Xwaq raqal (expresión oral)

Ch'orti' | Chuj | Popti' | Kaqchikel | Q'anjob'al | Q'eqchi' | Tz'utujiil

Xseeb’alil

1 Eb’ li kok’al te’xtaw ut te’xb’eeresi li seeb’alil chi rix ab’ink ut xtawb’al ru li xb’een raatinob’aal. 2 Eb’ li kok’al te’xtaw ut te’xb’eeresi li seeb’alil chi rix aatinak ut xyeeb’al chi tustu ut tz’aqal reeru li junjunq chi na’leb’ sa’ li xb’een raatinob’aal.

Xk’anjel laj K’utunel

Aajel ru xb’eeresinkil li junjunq chi na’leb’ ut k’anjel re naq li tzolom tb’eeresi chi tz’aqal reeru li ab’ink, aatinak ut xyeeb’al li naxk’a’uxla sa’ xb’een raatinob’aal.

Jo’kan naq aajel ru xb’eeresinkil li na’leb’:

• Xyaab’asinkil li na’leb’ junjunq, re naq li kok’al te’rab’i.
• Xtikb’al li tzolom re naq taa-aatinaq ut taayaab’asinq.
• Xk’eeb’al xhoonal li tzolom re naq t-okenq chi xb’eeresinkil li junjunq chi na’leb’ chi seeraq’inb’il.

K’anjel laj k’utunel

Xk’uub’ankil chi suumal eb’ li kok’al, jun ixqa’al ut jun teelom, chi rix a’an tento naq te’xb’eeresi li patz’om a’in.

• Ani laak’ab’a’.
• Jarub’ chihab’ wan aawe.
• Ani xk’ab’a’ laana’
• Ani xk’ab’a’ laayuwa’
• Ma wan aawitz’in malaj aawas
• Ma wan aayuwa’chin malaj aana’chin.
• B’ar wan laawochoch.

Xk’anjel laj k’utunel

Yaab’asink tento tixb’eeresi laj k’utunel:

Sa’ jun kutan ke’koheb’ chi yohok laj Xiwan ut li xyuwa’chin, laj Xiwan yo chi aanilak sa’ b’e, naq kinume jun li ch’ina kuk, sa’ xyanq ra.

Li cheekel winq, kixye re li ri:

_Xiwan, k’a’ ru yookat, xaxib’e li ch’ina xul, ma sa taareek’a laj eechal re.

Laj Xiwan ki’ok chi se’ek ut kixye re:

_ wa’chin ani aj eechal re, ma wan ta b’i’ xyuwa’.

Li yuwa’chinb’ej kixye re:

_jo’kan tz’aqal a ch’ina Xiwan jo’ laa’at wan aayuwa’ jo’kan aj wi’ li xul

junjunq. Ma aajunes ta b’i’ chi ru li choxach’och’, toj wan ani x’alank chaq aawe.

_Ahh chinaakuy wa’chin ink’a’ chik tintz’eqtaana laawaatin. ab’an maaye re linyuwa’ wi ink’a’ moko tinixkanab’ ta chik li chalk aawik’in.

Laj Xiwan kikana chi xk’a’uxlankil, ani ta wi’ li qawa’ kuk, b’ar wan rochoch, chan ru na’ilok, ma josq ta wi’… jo’kan yo chi xk’a’uxlankil naq ke’wulak rub’el li k’iche’ ab’an aran ki’ok chi seeraq’ik li xyuwa’chin rik’in ut kixch’olob’ chi ru naq chi xjunil li k’a’ re ru oxloq’ sa’ li sutam, jo’kan naq nawan li tz’aamank naq nake’xik chi yohok. Laj Xiwan kixtaw xyaalal naq li loq’laj tz’uultaq’a a’an xyuwa’ li kuk ut xyuwa’ aj wi’ chi xjunil li k’a’ re ru wan sa’ li sutam.

Jo’kan naq junelik naxk’e chik xloq’aleb’ li xul ut li qas qiitz’in, jo’ wi’ li k’a’ re ru wankeb’ sa’ li sutam. Laj Xiwan junelik sa xch’ool rik’in li xyuwa’chin ut naxtenq’a yalaq b’ar naxik. Laj Xiwan ut li xyuwa’chin

Na’leb’ tento te’xsume li kok’al, ab’an sa suumal. Naq te’raqe’q chi xb’eeresinkil tento naq te’xwotz li xna’leb’eb’ rik’in li xkomoneb’.

• Jarub’ chihab’ ta wi’ wan re laj Xiwan.
• Chan ta wi’ ru xk’ab’a’ li yuwa’chinb’ej.
• Chan ta wi’ raq’ laj Xiwan wan chi rix.
• Chan ta wi’ ru xnimal li ch’ina kuk kixxib’e sa’ b’e.
• Chan ta wi’ ru li sutam b’ar wi’ wankeb’.

Yiib’ank jalam’uuch:

Xjalam’uchinkil laj Xiwan.

Xjalam’uuchinkil li kuk

Xjalam’uuchinkil li yuwa’chinb’ej.

K’a’ ru nake’xye qe li qayuwa’chin malaj na’chin chi rix roxloq’inkileb’ li xul.

Xyaab’asinkil oob’aq xk’ab’a’ xul wankeb’ sa’ li sutam.

Sum’aatinak

Aajel ru naq li komon tixb’eeresi li sum’aatinak a’in:

Ani laak’ab’a’

B’ar yookat chi tzolok.

B’ar nakana a’an.

Sa’ k’a’ ru na’aj wankat

K’e aach’ool chi tzolok

Laa’in lix Mar

Sa’ li tzoleb’aal Rax Pek

Sa’ li k’aleb’aal Rax Pek

sa’ li xb’een na’aj

us b’anyox.