Nuestro idioma en la escuela/Chuj/Expresión dinámica

Ch'orti' | Chuj | Popti' | Kaqchikel | Q'anjob'al | Q'eqchi' | Tz'utujiil

Tastak tz’elk’och sb’o’i

1. Sek jelan sk’anan heb’ ix unin yet’ heb’ winak unin koti’ t’a tz’ib’ yet’ t’a lolonel sek ixta tz’aj yak’an niwanb’ok nanhlokxo kuywal/k’ayb’ib’al.
2. Sek jelan sk’anlb’an heb’ ix unin yet’ heb’ winak unin koti’ t’a tz’ib’ yet’ t’a lolonel/paxti’ yet’ nanhlokxo anima ay ek’ t’a b’aj kajan heb’.

Tz’ik’tiwi Ch’oxan eli

Dramatizaciones; minidiálogos.

Skokuyni pax junxo makanh kuywal tik yik koti’, ha t’a tik to sk’ayb’ej sjelanil heb’ snan’ani, ma xch’oxan el jantak wan skuyani ma yojtak. Xch’ox el jantak junok tas tz’alji, syet’tan yak’an ichok tas syal chi’, yik pax jelan tz’aj slolonel heb’ t’a yichanh anima, ma xch’oxan sb’a heb’ t’a niwan anima.

Hanhej pax ha icha chi’ skuyan pax sb’a heb’, sloloni/spaxtini, tz’el petan heb’ syik’tan junok tas yik tz’aj sjelanil heb’ sloloni. Ha juntzanh ik’ti’ syal heb’ tik, yune’ tak ik’ti’, sek wach’ skach’ub’tanhej heb’, syik’an sjelanil heb’.

Sb’o smakanhil hotak waktak, tz’aj heb’, hato syala’ jantak heb’ t’a yol b’aj skuywi, sik’lanh junok tas syal heb’ chi’ makiltak tz’aj heb’ sb’o’ani. Haxo winh kuywajum tz’ak’an el heb’.

K’anb’oj aloj titiyox

Salutaciones.

Jun ix ko’b’es unin

Hach kob’es unin t’a jun k’inhib’i’alil tik, tzinjaw hink’anb’ej hak’o’ol. Ha’ ixink’ewa’an ixwab’an yalan juntzanh nok’ much, to ix’ek’ junxo hab’il hak’inal, yuj chi’ tzinjawi tikne’ik tzin k’anb’an hak’o’ol, tzintzalaj yet’ nok’ much ix’alan chi t’ayinh, yet’ pax k’en k’anal ixwewonk’e sat k’e’en, ix huji juntik; yuj to yilnak k’en halji.

Kuynab’il komam kicham:

Stitiyox ix hinnun chichim

He wal hex winhwe, ab’ekkan juntzanh tas swal tik, manh komonok, b’uchomtak hex t’a icham chichim, yuj to k’enakxo sk’inal heb’ t’ayex, manhoknhej laj heb’, pax junok anima ayxo sk’inal t’a hasat, to tzak’anab’ajej.

Tato tzel/tzila junok anima yolb’e kalab’, alkan hab’a ta’y, ma junok icham chichim, wuykank’ewa’anh, manhatenkank’e xeknajok. Yuj to stak’ hachkatab’ani, topax jun ha jun skatab’ ol’elk’och syala’, mahxalaj niwanh k’olal yiko’.

Ay b’aj yuj kob’uchun tzetzunal, chuklaj kek’ yol yib’anh k’inal tik, max koyejlaj/ kiyik tas tz’alnaj t’ayonh.

Ta to wach’ tzutej hab’a jun, haton swach’il olachajkan t’ayach, te wach’ hiko’/heko’, yet’ hal huninal t’a b’ak’inh.

Kok’ayb’ejek kob’a:

Lum witz

Ha jun lum witz, juntak el tzinb’at munlajel, tzin ek’ t’a stz’ey lu’um, sjak’al wilan b’at lu’um, tzinna’an b’ati, tastak xumak ay skal lum chi’.

Haxo jun k’uhal, hinb’at b’eyel ek’i, chawanh kob’eyi, kob’ati, wan kob’ey ek’ chi’ skab’ani tz’ok’ nok’ nok’, jantak nok’ ay t’a skal lum chi. Ha winh wetb’eyum, icha to chuk snab’en winh, ha puch winakil syak’ winh. Kotek’e’Ik’ochi kok’och t’a xchon lu’um, jak’al yek’ lablon ik’ t’a kosat, jak’ak’i kilanb’at juntzanhxo chonhab’, wal yok’ kaxlanh, wal sb’ey asun. Slajwi komatz’ani, skomeltzaj sb’i/kimeltzji.

Wal komeltzal chi’, haxo winh wetb’eyum satkan b’at winh, tzin’awaji tzin’ek’i, malaj mach tzintak’wani, ek’mul wawaji hinmeltzaj b’i’an.

Hink’och t’a b’aj ay hinpat, ixb’at walan t’a spat winh, to ixb’atkan winh, yiknhej chi’ skot sayumal t’a b’aj kan chi’, yuj sk’ab’ yok, hato t’a xchab’il k’uhal chaxxi winh.

Ch’oxnab’il tas tz’ib’ab’il

Representaciones.

Ha t’a jun tik, skokuyu’, ma skoch’ox eli jantak tas tz’ib’al t’a ch’anh hu’um. Skoch’ox el jantak kokuynab’il wan kokuyani wan skanhxonhej t’a kojolom sik’ab’il. Ha jun tik junjunal skob’o’, mato to jun skob’o komakanhil, skoch’oxan juntzanh kokuywal wan kok’ayb’an tik.

Munlajel t’a lolonel

Parlamentos.

Munlajel t’a lolonel:

Ha skonib’ej t’a junxo makanh tik, to ha heb’ unin wan skuywi, to syik’ sjelanil heb’ sloloni, snahub’tanhaj junok tas t’a yib’anh. Wach’ say ek’ heb’ yib’anh tas sb’o’an heb’, smolb’an sb’a heb’ yik’ti’an machtak ixsayan ek’ chi’.

M- Slajwi chi’ syawtan jantak yetb’eyum, t’a yol jantak b’ayaj skuywi, tz’el hoyan petan, syik’ti’an elta b’ia’n jantak jun ixsay ek’ heb’ chi’.

Wach’ tato ixyil ek’tej jantak heb’ wanh pax yab’an chi’, yik chan tz’utanh jun tas wanh yik’ti’an heb’ chi’, Syal sb’o’an smakanhil heb’ ab’xalwun chi’, syak’an elta sjichanil heb’ ma slajwub’al heb’ taswal syala’, hato tz’aj sna’an heb’ b’i’an.

Wach’ama; say jun winh tz’ib’um, pax junxo winh tz’ek’ alan hek’ t’a sat yicham heb’ smasanil.

• Junok tz’ib’um:

Lajwi chi jun tzchan och jun jun motzanh heb’ unin chi smunlajel.

• Yik tzlajwi sk’uman sb’a heb’ chi jun, ixta b’i’an stz’ib’an em heb’ t’a sat junok niwakil hu’um tastak ixyal heb’ chi’.

Munlajel yik lolonel t’a skal anima (parlamento)

Ha skonib’ej t’a junxo makanh tik, to ha heb’ unin wan skuywi, to syik’ sjelanil heb’ sloloni, snahub’tanhaj junok tas t’a yib’anh. Wach’ say ek’ heb’ yib’anh tas sb’o’an heb’, smolb’an sb’a heb’ yik’ti’an machtak ixsayan ek’ chi’.

Slajwi chi’ syawtan jantak yetb’eyum, t’a yol jantak b’ayaj skuywi, tz’el hoyan petan, syik’ti’an elta b’ia’n jantak jun ixsay ek’ heb’ chi’.

Wach’ tato xilk’tej jantak heb’ wanh pax yab’an chi’, yik chanh tz’utanh jun tas wanh yik’ti’an heb’ chi’, junxo winh tzek’ alan ek’ t’a sat yicham heb’ smasanil|.

Syal sb’o’an smakanhil heb’ ab’xalwun chi, syak’an elta sjichanil heb’ ma slajwub’al heb’ tas wal syala’, hato tz’aj sna’an heb’ b’i’an.

Wach’ama; say jun winh tz’ibum, pax junxo winh tz’ek’ alan hek’ t’a sat yicham heb’ smasanil.

B’o’aj yaj tzolalil yaj wa’el, ma tas tz’aj sb’o junok tas

Elaboración de recetarios.

Haxo tik jun, olskuy t’a yib’anh jantak munlajel ha yik sb’o wa’el, ay wa’el tik wach’ tz’aji, palta tonhej skab’i to te wach’, palta manh kojtakok laj tz’aji: yujchi wach’ te k’anb’ajek t’a winh kuywajum jantak tz’aj juntzanh wa’el, tastak skal sb’ati, tas tz’aj sb’o’i, ma taspax sb’i, ichok anh itaj, ch’okch’ok tz’aj sb’o’ anh, ma pax anh tut, tzijtum~tilwal tz’aj sb’o’ anh.

Kilek jun tik,

Ichok anh tut, ay tz’aj sb’o’ anh, skuch mayb’il tut; ha jun tik, smaxchaj el anh tut tik, smaychaj anh b’i’an, manh te takinhok laj tz’aj anh, axon tonwal, slajwi chi’, sjaxchaj anh t’a k’en cha’, manh te chok’oj paxi, b’alwechtak wal, slajwi chi’, tz’em anh yolchen b’i’an, staji tz’em yatz’amil, tato snib’aji tz’em yuk’ejal.

Wach’okab’i, skokuyek juntzanhxo.

Munlajel yik kuynab’il sk’anb’aj t’a yol kuynub’

Participación en proyectos educativos del aula y de la escuela.

Junxo kuywal wach’ sb’o’an heb’ unin t’a yol kuynub’, ichok sb’o’an junok smunlajel heb’ yik wach’ilok skuywal, ichok junok mesoj tas yik max emch’a’an spatik yicahnh kuynub’ chi’, ma sb’o’an chak ste’ heb’ yik kuywal, ma yalan el jantak yelanakk’och koti’, syalan heb’ t’a masanil heb’ yet uninal, hato syala’ tas mantalaj t’a heb’.

Tajnel skeklaj yil sb’a junok echel: (Rompecabezas) yet’ junokxo tajnel b’aj tonhej saychaj smojanil

Armar rompecabezas y juegos de dominó con palabras.

Tzijtum/tilwal jantak tas wach’ xch’oxchaj yil unin tik, ichok sb’o’an juntzanh tajnel heb’ yik b’aj skeklaj yil sb’a sk’axepal junok echel: ha tz’aj jun tik, ay junok echel say elta heb’ stz’ib’an wach’ tz’aji, haxo chi slot’chaj b’ati, sk’e somnajok syekanxi syil sb’a heb’ jun elxo, ichok yaj chi. Ha jun tajnel tik, wach’ yik’ sjakwi sjolom heb’ sna’ani yik jelan tz’aj heb’ t’a b’ak’inh.

Tajni pax heb’ yib’anh juntzanhxo tajnel t’a b’aj syal tz’och lolonel yik sjeljun sb’a sk’ejmi sna’an heb’.

Sb’onab’il ma sjut’nab’il sti’ junok echel yik junok yune’ chonhab’ (Croquis)

Diseña, traza y elabora un croquis de una comunidad o espacio real o imaginario.

Ha t’a junxo tik wach’ to skokuy heb’ unin syik’an elta yehsej junok tas, ichok sb’o’an, ma jut’an elta yechel t’a b’aj kajan, syak’an och yuk’em, ma syak’an uk’ok, ha juntik yik wach’ sk’ayb’ej sk’ab jelan tz’aji:

Wach’ paxi syik’ti’an yab’ heb’ yetb’eyum tastak ix aj s b’o’an heb’, ma syal heb’ t’a ti’ chuj tastak syil heb’ t’a yol jun ix b’o chi’ syik wach’ skuynab’il heb’ tz’aji.

Sb’onab’il ma sjut’nab’il sti’ junok echel yik junok yune’ chonhab’:

kik’ek elta yechel jun tik t’a ku’um

kak’ek och yuke’m.

slajwi chi’ skob’o’anek chakxo.