nuke, Administradores
30 170
ediciones
Cambios
Busca en cnbGuatemala con Google
Nuestro idioma en la escuela/Popti'/Expresión oral (editar)
Revisión del 05:18 30 nov 2017
, hace 6 añosPágina creada con «{{Navegador DIGEBI 7 sub}} {{DISPLAYTITLE:Tzoteb’ahilal (expresión oral)}} right|250px __TOC__ <div style=...»
{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
{{DISPLAYTITLE:Tzoteb’ahilal (expresión oral)}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(13).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Ilb’eh==
#Tzoteb’ahilal: Yinh hune’ majan munil ti’, hunq’ahan tzetet ti’ xhjetk’ulnhe’ la:
#Skuyiloj kat shelq’ohiloj nixhtej kuyumhum yab’en b’oj stxumni hej tzetet yul yab’xub’al Popti’.
#Chi’ah, skuyiloj kat shelanb’i nixhtej unin stzoteli kat yi’ni stxolil yet chalni tzet chal sk’ul yul ab’xub’al Popti’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Tzotelojonh.''' Kaw yilal ta ch’oknikoj tzoti’b’al ju kohunil, haxkam haktu’ chu yichi johtajnhen hej tzetet yul jab’xub’al. Hayonh chonh munla kuywahomal, sje tato k’ulch’antajnhe chu jichen yilwen sq’umlan sb’a nixhtej unin, haxkam haknhetu’ chu yichojpaxikoj yilni chub’il kaw yilal ye yoknipaxikoj yab’xub’al yinh tzetajet xhla skuy yul kuyum. Yuxinto wal ti’nanh kaw yilal ta ch’ichinakoj skuyni sb’a nixhtej unin yinh hej tzotib’al yu yijni sb’a ti’. Jila’wejk’anab’ hun tzet chu komunlanhen ti’ la’i.
*Ya’ mam ichame b’oj syihtxikin
*Naj k’ahole b’oj smam
*Ix unin b’oj ya’ smi’
Mach xin xhk’uxanni ko tz’ib’nhen b’eti’, yuxinto chonh ek’ojtoj jila’ tzet tz’ib’nheb’il yib’anhiloj ti’ yinh hune’xa jum.
== Tzotelojonh==
Chu jichenkoj jalni tet nixhtej unin chub’il kaw chab’e tzet yelapnoj ye oxeb’ haka’ ik’ti’ xhjala’ tet ti’ la, kat xin stxumnujiloj, haxkam ay hej spaj q’amb’eb’al cha’a’ lawi yab’enojiloj ti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Ya’ Mamichame b’oj syihtxikin (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(15).png|right|300px]]
Yet manhe chul ya’ mamichame sb’ey munil, ch’okna ya’ tzoteloj b’oj syihtxikin skuyni yinh hej tzet chila’ stohb’al q’inal. Yet hunek xin, manhe xul ya’, chak’antajxanhe xil sq’ap ya’ yu ha’ nhab’. Ib’il kak’itan ixim ahan xhto el xob’, xb’oltz’a’nhe ya’ xol awal, xa’ni ya’ hune’ tet naj ni’an syihtxikin, haktu’ xu yichi niman tzoti’ yu ya’ hakti’ la:
-K’ahol, ab’ek’anab’ sxuq’al ixim ahan ti’ la, yuch’antiyoxh xin tet komam Jahaw, cha’ni ya’ jet. -Ho’ helel, kaw xuq’ ixim, yet chin ch’ib’ojan, haktu’ ixim ixim xhwi’a’ sat hin tx’otx’ xa’ hin mam wetan. Xhipax naj.
- K’ahol, yuxinto xhwalkan tawetan, tajka mach chach kolwahoj yinh ha mam yinh munil, haxkam yet chonh kolwa yinh komam komi’, hat xhko kuynakaniloj muni, matxa yexhtohoj ay mak xhalnoj tawet hayq’inh tzet chu ha munlahoj.
-Ho’ helel, yuch’antiyoxh ta wet cha walnipax wetan, yilal xhwa’a’koj yinh hin k’ul hin kuynojilojan, haxkam xhwochehan ta mach b’aq’inh xhtanhojiloj tzet johtaj ab’ilkanoj yu komam komi’ ti’.
-Ti’nanh xin, xhwal tawetan, chub’il ixim ixim ti’, payattax x’ichi smunlanhelax ixim yu ko mam komi’. Ha’ xin chonh a’ni okoj anmahil, yuxinto yet aya xahan xhjila, -xhi ya’ mam ichame. Wal ti’nanh xin hat xhkankan ko tzoti’ b’eti’, hekal chonh tzotelojpax ninojxa.
'''B’etet ti’, tzoti’alnhe cha’a’ spaj nixhtej unin'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet xal ya’ mamichame tet syihtxikin?
#¿He yojtaj tzet munilal chi’toj ko munlnhen ixim awal?
#¿Taxka xhjil yul wayanhb’al hun sya’tajil xal naj k’ahole tet smam icham tu’?
'''Naj k’ahole b’oj smam (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yul hune’ ni’an nhah b’etet Sat Majte’, x’ichikanh hune’ tzoti’ yu naj k’ahole b’oj smam, xalni naj: -Mam, tzetyuxinto matxa kaw cha’ ha’ nhab’ ti’nanh, haxkam chal anma ichamxa chub’il tato yet kaw payxa kaw cha’kanoj ha’ nhab’ tzanb’aytu’alikoj.
Tolob’ hune’ aq’b’alil cha’kanoj ha’, nananxanhe b’ay xhjil yahiloj nixhtej lob’ehal itah, haka’ te’ q’oltxikin, te’ saj itah, toka xin ti’nanh, xhwilan chub’il matxa kaw tzetet ti’, ¿taxka yu matxa kaw cha’ ha’ nhab’ ti’inanh?.
-K’ahol, kaw yel cha wala, etza b’isk’ulal chuluj wanma cha walni ti’ wab’e’han, haxkami kaw yel tzet cha wala. Xhto tit yul hin k’ulan, yet xkin ch’ib’tijan, sunil Asunla’, Yulxaj, Meste’, Txoylaj, yulaj wayanhb’al, sunil b’aytu’alikoj kaw aykanoj hej te’ te’, kaw ay nixhtej ch’ik, hej te’ nimej te’, nixhtej itah, b’oj nixhtej tzet xhlolax xax ha wal wet tu’ an.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(16).png|center|300px]]
Ek’b’alxam lahunheb’ skawinaj hab’ilalxa hun xhwal tawet ti’ han; yet tu’ xin, yet cha’ni ha’ nhab’, ay hej el hune’ maka kab’ tz’ayikal mach chonh tokanoj munil yu yaykan chaq’chon ha’ nhab’ sunilb’al tz’ayik yet tu’. Mach xhtuki yaykanoj ha’ nhab’; wal ti’nanh xin, matxa hakoj tu’ haxkam matxa kaw cha’ ha’ nhab’, yuxinto kaw xhk’ahb’anpax hej tzetet syeyil.
-Mam, kaw k’ulch’an yet payxa haka’ ha walni tu’, oxhimi xhmeltzopax hune’ q’inalil tu’ ti’nanh, ¿tzet taxka wal juten kob’a?
-K’ahol, oxhimi chulpaxkanh hune’ q’inalil tu’ huekxa; wal xi matxa chuhi, haxkam wal ti’nanh, yet aya xhstz’un anma hej te’ te’ sheleloj hantaj te’ te’ ch’ihotik’oj. Toka mach xhto snab’al yinh hej yuninal, yuxinto matxa kaw hej te’ te’ yu stomotik’oj, yaja’ yet aya xhkuyut sunil hej anma b’oj maktaj ch’ijb’ali yinh ko konhob’, haxinwal ch’ok stz’ajoj smunil sxikiltajnhen hej te’ te’; haktik’apaxtu’ yaikoj yinh sk’ul stz’unnipax hej te’ te’, haxinhwal mach kam chi’ yip tajinhq’inalil ko xol b’aq’inh hayq’inh.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(17).png|center|200px]]
Tzoti’alnhe yetwanoj ye ya’ni nixhtej unin spajoj ti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet wal juni yunheb’al mach b’aq’inh xhtanhojiloj hej te’ te’ b’eti’?
#Xhja’ yila’ nixhtej unin hej echele b’ay ay hej te’ te’ b’oj b’ay matxa hej te’ te’.
#He hunil ix hex ti’ ¿chu he pajni ixim wah?
'''Ix unine b’oj ya’ smi’ (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yet x’apni ix ni’an sb’ey kuyum, etzatajnhe xhchiwa sk’ul ix, haxkam tolob’ kaw xb’ahlaxkan ix kuyum yu nixhtej yetb’i, tolob’ xchejlax sunil nixhtej ix unin pajo’ wah yu hune’ q’inh x’ek’tzelax yul kuyum; yuxinto xal ix tet smi’ syeyil:
-Mi’, kaw cha wa’ niman k’ulal chin q’anni tawetan ta chin hakuy ninoj pajo’ ixim wah ti’nanhan, haxkam matxa xhwochehan ta hin b’ahlaxoj yu heb’ ix nixhtej wetb’ihan. -Mach cha wakoj yinh ha k’ul wunin. Chinhe ha lema, yulujxa ha mam sb’ey munil. Katah, ko paja’ ixim wah winhan, chin ha kolo’an, haxinhwal cha kuyu’iloj tzet chu smunlanhelax ixim.
-K’ultik’a mi’, ¿tzet b’ab’el xhju chaltu’?.
-Ti’nanh, watx’ekokoj ch’en yojech; lawitu’: akoj q’a’ q’a’, akoj tx’otx’ sam, tixhikoj ch’en yal txoh sat tx’otx’ sam. Xax kow kajb’iloj tx’otx’ sam xin, kat ha pajni ixim wah hakti’ la’i, -x’ichikoj ya’ mi’e yalni hantaj hunun chu sk’olanil ixim q’oyeh xhpajlaxi; haktik’apaxtu’ xkuyni ya’ ix yinh tzet chu smeltzolax ixim wah ru’. Oxeb’nhem tz’ayikal xin xi’nikanh ix ni’an sakuybanil yinh pajo’ ixim wah.
-Hatik’a hune’ tz’ayik tu’, xilwennakoj sb’a ix yanihayoj hahk’itan ixim wah, xa’ni ix ixim yab’le’ smam.
-Xalni ya’ smi’ ix tet, -kaw k’ul kutz’in, xa wi’naloj ha kuyb’al yinh ha mi’; wal ti’nanh xin, yet chach mohyoj, machach maylaxoj yu naj ha wichamil.
Ta che yitij kwenta yinh tzet xe yab’e ti’, kaw yilal ta kam che txumiloj, haxinwal k’ul skuyb’anil xhkanpaxkan jet. A’wej xin spaj hunq’ahan q’amb’eb’al. Hunmajantaj chu ko yamb’an kob’a, katxin ko q’umlan yu ja’noj spaj hayeb’ q’amb’eb’al ti’ la, yaj kaw yilal ta mach k’aytoj yul he wi’ haxkam tonhe xhko tzote’nhe:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(18).png|center|300px]]
'''Tzoti’alnhe yetwanoj ye ya’ni nixhtej unin spajoj ti’ la'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet xtanhkan ix ni’an b’oj ya’ smi?, ¿xtik’a kuylax ix pajo’ wah?
#K’ulxanhetik’a ta ch’ijb’alaxtoj sunil nixhtej unin (ix b’oj winaj) yul hunuj nhah yila’ tzet chu spajlax ixim wah.
#Ta chuhi, chu yinitoj ya’ kuywahom hunuj kitala, kat yokoj b’itnoj b’oj nixhtej unin. Yaja’ q’a’ k’ultu ta hej b’it watx’eb’il yu anma ay yul konhob’ maka yulaj hej wayanhb’al b’ay xhtzotelax ab’xub’al Popti’ chijb’a ya’ sb’itnhe’ b’oj hej kuyum hum.
#¿Tzetet lahan b’oj tzetet mach lahanoj yinh oxeb’ ik’ti’ xja’ he yab’e’ ti’?
==Chab’e hej tzoti’. Hej b’ab’el yijyeb’al==
B’eti’ k’ulmi tato ch’ok ya’ kuywahom skuyu’ nixhtej unin yinh syijyen hej yijyeb’ahil maka hej tzettaj xhla chejlax yub’, ha’ xhalni ta yu smam smi’ yul nhah, maka yul kuyum yu ya’ kuywahom, haxkam yinh ti’ chu yichojpaxikoj skuyni chub’il ay hej tzetet yilal ko yijyeni ta xhchejlax jub’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
B’etet ti’ yetwanoj yeyi ta ya’ kuywahom xhkuyni tet nixhtej unin tzet chu yok stz’isnoj q’alem, maka sto yunuj hunujxa chejab’nile, haxkam haknhetu’ chu stxumnujpaxiloj chub’il ta choche xhkan hej tzetet yul swi’, yilal yab’enojpax tzet xhallax tet.
Yinh hune’ majan munil ti’, sje ta xhjijb’akoj nixhtej unin yub’ hej munil haka’ hej tzetet ay tzet xchejlax yub’ yu smam smi’ maka yu ya’ kuywahom. Jila’wejk’anab’ tzet tz’ib’nheb’il sat te’ munilb’al hum.
'''Chab’e hej tzoti’. Hej b’ab’el yijyeb’al'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Smunil ya’ kuywahom:'''
Xax jal sat hune’xa te’ hum, chub’il kaw yilal jichenikoj nixhtej unin yinh syijyen b’oj stxumni hunuj tzet xhchejlax yub’, haxinwal nixhtejalnhe chu yichojikoj stxumnuj yul yab’xub’al, haknhetu’ chu ko kolwahojpax nixhtej unin yinh kuywab’al yul ab’xub’al Popti’. Yuxinto hayonh kuywahomonh ti’ chu ko munla hakti’ la:
- Sb’ab’elal hex nixhtej unin, oxhimi, haknheti’ xu he sahk’ani, kaw che yab’e ninoj tzet xhwala’an haxkami xhwochehan ta kam che yi’ skuyvbanil hejtzetet yul jab’xub’al. Wal ti’nanh xin, chex to he yi’a’tij hunuj xaj te’ te’ yinhtaj kuyum kat he kutxb’anayoj sat mexha ti’ la.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
- Chupax ya’ kuywahom skuyni nixhtej unin yinh yilni yum, haxinwal xa hu yichikoj yalni tet kuyumhum ta shaj yum b’ay ay ni’an tzet stz’ib’nhe yet ewi, kat yalni ninoj tzet xhtit yul sk’ul skuy yet ewitu’.
- Chu yalnipax ya’ kuywahom tet nixhtej unin ta xhtoj stx’anhoj sq’ab’ b’ay ay ya’ kuywahom, yutik’a yilni ya’ ta xa hu yab’eni, stxumni b’oj syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’.
- Yunhe xin yichikoj nixhtej unin sq’umlansb’a b’oj yaq’b’ilxa nixhtej yetb’i, chu yalnipax ya’ tet hunun mak sje sk’ul ek’ojtoj satajil, kat yokoj yalnoj tet nixhtej yetb’i ta ch’ok yunuj hunuj tzetet, yajtanhe chil ya’ kuywahom ta mat kaw ya’tajoj tzet chal yub’ tet nixhte yetb’i.
- Wal ti’nanh xin, yunhe mach tib’ahiloj yu nixhtej kuyumhum, chu jinitoj yinhtaj kuyum kat ko sajchi b’oj. Chu jalnikan tet xin chub’il yet kuyum yeti’, kat jalnoj tet ta xhto yi’noj hayeb’oj yoj si’, maka ta xhto i’noj hunuj tzetet.
- Chu jalni tet ta xhto syenoj jet b’aytu’ ay stxulub’al nixhtej ix b’oj winaj unin, xhko q’amb’epax tet b’ay ay ya’ swi’al yekoj yinh kuyum, b’ay ay yaq’b’ilxa heb’ya’ kuywahom ohtajb’ilxa sb’ih yu.
- Chu jalnipax tet mame mi’e ta ch’ok skuynuj nixhtej yuninal yinh hunq’ahan tzetet ti’, haxinwal q’a’ xhkanojkan yul swi’ tzet skuyu, matxa kaw ya’tajoj chab’e’ ya’ kuywahom yinh hakti’ chaltu’.
==Tiyoxhb’al==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yutik’a yi’noj kuyumhum tzet xhko q’umla yinh jab’xub’al, tx’ihal nixhtej tzet wal juni yunheb’al yijni sb’ati’, yuxinto xhko nab’tij tet tzet chu ko tiyoxhli tet anma, tet komam komi’ b’oj yihla anma. Yuxinto wal ti’nanh xin, jila’wejk’anab’ tzet yeyoj yinh syox majan hunxa jum chonh kolnipax yinh hun kuyb’anile ti’. Formas de saludo.
Sje ta kaw itz’atkan ya’ kuywahom, hawinxal tx’ihal hej nixhtej tzet chichekanh ya’ skuyni nixhtej unin, yunhe nixhtejnhe skanpaxkan yul swi’ tzet chu yilnoj b’oj stz’ib’loj yul yab’xub’al. Yuxinto yet aya ch’ichi ya’ kuywahom skuyni kuyumhum yinh tzet chu stiyoxhli tet anma, tet smam smi’, tet uxhtaje, tet anab’e, tet yet lahanil, tet yihla anma.
Xhjila’ xin hunq’ahan ti’ la’i:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Tiyoxhb’al tet yetlahanil.
Hanik’ nan,
Hanik’ tat
Hanik’ wuxhtaj
Hanik’ wanab’
Hanik’ cho’
Hanik’ ixh
Haknheti’ la’i, haka’ hach, haknhepaxti’, kaw k’ul xin.
'''Tiyoxhb’al tet yihla anma'''
Hamammin, hamiyay
He tz’ula
'''Munil xhjakan tet nixhtej unin'''
Chu yalaxkan munil tet nixhtej unin yu ya’ kuywahom.
'''Ilo’nhe:'''
Chal ya’ kuywahom ta yet ch’eloj yinh kuyum, xhtoj b’oj nixhtej yetb’i yulaj b’eh yilnoj tzet chu stiyoxhli anma: ch’illaxoj tzet chu stiyoxhloj hunuj naj maka ix uninto, tzet chu stiyoxhloj tzehtaj b’oj q’opotaj, tzet chu stiyoxhloj yihla anma. Haxa ch’apnoj hunxa tz’ayik xin kat yokoj yalnoj tet yaq’b’ilxa nixhtej yet kuyumal tzet xiltu’.
'''Chu yunipax ti’ la:'''
#Chu he yalni ta sunil anma maka nixhtej unin xhtiyoxhli tet yihla anma yet xhchani sb’a yul b’eh.
#¿Taxka lahan ko tiyoxhli tet hunuj tzeh maka q’opoh b’oj hunuj ya’mama’ maka hun ya’komi’?.
#Ay hunuj tz’ayikal chala’ ya’ kuywahom tet nixhtej unin ta xhtoj txonhb’al yilnoj tzet chu stiyoxhlipax anma, yu st’inhik’oj tzet xax b’eyk’oj yila’ nixhtej unin b’oj tzet xax a’lax skuyu’ tet yu ya’ kuywahom.
#Chala’ ya’ kuywahom hunuj ik’ti’ yib’anhiloj sk’ulal ta xahan xhjil anma kat ko tiyoxhli tet.
#Ch’ok hunuj etz’ewal yib’anhiloj anma matxa xhtiyoxhli b’oj anma xhto tiyoxhli, b’oj tzet yuxinto lanhan sk’aytoj yu tzehtaj b’oj q’opotaj stiyoxhli tet mame mi’e yul yatut.
#Ch’okoj ya’ kuywahom yalnoj hunuj ik’ti’ tet nixhtej unin, yajtanhe ay sk’ulal chakan tet yib’anhiloj tiyoxhb’al.
== Stxumu kat syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’==
Yinhxa hun majan munilti’ chu ko munla yib’anhiloj sunil tzetaj xhla ju yul kuyum maka yulnhah b’oj komam komi’, yuxinto yinh hunxa jumti’, xhko kuyu’ jalnoj tzet chu yoknikoj jum, tzet chu kotx’ahtx’en koti’ b’oj yaq’b’ilxa. Kaw yilal xin ta chonh ek’ojnatoj koyenoj tzet xko munla yul hunxa jum yu skuyni b’oj ko kuyni tzet chu syijyen hunuj chejab’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Stxumu kat syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’'''
B’etet ti’ etza lahan b’oj tzet xko munla lanhantoti’, tonhe wal ti’nanh, etza q’a’ ya’taj tzet xhja’ maka xhko chej yub’ nixhtej kuyumhum. Sje xin ta kaw chitij ya’ kuywahom yanma yinh, haxinwal tx’ihal nixhtej tzet chiche’kanh ya’, maka tx’ihal nixhtej munil cha’a’ ya’ smunlanhe’ nixhtej unin, haxinwal nixhtejal q’a’ skuynuj nixhtej unin yul ab’xub’al.
#Chu ya’ kuywahom schejni nixhtej unin ta chitij hayeb’oj lob’alte’ kat yokoj ya’ skuynuj tet, ha’ xhalni ta manhku’, koyew, kenya, maka hunujxa tzetetal, lawitik’atu’xin, kat yapnoj yalnoj ta xi’ tzet xchejlax saylaxoj tet.
#Chala’ ya’ kuywahom ta ch’okoj nixhtej unin shajnoj yum katxin ch’okoj skuynuj maka yilnoj hunuj echele. B’etetti’, chupaxoj ta kaw sik’leltoj ya’ kuywahom kat yalnoj tet nixhtej unin tzet chalayoj sat xaj hum ch’illaxojtu’, haxkam maxhto kaw helanoj nixhtejunin yilni b’oj stz’ib’li yul yab’xub’al.
#Matnhetajxin, yulb’al hune’nhe tz’ayikal kuyum chu yuni ya’ kuywahom tzetti’, to chu ta kab’ maka oxeb’ tz’ayik katto yinitoj nixhtej unin tzet xhq’anlax tet, yajtanhe kaw k’ul chu syixmantoj ya’ kuywahom munil, ta chaltu’, q’a’ xhto yi’a’ nixhtejunin sunil kuyb’anile ch’a’lax tet yul ab’xub’al popti’.
Chala’ xin ya’ kuywahom ta yulb’al kab’ tz’ayik chi’a’toj nixhtej unin hunq’ahan munilti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#Yilal ta xhko kuy yib’anhiloj munil chu komam, yuxinto yet chex apnoj b’ayex ti’nanh, che yala’ ninoj tet hemam ta sayiltoj ya’ oxk’itanoj ixim sajnhal, ixim konejo, yok oxk’itanojxa ixim q’annhal, kat he yinojtij hekal.
#Chala’ ya’ tet nixhtej ixunin, ta chi’a’tij hunuj ni’an xuk ahaytoj kak’itanoj ixim wah yok hunuj tzima, yu yillaxi ta xa stxumu maka ta yohtaj tzet munilal chu smamsmi’. Ta xhjila xhko q’an syijyelax tzet xhko chej yub’.
#Xhjala’pax tet sunil nixhtejunin ta chila’ tzetajyet ay yatut yet ch’apnoj, yaj chilwe’ skanoj yul swi’, haxinwal yulb’al oxeb’ tz’ayik chonh okoj ko q’amb’enoj sb’ih hejtzetet ay yatut. Xhko q’amb’e’ hayk’onh maka hantaj sb’isil hejtzetet tu’, haxinwal nixhtejnhe xhjichekoj skuyni b’isloj yul ab’xub’al.
#Xhjala’pax tet nixhtejunin ta yet chuluj kuyum yulb’al howeb’ tz’ayik, ch’okoj yalnoj tet nixhtej yetb’i tzet xa’le b’oj tzet xu. Ta xb’eyk’oj si’, axhnoj maka munlahoj.
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]]
{{DISPLAYTITLE:Tzoteb’ahilal (expresión oral)}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(13).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Ilb’eh==
#Tzoteb’ahilal: Yinh hune’ majan munil ti’, hunq’ahan tzetet ti’ xhjetk’ulnhe’ la:
#Skuyiloj kat shelq’ohiloj nixhtej kuyumhum yab’en b’oj stxumni hej tzetet yul yab’xub’al Popti’.
#Chi’ah, skuyiloj kat shelanb’i nixhtej unin stzoteli kat yi’ni stxolil yet chalni tzet chal sk’ul yul ab’xub’al Popti’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Tzotelojonh.''' Kaw yilal ta ch’oknikoj tzoti’b’al ju kohunil, haxkam haktu’ chu yichi johtajnhen hej tzetet yul jab’xub’al. Hayonh chonh munla kuywahomal, sje tato k’ulch’antajnhe chu jichen yilwen sq’umlan sb’a nixhtej unin, haxkam haknhetu’ chu yichojpaxikoj yilni chub’il kaw yilal ye yoknipaxikoj yab’xub’al yinh tzetajet xhla skuy yul kuyum. Yuxinto wal ti’nanh kaw yilal ta ch’ichinakoj skuyni sb’a nixhtej unin yinh hej tzotib’al yu yijni sb’a ti’. Jila’wejk’anab’ hun tzet chu komunlanhen ti’ la’i.
*Ya’ mam ichame b’oj syihtxikin
*Naj k’ahole b’oj smam
*Ix unin b’oj ya’ smi’
Mach xin xhk’uxanni ko tz’ib’nhen b’eti’, yuxinto chonh ek’ojtoj jila’ tzet tz’ib’nheb’il yib’anhiloj ti’ yinh hune’xa jum.
== Tzotelojonh==
Chu jichenkoj jalni tet nixhtej unin chub’il kaw chab’e tzet yelapnoj ye oxeb’ haka’ ik’ti’ xhjala’ tet ti’ la, kat xin stxumnujiloj, haxkam ay hej spaj q’amb’eb’al cha’a’ lawi yab’enojiloj ti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Ya’ Mamichame b’oj syihtxikin (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(15).png|right|300px]]
Yet manhe chul ya’ mamichame sb’ey munil, ch’okna ya’ tzoteloj b’oj syihtxikin skuyni yinh hej tzet chila’ stohb’al q’inal. Yet hunek xin, manhe xul ya’, chak’antajxanhe xil sq’ap ya’ yu ha’ nhab’. Ib’il kak’itan ixim ahan xhto el xob’, xb’oltz’a’nhe ya’ xol awal, xa’ni ya’ hune’ tet naj ni’an syihtxikin, haktu’ xu yichi niman tzoti’ yu ya’ hakti’ la:
-K’ahol, ab’ek’anab’ sxuq’al ixim ahan ti’ la, yuch’antiyoxh xin tet komam Jahaw, cha’ni ya’ jet. -Ho’ helel, kaw xuq’ ixim, yet chin ch’ib’ojan, haktu’ ixim ixim xhwi’a’ sat hin tx’otx’ xa’ hin mam wetan. Xhipax naj.
- K’ahol, yuxinto xhwalkan tawetan, tajka mach chach kolwahoj yinh ha mam yinh munil, haxkam yet chonh kolwa yinh komam komi’, hat xhko kuynakaniloj muni, matxa yexhtohoj ay mak xhalnoj tawet hayq’inh tzet chu ha munlahoj.
-Ho’ helel, yuch’antiyoxh ta wet cha walnipax wetan, yilal xhwa’a’koj yinh hin k’ul hin kuynojilojan, haxkam xhwochehan ta mach b’aq’inh xhtanhojiloj tzet johtaj ab’ilkanoj yu komam komi’ ti’.
-Ti’nanh xin, xhwal tawetan, chub’il ixim ixim ti’, payattax x’ichi smunlanhelax ixim yu ko mam komi’. Ha’ xin chonh a’ni okoj anmahil, yuxinto yet aya xahan xhjila, -xhi ya’ mam ichame. Wal ti’nanh xin hat xhkankan ko tzoti’ b’eti’, hekal chonh tzotelojpax ninojxa.
'''B’etet ti’, tzoti’alnhe cha’a’ spaj nixhtej unin'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet xal ya’ mamichame tet syihtxikin?
#¿He yojtaj tzet munilal chi’toj ko munlnhen ixim awal?
#¿Taxka xhjil yul wayanhb’al hun sya’tajil xal naj k’ahole tet smam icham tu’?
'''Naj k’ahole b’oj smam (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yul hune’ ni’an nhah b’etet Sat Majte’, x’ichikanh hune’ tzoti’ yu naj k’ahole b’oj smam, xalni naj: -Mam, tzetyuxinto matxa kaw cha’ ha’ nhab’ ti’nanh, haxkam chal anma ichamxa chub’il tato yet kaw payxa kaw cha’kanoj ha’ nhab’ tzanb’aytu’alikoj.
Tolob’ hune’ aq’b’alil cha’kanoj ha’, nananxanhe b’ay xhjil yahiloj nixhtej lob’ehal itah, haka’ te’ q’oltxikin, te’ saj itah, toka xin ti’nanh, xhwilan chub’il matxa kaw tzetet ti’, ¿taxka yu matxa kaw cha’ ha’ nhab’ ti’inanh?.
-K’ahol, kaw yel cha wala, etza b’isk’ulal chuluj wanma cha walni ti’ wab’e’han, haxkami kaw yel tzet cha wala. Xhto tit yul hin k’ulan, yet xkin ch’ib’tijan, sunil Asunla’, Yulxaj, Meste’, Txoylaj, yulaj wayanhb’al, sunil b’aytu’alikoj kaw aykanoj hej te’ te’, kaw ay nixhtej ch’ik, hej te’ nimej te’, nixhtej itah, b’oj nixhtej tzet xhlolax xax ha wal wet tu’ an.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(16).png|center|300px]]
Ek’b’alxam lahunheb’ skawinaj hab’ilalxa hun xhwal tawet ti’ han; yet tu’ xin, yet cha’ni ha’ nhab’, ay hej el hune’ maka kab’ tz’ayikal mach chonh tokanoj munil yu yaykan chaq’chon ha’ nhab’ sunilb’al tz’ayik yet tu’. Mach xhtuki yaykanoj ha’ nhab’; wal ti’nanh xin, matxa hakoj tu’ haxkam matxa kaw cha’ ha’ nhab’, yuxinto kaw xhk’ahb’anpax hej tzetet syeyil.
-Mam, kaw k’ulch’an yet payxa haka’ ha walni tu’, oxhimi xhmeltzopax hune’ q’inalil tu’ ti’nanh, ¿tzet taxka wal juten kob’a?
-K’ahol, oxhimi chulpaxkanh hune’ q’inalil tu’ huekxa; wal xi matxa chuhi, haxkam wal ti’nanh, yet aya xhstz’un anma hej te’ te’ sheleloj hantaj te’ te’ ch’ihotik’oj. Toka mach xhto snab’al yinh hej yuninal, yuxinto matxa kaw hej te’ te’ yu stomotik’oj, yaja’ yet aya xhkuyut sunil hej anma b’oj maktaj ch’ijb’ali yinh ko konhob’, haxinwal ch’ok stz’ajoj smunil sxikiltajnhen hej te’ te’; haktik’apaxtu’ yaikoj yinh sk’ul stz’unnipax hej te’ te’, haxinhwal mach kam chi’ yip tajinhq’inalil ko xol b’aq’inh hayq’inh.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(17).png|center|200px]]
Tzoti’alnhe yetwanoj ye ya’ni nixhtej unin spajoj ti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet wal juni yunheb’al mach b’aq’inh xhtanhojiloj hej te’ te’ b’eti’?
#Xhja’ yila’ nixhtej unin hej echele b’ay ay hej te’ te’ b’oj b’ay matxa hej te’ te’.
#He hunil ix hex ti’ ¿chu he pajni ixim wah?
'''Ix unine b’oj ya’ smi’ (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yet x’apni ix ni’an sb’ey kuyum, etzatajnhe xhchiwa sk’ul ix, haxkam tolob’ kaw xb’ahlaxkan ix kuyum yu nixhtej yetb’i, tolob’ xchejlax sunil nixhtej ix unin pajo’ wah yu hune’ q’inh x’ek’tzelax yul kuyum; yuxinto xal ix tet smi’ syeyil:
-Mi’, kaw cha wa’ niman k’ulal chin q’anni tawetan ta chin hakuy ninoj pajo’ ixim wah ti’nanhan, haxkam matxa xhwochehan ta hin b’ahlaxoj yu heb’ ix nixhtej wetb’ihan. -Mach cha wakoj yinh ha k’ul wunin. Chinhe ha lema, yulujxa ha mam sb’ey munil. Katah, ko paja’ ixim wah winhan, chin ha kolo’an, haxinhwal cha kuyu’iloj tzet chu smunlanhelax ixim.
-K’ultik’a mi’, ¿tzet b’ab’el xhju chaltu’?.
-Ti’nanh, watx’ekokoj ch’en yojech; lawitu’: akoj q’a’ q’a’, akoj tx’otx’ sam, tixhikoj ch’en yal txoh sat tx’otx’ sam. Xax kow kajb’iloj tx’otx’ sam xin, kat ha pajni ixim wah hakti’ la’i, -x’ichikoj ya’ mi’e yalni hantaj hunun chu sk’olanil ixim q’oyeh xhpajlaxi; haktik’apaxtu’ xkuyni ya’ ix yinh tzet chu smeltzolax ixim wah ru’. Oxeb’nhem tz’ayikal xin xi’nikanh ix ni’an sakuybanil yinh pajo’ ixim wah.
-Hatik’a hune’ tz’ayik tu’, xilwennakoj sb’a ix yanihayoj hahk’itan ixim wah, xa’ni ix ixim yab’le’ smam.
-Xalni ya’ smi’ ix tet, -kaw k’ul kutz’in, xa wi’naloj ha kuyb’al yinh ha mi’; wal ti’nanh xin, yet chach mohyoj, machach maylaxoj yu naj ha wichamil.
Ta che yitij kwenta yinh tzet xe yab’e ti’, kaw yilal ta kam che txumiloj, haxinwal k’ul skuyb’anil xhkanpaxkan jet. A’wej xin spaj hunq’ahan q’amb’eb’al. Hunmajantaj chu ko yamb’an kob’a, katxin ko q’umlan yu ja’noj spaj hayeb’ q’amb’eb’al ti’ la, yaj kaw yilal ta mach k’aytoj yul he wi’ haxkam tonhe xhko tzote’nhe:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(18).png|center|300px]]
'''Tzoti’alnhe yetwanoj ye ya’ni nixhtej unin spajoj ti’ la'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet xtanhkan ix ni’an b’oj ya’ smi?, ¿xtik’a kuylax ix pajo’ wah?
#K’ulxanhetik’a ta ch’ijb’alaxtoj sunil nixhtej unin (ix b’oj winaj) yul hunuj nhah yila’ tzet chu spajlax ixim wah.
#Ta chuhi, chu yinitoj ya’ kuywahom hunuj kitala, kat yokoj b’itnoj b’oj nixhtej unin. Yaja’ q’a’ k’ultu ta hej b’it watx’eb’il yu anma ay yul konhob’ maka yulaj hej wayanhb’al b’ay xhtzotelax ab’xub’al Popti’ chijb’a ya’ sb’itnhe’ b’oj hej kuyum hum.
#¿Tzetet lahan b’oj tzetet mach lahanoj yinh oxeb’ ik’ti’ xja’ he yab’e’ ti’?
==Chab’e hej tzoti’. Hej b’ab’el yijyeb’al==
B’eti’ k’ulmi tato ch’ok ya’ kuywahom skuyu’ nixhtej unin yinh syijyen hej yijyeb’ahil maka hej tzettaj xhla chejlax yub’, ha’ xhalni ta yu smam smi’ yul nhah, maka yul kuyum yu ya’ kuywahom, haxkam yinh ti’ chu yichojpaxikoj skuyni chub’il ay hej tzetet yilal ko yijyeni ta xhchejlax jub’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
B’etet ti’ yetwanoj yeyi ta ya’ kuywahom xhkuyni tet nixhtej unin tzet chu yok stz’isnoj q’alem, maka sto yunuj hunujxa chejab’nile, haxkam haknhetu’ chu stxumnujpaxiloj chub’il ta choche xhkan hej tzetet yul swi’, yilal yab’enojpax tzet xhallax tet.
Yinh hune’ majan munil ti’, sje ta xhjijb’akoj nixhtej unin yub’ hej munil haka’ hej tzetet ay tzet xchejlax yub’ yu smam smi’ maka yu ya’ kuywahom. Jila’wejk’anab’ tzet tz’ib’nheb’il sat te’ munilb’al hum.
'''Chab’e hej tzoti’. Hej b’ab’el yijyeb’al'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Smunil ya’ kuywahom:'''
Xax jal sat hune’xa te’ hum, chub’il kaw yilal jichenikoj nixhtej unin yinh syijyen b’oj stxumni hunuj tzet xhchejlax yub’, haxinwal nixhtejalnhe chu yichojikoj stxumnuj yul yab’xub’al, haknhetu’ chu ko kolwahojpax nixhtej unin yinh kuywab’al yul ab’xub’al Popti’. Yuxinto hayonh kuywahomonh ti’ chu ko munla hakti’ la:
- Sb’ab’elal hex nixhtej unin, oxhimi, haknheti’ xu he sahk’ani, kaw che yab’e ninoj tzet xhwala’an haxkami xhwochehan ta kam che yi’ skuyvbanil hejtzetet yul jab’xub’al. Wal ti’nanh xin, chex to he yi’a’tij hunuj xaj te’ te’ yinhtaj kuyum kat he kutxb’anayoj sat mexha ti’ la.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
- Chupax ya’ kuywahom skuyni nixhtej unin yinh yilni yum, haxinwal xa hu yichikoj yalni tet kuyumhum ta shaj yum b’ay ay ni’an tzet stz’ib’nhe yet ewi, kat yalni ninoj tzet xhtit yul sk’ul skuy yet ewitu’.
- Chu yalnipax ya’ kuywahom tet nixhtej unin ta xhtoj stx’anhoj sq’ab’ b’ay ay ya’ kuywahom, yutik’a yilni ya’ ta xa hu yab’eni, stxumni b’oj syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’.
- Yunhe xin yichikoj nixhtej unin sq’umlansb’a b’oj yaq’b’ilxa nixhtej yetb’i, chu yalnipax ya’ tet hunun mak sje sk’ul ek’ojtoj satajil, kat yokoj yalnoj tet nixhtej yetb’i ta ch’ok yunuj hunuj tzetet, yajtanhe chil ya’ kuywahom ta mat kaw ya’tajoj tzet chal yub’ tet nixhte yetb’i.
- Wal ti’nanh xin, yunhe mach tib’ahiloj yu nixhtej kuyumhum, chu jinitoj yinhtaj kuyum kat ko sajchi b’oj. Chu jalnikan tet xin chub’il yet kuyum yeti’, kat jalnoj tet ta xhto yi’noj hayeb’oj yoj si’, maka ta xhto i’noj hunuj tzetet.
- Chu jalni tet ta xhto syenoj jet b’aytu’ ay stxulub’al nixhtej ix b’oj winaj unin, xhko q’amb’epax tet b’ay ay ya’ swi’al yekoj yinh kuyum, b’ay ay yaq’b’ilxa heb’ya’ kuywahom ohtajb’ilxa sb’ih yu.
- Chu jalnipax tet mame mi’e ta ch’ok skuynuj nixhtej yuninal yinh hunq’ahan tzetet ti’, haxinwal q’a’ xhkanojkan yul swi’ tzet skuyu, matxa kaw ya’tajoj chab’e’ ya’ kuywahom yinh hakti’ chaltu’.
==Tiyoxhb’al==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yutik’a yi’noj kuyumhum tzet xhko q’umla yinh jab’xub’al, tx’ihal nixhtej tzet wal juni yunheb’al yijni sb’ati’, yuxinto xhko nab’tij tet tzet chu ko tiyoxhli tet anma, tet komam komi’ b’oj yihla anma. Yuxinto wal ti’nanh xin, jila’wejk’anab’ tzet yeyoj yinh syox majan hunxa jum chonh kolnipax yinh hun kuyb’anile ti’. Formas de saludo.
Sje ta kaw itz’atkan ya’ kuywahom, hawinxal tx’ihal hej nixhtej tzet chichekanh ya’ skuyni nixhtej unin, yunhe nixhtejnhe skanpaxkan yul swi’ tzet chu yilnoj b’oj stz’ib’loj yul yab’xub’al. Yuxinto yet aya ch’ichi ya’ kuywahom skuyni kuyumhum yinh tzet chu stiyoxhli tet anma, tet smam smi’, tet uxhtaje, tet anab’e, tet yet lahanil, tet yihla anma.
Xhjila’ xin hunq’ahan ti’ la’i:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Tiyoxhb’al tet yetlahanil.
Hanik’ nan,
Hanik’ tat
Hanik’ wuxhtaj
Hanik’ wanab’
Hanik’ cho’
Hanik’ ixh
Haknheti’ la’i, haka’ hach, haknhepaxti’, kaw k’ul xin.
'''Tiyoxhb’al tet yihla anma'''
Hamammin, hamiyay
He tz’ula
'''Munil xhjakan tet nixhtej unin'''
Chu yalaxkan munil tet nixhtej unin yu ya’ kuywahom.
'''Ilo’nhe:'''
Chal ya’ kuywahom ta yet ch’eloj yinh kuyum, xhtoj b’oj nixhtej yetb’i yulaj b’eh yilnoj tzet chu stiyoxhli anma: ch’illaxoj tzet chu stiyoxhloj hunuj naj maka ix uninto, tzet chu stiyoxhloj tzehtaj b’oj q’opotaj, tzet chu stiyoxhloj yihla anma. Haxa ch’apnoj hunxa tz’ayik xin kat yokoj yalnoj tet yaq’b’ilxa nixhtej yet kuyumal tzet xiltu’.
'''Chu yunipax ti’ la:'''
#Chu he yalni ta sunil anma maka nixhtej unin xhtiyoxhli tet yihla anma yet xhchani sb’a yul b’eh.
#¿Taxka lahan ko tiyoxhli tet hunuj tzeh maka q’opoh b’oj hunuj ya’mama’ maka hun ya’komi’?.
#Ay hunuj tz’ayikal chala’ ya’ kuywahom tet nixhtej unin ta xhtoj txonhb’al yilnoj tzet chu stiyoxhlipax anma, yu st’inhik’oj tzet xax b’eyk’oj yila’ nixhtej unin b’oj tzet xax a’lax skuyu’ tet yu ya’ kuywahom.
#Chala’ ya’ kuywahom hunuj ik’ti’ yib’anhiloj sk’ulal ta xahan xhjil anma kat ko tiyoxhli tet.
#Ch’ok hunuj etz’ewal yib’anhiloj anma matxa xhtiyoxhli b’oj anma xhto tiyoxhli, b’oj tzet yuxinto lanhan sk’aytoj yu tzehtaj b’oj q’opotaj stiyoxhli tet mame mi’e yul yatut.
#Ch’okoj ya’ kuywahom yalnoj hunuj ik’ti’ tet nixhtej unin, yajtanhe ay sk’ulal chakan tet yib’anhiloj tiyoxhb’al.
== Stxumu kat syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’==
Yinhxa hun majan munilti’ chu ko munla yib’anhiloj sunil tzetaj xhla ju yul kuyum maka yulnhah b’oj komam komi’, yuxinto yinh hunxa jumti’, xhko kuyu’ jalnoj tzet chu yoknikoj jum, tzet chu kotx’ahtx’en koti’ b’oj yaq’b’ilxa. Kaw yilal xin ta chonh ek’ojnatoj koyenoj tzet xko munla yul hunxa jum yu skuyni b’oj ko kuyni tzet chu syijyen hunuj chejab’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Stxumu kat syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’'''
B’etet ti’ etza lahan b’oj tzet xko munla lanhantoti’, tonhe wal ti’nanh, etza q’a’ ya’taj tzet xhja’ maka xhko chej yub’ nixhtej kuyumhum. Sje xin ta kaw chitij ya’ kuywahom yanma yinh, haxinwal tx’ihal nixhtej tzet chiche’kanh ya’, maka tx’ihal nixhtej munil cha’a’ ya’ smunlanhe’ nixhtej unin, haxinwal nixhtejal q’a’ skuynuj nixhtej unin yul ab’xub’al.
#Chu ya’ kuywahom schejni nixhtej unin ta chitij hayeb’oj lob’alte’ kat yokoj ya’ skuynuj tet, ha’ xhalni ta manhku’, koyew, kenya, maka hunujxa tzetetal, lawitik’atu’xin, kat yapnoj yalnoj ta xi’ tzet xchejlax saylaxoj tet.
#Chala’ ya’ kuywahom ta ch’okoj nixhtej unin shajnoj yum katxin ch’okoj skuynuj maka yilnoj hunuj echele. B’etetti’, chupaxoj ta kaw sik’leltoj ya’ kuywahom kat yalnoj tet nixhtej unin tzet chalayoj sat xaj hum ch’illaxojtu’, haxkam maxhto kaw helanoj nixhtejunin yilni b’oj stz’ib’li yul yab’xub’al.
#Matnhetajxin, yulb’al hune’nhe tz’ayikal kuyum chu yuni ya’ kuywahom tzetti’, to chu ta kab’ maka oxeb’ tz’ayik katto yinitoj nixhtej unin tzet xhq’anlax tet, yajtanhe kaw k’ul chu syixmantoj ya’ kuywahom munil, ta chaltu’, q’a’ xhto yi’a’ nixhtejunin sunil kuyb’anile ch’a’lax tet yul ab’xub’al popti’.
Chala’ xin ya’ kuywahom ta yulb’al kab’ tz’ayik chi’a’toj nixhtej unin hunq’ahan munilti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#Yilal ta xhko kuy yib’anhiloj munil chu komam, yuxinto yet chex apnoj b’ayex ti’nanh, che yala’ ninoj tet hemam ta sayiltoj ya’ oxk’itanoj ixim sajnhal, ixim konejo, yok oxk’itanojxa ixim q’annhal, kat he yinojtij hekal.
#Chala’ ya’ tet nixhtej ixunin, ta chi’a’tij hunuj ni’an xuk ahaytoj kak’itanoj ixim wah yok hunuj tzima, yu yillaxi ta xa stxumu maka ta yohtaj tzet munilal chu smamsmi’. Ta xhjila xhko q’an syijyelax tzet xhko chej yub’.
#Xhjala’pax tet sunil nixhtejunin ta chila’ tzetajyet ay yatut yet ch’apnoj, yaj chilwe’ skanoj yul swi’, haxinwal yulb’al oxeb’ tz’ayik chonh okoj ko q’amb’enoj sb’ih hejtzetet ay yatut. Xhko q’amb’e’ hayk’onh maka hantaj sb’isil hejtzetet tu’, haxinwal nixhtejnhe xhjichekoj skuyni b’isloj yul ab’xub’al.
#Xhjala’pax tet nixhtejunin ta yet chuluj kuyum yulb’al howeb’ tz’ayik, ch’okoj yalnoj tet nixhtej yetb’i tzet xa’le b’oj tzet xu. Ta xb’eyk’oj si’, axhnoj maka munlahoj.
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]]