Nuestro idioma en la escuela/Popti'/Vocabulario

Ch'orti' | Chuj | Popti' | Kaqchikel | Q'anjob'al | Q'eqchi' | Tz'utujiil

Ilb’eh

1. Yinh hunxa majan munilti’ choche ta xa yohtajnhe’nixhtejunin hejb’ab’el tzot’ yinh hunun smajanil ay yelapnohal yul ab’xub’al Popti’.
2. Ta ch’ohtajnhe snimejnhen sb’isil hej b’ab’el tzoti’ yulab’xub’al popti’, yaj hejhelanb’al ch’a’ni pitzk’ahoj hej tzoti’ yinh hunxa ch’oknikoj yu chala.

Yinhtik’a tzoti’b’al

Ko nimejnhen sb’isil hej stzoti’al jab’xub’al yet xhpitzk’atij yaq’b’ilxa hej tzoti’ yinh hunun majan tzetet:

Yinh hunxa majan munil ti’, xhko kuyu’ nixhtej unin yib’anhiloj hej tzoti’ ch’oknikoj yul nhah, ko tzoten yib’anhiloj hej tzetet kaw ay yul nhah b’oj jetchik’ilal.

Kaw yilal ta xhjetk’ulnhe skuyni nixhtej unin sunil hejtzoti’ yib’anhiloj ab’xub’al, yuxinto wal ti’nanh, xhja’a’ skuyu’ hejtzoti’ ch’oknikoj yu stzoten jab’xub’al. Yaja’ b’etet ti’, nannhe ju chala, haxkami ta munilb’at maka hunujxa tzet yib’anhiloj xhko tzotenhe, yib’anhiloj tu’ hej tzoti’ xhja’a’yoj, mat tonhk’ahoj xhja’a’yoj komon tzoti’, to xhko sik’leltoj.

Wal ti’nanh xin chonh ek’toj jila’ hunxa jum chonh kolwa yinh kuywab’alti’, kat jilnoj hune’ munil xhyeni hej tzoti’ jichan yulnhahilnhe ch’oknikoj ju, jila’wej xin.

Hej tzoti’ ch’oknikoj ju yul nhah b’oj yulnhahil anma

Tzoti’ yul nhah

Tx’at
Sek’
Mexhah
Ixim
Txowe
Chem
Xih
Enhele
Ka’
Xilq’ape
Xhaluh
Xhilah
Sam
Si’
Sq’anhwi’e
Tz’isb’al
Netb’al
sako
valde
xhaltin
yojech
aq’in
ha’ha’
munlab’al
pultah
wentana
xihch’en
anh
chanhe
choq’
kawcho
kusina
mame
metxtx’i’
mi’e
motx
q’a’q’a’
tz’ahab’
wah
xanhab’e
yetq’a’

chukul
hom
hos
hub’al
hum
ixim
kamixheh
kape
kaxhah
kech’b’al kape
kole
k’ub’ab’al hum
k’ub’ab’al xilq’ape
lasu
lemnixh
limeta
luz
Me’
mis
molindero
nhah
nhal
nohe
panhku’
pop
pulb’al
q’oyeh
son
telar
sti’ q’a’
tunuk
tx’anhtx’anh
txulub’al
tzima
tz’ispa
tzuh
b’itz’ab’
b’aj hom
atx’b’anh
asukal
aq’b’al
anab’e

Tzoti’ yulnhahil anma

mame
mi’e
nohe
uxhtaje
mam ichame
anab’e
mi’ixname
helele
tia
hayin
tio
unine
alib’e
b’axe
ichamile
ixale
tz’ul unin
xahan mame

Chu ko munla yinh hunq’ahan tzoti’ ti’ hakti’la

hunq’ahan munil xhjala’ti’ la: Ay hunuj tz’ayikal chi’a’tij ya’ yechel sunil anma xja’ b’inahoj yinh txol tzoti’ kat yichojkoj ya’ yalnoj tzetaj munilal chu hunun maka.

Chala’ ya’ ta xhkuylaxoj tzetaj munilal chu ya’ mamemi’e, k’ahole kutz’ine, katxin yalnojpax ya’ tzet yuxinto halb’ilkan jet yu komam komi’ chub’il hakti’ yub’anil, haxkam ta xhji’ kwenta, kaw yilal munil wayab’il yul sat heb’ya’ komam Jichmam Jichmi’.

Chala’pax ya’ tet nixhtej unin chub’il kaw yilalpaxoj ta sunil nixhtej unin xhkolwakoj yinh smam smi’ yinh sunil munil yulnhah. Kaw yilalpaxoj ta xhjiche jalni tet chub’il yet aya xahan ay sunil anma yinh sat, haxkam komam komi’ b’oj heb’ya’ kohelel chonh tanheni kat honh skuyni heb’ya’ yinh hej munil b’oj tzet xhjila’ sat yib’anhq’inal ayq’inh.

Machu ko nahulnhenpax jalni tet nixhtej unin chub’il kaw yilal ta ko hunil xahan xhjil kob’a, haxinwal mach b’aq’inh ta xhjila’ naj sya’tajil, k’ulch’antajnhe chu yek’oj ju.

Chochepaxoj ta mach k’aytoj yul sk’ul ya’ kuywahom chub’il xhjoche ta ch’ichinakoj nixhtej unin yilni b’oj tz’ib’loj yul popti’, yaj q’a’ yilaltopaxkanoj ta b’ab’el stxumnuj tzet yuxinto yilal skuyniti’. Xhko yeb’pax tet chub’il kaw yilal ta xhko txum sunil tzet xhallax jet yul jab’xub’al, haxinwal sub’utajxa ji’noj hej tzetet yul komon ab’xub’alil.

Munil b’oj nixhtej unin

1. Sq’amb’enoj ya kuywahom tet kuyumhum ¿Ay syilalil ko kuyni hej tzet yul jab’xub’al, tzet taxka he yalni hex ti’?
2. ¿Tzet yuxinto tx’ihal nixhtej unin lanhan sk’aytoj ab’xub’al yu, maka tzet yuxintomatxa cha’ syilalil?
3. Lawitik’a jilni maktaj aykoj stz’ajoj jet chik’ilal, ¿taxka ay hunujxa mak chu he ya’ni sb’ih jet ta ayik’oj yulyetnhahil yetchik’ilal?
4. ¿Taxka xahan ay yinh hesat hemam hemi’ b’oj sunil maktaj ch’ehik’oj te k’atanh yul he yatut?

Ta ha’ xhjetk’ulnhe chaltu’, jial’wej hayeb’oj hej tzoti’ ch’oknikoj yinhti’, katxin jilnoj chub’il chupaxju ko watx’en hunuj haka’ ik’ti’ yib’anhilojti’, sjepaxoj ta chonh ek’toj jila’ sat hunxa jum, hat kam xhtihlaxiloj jet yib’anhiloj tzet wal ko kuyni nixhtej unin

Hej tzoti’ jichan nixhtej unin xhalni yu hej munil chu yulnhah

Yinh ko munil ti’ yocheb’al xhko maj sunil b’ay xhla ek’ maka xhla munla nixhtejunin. Kaw yilal ta xhko kuy yinh sunil hej tzoti’ ch’oknikoj yu, haxinwal chi’a’ yip maka xhch’ib’oj sb’isil hej tzoti’ chala’. Yuxinto xhko munlanhepax hej tzoti’ ch’oknikoj yu nixhtej uninti’ yet machik’oj yul nhah, haka’na yet xhtanheni maka ch’a’ni lowoj hej no’ alomnoq’.

Yinhtik’a tzet chu ko nimejnhen sb’isil hej stzoti’al jab’xub’al xhjal yul nhah, yaj wal ti’nanh, xhko kuyu’ yib’anhiloj tzoti’ ch’oknikoj yinh smunil nxihtej unin yet yulnhahil yeyi, yaj wal munil, nan b’ay chij sb’a, Haka’na yet xhto slotzenoj no’ txitam yul peyab’.

Jila’wej hej tzoti’ ch’oknikoj yu

noq’ itah xewoj iximixim telaj machit ha’ha’ lasu pat maq’b’al tzumb’e’ paxhyal asaronh te’te’ chiyo buru

sanik tzoyol b’ajal metxtx’i’ ch’ilim xaj telaj machit kolb’iq’ ch’ench’en atz’am lak’ab’ lokixh leq’wal kape pech xhik

b’ajal ah ab’al tzab’a lek’wal lujum peyab’ sik’leb’il yal wah soq’om awoj txitam sek’ cheh tunuk tulisna

Hej tzoti’ ch’oknikoj yu nixhtej unin yul nhah

Xhjala’pax tet nixhtej unin chub’il yilal skuyni tzet yelapnoj hej tzoti’ ch’oknikoj yu yulnhah, haxkami ta chaltu’, xhkanojkan yul swi’ hunq’ahan tzetetti’, katxin stxumu’luj sunil tzet stzotenhe yul ab’xub’al popti’:

Ta tzujanonh yinh st’inhanil, sje ta ch’ichipaxkoj yalni ya’ kuywahom tet nixhtej unin sunil hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hej tzetet ay yul nhah, haxkam ti’, xhkolwahoj yinh nixhtej unin b’oj heb’ya’ kuywahom. Xhkolwahoj yinh nixhtej unin, haxkami ab’xub’al popti’ stxutx yinh smi’, chaliloj ti’ chaltu’, chub’il ab’xub’alti’ yet ay yoknikoj yu skan hej tzetet b’oj kuywab’al ch’a’lax tet. Xhkolwapax yinh heb’ya’ kuywahom, yu mach kaw spotx’o’ sb’a skuyni nixhtej unin, haxkam q’a’ sub’utaj skanoj yul swi’ hej tzet cha’a’ skuyu’, q’a’ sub’utajpax yi’noj hunujxa ab’xub’al.

Ta xhja’ syilalilti’, chaliloj chaltu’ chub’il ayonhkoj yinh st’inhanil, haxkam wal ti’nanh, halb’ilxa yu heb’ya’ swi’al yekoj yinh kuywab’al chub’il kaw yilal ta sunilxa hej kuyum b’ay ch’oknojkoj hej ab’xub’al yinh kuywab’al.

Yaj kaw yilalpaxoj ta ch’ohtajnhe heb’ya’ kuywahom chub’il matnhetaj hej tzoti’ti’ chu yoknikoj yu skuyni nixhtej unin, to chuhi ta hunxa b’oj nixhtej unin ssaynoj yaq’b’ilxa hej tzoti’, haka’na hunq’ahan xhja’a’yojti’ la’i:

B’etet ti’ ch’ichojkoj yalnoj ya’ kuywahom hej tzoti’, stzujanil, haxa nixhtej unin xhlahwoj yalnoj yaq’b’ilxa sb’ih hej tzetet ay yul nhah

tx’at vaso enhele xhilah televisión netb’al yojech ha’ha’ xihch’en kawcho mi’e tz’ahab’ anab’e b’aj hom chamarra foto hum kech’b’al kape lamina luz molindero panela pop refri sti’q’a’ txulub’al

sek’ txowe ka’ sam tz’isb’al sako aq’in munlab’al anh kusina motx wah aq’b’al b’itz’ab’ chukul hom kamixhe kole lasu marina nhah panhku’ poyo reja telar tzima

mexhah chem xilq’ape si’ plancha valde kuchillo pultah chanhe mame piso xanhab’e asukal blok cuadro hos kape k’ub’ab’al lemnixh me’ nhal pila pulb’al son tunuk tz’ispah

iximixim xih xhaluh sq’anhwi’e molino xhaltin grabadora wentana choq’ metx tx’i’ q’a’q’a’ yet q’a’ atx’b’anh caserola estante hub’al kaxhah k’ub’ab’al limeta mis nohe poncho q’oye sopa tx’anhtx’anh tzuh

Munil b’oj nixhtej unin

1. Wal ti’nanhxin halwej wetan b’ay chu yoknikoj hayeb’oj tzoti’ ti’ yet xa chonh tzoteli.
2. ¿Tzet tzoti’al xwal teyetti’ ch’oknikoj he yu b’ayex?
3. Halwej hunujxa tzoti’ti’ wetan, ta mach xjayoj b’eti’

2.3. Wal ti’nanh xin, xhjiche’ ko kuynuj nixhtej unin yinh hej tzoti’ ay yelapohal yinh tzet ay yul kuyum b’ay xhkuywi, spolil kuyum b’ay ayiktoj, tzet ay sk’atanh, tzetaj xhla hu, haka’na shajni yum yinh hunuj sb’isil xaj hum.

Lawitik’atu’xin kat jalni tet ta xhjila’ hunuj ik’ti’, ta xhko teq’b’atoj yinh yaman unin, ta chonh okoj sajchoj, (b’oj yaq’b’ilxa). Jinhxa xin ay ko nimjenhen hun munil ti’ yul kuyum, yaja’ jila’wej tzet xhallax jub’ yinh hunxa jum.

Hej tzoti’ ch’oknikoj yul kuyum

Kaw yilal yepax hun majan tzoti’ti’, haxkam ta xhji’ kwenta, q’a’ tx’ihal hej tzoti’ti’ ayikoj yinh yab’xub’al wes. Mat tx’ihaloj ayikoj yinh jab’xub’al, haxkam tx’ihal hej tzetet nan b’ay spetokoj, yuxinto yet aya xhjichekoj jalni tet nixhtej unin syilalil ta mach k’aytoj jab’xub’al ju yul kuyum. Haxkam hat xhjakoj yip skuyb’anil nixhtej unin.

Yaj hej tzoti’ xhja’a’yoj b’eti’ xhja’a’ b’inahoj sunil tzet ch’oknikoj yu nixhtej unin yinh kuyu’ hum, b’oj tzet chu ko yamb’an nixhtej unin skuyni hej tzet xhja’ skuyu’, haxkam ay yelapnoti’. Chu xin ya’ kuywahom yichikoj skuyni sb’a yinh schejni nixhtej unin yub’ hunuj tzetet. Matnhetaj xin hej tzoti’ ahay b’eti’ chu yoknikoj yu ya’, sje tato yamanxa b’oj nixhtej unin chu ssayni ya’ yaq’b’ilxa hej tzoti’.

hum tz’ib’ tz’ib’b’al txoltz’ib’ sikilal chejb’anile nimej hum munil xewilal kuywahom kuyumhum itz’atil wi’e munil tz’ib’ ak’ wentana stinha

mexha wentana tzoti’ uchk’ulal hilkob’a tz’isb’al netb’al q’alem kamixhe kaj yat txonh winaj unin txame lápiz oje q’umale

xhilah kuywahom tzeb’wal how chem q’alemb’al tz’iso’ q’alem b’isb’al sajach etb’ihe sintahe ix unin ti’e lapicero q’ab’e laq’leb’al

B’etet ti’ xin, chu yanikoj ya’ kuywahom stz’ajoj smunil ta xchej ya’ nixhtej unin stzab’noj hunuj yum kat yalnoj ya’ tet ta chila’ yumti’ yinh hunuj sb’isil xaj chala’ ya’ tet, k’ulmipaxoj ta ch’okoj ya’ syetz’enoj b’oj nixhtej unin tzet chala’ sat humtu’, haxinwal xhelanb’oj yinh ab’xub’al popti’.

Chuhujpax yu stoj sq’amb’enoj tet yaq’b’ilxa nixhtej yetb’i ta yohtaj hunujxa hej tzoti’ yib’anhilojti’, haxinwal ch’okoj syamb’anoj kat snimejb’oj sb’isil hej tzoti’ ch’ohtajnhe’ maka xhchalohoj yu yib’anhilojti’.

Chupax yu ya’ kuywahom yokoj munlahoj, kat yokoj syamb’anoj nixhtej unin katajwanhtaj, katxin xin ch’okoj sq’umlanoj sb’a stzotenoj yib’anhiloj tzet skuy hune’ tz’ayikalti’, hat ch’ichojpaxkoj yu yeloj naj xiwkilal maka naj tx’ixwilal yinh, katxin xin yek’ojtoj yalnoj tet nixhtej yetb’i tzet skuy hune’ tz’ayikalti’.

Yilalpaxoj ta skwentaxa ya’ kuywahom yilnoj tzet hunujxa wal yutenoj sb’a haxinwal kam xhkanojti’ yul swi’ nixhtej unin.

Wal ti’nanh xhinahoj ya’ kuywahom, xhwala’ hunuj ik’ti’ teyetan, yaj kaw che yakoj yinh he k’ul he yab’eni, haxkam ay nixhtej tzet chin q’amb’e’ te yet yib’anhilojti’ yet xhtanhoj walnojan, xhinahoj ya’.

Chu yalnoj ya’ ik’ti’ tet la’i

Ya’komam b’oj hej no’noq’

Yet hune’ tz’ayikal xil hun ya’ mama’ hune’ ni’an no’noq’. Choche ya’ mama’tu’ stzab’a’ no’, yaja’ xto no’ swi’ te’te’. Hunxa tz’ayikal xtzab’lo no’ yu ya’, yaja’ ta’an matxa xma low no’ hune’ tz’ayikal, yuxinto ma kam no’, yuxinto b’isk’ulal ye ya’ mama’ yinh no’. Yuxinto xsloq’ni ya’ hunxa yet, kaw ay stohol no’, haktu’ xu stzab’nipax ya’ mama’tu’ hunxa yet hunxa tz’ayikal. Yaja’ ya’ mimi’ yixal ya’ mamatu’ mach sje sk’ul ya’ ta ay no’noq’ yul yatut ya’, haxkam kaw chayoj no’ tz’il. Xto ya’ mama’tu’ swatx’enoj hune’ ni’an ste’ no’, yuxin xtzalakanh ya’ mimi’, matxa ch’ek’ no’ yul yatut ya’. Ta’an ya’ mama’ tu’ xto ya’ munil hune’ tz’ayikal, yaj ta’an xto nahul yu ya’ mimi’tu’ ya’ni yitah no’, mach ma kam no’ yaj x’ok hune’ yab’il yinh no’. Etza xkam no’, yaj x’a’lax anh tet no’ yuxinto matxa ma kam no’. Yaj ta’an ix no’, yuxinto xma eh yunin no’, kaw niman yunin no’ x’ehi, yuxin matxa chab’e te’te’, x’elkantij no’ xol tz’il, yuxinto ma kam no’.

Wal ti’nanh xin hex nixhtej unin che ya’a’ spaj tzet chin q’amb’e’ teyetan:

Munil b’oj nixhtej unin

1. ¿Tzet xtanhkan hun no’ ni’an b’ab’el noq’ xil ya’ komam?
2. ¿Tzet yuxinto xkam no’ ni’an noq’tu’?
3. ¿Taxka yeli kaw choche ya’ yixal ya’ komamtu’ hej nixhtej noq’?
4. Halwej ninoj wetan ta che yoche hej nixhtej alom noq’
5. ¿Hayk’onh nixhtej noq’ti’ ay b’ayex?

Yunhe xin tz’ajan chu ko kuyni nixhtej unin yinh tzet xkonh ek’ ji’a’kanh

yul kuyum, yilal xhko kuyu’pax yinh hej tzoti’ maka hej tzetet xhla hu yul kuyum, stinhahil kuyum, yet ay hunuj q’inh chuhi, maka hunuj tzet ch’ek’tzelaxi, yuxinto yilal ko tzab’i yinh hej tzoti’ ay yelapnoj yinhti’ syeyil, wal ti’nanh, xhjila’wej tzet tz’ib’nheb’ilayoj yinh hunxa jum.

Hej tzoti’ ch’oknikoj ju yul kuyum

Yinh hunq’ahan tzoti’ti’, hanhk’anhe hunq’ahan ch’oknikoj ju yet ay hunuj q’inh xhjek’tze stinhahil kuyum xhko maja’.

Yaj yocheb’al sunil hej tzoti’ xhko tzab’a, haxinwal t’inhan b’oj tz’ajan chu kokuynuj nixhtej unin. Mat hune’nhehoj tzet xhja’ skuyu’.

Yaj kaw yilal ta hayonh kuywahom honhti’, tx’ihal tzet xhjichekanh ko nimejnhen hun majan tzoti’ti’, yuxinto chu ko yamb’an nixhtej unin ko munlanhen yaq’b’ilxati’ syeyil.

Xhja’a’ b’inahoj hayeb’oj tzoti’ti’ la:

txonh dulce bandera t’ujwuj tx’anhtx’anh ch’ench’en b’it hojb’ab’al pelota xayanxanhe xil q’ape kolwal b’elwoj

q’inh itah halo’ b’it tzoti’ sajchoj stinha unin kenya chem xewoj firmes poq’pe q’ab’ melyu

kanhal te’te’ tx’ejwoj anhewoj tx’otx’tx’otx’ kuywaho q’alem tzalalal ha’ha’ awoj tzoteloj etz’ewal txonhwoj

Lawitik’a stanhnoj q’inh maka tzet xuti’ xin, haxa hunxa tz’ayik chu ko nanatij tet nixhtej unin tzet xju yewihal, kat ko q’annoj tet ta chonh okoj ko tzotenoj hej tzoti’ ay yelapnoj yinh tzet xutu’.

Munil b’oj nixhtej unin

1. ¿Tzet xju yet ewi?

1. ¿Taxka ay tzet mat k’uluj x’elikoj?

1. ¿Taxka ay tzet xko kuyiloj yinh tzet xjutu’?

Wal ti’nanh xin xhja’a’ skuyu’ nixhtej unin hej tzoti’ ay yoknikoj yinh konhob’ maka wayanhb’al, hejtzoti’

ch’oknikoj ju yet chonh b’eyk’oj txonhb’al, yul txonh, paxhyalb’al maka yinh lahti’ maka yatuttiyoxh.

Kaw yilal ko kuyni nixhtej unin yinhti’, haxinwal chonh kolwakoj yunhe pet xhkan yul swi’ tzet ko tzoteni b’oj ko tz’ib’nhen jab’xub’al.

Nannhe ju xin ko to jilnoj hunxa jum ib’il ju ko kuyni hej tzoti’ti’ yinh munil.

Hej tzoti’ ch’oknikoj ju jalni hej tzet ay yul wayanhb’al maka konhob’

Haka’na txonhb’al, yatuttiyoxh:

Johtajxa xin chub’il yilal xhko maj sunil hej tzetet haxinwal sunil tzet skuypax nixhtej unin, to ay jala’ ta tz’ajan xhkanoj sunil tzetet yu, b’oj hunxa mach k’ayojtoj yu ay b’aq’inh ta ti’nanh ch’ichikoj yohtajnhen sunil hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hej tzetet ay ko hoyanil.

Yaj haka’tik’a xu jalni yalanhtotu’, choche ta kaw sak’an ya’ kuywahom yilni tzet chu smunlanhen b’oj nixhtej unin yaq’b’ilxa hej tzoti’, yaj xhji’ kwenta yinh hej tzet ay ko k’atanh ko nimejnhen sb’isil hej tzoti’ti’.

nhah karo ch’ench’en chiyo q’alem ch’ech si’ b’eh kaya peyab’ stx’anhal tz’unub’ buro contador hospital Ix kapiltu kulus loq’wom munlawom patz’om q’eb’tajlaj sek’ te’nhah tx’ix txonhb’al tzuh kulixh wexeh xhaluh Ixpix Hos is wakax manhku’ wah lahanxhexh repoyo utxum kay yal ixim aros hub’al ch’ech dulce ixim ixim lob’ehal te’ moxh papaya q’aw sanh tx’at yal wale’ anma q’a’q’a’

anma telaj kenya itah txonhom etab’e tulisna bicicleta lahanxhexh pila stz’umal lob’ehal unin camión eucalipto hub’al kajte’ conejo lemnixh mis netb’al pon q’oye snaylohal peq’al trailer tx’otx’otx’ tx’otx’lok’ tz’unum kape muh witz xih tz’oloh rabano zanahoria fideo seboya ahan lima saj hub’al alawena k’ixhtanh me’ asukal ch’ib’ ha’ ha’ kaplaxh lonhkanis nabo paterna sajitah pepino txita yaxkulixh stzoti’ komam

te’te’ metxtx’i’ yatut tiyoxh manhku’ tz’isis ha’ha’ txitam gravilea luz poste yet tah ah camisola ha’niman hum kajtz’isis (sabino) koral lob’ehal motoneta no’noq’ paxhyallom risito soldado tunuk txonhb’al txulub’al vaso tzes xaj kenya hub’al lawanixh tzuy kulixh txitam koson kape itah mab’al tulisna b’ah kolb’iq’ pon awas chulul intam koko maniya pahla lahanxhexh peq’al sajil kulixh tanak tz’inte’ yatut tiyoxh mexha

txonh cheh haq’b’al moto camioneta paxhyalb’al xilq’ape kamixhe peq’al sajchob’al tractor amaq’ chap hom itxq’aha’ kape kulixh lok’ motor oq’ pech sanh tarro tx’anh txonhb’al tz’isb’al wakax chib’eh xaj te’ tx’ab’in chiyo aros salwinaj kulantro rremolacha kenya maj tzoyol ixkulixh matzati’ q’o’ b’itx coliflor isaq’ kuk mansan panela q’antzeb’il chiyo sandía tunuk ulul pale haq’b’al

Hej tzoti’ xhallax txonhb’al

hub’al tzes lawanixh tzuy kulixh txitam koson kape itah mab’al tulisna b’ah kolb’iq’ pon awas chulul intam koko maniya pahla lahanxhexh peq’al saj itah pepino tx’atal yal wale’ ch’ik konejo sajcheh kuk kay us sanik xekab’ ch’ok jirafa muk’ uk’ b’ahch’el intam k’ak’amuxh k’uk’um max snoq’al kab’ tz’isaj yerba

tx’ab’in chib’eh chiyo aros salwinaj kulantro remolacha kenya maj tzoyol ixkulixh matzati’ q’o’ b’itx coliflor isaq’ kuk mansan panela q’antzeb’il chiyo sajil kulixh tanak txitam yaxkulixh cheh pech me’ metx tx’i’ tx’ow kaj koh ajan xhik halaw k’aj mulis utxum eman ixpumul kaplaxh kuyo palamux stelajilcheh wayap

kulixh ixpix hos is wakax manhku’ wah lahanxhexh repoyo utxum kay yal ixim aros hub’al ch’ech dulce ixim ixim lob’ehal te’ moxh papaya q’aw sandia tunuk tz’inte’ chiyo wakax tunuk b’alam mis ponhom chap ak ballena homan kajpum txuka witwir ganzo kajxuh kapuyo lik’ (saltamonte) pinin tzejlen wechxen

muh tz’oloh rábano zanahoria fideo seboya ahan lima saj hub’al alawena k’ixhtanh me’ asukal ch’ib’ ha’ ha’ kaplaxh lonhkanis nabo paterna risito sanh tx’at ulul txitam lab’ah usmij nam pahtza’ buro pitzin kuwis chiw ixkab’ lujum tzojoy ahtzoq’ ib’ kajxulem k’ej ajan lohomkay sahb’in tzinhkalu’ (ak) xotx

Ta xhjila tx’ihal hej tzoti’ chu ko munlanheni, yaj q’a’ yilalto ta kaw hayonh xhjichekoj ko nimejnheni, haxkam chu yoknojpaxkoj hej tzoti’ti’ ko watx’en hum ch’oknojkoj ko kuynuj nixhtej unin.

Munil

1. Chitoj ya’ kuywahom nixhtej unin paxhyal yul txonhb’al, kat yokoj ya’ yalnoj tzet yelapnoj ye txonhb’al, maktaj xhtxonhwi b’eti’, b’oj syilalil ye txonhb’al.
2. Ta chuhi xhtiyoxhloj nixhtej unin tet anma, kat yokoj sq’amb’enoj stohol hej tzetajyet.
3. Stzujanilxa xin, yet yulxa kuyum ayik’oj kat yokoj syetz’enoj haka’ txonhb’al. Chi’a’toj nixhtej unin hunuj smotx ay nixhtej lob’alte’ ayiktoj yul maka yaq’b’ilxa nixhtej peq’al kat yunuj haka’tajnhe yul txonhb’al aya. Yilal yeti’, yunhe ch’ichikoj nixhtej unin sq’umlan sb’a b’oj tx’ihal anma.

Ya’ kuywahom ch’ijb’ali yinhti’, sjepaxoj ta skuy nixhtej unin yinh hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hejtzetet ay yul konhob’ maka wayanhb’al

ta q’axan maka chewaltx’otx’, tzet chu ko yanhen tzet hoynhehonh, hej tzetet ay b’eti’, haka’na b’ay xhjatoj ab’ix hum, maktaj swi’al yekoj yinh konhob’ maka wayanhb’al, kapiltu, hej paxhyalb’al, yuxinto wal ti’nanh, choche ta xhjilpax tzet ahay yinh hunxa majan munil, yinh hunxa jum.

Hej tzoti’ ch’oknikoj jalni sb’ih hej tzet ay yul ko konhob’

Yaja’ wal b’etetti’, to haxa hej tzoti’ ch’oknikoj ju jalni sb’ih hej tzet hoynhehonh, hej sk’ulal cha’ kapiltu jet, maktaj ayikoj swi’aloj konhob’, hej paxhyalb’al b’oj yaq’b’ilxa xhko maja’.

te’te’ telaj tz’isis kuk tx’ab’in q’alem anma kuwis q’eb’taj wakax burro ch’im hih hub’al ixpix kopo’ makina mukun pit q’anch’ik san Pedro te’ kaj txowe tz’unub’ xoltelajil noq’

ch’ik kenya awal manhku’ b’ajman usmij hub’al onh serafina wale’ chap chiwo honon itah kajxuh koyew maniya nhah pon q’o’ sanik trapiche txulik tzuy xumak te’

lab’ah ch’en ch’en haq’b’al konejo (xhik) lahanxhexh ajan nhal pitzin tx’otx’otx’ witz chaq’anh chulul hostok ixim awal kaplaxh k’um mansan pachamkanh q’a’q’a’ sajel si’ tulisna tziltzil us yajsam

ha’ha’ no’noq’ kape nam metxtx’i’ ak’al kay q’ante’ tzojoy abono ch’ib’ guitaronh hox ixkab’ Kapuyo lujum miltomate pahtza’ q’an sup salin tajinh te’ tx’ix tzuh xekab’ yul ha’

Smunil ya’ kuywahom

B’etetti’, k’ulmi ta chitoj ya’ kuywahom nixhtej unin yilnoj tzetajyet chila’ yul konhob’ maka wayanhb’al, chi’a’toj yila’ kapiltu, yatuttiyoxh, hej ha’oq’, maka hujunxa tzet yilal ye tet anma yul konhob’, chu xin ya’ yuniti’ la:

1. Chitoj ya’ nixhtej unin syenoj kapiltu tet, q’a’ k’ultutik’ampaxoj ta xhtzoteloj ya’ tet heb’ya’ kapiltu b’oj nixhtej unin, haxinwal ch’ichikoj

stxumni tzet yuxinto ay kapiltu, tzet smunil, tzet b’ay chonh skolo, b’oj yaq’b’ilxa.

1. Xhto ek’oj paxhyal yul konhob’ maka wayanhb’al kat sto illaxoj hunuj ehob’al maka hunuj tzetet kaw yilal ye yul konhob’, hej ha’oq’, maka hunuj kaw ch’a’lax b’inahoj yu komam komi’.
2. Xhtojpax yilnoj hej yatuttiyoxh (evangelico maka católico), kat yillaxoj tzet lahan b’oj tzet mat lahanoj.
3. Stzujanilxa xin, kat yokoj ya’ kuywahom tzoteloj maka sq’umlanoj sb’a b’oj nixhtej unin tzet skuy yet xb’eyk’oj paxhyal muniltu’.

Sq’axepal ko nimanil

Sunil tzet xhja’ skuyu’ nixhtej uninti’ masan ay tzet yuxinto xhja’ tet, haka’na yet xhja’ni skuyu’ hej tzoti’ jichan txonhb’al ch’oknikoj, yunhe mach k’ayojpaxtoj yab’xub’al yu ay b’aq’inh, b’oj yunhe yel tzet xhjal tet, mat k’uluj ta xhko kuyu’ tet jalni sb’ih “tren”, ta mat yohtajoj tzet jilni, yuxinto mach kan yul swi’ syeyil; wal haka’ b’eti’ xin, to sunil tzet chila maka xhjal sb’ih, ha’ tzet kaw yohtaj.

B’oj hunxa, xhko kuyna yinh hej “uteb’al” (verbo), kaw yilal ye yet xhko tz’ib’nhen hunuj tzetet, haka’ti’ la.