nuke, Administradores
30 170
ediciones
Cambios
Busca en cnbGuatemala con Google
Nuestro idioma en la escuela/Popti'/Lectura-comprensión lectora (editar)
Revisión del 00:39 2 dic 2017
, hace 6 añosPágina creada con «{{Navegador DIGEBI 7 sub}} {{DISPLAYTITLE:Stxumb’anil b’oj ya’lob’al smay stxolil ab’xub’al Popti’ Lectura-comprensión lectora}} Archivo:Nuestro idioma en...»
{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
{{DISPLAYTITLE:Stxumb’anil b’oj ya’lob’al smay stxolil ab’xub’al Popti’ Lectura-comprensión lectora}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(149).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Ilb’eh:==
#Xa huhuj yu nixhtej unin stxumnuj tzet chila’ sat hum.
#Ta k’ul spaj cha’a’ nixhtej unin yib’anhiloj tzet chila’ sat te’ hum.
'''Ilo’ hum, b’oj stxumb’anil tzet xhjila.'''
Yu kam ko munla skan yul swi’ nixthej unin tzet skuy yib’anhiloj ab’xub’al, kat yichikoj stxumni yinh kaw k’ul tzet chil sat hum, chu ko munlanhen hunq’ahanxati’ la. Chu kotz’ib’nhen hayeb’oj hej tz’ulik ik’ti’, kat koq’amb’en hej tzetet yib’anhiloj tzet xiltu’.
''Lectura – comprensión lectora.
Aquí se pueden utilizar pequeñas historias para después poner las preguntas.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Kaw yalanhxakan xaj te’ hum chu ko q’amb’en tet nixhtej unin ta skwenta swatx’eni maka nan mak xtz’ib’nhen ik’ti’tu’. Yaj yu skuynilojxin, stzujanilxatu’ xhjayoj sb’ih mak xtz’ib’nheni, shab’ilal yet xtz’ib’nhelaxi b’oj b’ay x’a’lax elojtij tx’ihal yechel.
Jila’wej hune’ yeb’alti’ la:
'''No’ xhik b’oj ya’ komi’'''
Ay hun no’ni’an xhik chi sloto no’ ssandia hun ya’ ix. Xto ix tet naj ahb’exin, xhwochehan wab’e mak xhlonitoj, xhi ix. Xalnixin ya’ ahb’e ta xhto ix sloq’o’ hunuj libra ixkab’, kat ko watx’eni, xwatx’en ix hun ni’an anma ixkab’ jalni, xanikoj ix yinh hun ni’an te’te’. As iktij kat ha wanikoj yinh hamek q’ab’, xhipax no’ni’an xhik tet ni’an ixkab’, ha’ xtzab’ni no’ xhiktu’ sq’ab’ naj ni’an ixkab’ anmatu’xin la, yilni ix xin, xtona lemna ix syachnojayoj ni’an xhiktu’, haktu’ chu stanhkan hune’ ik’ti’ti’.
<div style="width:30%;">
<div style="width:50%; float:left;">
<poem>
Tz’ib’lom:
Kuyum:
Hab’ilal:
Konhob’:
Hab’il kuyb’al:
B’ay xhpujb’alaxi:
</poem>
</div>
<div style="width:50%: float:right">
<poem>
María Jiménez
Sahandres
Hab’il 2003
Xajlaj
Syox hab’il kuyb’al
Maxhto spujb’ab’il
</poem>
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(151).png|center|350px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil b’oj nixhtej unin, yaj ya’ kuywahom ch’ijb’ali yinh.'''
#¿Tzet sb’ih no’ ni’an noq’ xhallax yul hun ik’ti’ti’?
#¿Haywanh mak ch’a’lax b’inahoj yul ik’ti’?
#¿Tzet xhko kuy yinh hun ik’ti’ti’?
#¿Tzet hunujxa chu he yalni yib’anhilojti’?
==B’eti’xin chu janihayoj maka ko q’amb’en hej tzetet tet nixhtej unin, yaj xhjila ta mat tx’ihaloj spaj hun tzet xko q’amb’e tetti’.==
''Responde preguntas directas de respuesta simple.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Haka’ hunti’ la:
Tzet jilot no’ icham chiyo:
:Ay sup sti’
:Ay snheh
:Ay xil
:Chu koloni
B’eti’xin chu ko q’amb’en hej tzetet tet nixhtej unin, yaj xhjila ta hune’nhe spaj hun tzet xko q’amb’e tetti’.
Haka’ hunti’ la:
Q’amb’eb’al:
:Tzet hab’ih?
:Malin
:Tzet jilni no’cheh?
:Tz’ib’in
:Haywanh mak ay b’ayach?
:Howanh maka
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil yulxa kuyum:'''
B’eti’ chu komunla sat yum nixhtej unin kat janihay yaq’b’ilxati’ yu skuyni sb’a.
#Awejay yaq’b’ilxa hej yeb’al haka’ hunti’
#Tzab’wej he yum kat he tz’ib’nhen hune’ kuyb’anileti’.
==Sta’wekoj hej q’amb’eb’al oxeb’ semk’ob’al xhja’a’koj stz’ajoj (B’ab’el Majan)==
Ya’ kuywahom ssay hey syeb’al munil chala.
''Responde preguntas de selección múltiple con 3 distractores. (Nivel I)''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
'''Cha’ spaj hej q’amb’eb’al tx’ihal b’ay sayiltoj spaj.'''
Wal xjute komunlanhen yib’anhatojti’, to hune’nhe spaj, wal ti’nanhxin to xa jilwe koq’amb’en hunuj tzetet tet nixhtej unin yaj yocheb’al tx’ihal spaj sq’ana. Xhko txumti’ ta sta’wekoj hej q’amb’eb’al oxeb’ semk’ob’al xhja’a’koj stz’ajoj.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Xhjakoj smunlanhe’ nixhtej unin hunuj tzetetti’ b’eti’, b’oj sat hunxa jum.
Haka’na hun yeb’alti’ la:
:a)Tzet smunlab’anil:
B’etetti’ cha wa’a’yoj hune’ txalhitz’ (equis) b’aytet b’ihehal t’inhan yekoj cha wab’e.
:a)¿Tzet taxka sb’ih ya’ jichmam x’ichenkanh konhob’ti’?
:B’alunh Q’ana’,
:Ampul Wech
:Ya’ Mek
:b’) ¿Tze sb’ih swayanhb’al konhob’ b’ay kaw ay heb’ya’ juxhtaj hoyom?
:Yinhch’ewex
:Xayomlaj
:B’uxub’
:k’) ¿Tzet sb’ih ko konhob’ti’ yul jab’xub’al?
:Xakala’
:Xajlaj
:Chinab’
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil yul kuyum:'''
Ti’nanhxin yab’ sb’a xax jil yeb’al munil, ja’a’wejay yaq’b’il hej txoltzoti’, haxinwal stxumu’luj nixhtej unin.
==Sta’we hej q’amb’eb’al kanheb’ maka howeb’ semk’ob’al xhja’a’koj stz’ajoj yu jilni tato xax skuyiloj tzet xhko yetet, hune’nhexin t’inhan yekoj. (Skab’ b’oj Syox Majan).==
''Responde preguntas de selección múltiple con 4 y 5 distractores. (Niveles II y III)''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Haxa nixhtej unin xhmunlanhenti’ sat yum.
'''Munil'''
Che yakoj hunuj txalhitz’ b’ay ay tzoti’ t’inhan ye che yab’e
:a) ¿Tzet noq’al xhirwi ay yul nhah yaj ch’oq’ yet sahk’ani?
::Chiyo
::Txitam
::Wakax
::Tunuk
:b’) ¿Tzet jalni sb’ih te’ nhah b’ay xhmunlanhelax iximpan?
:Panb’al
:Soq’omb’al
:Tzimi
:Tonhe
:ch) ¿Tzet jalni sb’ih elawe chakoj heb’ya’ ix yinh snuq’?
::Ome
::Uwe
::Tx’al
::Xile
::Tzimi
:e) ¿Tzet sb’ih no’noq’ xhjiltij yul ha’ha’?
::Tunuk
::Chap
::Kay
::Nawal
::Txuyub’
Ta chuhi, chakoj ya’ kuywahom yaq’b’ilxa hej yeb’al hakti’.
==Xa hu sta’wen hej q’amb’eb’al ek’b’alxa hune’ txol tzoti’ ch’oknikoj yu ya’ni spaj.==
''Responde preguntas que requieren más de una oración.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
B’eti’xin, xhjilwe’ ta xa xhk’oji nixhtej unin, stxumni hunuj ab’ix maka hunuj teq’an tzoti’ ch’a’lax syeb’, katxinxin swatx’en hej txoltzoti’ yu steq’nihayoj spaj cha’a’ yib’anhiloj.
Haka’ hunq’ahanti’ la:
Q’amb’eb’al:
Tzotenhe ninoj yib’anhiloj no’chiyo jab’e’:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Haxa hexti’ che munlanhe sat he yum.
Spaj
No’ chiyo, ay no’ tz’ib’in, aypax no’ saj’inh. Chu yoknikoj no’ itahil. Chu stxonhlaxpax no’ yu ji’ni ch’en melyu. Alomnoq’ no’, haxkam chu schib’ no’ yul ko peyab’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil yul kuyumu:'''
B’eti’ hune’nhe yeb’al xhjayoj, yaj hunxa ya’ kuywahom b’oj nixhtej unin ch’okoj smunlanhenoj yaq’b’ilxa, haxinwal xht’inhik’oj tzet skuy kuyumhum.
#¿Tzet chu yoknikoj ch’en machit yul munil ju?
#¿Tzetaj alomnoq’al ay b’ayex?
#Awejay hunujxa yeb’al haka’ti’.
==Xa stxumu b’ojxin xa hu syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’ tz’ib’nheb’il sat hum.==
''Comprende y sigue instrucciones escritas''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Ch’okoj ya’ kuywahom schejnoj yub’ hunuj tzetet tet nixhtej unin.
Hunxa komunilti’xin, choche ta xhjichekoj ko kuyni nixhtej unin yunhe b’ab’el stxumni kat syijyen hunuj chejb’anile xhchejlax yub’ tz’ib’nheb’il sat te’ hum. Kawxin yilal yeti’, haxkam hat xhjila’ ta lanhan skanpax yul swi’ tzet lanhan ja’ni skuyu’.
Haka’na hune’ yeb’alti’ la:
Wal ti’nanhxin hex unin. He hunil, ix b’oj winaj, che yi’a’tij kak’itanoj yoj te’ si’ yet hekal, haxkam ay hune’ komunil b’ay ch’oknojkoj ju.
Hex ix hexti’xin, che yi’a’tij hunuj hechukul yu he tanhenoj ulul xhko txika’ hekal, to ay tzet xhjek’tze’.
Wal ex winajexti’xin, he hunil che yi’a’tij he b’ok’wi’, haxinwal hex che paytze’ julul xhko txika’ti’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Yaj wal ti’nanh, ko hunilonh chonh to ko hama’ b’ay xhko txika’ julul, chonh toj yinhtaj kuyum maka yul kusina, kat ko tx’ahtx’enoj, haxinwal hekal, txiko’ ululxanhe chonh huluj.
#¿Xe txum tzet xjala?
#¿Tzet che yi’a’tij hex ixexti’?
#¿Tzet che yi’a’tij hex winajexti’?
#¿Tzet ko munil hekal?
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(160).png|center|350px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil b’oj kuyum hum:'''
Ta xhjila, mat tx’ihaloj chejb’anile xko tz’ib’nhe, yuxinto kaw yilal ta smunlanhe ya’ kuywahom yaq’b’ilxa.
==Xa hu stxumnujiloj tzet jilot maktaj q’a’ ch’a’lax syilalil xhb’ina sat hunuj teq’an tzoti’.==
''Establece caracterÌsticas del o la personaje principal de un relato.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Lawitik’a syenoj ya’ kuywahom hunti’ tet nixhtej unin, kat yek’ojtoj smunlanhenoj sat yum, kat yalnoj tzet jilot hunuj yet kuyumal.
B’etetti’ lawitik’a ko tz’ib’nhenay hunuj ik’ti’, xhjalk’oj tet nixhtej unin, kat yilnoj mak q’a’ yilal ch’a’lax b’inahoj yinh ik’ti’ti’, yaj b’ab’el chonh kolwahoj yinh haxinwal yohtajxa tzet ko munlanheni.
Haka’ hun yeb’alti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
'''Smunil heb’ya’ mame (ik’ti’)'''
Heb’ya’ mama’ xhto heb’ya’ syuxu’ te’ kape, kat yanihatoj heb’ya’ yib’anh no’ buro. Lawitu’xin kat swatx’enpax heb’ya’ ixim awal, shatx’ni ya’ ixim awal, lahwitu’xin kat ssayni ya’ te’ si’ yinitoj ya’ yatut, lahwitu’xin kat swatx’en ya’ yita nixhtej yuninal.
Lahwitu’ kat swa’ nixhtej yuninal ya’tu’, haktu’xin chu sq’uyni sb’a yixal ya’, kat yijnik’oj ya’ ha’ha’, kat sb’eyk’oj ya’ ya’noj yixim yul motor
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(162).png|center|350px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Wal ti’nanhxin hex unin, haka’tik’a xu hin tihniloj teyet yet x’ichi ko kuyb’anilti’, che ya’a’ spaj hunq’ahan tzet chin q’amb’e’ teyetan la:
#¿Mak q’a’ ch’a’lax syilalil yinh hun jik’ti’ lanhanto jab’enik’ojti’?
#¿Tzet yuxinto che yala ta ha’ hun tzoti’ti’ q’a’ yilal?
#¿Tzet munilal chu mak ch’a’lax syilalil b’eti’?
#Awejay hunujxa ik’ti’ kat he yilni mak q’a’ ch’a’lax b’inahoj.
==Xa hu stxumnujiltoj maka yalnoj tzet jilot maktaj skab’ ay syilalil ahayoj sat te’ hum yul hunuj teq’an tzoti’.==
''Establece características de los personajes secundarios.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Ch’ek’ojtoj yala’ tzet jilni maktaj skab’ q’a’ yilal ye ch’a’lax b’inahoj yinh hej ik’ti’ ch’a’lax yab’e’ maka xilayoj sat te’ hum.
B’etetti’, to xhjoche taxa stxumpax nixhtej unin maktaj skab’ yetij ch’a’lax syilalil sat hunuj ik’ti’. Hune’ti’ kaw yilal, waxamkam q’a’ ya’taj ye xhjab’eti’, yaj choche ta xhja’ skuyu’ nixhtej unin, haxkam ch’ichojkoj shelanb’i smunla yulxa jab’xub’al popti’.
Xhja’a’paxkoj hune’ ni’an ik’ti’ lanhanto jilniti’la.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Smunil heb’ya’ mame''' (ik’ti’)
Heb’ya’ mama’ xhto heb’ya’ syuxu’ te’ kape, kat yanihatoj heb’ya’ yib’anh no’ buro. Kat swatx’enpax heb’ya’ ixim awal, shatx’ni ya’ ixim awal, lahwitu’xin kat ssayni ya’ te’ si’ yinitoj ya’ yatut, lahwitu’ xin kat swatx’en ya’ yita nixhtej yuninal.
Lahwitu’ kat swa’ nixhtej yuninal ya’tu’, haktu’xin chu sq’uyni sb’a yixal ya’, kat yijnik’oj ya’ ha’ha’, kat sb’eyk’oj ya’ ya’noj yixim yul motor.
Yaj johtajxa chub’il mach tonhe niman xhko q’amb’ena tet nixhtej unin,
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
#¿Maktaxka ch’a’lax b’inahoj sat ik’ti’ti’ yaj skab’ yekoj che yab’e?
#Haywanh taxka mak skab’ ch’a’lax syilalil?
#Tzet taxka yuxinto xhjal hunti’?
#Tzet munilal chu maktaj xhjalti’?
==Xa hu stxumnujiloj tzetaj smajanil maka tzet xhtit sataj hunujxa tzet xhjub’.==
''Establece secuencias espaciales.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Chalilojti’ chub’ilxa stxumu’ nixhtej unin stxolil hej majan munil xhjub’, maka b’ay ayk’oj hunuj tzetet:
Haka’ hunq’ahan xhjala’ti’ la:
B’eti’xin chu jalni tet nixhtej unin chub’il machuyek’natoj swatx’en hunuj majan munil ta maxhto slahikoj b’ab’el majan. Taka machxin, chu jalnipax tet ta syamanil ch’ilnoj yinh ahilb’ahil, haxinwal skuypaxiloj tzet yelapno yeti’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Mat kaw tx’ihaloj yeb’al xjayoj b’eti’, yuxinto skwentaxa ya’ kuywahom kam skuyniti’ b’oj nixhtej unin.
#Chitoj ya’ kuywahom nixhtej unin yinhtaj kuyum, kat syeni ya’ tet b’ay ay ahilb’a, helilb’a, okilb’a b’oj ek’ilb’a.
#Yewej yinh he q’ab’ wet b’ay ay hunun txukut xwa’ he kuyu’ ti’nanhan.
==Xa hu stxumnujiloj sq’inalil b’ay chija’ sb’a hunuj tzetet chil sat hunuj hum.==
''Establece secuencias temporales.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Ch’okoj ya’ kuywahom yichenojkanh hej munil b’ay chu skuynuj nixhtej unin yilnoj hantaj q’inalil b’ay chuhuj hunuj tzetet.
Chalilojti’ chub’ilxa stxumu’luj nixhtej unin hantaj sq’inalil ayikoj xolb’al hej majan munil xhju.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Wal ti’nanhxin, xhko munlanhe’ hune’ti’ ho’ ho’taj yechq’inalil (minuto), ta machoj mataj ch’elojkoj ko munil.
==Xa huhuj yu yokoj tuknuj stxumunujiloj hej tzetet kat yalnoj tzet chiltij yul swi’.==
''Realiza inferencias.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
B’etetti’ xa huhuj yu, yokoj tuknuj stxumunujiloj hej tzetet kat yalnoj tzet ayiktoj yul swi’.
Tzanojab’ tzet tz’ib’nheb’il maka xhallax tet, xhk’ojoj yokoj tuknuj stxumnuj kat yinojiltij yul swi’ tzet chala’ yib’anhilojti’, matxa tonhehoj chila’ te’ hum, to xa huhuj yu smunlanhenoj yu kam stxumnuj.
'''Munil:'''
B’eti’ xhjayoj hunuj ik’ti’ maka hunuj teq’anoj tzoti’, kat ko q’amb’enoj tet nixhtej unin tzet chal yib’anhiloj, kat stz’ib’nhenoj tzet chal sk’ul.
==Xa hujuj yu nixhtej unin yalnoj tzoti’ slahob’al hunuj teq’an tzoti’ chila’.==
''Establece conclusiones.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Etza lahanpax smunlab’anil hunxa majan munilti’, haxkam lawitik’a jilnoj hunuj kuywab’al, katxin xin chalnoj nixhtej unin tzet stxumu b’oj tzet ch’ok stanhb’alxakan munilti’.
'''Munil:'''
Xhjayoj hunuj teq’anoj tzoti’ maka hunuj kuyb’anile, katxin ko q’annoj tet nixhtej unin ta ch’ok stz’ib’nhenoj tzet xhjayoj stanhb’aloj ko munil, tzet xhko txum yib’anhiloj.
==Xa huhuj yu spich’noj yaq’b’ilxa hej te’ hum yu kam ssayni hunuj tzet mach kaw stxumu. Ch’okoj ya’ kuywahom yalnoj tet ta chila’ hej te’ hum ay yul kuyum.==
''Utiliza de obras de consulta y otras obras de referencia.''
Yaj kaw yilal ta ay tx’ihal te’ hum xhtzoten yib’anhiloj tzet xhko kuy yul kuyum, haxinwal k’ulch’antajnhe stzab’nojpax nixhtej unin hej te’ humtu’.
Kaw yilala ta xhko kuypax yinh tzet chu yoknikoj te’ hum. Yilal stxumni b’oj skuynilopax chub’il ta xhjoche johtajnhen tx’ihal yib’anhiloj hunuj tzet xhko kuyu, ta chaltu’, yilal ta tx’ihal hej te’ hum xhjil chonh kolnoj yinh.
'''Munil:'''
Chala’ ya’ kuywahom tet nixhtej unin ta ch’ok spich’noj maka yilnoj te’ hum yib’anhiloj hej ab’xub’al xhtzotelax yul Xeq’a’, b’oj te’ hum xhtzoten yib’anhiloj b’isb’al mayab’.
==Xa huh yoknojpaxik’oj yu hej ab’ixb’al maka hunujxa humal:==
Ti’, yu ya’ni yip skuyb’al, haka’na hej ab’ixb’al tz’ib’nheb’il, hej hum shujq’inhtaj ch’eliloj, hej echel ab’ixb’al, maka hej kaw yetoj hunujnhe tzetetal tz’ib’nheb’il.
''Utiliza publicaciones periódicas: periódico, semanario, boletín, revista, revistas especializadas.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Wal ti’nanh hex unin, ay hunq’ahan te’ ab’ixb’al hum xwitij he yila’an, katxin xin, che tz’ib’nhe’ hanik’oj tzet xe txumu.
Xhko txum yinhti’, chub’il ta ay hunuj tzet skuy choche ta kam ch’ek’ ab’la yib’anhiloj, ta chaltu’, chu ssaylaxik’oj sat hej te’ ab’ixb’al tz’ib’nheb’il, hej ab’ixb’al suhjq’inhtaj ch’eliloj b’oj yaq’b’ilxa hej te’ hum, yaj chocheti’ ta ayxa hunq’ahan humti’ yul kuyum.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Sb’ab’elal chila’ ya’ kuywahom ta ay hej te’ humti’ yul kuyum, ta matzetxin, b’ab’el ssaya’ ya’ te’, taka machxin chu yalni ya’ tet nixhtej unin ta ch’okoj ssaya’ te’ humti’ yul wayanhb’al maka yul konhob’.
==Xa huhuj yu yilnoj hun teq’anoj tzoti’ mat kaw nimejoj yoj, hunuj ik’ti’, hej b’ay chal sk’uluj, hej syilalil hunuj tzet tz’ib’nheb’il, ik’ti’ nimej yoj, tzet tz’ib’nheb’il yib’anhiloj hunuj maka.==
''Lectura de párrafos, relato corto, consejos, resúmenes, leyenda, biografía.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Hex unin, wal ti’nanh, che yila’ hunq’ahan ik’ti’ti’ la, katxin xin che yi’a’ltij tzet skuyb’anil xhkankan te yet che yab’e.
Yinh hun majan munilti’, yocheb’al sik’leb’il sunil hunq’ahan tz’ib’ti’ yu ya’ kuywahom, haxinwal matxa ya’tajoj ch’ab’enoj nixhtej unin skuynuj. Kaw tx’ihal hum smaja yuxinto mach ko tz’ib’nhe’ sunilti’ b’eti’, to haxa ya’ kuywahom skwenta smunlanhen yul kuyum.
'''Munil:'''
#¿Ay hunuj tzet tz’ib’nheb’il yib’anhiloj hunuj mak yul konhob’ti’ he yohtaj?
#Hun teq’an tzoti’ xhwala’ teyet ti’an la, che yi’a’ltij syilalil.
#Xhkankan he muniloj hunti’ la: yet chex apnoj b’ayex che q’ana’ tet hemam Nalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalhemi’, maka tet he mam icham maka mi’ ixnam ta chal heb’ya’ hunuj sk’ulaloj Nteyet, kat he ya’noj johtajnhe’ hekal.
#Tonhwej b’ay k’uhan hej hum kat ko sayni sunil tzet xax jalti’.
==Xa hu yilnoj, yalnoj, maka yilnoj yinh tz’inanil hej b’it tzoti’ maka hej b’it.==
''Lectura oral y silenciosa de poemas y cantos.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Chi’a’toj ya’ kuywahom tx’ihal hej b’it tzoti’ maka hej b’it kat yitxq’anojtoj ya’ tet nixhtej unin, kat yalnoj ya’ tet hantaj q’inalil ch’okoj yilnoj munilti’, katxin xin xhjalnoj tet ta ch’okoj ya’a’yoj hunuj b’it tzoti’.
Wal hunxa majan ko munilti’xin chaliloj, chub’il xax kaw kuylax nixhtej unin ilo’ hum b’oj stxumni tzet tz’ib’nheb’il yu ya’ kuywahom, yuxinto b’eti’, yu yok yip hunuj kuyb’anile, cha’a’koj ya’ smuniloj kuyumhum ilo’ hum b’ay ahay hej b’it maka hej b’ittzoti’, yaj yinhnhe sb’aq’ sat chila’ te’ hum, machala’ yinh sti’.
Haka’na hunq’ahanti’ la:
<poem>
'''Komi’ (b’it tzoti’)'''
Komi’, kaw k’ulch’ankanoj ya’ jinh
Waxamkam chonh smaq’ ya’
Chonh yoche ya’
Ha’ ya’ x’a’ni jila’ sajil q’inal
Sat yib’anh q’inal.
Ha’ya’ xkonh lotzeni
Ha’ya’ chonh ochen
Stohb’al q’inal
'''Xhtit yul hin k’ulan (b’it)'''
Xhtit yul hink’ulan
Tzet xu wek’
Yinh naj tzehalan
Kochnhe mach b ‘aq’inh
Xhtanhojkan
Naj sk’ulch’anilti’
¡Ay leje!
</poem>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Chochexin ta matnhetajti’ chila’ to ssaya’ ya’ kuywahom yaq’b’ilxa te’ hum b’ay ahay hunq’ahan tzetetti’ yu kam smunlanhelaxi.
{{DISPLAYTITLE:Stxumb’anil b’oj ya’lob’al smay stxolil ab’xub’al Popti’ Lectura-comprensión lectora}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(149).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Ilb’eh:==
#Xa huhuj yu nixhtej unin stxumnuj tzet chila’ sat hum.
#Ta k’ul spaj cha’a’ nixhtej unin yib’anhiloj tzet chila’ sat te’ hum.
'''Ilo’ hum, b’oj stxumb’anil tzet xhjila.'''
Yu kam ko munla skan yul swi’ nixthej unin tzet skuy yib’anhiloj ab’xub’al, kat yichikoj stxumni yinh kaw k’ul tzet chil sat hum, chu ko munlanhen hunq’ahanxati’ la. Chu kotz’ib’nhen hayeb’oj hej tz’ulik ik’ti’, kat koq’amb’en hej tzetet yib’anhiloj tzet xiltu’.
''Lectura – comprensión lectora.
Aquí se pueden utilizar pequeñas historias para después poner las preguntas.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Kaw yalanhxakan xaj te’ hum chu ko q’amb’en tet nixhtej unin ta skwenta swatx’eni maka nan mak xtz’ib’nhen ik’ti’tu’. Yaj yu skuynilojxin, stzujanilxatu’ xhjayoj sb’ih mak xtz’ib’nheni, shab’ilal yet xtz’ib’nhelaxi b’oj b’ay x’a’lax elojtij tx’ihal yechel.
Jila’wej hune’ yeb’alti’ la:
'''No’ xhik b’oj ya’ komi’'''
Ay hun no’ni’an xhik chi sloto no’ ssandia hun ya’ ix. Xto ix tet naj ahb’exin, xhwochehan wab’e mak xhlonitoj, xhi ix. Xalnixin ya’ ahb’e ta xhto ix sloq’o’ hunuj libra ixkab’, kat ko watx’eni, xwatx’en ix hun ni’an anma ixkab’ jalni, xanikoj ix yinh hun ni’an te’te’. As iktij kat ha wanikoj yinh hamek q’ab’, xhipax no’ni’an xhik tet ni’an ixkab’, ha’ xtzab’ni no’ xhiktu’ sq’ab’ naj ni’an ixkab’ anmatu’xin la, yilni ix xin, xtona lemna ix syachnojayoj ni’an xhiktu’, haktu’ chu stanhkan hune’ ik’ti’ti’.
<div style="width:30%;">
<div style="width:50%; float:left;">
<poem>
Tz’ib’lom:
Kuyum:
Hab’ilal:
Konhob’:
Hab’il kuyb’al:
B’ay xhpujb’alaxi:
</poem>
</div>
<div style="width:50%: float:right">
<poem>
María Jiménez
Sahandres
Hab’il 2003
Xajlaj
Syox hab’il kuyb’al
Maxhto spujb’ab’il
</poem>
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(151).png|center|350px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil b’oj nixhtej unin, yaj ya’ kuywahom ch’ijb’ali yinh.'''
#¿Tzet sb’ih no’ ni’an noq’ xhallax yul hun ik’ti’ti’?
#¿Haywanh mak ch’a’lax b’inahoj yul ik’ti’?
#¿Tzet xhko kuy yinh hun ik’ti’ti’?
#¿Tzet hunujxa chu he yalni yib’anhilojti’?
==B’eti’xin chu janihayoj maka ko q’amb’en hej tzetet tet nixhtej unin, yaj xhjila ta mat tx’ihaloj spaj hun tzet xko q’amb’e tetti’.==
''Responde preguntas directas de respuesta simple.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Haka’ hunti’ la:
Tzet jilot no’ icham chiyo:
:Ay sup sti’
:Ay snheh
:Ay xil
:Chu koloni
B’eti’xin chu ko q’amb’en hej tzetet tet nixhtej unin, yaj xhjila ta hune’nhe spaj hun tzet xko q’amb’e tetti’.
Haka’ hunti’ la:
Q’amb’eb’al:
:Tzet hab’ih?
:Malin
:Tzet jilni no’cheh?
:Tz’ib’in
:Haywanh mak ay b’ayach?
:Howanh maka
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil yulxa kuyum:'''
B’eti’ chu komunla sat yum nixhtej unin kat janihay yaq’b’ilxati’ yu skuyni sb’a.
#Awejay yaq’b’ilxa hej yeb’al haka’ hunti’
#Tzab’wej he yum kat he tz’ib’nhen hune’ kuyb’anileti’.
==Sta’wekoj hej q’amb’eb’al oxeb’ semk’ob’al xhja’a’koj stz’ajoj (B’ab’el Majan)==
Ya’ kuywahom ssay hey syeb’al munil chala.
''Responde preguntas de selección múltiple con 3 distractores. (Nivel I)''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
'''Cha’ spaj hej q’amb’eb’al tx’ihal b’ay sayiltoj spaj.'''
Wal xjute komunlanhen yib’anhatojti’, to hune’nhe spaj, wal ti’nanhxin to xa jilwe koq’amb’en hunuj tzetet tet nixhtej unin yaj yocheb’al tx’ihal spaj sq’ana. Xhko txumti’ ta sta’wekoj hej q’amb’eb’al oxeb’ semk’ob’al xhja’a’koj stz’ajoj.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Xhjakoj smunlanhe’ nixhtej unin hunuj tzetetti’ b’eti’, b’oj sat hunxa jum.
Haka’na hun yeb’alti’ la:
:a)Tzet smunlab’anil:
B’etetti’ cha wa’a’yoj hune’ txalhitz’ (equis) b’aytet b’ihehal t’inhan yekoj cha wab’e.
:a)¿Tzet taxka sb’ih ya’ jichmam x’ichenkanh konhob’ti’?
:B’alunh Q’ana’,
:Ampul Wech
:Ya’ Mek
:b’) ¿Tze sb’ih swayanhb’al konhob’ b’ay kaw ay heb’ya’ juxhtaj hoyom?
:Yinhch’ewex
:Xayomlaj
:B’uxub’
:k’) ¿Tzet sb’ih ko konhob’ti’ yul jab’xub’al?
:Xakala’
:Xajlaj
:Chinab’
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil yul kuyum:'''
Ti’nanhxin yab’ sb’a xax jil yeb’al munil, ja’a’wejay yaq’b’il hej txoltzoti’, haxinwal stxumu’luj nixhtej unin.
==Sta’we hej q’amb’eb’al kanheb’ maka howeb’ semk’ob’al xhja’a’koj stz’ajoj yu jilni tato xax skuyiloj tzet xhko yetet, hune’nhexin t’inhan yekoj. (Skab’ b’oj Syox Majan).==
''Responde preguntas de selección múltiple con 4 y 5 distractores. (Niveles II y III)''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Haxa nixhtej unin xhmunlanhenti’ sat yum.
'''Munil'''
Che yakoj hunuj txalhitz’ b’ay ay tzoti’ t’inhan ye che yab’e
:a) ¿Tzet noq’al xhirwi ay yul nhah yaj ch’oq’ yet sahk’ani?
::Chiyo
::Txitam
::Wakax
::Tunuk
:b’) ¿Tzet jalni sb’ih te’ nhah b’ay xhmunlanhelax iximpan?
:Panb’al
:Soq’omb’al
:Tzimi
:Tonhe
:ch) ¿Tzet jalni sb’ih elawe chakoj heb’ya’ ix yinh snuq’?
::Ome
::Uwe
::Tx’al
::Xile
::Tzimi
:e) ¿Tzet sb’ih no’noq’ xhjiltij yul ha’ha’?
::Tunuk
::Chap
::Kay
::Nawal
::Txuyub’
Ta chuhi, chakoj ya’ kuywahom yaq’b’ilxa hej yeb’al hakti’.
==Xa hu sta’wen hej q’amb’eb’al ek’b’alxa hune’ txol tzoti’ ch’oknikoj yu ya’ni spaj.==
''Responde preguntas que requieren más de una oración.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
B’eti’xin, xhjilwe’ ta xa xhk’oji nixhtej unin, stxumni hunuj ab’ix maka hunuj teq’an tzoti’ ch’a’lax syeb’, katxinxin swatx’en hej txoltzoti’ yu steq’nihayoj spaj cha’a’ yib’anhiloj.
Haka’ hunq’ahanti’ la:
Q’amb’eb’al:
Tzotenhe ninoj yib’anhiloj no’chiyo jab’e’:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Haxa hexti’ che munlanhe sat he yum.
Spaj
No’ chiyo, ay no’ tz’ib’in, aypax no’ saj’inh. Chu yoknikoj no’ itahil. Chu stxonhlaxpax no’ yu ji’ni ch’en melyu. Alomnoq’ no’, haxkam chu schib’ no’ yul ko peyab’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil yul kuyumu:'''
B’eti’ hune’nhe yeb’al xhjayoj, yaj hunxa ya’ kuywahom b’oj nixhtej unin ch’okoj smunlanhenoj yaq’b’ilxa, haxinwal xht’inhik’oj tzet skuy kuyumhum.
#¿Tzet chu yoknikoj ch’en machit yul munil ju?
#¿Tzetaj alomnoq’al ay b’ayex?
#Awejay hunujxa yeb’al haka’ti’.
==Xa stxumu b’ojxin xa hu syijyen hunuj tzet xhchejlax yub’ tz’ib’nheb’il sat hum.==
''Comprende y sigue instrucciones escritas''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Ch’okoj ya’ kuywahom schejnoj yub’ hunuj tzetet tet nixhtej unin.
Hunxa komunilti’xin, choche ta xhjichekoj ko kuyni nixhtej unin yunhe b’ab’el stxumni kat syijyen hunuj chejb’anile xhchejlax yub’ tz’ib’nheb’il sat te’ hum. Kawxin yilal yeti’, haxkam hat xhjila’ ta lanhan skanpax yul swi’ tzet lanhan ja’ni skuyu’.
Haka’na hune’ yeb’alti’ la:
Wal ti’nanhxin hex unin. He hunil, ix b’oj winaj, che yi’a’tij kak’itanoj yoj te’ si’ yet hekal, haxkam ay hune’ komunil b’ay ch’oknojkoj ju.
Hex ix hexti’xin, che yi’a’tij hunuj hechukul yu he tanhenoj ulul xhko txika’ hekal, to ay tzet xhjek’tze’.
Wal ex winajexti’xin, he hunil che yi’a’tij he b’ok’wi’, haxinwal hex che paytze’ julul xhko txika’ti’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Yaj wal ti’nanh, ko hunilonh chonh to ko hama’ b’ay xhko txika’ julul, chonh toj yinhtaj kuyum maka yul kusina, kat ko tx’ahtx’enoj, haxinwal hekal, txiko’ ululxanhe chonh huluj.
#¿Xe txum tzet xjala?
#¿Tzet che yi’a’tij hex ixexti’?
#¿Tzet che yi’a’tij hex winajexti’?
#¿Tzet ko munil hekal?
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(160).png|center|350px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil b’oj kuyum hum:'''
Ta xhjila, mat tx’ihaloj chejb’anile xko tz’ib’nhe, yuxinto kaw yilal ta smunlanhe ya’ kuywahom yaq’b’ilxa.
==Xa hu stxumnujiloj tzet jilot maktaj q’a’ ch’a’lax syilalil xhb’ina sat hunuj teq’an tzoti’.==
''Establece caracterÌsticas del o la personaje principal de un relato.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Lawitik’a syenoj ya’ kuywahom hunti’ tet nixhtej unin, kat yek’ojtoj smunlanhenoj sat yum, kat yalnoj tzet jilot hunuj yet kuyumal.
B’etetti’ lawitik’a ko tz’ib’nhenay hunuj ik’ti’, xhjalk’oj tet nixhtej unin, kat yilnoj mak q’a’ yilal ch’a’lax b’inahoj yinh ik’ti’ti’, yaj b’ab’el chonh kolwahoj yinh haxinwal yohtajxa tzet ko munlanheni.
Haka’ hun yeb’alti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
'''Smunil heb’ya’ mame (ik’ti’)'''
Heb’ya’ mama’ xhto heb’ya’ syuxu’ te’ kape, kat yanihatoj heb’ya’ yib’anh no’ buro. Lawitu’xin kat swatx’enpax heb’ya’ ixim awal, shatx’ni ya’ ixim awal, lahwitu’xin kat ssayni ya’ te’ si’ yinitoj ya’ yatut, lahwitu’xin kat swatx’en ya’ yita nixhtej yuninal.
Lahwitu’ kat swa’ nixhtej yuninal ya’tu’, haktu’xin chu sq’uyni sb’a yixal ya’, kat yijnik’oj ya’ ha’ha’, kat sb’eyk’oj ya’ ya’noj yixim yul motor
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(162).png|center|350px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Wal ti’nanhxin hex unin, haka’tik’a xu hin tihniloj teyet yet x’ichi ko kuyb’anilti’, che ya’a’ spaj hunq’ahan tzet chin q’amb’e’ teyetan la:
#¿Mak q’a’ ch’a’lax syilalil yinh hun jik’ti’ lanhanto jab’enik’ojti’?
#¿Tzet yuxinto che yala ta ha’ hun tzoti’ti’ q’a’ yilal?
#¿Tzet munilal chu mak ch’a’lax syilalil b’eti’?
#Awejay hunujxa ik’ti’ kat he yilni mak q’a’ ch’a’lax b’inahoj.
==Xa hu stxumnujiltoj maka yalnoj tzet jilot maktaj skab’ ay syilalil ahayoj sat te’ hum yul hunuj teq’an tzoti’.==
''Establece características de los personajes secundarios.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Ch’ek’ojtoj yala’ tzet jilni maktaj skab’ q’a’ yilal ye ch’a’lax b’inahoj yinh hej ik’ti’ ch’a’lax yab’e’ maka xilayoj sat te’ hum.
B’etetti’, to xhjoche taxa stxumpax nixhtej unin maktaj skab’ yetij ch’a’lax syilalil sat hunuj ik’ti’. Hune’ti’ kaw yilal, waxamkam q’a’ ya’taj ye xhjab’eti’, yaj choche ta xhja’ skuyu’ nixhtej unin, haxkam ch’ichojkoj shelanb’i smunla yulxa jab’xub’al popti’.
Xhja’a’paxkoj hune’ ni’an ik’ti’ lanhanto jilniti’la.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Smunil heb’ya’ mame''' (ik’ti’)
Heb’ya’ mama’ xhto heb’ya’ syuxu’ te’ kape, kat yanihatoj heb’ya’ yib’anh no’ buro. Kat swatx’enpax heb’ya’ ixim awal, shatx’ni ya’ ixim awal, lahwitu’xin kat ssayni ya’ te’ si’ yinitoj ya’ yatut, lahwitu’ xin kat swatx’en ya’ yita nixhtej yuninal.
Lahwitu’ kat swa’ nixhtej yuninal ya’tu’, haktu’xin chu sq’uyni sb’a yixal ya’, kat yijnik’oj ya’ ha’ha’, kat sb’eyk’oj ya’ ya’noj yixim yul motor.
Yaj johtajxa chub’il mach tonhe niman xhko q’amb’ena tet nixhtej unin,
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
#¿Maktaxka ch’a’lax b’inahoj sat ik’ti’ti’ yaj skab’ yekoj che yab’e?
#Haywanh taxka mak skab’ ch’a’lax syilalil?
#Tzet taxka yuxinto xhjal hunti’?
#Tzet munilal chu maktaj xhjalti’?
==Xa hu stxumnujiloj tzetaj smajanil maka tzet xhtit sataj hunujxa tzet xhjub’.==
''Establece secuencias espaciales.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Chalilojti’ chub’ilxa stxumu’ nixhtej unin stxolil hej majan munil xhjub’, maka b’ay ayk’oj hunuj tzetet:
Haka’ hunq’ahan xhjala’ti’ la:
B’eti’xin chu jalni tet nixhtej unin chub’il machuyek’natoj swatx’en hunuj majan munil ta maxhto slahikoj b’ab’el majan. Taka machxin, chu jalnipax tet ta syamanil ch’ilnoj yinh ahilb’ahil, haxinwal skuypaxiloj tzet yelapno yeti’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Mat kaw tx’ihaloj yeb’al xjayoj b’eti’, yuxinto skwentaxa ya’ kuywahom kam skuyniti’ b’oj nixhtej unin.
#Chitoj ya’ kuywahom nixhtej unin yinhtaj kuyum, kat syeni ya’ tet b’ay ay ahilb’a, helilb’a, okilb’a b’oj ek’ilb’a.
#Yewej yinh he q’ab’ wet b’ay ay hunun txukut xwa’ he kuyu’ ti’nanhan.
==Xa hu stxumnujiloj sq’inalil b’ay chija’ sb’a hunuj tzetet chil sat hunuj hum.==
''Establece secuencias temporales.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Ch’okoj ya’ kuywahom yichenojkanh hej munil b’ay chu skuynuj nixhtej unin yilnoj hantaj q’inalil b’ay chuhuj hunuj tzetet.
Chalilojti’ chub’ilxa stxumu’luj nixhtej unin hantaj sq’inalil ayikoj xolb’al hej majan munil xhju.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Wal ti’nanhxin, xhko munlanhe’ hune’ti’ ho’ ho’taj yechq’inalil (minuto), ta machoj mataj ch’elojkoj ko munil.
==Xa huhuj yu yokoj tuknuj stxumunujiloj hej tzetet kat yalnoj tzet chiltij yul swi’.==
''Realiza inferencias.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
B’etetti’ xa huhuj yu, yokoj tuknuj stxumunujiloj hej tzetet kat yalnoj tzet ayiktoj yul swi’.
Tzanojab’ tzet tz’ib’nheb’il maka xhallax tet, xhk’ojoj yokoj tuknuj stxumnuj kat yinojiltij yul swi’ tzet chala’ yib’anhilojti’, matxa tonhehoj chila’ te’ hum, to xa huhuj yu smunlanhenoj yu kam stxumnuj.
'''Munil:'''
B’eti’ xhjayoj hunuj ik’ti’ maka hunuj teq’anoj tzoti’, kat ko q’amb’enoj tet nixhtej unin tzet chal yib’anhiloj, kat stz’ib’nhenoj tzet chal sk’ul.
==Xa hujuj yu nixhtej unin yalnoj tzoti’ slahob’al hunuj teq’an tzoti’ chila’.==
''Establece conclusiones.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Etza lahanpax smunlab’anil hunxa majan munilti’, haxkam lawitik’a jilnoj hunuj kuywab’al, katxin xin chalnoj nixhtej unin tzet stxumu b’oj tzet ch’ok stanhb’alxakan munilti’.
'''Munil:'''
Xhjayoj hunuj teq’anoj tzoti’ maka hunuj kuyb’anile, katxin ko q’annoj tet nixhtej unin ta ch’ok stz’ib’nhenoj tzet xhjayoj stanhb’aloj ko munil, tzet xhko txum yib’anhiloj.
==Xa huhuj yu spich’noj yaq’b’ilxa hej te’ hum yu kam ssayni hunuj tzet mach kaw stxumu. Ch’okoj ya’ kuywahom yalnoj tet ta chila’ hej te’ hum ay yul kuyum.==
''Utiliza de obras de consulta y otras obras de referencia.''
Yaj kaw yilal ta ay tx’ihal te’ hum xhtzoten yib’anhiloj tzet xhko kuy yul kuyum, haxinwal k’ulch’antajnhe stzab’nojpax nixhtej unin hej te’ humtu’.
Kaw yilala ta xhko kuypax yinh tzet chu yoknikoj te’ hum. Yilal stxumni b’oj skuynilopax chub’il ta xhjoche johtajnhen tx’ihal yib’anhiloj hunuj tzet xhko kuyu, ta chaltu’, yilal ta tx’ihal hej te’ hum xhjil chonh kolnoj yinh.
'''Munil:'''
Chala’ ya’ kuywahom tet nixhtej unin ta ch’ok spich’noj maka yilnoj te’ hum yib’anhiloj hej ab’xub’al xhtzotelax yul Xeq’a’, b’oj te’ hum xhtzoten yib’anhiloj b’isb’al mayab’.
==Xa huh yoknojpaxik’oj yu hej ab’ixb’al maka hunujxa humal:==
Ti’, yu ya’ni yip skuyb’al, haka’na hej ab’ixb’al tz’ib’nheb’il, hej hum shujq’inhtaj ch’eliloj, hej echel ab’ixb’al, maka hej kaw yetoj hunujnhe tzetetal tz’ib’nheb’il.
''Utiliza publicaciones periódicas: periódico, semanario, boletín, revista, revistas especializadas.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Wal ti’nanh hex unin, ay hunq’ahan te’ ab’ixb’al hum xwitij he yila’an, katxin xin, che tz’ib’nhe’ hanik’oj tzet xe txumu.
Xhko txum yinhti’, chub’il ta ay hunuj tzet skuy choche ta kam ch’ek’ ab’la yib’anhiloj, ta chaltu’, chu ssaylaxik’oj sat hej te’ ab’ixb’al tz’ib’nheb’il, hej ab’ixb’al suhjq’inhtaj ch’eliloj b’oj yaq’b’ilxa hej te’ hum, yaj chocheti’ ta ayxa hunq’ahan humti’ yul kuyum.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Sb’ab’elal chila’ ya’ kuywahom ta ay hej te’ humti’ yul kuyum, ta matzetxin, b’ab’el ssaya’ ya’ te’, taka machxin chu yalni ya’ tet nixhtej unin ta ch’okoj ssaya’ te’ humti’ yul wayanhb’al maka yul konhob’.
==Xa huhuj yu yilnoj hun teq’anoj tzoti’ mat kaw nimejoj yoj, hunuj ik’ti’, hej b’ay chal sk’uluj, hej syilalil hunuj tzet tz’ib’nheb’il, ik’ti’ nimej yoj, tzet tz’ib’nheb’il yib’anhiloj hunuj maka.==
''Lectura de párrafos, relato corto, consejos, resúmenes, leyenda, biografía.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
Hex unin, wal ti’nanh, che yila’ hunq’ahan ik’ti’ti’ la, katxin xin che yi’a’ltij tzet skuyb’anil xhkankan te yet che yab’e.
Yinh hun majan munilti’, yocheb’al sik’leb’il sunil hunq’ahan tz’ib’ti’ yu ya’ kuywahom, haxinwal matxa ya’tajoj ch’ab’enoj nixhtej unin skuynuj. Kaw tx’ihal hum smaja yuxinto mach ko tz’ib’nhe’ sunilti’ b’eti’, to haxa ya’ kuywahom skwenta smunlanhen yul kuyum.
'''Munil:'''
#¿Ay hunuj tzet tz’ib’nheb’il yib’anhiloj hunuj mak yul konhob’ti’ he yohtaj?
#Hun teq’an tzoti’ xhwala’ teyet ti’an la, che yi’a’ltij syilalil.
#Xhkankan he muniloj hunti’ la: yet chex apnoj b’ayex che q’ana’ tet hemam Nalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalhemi’, maka tet he mam icham maka mi’ ixnam ta chal heb’ya’ hunuj sk’ulaloj Nteyet, kat he ya’noj johtajnhe’ hekal.
#Tonhwej b’ay k’uhan hej hum kat ko sayni sunil tzet xax jalti’.
==Xa hu yilnoj, yalnoj, maka yilnoj yinh tz’inanil hej b’it tzoti’ maka hej b’it.==
''Lectura oral y silenciosa de poemas y cantos.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|110px]]
Chi’a’toj ya’ kuywahom tx’ihal hej b’it tzoti’ maka hej b’it kat yitxq’anojtoj ya’ tet nixhtej unin, kat yalnoj ya’ tet hantaj q’inalil ch’okoj yilnoj munilti’, katxin xin xhjalnoj tet ta ch’okoj ya’a’yoj hunuj b’it tzoti’.
Wal hunxa majan ko munilti’xin chaliloj, chub’il xax kaw kuylax nixhtej unin ilo’ hum b’oj stxumni tzet tz’ib’nheb’il yu ya’ kuywahom, yuxinto b’eti’, yu yok yip hunuj kuyb’anile, cha’a’koj ya’ smuniloj kuyumhum ilo’ hum b’ay ahay hej b’it maka hej b’ittzoti’, yaj yinhnhe sb’aq’ sat chila’ te’ hum, machala’ yinh sti’.
Haka’na hunq’ahanti’ la:
<poem>
'''Komi’ (b’it tzoti’)'''
Komi’, kaw k’ulch’ankanoj ya’ jinh
Waxamkam chonh smaq’ ya’
Chonh yoche ya’
Ha’ ya’ x’a’ni jila’ sajil q’inal
Sat yib’anh q’inal.
Ha’ya’ xkonh lotzeni
Ha’ya’ chonh ochen
Stohb’al q’inal
'''Xhtit yul hin k’ulan (b’it)'''
Xhtit yul hink’ulan
Tzet xu wek’
Yinh naj tzehalan
Kochnhe mach b ‘aq’inh
Xhtanhojkan
Naj sk’ulch’anilti’
¡Ay leje!
</poem>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Munil:'''
Chochexin ta matnhetajti’ chila’ to ssaya’ ya’ kuywahom yaq’b’ilxa te’ hum b’ay ahay hunq’ahan tzetetti’ yu kam smunlanhelaxi.