:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.4 E OJRONER YI E K’AB’OB’ XE’ A’XIN NUT’URKATA===
+
===E OJRONER YI E K’AB’OB’ XE’ A’XIN NUT’URKATA===
    
Sustantivos siempre poseídos. Uso de los prefijos que indican posesión; prefijos sin independencia morfológica.  
 
Sustantivos siempre poseídos. Uso de los prefijos que indican posesión; prefijos sin independencia morfológica.  
Línea 192: Línea 192:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani uk’anpes e: '''u,a ka, ni''' tama utz’ijb’anar e ojronerob’ yi tama e b’ijnusyaj.
 
Ukani uk’anpes e: '''u,a ka, ni''' tama utz’ijb’anar e ojronerob’ yi tama e b’ijnusyaj.
   Línea 200: Línea 200:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''
 
'''Cha’te’rtyo’n kapatna:'''
   Línea 208: Línea 208:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
    
'''Inpatna nib’ajner.'''  
 
'''Inpatna nib’ajner.'''  
Línea 226: Línea 226:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Ta nyo’tot:'''  
 
'''Ta nyo’tot:'''  
   Línea 234: Línea 234:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.5 Y 3.6 UK’ANPESNA’R UYOKIR E OJRONER TAMA E K’AB’OB’ XE’ AKA’Y TAKA INTE’ U’T TZ’IJB’===
+
===UK’ANPESNA’R UYOKIR E OJRONER TAMA E K’AB’OB’ XE’ AKA’Y TAKA INTE’ U’T TZ’IJB’===
    
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante y una vocal  
 
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante y una vocal  
Línea 281: Línea 281:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Akano kochwa’ a’xin uyokir utz’ijb’ana’r e ojroner Ch’orti’.  
 
Akano kochwa’ a’xin uyokir utz’ijb’ana’r e ojroner Ch’orti’.  
   Línea 295: Línea 295:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.7 E K’AB’OB’ XE’ UB’AJNER TAKA ATZ’IJB’ANTZ’A.===  
+
===E K’AB’OB’ XE’ UB’AJNER TAKA ATZ’IJB’ANTZ’A.===  
 
Sustantivos nunca poseídos.  
 
Sustantivos nunca poseídos.  
   Línea 303: Línea 303:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
K’ani twa’ awira tuk’a twa’ e ojroner ira ma’chi uyub’i kanut’i taka e mojr tz’ijb’ tya’ kaware xe’ maja’x tikab’a .  
 
K’ani twa’ awira tuk’a twa’ e ojroner ira ma’chi uyub’i kanut’i taka e mojr tz’ijb’ tya’ kaware xe’ maja’x tikab’a .  
   Línea 313: Línea 313:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
   Línea 321: Línea 321:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
===3.8 K’AB’OB’ XE’ LA’RIROB’===
+
===K’AB’OB’ XE’ LA’RIROB’===
 
   
 
   
 
Sustantivos invariables  
 
Sustantivos invariables  
Línea 333: Línea 333:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]  
 
E ajkanwa’r una’ta upojro tama e mojr jun e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka atz’ijb’antz’a.  
 
E ajkanwa’r una’ta upojro tama e mojr jun e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka atz’ijb’antz’a.  
   Línea 351: Línea 351:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 359: Línea 359:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.9 K’ab’a’rirob’ xe’ ak’ajtz’a intya’chix.===
+
===K’ab’a’rirob’ xe’ ak’ajtz’a intya’chix.===
 
   
 
   
 
Sustantivos supletivos
 
Sustantivos supletivos
Línea 368: Línea 368:     
   
 
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
    
K’ani twa’ awira, kochwa’ kochwa’ turu uyokir e ojronerob’ yi inte’k tya’ ak’ajtz’a mojr ojroner.  
 
K’ani twa’ awira, kochwa’ kochwa’ turu uyokir e ojronerob’ yi inte’k tya’ ak’ajtz’a mojr ojroner.  
Línea 386: Línea 386:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Patna’r:'''
 
'''Patna’r:'''
   Línea 398: Línea 398:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
    
===3.10 K’ab’a’rirob’ xe’ Tz’akar u’t.===
 
===3.10 K’ab’a’rirob’ xe’ Tz’akar u’t.===
Línea 411: Línea 411:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (68).png|right|100px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (68).png|right|100px]]
 
Uyejtz’u e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t yi utz’ijb’a tama jun.  
 
Uyejtz’u e ojronerob’ xe’ tz’akar u’t yi utz’ijb’a tama jun.  
Línea 425: Línea 425:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Patna’r'''  
 
'''Patna’r'''  
   Línea 433: Línea 433:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
         −
===3.11 K’ab’a’rirob’ xe’ Ayan Inb’ijk Ula’rirob’===
+
===K’ab’a’rirob’ xe’ Ayan Inb’ijk Ula’rirob’===
    
Sustantivos relacionales  
 
Sustantivos relacionales  
Línea 448: Línea 448:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r akay uwira jay e ojronerob’ ayan ula’rirob’ tama
 
E ajkanwa’r akay uwira jay e ojronerob’ ayan ula’rirob’ tama
 
utz’ijb’anar b’an kochwa’ tama upejkna’r e k’ab’a’rirob’ xe’ war ukanyob’.
 
utz’ijb’anar b’an kochwa’ tama upejkna’r e k’ab’a’rirob’ xe’ war ukanyob’.
Línea 473: Línea 473:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
Nakpat tya’ inwira e me’yn xe’ turu tichan, inche mojrix ojronerob’ yi intz’ijb’a ta nijun.
 
Nakpat tya’ inwira e me’yn xe’ turu tichan, inche mojrix ojronerob’ yi intz’ijb’a ta nijun.
Línea 481: Línea 481:  
Unb’i tuk’a mojr ojronob’ uchob’ nipya’rob’ yi intz’ijb’a kochwa’ uk’anpesob’ e kanwa’r.
 
Unb’i tuk’a mojr ojronob’ uchob’ nipya’rob’ yi intz’ijb’a kochwa’ uk’anpesob’ e kanwa’r.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
         −
===3.12 K’ab’a’rirob’ xe’ cha’te’rti uyokir===
+
===K’ab’a’rirob’ xe’ cha’te’rti uyokir===
    
Sustantivos compuestos
 
Sustantivos compuestos
Línea 498: Línea 498:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner e syan tz’ijb’ayaj tama kawojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner e syan tz’ijb’ayaj tama kawojroner.  
   Línea 533: Línea 533:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 541: Línea 541:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.13 K’ab’a’rirob’ xe’ intra’n u’t===
+
===K’ab’a’rirob’ xe’ intra’n u’t===
    
Sustantivos complejos  
 
Sustantivos complejos  
Línea 554: Línea 554:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (74).png|right|150px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (74).png|right|150px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’a’rirob’ xe’ intran u’t tama uyokir utz’ijb’anar.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’a’rirob’ xe’ intran u’t tama uyokir utz’ijb’anar.  
Línea 597: Línea 597:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 608: Línea 608:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.14 K’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’===  
+
===K’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’===  
    
Sustantivos de sustantivos  
 
Sustantivos de sustantivos  
Línea 621: Línea 621:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’ tama kawojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e k’ab’ob’ tu’t e k’ab’ob’ tama kawojroner.  
 
Kach’ujki’k tuk’a war uchob’ e maxtak ira.
 
Kach’ujki’k tuk’a war uchob’ e maxtak ira.
Línea 661: Línea 661:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 669: Línea 669:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Ta nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna Ta nyo’tot:'''  
   Línea 675: Línea 675:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.15 Ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’a’===
+
===Ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’a’===
 
Sustantivos Más Sustantivos en Ch’orti’  
 
Sustantivos Más Sustantivos en Ch’orti’  
   Línea 687: Línea 687:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes yi utz’ijb’a e ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’ob’.
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes yi utz’ijb’a e ojroner xe’ uk’eche cha’te’ k’ab’ob’.
   Línea 695: Línea 695:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.16 k’ab’ob’ xe’ ma’ cheker===
+
===k’ab’ob’ xe’ ma’ cheker===
    
Sustantivos abstractos  
 
Sustantivos abstractos  
Línea 707: Línea 707:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani e intya’ch intya’ch uyokir e k’ab’ob’ xe’ ma’chi kawira.
 
E ajkanwa’r ukani e intya’ch intya’ch uyokir e k’ab’ob’ xe’ ma’chi kawira.
 
   
 
   
Línea 732: Línea 732:  
   
 
   
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 740: Línea 740:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.17 Uk’ajnarir e ojronerob’ taka inte’ k’ab’a’===  
+
===Uk’ajnarir e ojronerob’ taka inte’ k’ab’a’===  
    
Los verbos: Verbos intransitivos  
 
Los verbos: Verbos intransitivos  
Línea 764: Línea 764:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 774: Línea 774:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
===3.18 Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ taka Inte’ K’ab’a===
 
===3.18 Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ taka Inte’ K’ab’a===
 
   
 
   
Línea 786: Línea 786:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
   Línea 805: Línea 805:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Cha’te’rtyo’n kache e patna’r:'''  
 
'''Cha’te’rtyo’n kache e patna’r:'''  
   Línea 811: Línea 811:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
===3.19 Ucheksuna’r e jab’ir tama e ojroner.===
 
===3.19 Ucheksuna’r e jab’ir tama e ojroner.===
   Línea 821: Línea 821:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.
 
   
 
   
Línea 839: Línea 839:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
 
'''Patna’r:'''  
 
'''Patna’r:'''  
   Línea 847: Línea 847:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 855: Línea 855:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
    
===3.20 Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ tya’ kak’anpes a,e,i,o,u===
 
===3.20 Arasir Tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ tya’ kak’anpes a,e,i,o,u===
Línea 864: Línea 864:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
 
Ukani kochwa’ turu uyokir e ojroner.  
   Línea 881: Línea 881:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Patna’r:'''  
 
'''Patna’r:'''  
   Línea 891: Línea 891:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
===3.21 Arasir tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ xe’ aka’y taka e; j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.===
 
===3.21 Arasir tama Uk’ajnarir e Ojronerob’ xe’ aka’y taka e; j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.===
   Línea 905: Línea 905:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e; '''j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.''' tama utz’ijb’anar e ojroner Ch’orti’.  
 
Ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e; '''j, k’, k, t, p, s, x, w, etc.''' tama utz’ijb’anar e ojroner Ch’orti’.  
   Línea 919: Línea 919:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
   
 
   
Línea 930: Línea 930:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.22 Uk’ajna’rir e ojronerob’ taka cha’te’rti k’ab’ob’.===
+
===Uk’ajna’rir e ojronerob’ taka cha’te’rti k’ab’ob’.===
    
Verbos Transitivos  
 
Verbos Transitivos  
Línea 965: Línea 965:  
   
 
   
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
   Línea 973: Línea 973:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.23 Cheyaj Ojronerob’===
+
===Cheyaj Ojronerob’===
    
El Sujeto y El objeto  
 
El Sujeto y El objeto  
Línea 988: Línea 988:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani uyusta e b’ijnusyaj.
 
E ajkanwa’r ukani uyusta e b’ijnusyaj.
 
   
 
   
Línea 1010: Línea 1010:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
   Línea 1018: Línea 1018:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
U’nb’i e ojroner xe’ ache’na ta nyo’tot yi intz’ijb’a ta nijun, e ojroner xe’ akay taka uyokir e; '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’.'''  
 
U’nb’i e ojroner xe’ ache’na ta nyo’tot yi intz’ijb’a ta nijun, e ojroner xe’ akay taka uyokir e; '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’.'''  
Línea 1025: Línea 1025:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.24 E nijkesyaj Ojronerob’===
+
===E nijkesyaj Ojronerob’===
    
El movimiento y dirección
 
El movimiento y dirección
Línea 1056: Línea 1056:     
   
 
   
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna Nib’ajner:'''  
   Línea 1065: Línea 1065:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.25 Uwi’r e ojronerob’===
+
===Uwi’r e ojronerob’===
 
   
 
   
 
La raiz verbal  
 
La raiz verbal  
Línea 1089: Línea 1089:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes uwi’r e ojronerob’ , tama inte’ b’ijnusyaj.  
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes uwi’r e ojronerob’ , tama inte’ b’ijnusyaj.  
   Línea 1097: Línea 1097:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.26 Uk’aparir e Ojroner.===
+
===Uk’aparir e Ojroner.===
    
El Sufijo  
 
El Sufijo  
Línea 1129: Línea 1129:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Cha’te’rtyo’n :  
 
Cha’te’rtyo’n :  
   Línea 1135: Línea 1135:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
 
===3.27 UK’ajna’rir e Ojronerob’:===
 
===3.27 UK’ajna’rir e Ojronerob’:===
   Línea 1168: Línea 1168:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Kapatna cha’te’rtyo’n:'''  
 
Katz’ijb’a ta inte’ noj jun jo’te’ b’ijnusyaj tya’ kak’anpes e '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’''', tama uk’ajna’rir e '''wayner, jarma’r ,''' tz’ojyir Nakpat kawirse e ajkanseyaj yi kapya’rob’.
 
Katz’ijb’a ta inte’ noj jun jo’te’ b’ijnusyaj tya’ kak’anpes e '''in, a, u, ka, ix-, u-ob’''', tama uk’ajna’rir e '''wayner, jarma’r ,''' tz’ojyir Nakpat kawirse e ajkanseyaj yi kapya’rob’.
      −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.28 K’ajna’rir e Ojronerob’ Ja’xach taka===  
+
===K’ajna’rir e Ojronerob’ Ja’xach taka===  
    
Conjugación de Verbos Transitivos con direccional  
 
Conjugación de Verbos Transitivos con direccional  
Línea 1196: Línea 1196:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 1204: Línea 1204:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.29 Uk’ajna’rir e ojroner taka e tzajtzajir===
+
===Uk’ajna’rir e ojroner taka e tzajtzajir===
    
Transitivo Radical  
 
Transitivo Radical  
Línea 1217: Línea 1217:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ achekta e tzajtzajir tamar.  
 
Ukani utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ achekta e tzajtzajir tamar.  
   Línea 1253: Línea 1253:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner :'''  
 
'''Inpatna nib’ajner :'''  
   Línea 1263: Línea 1263:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.30 Uk’ajnarir e ojronerob’ taka utz’akarir===
+
===Uk’ajnarir e ojronerob’ taka utz’akarir===
 
   
 
   
 
Transitivos Derivados  
 
Transitivos Derivados  
Línea 1271: Línea 1271:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (99).png|right|150px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (99).png|right|150px]]
 
E ajkanwa’r ukani usikb’a tama e mixu’ ojronerob’ uk’ajnarir e ojronerob’.
 
E ajkanwa’r ukani usikb’a tama e mixu’ ojronerob’ uk’ajnarir e ojronerob’.
Línea 1292: Línea 1292:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Patna’r Cha’te’rtyo’n:'''  
 
'''Patna’r Cha’te’rtyo’n:'''  
   Línea 1299: Línea 1299:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.31 Uk’ajna’rir e ojronerob’ lok’esb’ir===  
+
===Uk’ajna’rir e ojronerob’ lok’esb’ir===  
    
Conjugación Verbal del Transitivo Derivado  
 
Conjugación Verbal del Transitivo Derivado  
Línea 1310: Línea 1310:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani uk’anpes e ojroner xe’ achekta mojrix, tama inte’ ojroner.
 
Ukani uk’anpes e ojroner xe’ achekta mojrix, tama inte’ ojroner.
 
   
 
   
Línea 1339: Línea 1339:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 1346: Línea 1346:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.32 Ukanwa’r e Ojroner yi Uk’ajna’r===
+
===Ukanwa’r e Ojroner yi Uk’ajna’r===
    
Verbos Transitivos Causativos  
 
Verbos Transitivos Causativos  
Línea 1365: Línea 1365:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
 
'''Kamorojse kab’a’:'''  
 
'''Kamorojse kab’a’:'''  
   Línea 1373: Línea 1373:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.33 O’jroner xe’.
+
===O’jroner xe’.
 
Me’yrab’ uk’ab’ob’ e pak’ab’, arak’ yi taka e ayanirob’.===
 
Me’yrab’ uk’ab’ob’ e pak’ab’, arak’ yi taka e ayanirob’.===
 
   
 
   
Línea 1391: Línea 1391:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani tama tuk’a ojroner ak’anpespa '''ob’, tak''', tama ojronerob’.
 
Ukani tama tuk’a ojroner ak’anpespa '''ob’, tak''', tama ojronerob’.
   Línea 1408: Línea 1408:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
'''Uk’anpesna’r e “Tak”'''
 
'''Uk’anpesna’r e “Tak”'''
   Línea 1416: Línea 1416:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Ta nyo’tot:'''  
 
'''Ta nyo’tot:'''  
   Línea 1427: Línea 1427:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.34 Ub’orojsena’r e Ojronerob’===
+
===Ub’orojsena’r e Ojronerob’===
 
   
 
   
 
Plural de adjetivos simples  
 
Plural de adjetivos simples  
Línea 1437: Línea 1437:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner.  
 
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner.  
   Línea 1456: Línea 1456:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 1464: Línea 1464:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Kapatna ta niwotot:'''
 
'''Kapatna ta niwotot:'''
 
   
 
   
Línea 1473: Línea 1473:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.35 Ub’orojsena’r e ojronerob’ taka uwi’rob’===
+
===Ub’orojsena’r e ojronerob’ taka uwi’rob’===
 
   
 
   
 
Plural de adjetivos con raíces posicionales  
 
Plural de adjetivos con raíces posicionales  
Línea 1483: Línea 1483:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner taka uwi’rob’.  
 
E ajkanwa’r ukani inb’utz kochwa’ ab’orojsenpa e ojronerob’ ti kawojroner taka uwi’rob’.  
   Línea 1501: Línea 1501:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|5px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 1509: Línea 1509:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
===3.36 Ub’orojsena’r e cha’ k’ab’a’===
+
===Ub’orojsena’r e cha’ k’ab’a’===
    
Plural de apellidos.
 
Plural de apellidos.
Línea 1517: Línea 1517:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani uyokir utz’ijb’ana’r e cha’ k’ab’ob’ xe’ achektato’ tama kowojroner Ch’orti’.  
 
Ukani uyokir utz’ijb’ana’r e cha’ k’ab’ob’ xe’ achektato’ tama kowojroner Ch’orti’.  
   Línea 1529: Línea 1529:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta niwotot:'''
 
'''Inpatna ta niwotot:'''
 
   
 
   
Línea 1536: Línea 1536:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.37 B’ijk Ojronerob’===
+
===B’ijk Ojronerob’===
    
Las partículas  
 
Las partículas  
Línea 1545: Línea 1545:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
K’ani twa’ akanse ab’a’ asikb’a mojr kanwa’rob’, nakpat akanse awajkanseyaj.  
 
K’ani twa’ akanse ab’a’ asikb’a mojr kanwa’rob’, nakpat akanse awajkanseyaj.  
   Línea 1567: Línea 1567:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 1574: Línea 1574:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.38 B’ijk ojronerob’ taka e (ib’)===  
+
===B’ijk ojronerob’ taka e (ib’)===  
    
Partículas que indican un instrumento.
 
Partículas que indican un instrumento.
Línea 1594: Línea 1594:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
*Inme’ynes e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
 
*Inme’ynes e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
Línea 1601: Línea 1601:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.39 Uk’anpesna’r e Chekerib’ B’ijk===
+
===Uk’anpesna’r e Chekerib’ B’ijk===
    
Uso de partículas demostrativas  
 
Uso de partículas demostrativas  
Línea 1609: Línea 1609:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e chekerib’ b’ijk.
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e chekerib’ b’ijk.
 
   
 
   
Línea 1621: Línea 1621:  
  </poem>
 
  </poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
    
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
Línea 1629: Línea 1629:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.40 Uk’anpesna’r e b’ijk tama mukresna’r.===  
+
===Uk’anpesna’r e b’ijk tama mukresna’r.===  
    
Uso de partículas negativas.
 
Uso de partículas negativas.
Línea 1639: Línea 1639:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e ojronerob’ xe’ umukres xe’ war anumuy.  
 
E ajkanwa’r una’ta uk’anpes e ojronerob’ xe’ umukres xe’ war anumuy.  
   Línea 1665: Línea 1665:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta Nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna ta Nyo’tot:'''  
   Línea 1671: Línea 1671:  
*U’nsta kora b’ijnusyaj taka e mojr ojronerob’ xe’ ma’to kak’anpes.
 
*U’nsta kora b’ijnusyaj taka e mojr ojronerob’ xe’ ma’to kak’anpes.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.41 Uk’anpesna’r e b’ijkob’ twa’ e ub’syaj===
+
===Uk’anpesna’r e b’ijkob’ twa’ e ub’syaj===
    
Uso de partículas interrogativas.  
 
Uso de partículas interrogativas.  
Línea 1682: Línea 1682:  
Pejkan tutob’ inte’ numer tya’ ucheksu e ub’syaj (?)  
 
Pejkan tutob’ inte’ numer tya’ ucheksu e ub’syaj (?)  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e ub’syaj tya’ ayan tuk’a k’ani uyub’i o’ una’ta.
 
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ uk’anpes e ub’syaj tya’ ayan tuk’a k’ani uyub’i o’ una’ta.
 
   
 
   
Línea 1711: Línea 1711:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 1717: Línea 1717:  
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
 
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.42 E b’ijnusyaj===
+
===E b’ijnusyaj===
 
   
 
   
 
La oración  
 
La oración  
Línea 1734: Línea 1734:  
K’anpes me’yra tz’ijb’ayaj takarob’ b’an e jun xe’ uk’ab’a kayuxinar, ub’ijrar e ojronerob’, twa’tixe ajkanwarob’ uchob’ e sajkmayaj.
 
K’anpes me’yra tz’ijb’ayaj takarob’ b’an e jun xe’ uk’ab’a kayuxinar, ub’ijrar e ojronerob’, twa’tixe ajkanwarob’ uchob’ e sajkmayaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ukani utz’ijb’a inb’utz b’ijnusyaj .  
 
Ukani utz’ijb’a inb’utz b’ijnusyaj .  
   Línea 1750: Línea 1750:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
   Línea 1756: Línea 1756:  
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
 
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|95px]]
 
===3.43 E b’ijnusyaj xe’ umukres===
 
===3.43 E b’ijnusyaj xe’ umukres===
   Línea 1765: Línea 1765:  
Ch’ujkun jay tuno’r e ajkanwa’rob’ utz’ijb’ob’ tu’junob’ yi upejkob’ ub’an.
 
Ch’ujkun jay tuno’r e ajkanwa’rob’ utz’ijb’ob’ tu’junob’ yi upejkob’ ub’an.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta utz’ijb’a e b’ijnusyaj xe’ umukres xe’ war amunuy o’ xe’ a’xin anumuy.
 
Una’ta utz’ijb’a e b’ijnusyaj xe’ umukres xe’ war amunuy o’ xe’ a’xin anumuy.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]  
 
Nakpat aren twa’ ja’xirob’ ub’inwikob’ mojrix b’ijnusyajob’ yi utz’ijb’ikob’ tu junob’.
 
Nakpat aren twa’ ja’xirob’ ub’inwikob’ mojrix b’ijnusyajob’ yi utz’ijb’ikob’ tu junob’.
   Línea 1780: Línea 1780:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
*Inpojro tama inte’ jun e b’ijnusyaj xe’ umukres e numerob’.  
 
*Inpojro tama inte’ jun e b’ijnusyaj xe’ umukres e numerob’.  
Línea 1786: Línea 1786:  
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
 
*Inwirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.44 E b’ijnusyaj te ub’syaj===
+
===E b’ijnusyaj te ub’syaj===
 
   
 
   
 
Oraciones interrogativas  
 
Oraciones interrogativas  
Línea 1796: Línea 1796:       −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Ub’in taka awajkanseyaj jay achekta mojrix ub’syaj.  
 
Ub’in taka awajkanseyaj jay achekta mojrix ub’syaj.  
 
Sikb’an a’xin taka e mojr pak’ab’ob e ub’syaj xe’ uchob’ tya’ ojronob’.
 
Sikb’an a’xin taka e mojr pak’ab’ob e ub’syaj xe’ uchob’ tya’ ojronob’.
Línea 1810: Línea 1810:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
 
'''Kapatna komon:'''  
 
'''Kapatna komon:'''  
   Línea 1817: Línea 1817:  
*Kawirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
 
*Kawirse e ajkanseyaj, twa’ uwira jay inb’utz.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.45. Kocha’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t===
+
===Kocha’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t===
 
   
 
   
 
‘El adjetivo. El adjetivo común  
 
‘El adjetivo. El adjetivo común  
Línea 1824: Línea 1824:  
Kansen e maxtak tuk’a tuk’a k’ab’a’rirob’ achekta yi xe’ uyajk’o’n kana’ta kochu’t e ayanirob’.
 
Kansen e maxtak tuk’a tuk’a k’ab’a’rirob’ achekta yi xe’ uyajk’o’n kana’ta kochu’t e ayanirob’.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta uyokir e kochwa’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t.  
 
Una’ta uyokir e kochwa’tir e ojroner xe’ b’ojb’ir u’t.  
 
Akano utz’ijba’ e chuchu’ b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira.  
 
Akano utz’ijba’ e chuchu’ b’ijnusyaj taka e ojronerob’ ira.  
Línea 1848: Línea 1848:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]  
 
'''Kapatna Komon:'''  
 
'''Kapatna Komon:'''  
   Línea 1854: Línea 1854:  
*Katz’ijb’a ta nijun e b’inusyaj xe’ kakanwi’x.
 
*Katz’ijb’a ta nijun e b’inusyaj xe’ kakanwi’x.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.46. U’tirach e ojroner===
+
===U’tirach e ojroner===
 
   
 
   
 
Posicionales  
 
Posicionales  
Línea 1869: Línea 1869:  
kochwa’ ak’anpesna e b’ijnusyaj tamar.
 
kochwa’ ak’anpesna e b’ijnusyaj tamar.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]  
 
Utz’ijb’a uyutirach e ojronerob’ tama inte’ b’ijnusyaj.  
 
Utz’ijb’a uyutirach e ojronerob’ tama inte’ b’ijnusyaj.  
   Línea 1904: Línea 1904:  
*Yi inb’ijnu mojr b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
 
*Yi inb’ijnu mojr b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ katz’ijb’a tichan.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.47 Utz’aknib’ e ojronerob’===
+
===Utz’aknib’ e ojronerob’===
 
   
 
   
 
Los clasificadores  
 
Los clasificadores  
Línea 1920: Línea 1920:  
Kansen utz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ atz’ijb’a ta tz’ijb’nib’te’.
 
Kansen utz’ijb’a e b’ijnusyaj taka e ojronerob’ xe’ atz’ijb’a ta tz’ijb’nib’te’.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
 
Una’ta utz’ijb’a tama inte’ b’ijnusyaj utz’aknib’ e ojronerob’.  
 
Una’ta utz’ijb’a tama inte’ b’ijnusyaj utz’aknib’ e ojronerob’.  
   Línea 1953: Línea 1953:  
*tzuy
 
*tzuy
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''
 
   
 
   
Línea 1960: Línea 1960:  
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.  
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.  
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.48 Mixu’ ojroner taka e k’ab’ob’.===
+
===Mixu’ ojroner taka e k’ab’ob’.===
 
   
 
   
 
Sintagma nominal
 
Sintagma nominal
Línea 1975: Línea 1975:  
'''E mis awayan'''
 
'''E mis awayan'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna tama e otot Kanseyaj:'''  
 
'''Inpatna tama e otot Kanseyaj:'''  
 
- Komon taka e ajkanseyaj, inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ kansene’n b’ajxan.  
 
- Komon taka e ajkanseyaj, inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ kansene’n b’ajxan.  
 
- U’nb’i taka e ajkanseyaj yaj achekta mojr b’ijnusyaj.
 
- U’nb’i taka e ajkanseyaj yaj achekta mojr b’ijnusyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.49 Uyuxinar uk’ajna’rirob’ e ojronerob’===
+
===Uyuxinar uk’ajna’rirob’ e ojronerob’===
 
   
 
   
 
Sintagma verbal.Tipos de Sintagma verbal  
 
Sintagma verbal.Tipos de Sintagma verbal  
Línea 1997: Línea 1997:  
</poem>
 
</poem>
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
'''Inpatna ta nyo’tot:'''  
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan ta nijun.  
 
*Inpejku’t e b’ijnusyaj xe’ tz’ijb’ab’ir tichan ta nijun.  
Línea 2003: Línea 2003:  
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
===3.50 Numuy===
+
===Numuy===
    
Voz pasiva  
 
Voz pasiva  
Línea 2015: Línea 2015:  
'''Sujta e Ijch’ok-'''
 
'''Sujta e Ijch’ok-'''
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
   
 
   
Línea 2022: Línea 2022:  
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
   −
===3.52 E ojroner tya’ kak’anpes e N y M tama e b’ijnusyaj===
+
===E ojroner tya’ kak’anpes e N y M tama e b’ijnusyaj===
    
Voz antipasiva
 
Voz antipasiva
Línea 2042: Línea 2042:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (123).png|center|250px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (123).png|center|250px]]
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
'''Inpatna nib’ajner:'''  
 
*Inturan inb’ijnu mojr ojroner tama xe’ numuy.  
 
*Inturan inb’ijnu mojr ojroner tama xe’ numuy.  
 
*Intz’ijb’a ta nijun.  
 
*Intz’ijb’a ta nijun.  
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
 
*Ejk’ar inwirse e ajkanseyaj.
30 170

ediciones