Rox raqal (Reconocimiento y sensibilización gramatical)

Ch'orti' | Chuj | Popti' | Kaqchikel | Q'anjob'al | Q'eqchi' | Tz'utujiil

Seeb’alil

1. Eb’ li kok’al te’xnaw roksinkil li xk’uub’lal li aatinob’aal.

2 Eb’ li kok’al te’xnaw roksinkil li xk’uub’lal li aatinob’aal cho’q re xyeeb’al k’a’ ru nake’k’a’uxla chi tz’iib’anb’il ut yeeb’il.

Xk’anjel laj k’utunel: Aajel ru xb’eeresinkil li junjunq chi na’leb’ ut k’anjel re naq li tzolom tb’eeresi chi tz’aqal reeru cho’q re xk’eeb’al xb’ihomal li raatinob’aal li tzolom, aajel ru naq tixb’eeresi jalanjalan chi na’leb’, re naq chi kama’an yooq xk’eeb’al xk’uutal junelik. Tento naq tixnaw ut tixb’eeresi li xk’uub’lal raatinob’aal re naq truuq chi xyeeb’al li xk’a’uxl, li xna’leb’ chi yeeb’il ut tz’iib’anb’il.

Chan ru naq xtikla chaq li tz’iib’ak

Junxil chaq q’e kutan eb’ li qamama’ qixa’an xe’xkanab’ chaq li xna’leb’eb’ chi ru li jalanjalan chi k’a’ re ru, jo’ rik’in li qaatinob’aal, qayehom b’aanuhom, sa’ eb’ li po’ot sa’ eb’ li pak’b’il pek ut naab’al chik li xe’roksi chaq. Sa’ eb’ li kutan anaqwan ink’a’ chik naqataw ru k’a’ ru li xe’xtz’iib’a ab’an tento naq tqasik’ wi chik li qab’e re xtawb’al xyaalal chi tz’aqal reeru li qayu’am.

• 
• 
• 

Wankeb’ li aatin naqoksiheb’ cho’q re xb’oqb’al qib’, b’ar wi’ ink’a’ naqoksi li qak’ab’a’, ruuchil k’ab’a’ej nake’yeeman re.

Sa’ junesal

Laa’in

Laa’at

A’an

Laa’in yookin chi tzolok q’eqchi’.

Laa’at xik aawe chi wa’ak sa’ tzoleb’aal.

A’an yo chi b’atz’unk chi re rochoch.

Sa’ naab’alil

Laa’o

Laa’ex

A’aneb’

Laa’o laj ralch’och’ naqak’e xwankil li qaatinob’aal.

Laa’ex li kok’al tento teek’e leech’ool chi tzolok.

A’aneb’ li kok’ ixqa’al nake’wulak chi ru tz’aqonk.

Chi xjunil li wan sa’ li qasutam wan xk’ab’a’ Jo’.

Che’

Xul

Poyanam

Nima’

Uutz’u’uj

Ochoch

Tzoleb’aal

Tijleb’aal

Ut naab’al chik.

Wankeb’ li aatin naru naqeechani jo’:

Inkaxlan

inwa

intz’I’

Qilaq chan ru tqeechani li k’ab’a’ej junjunq

Aatin natikla rik’in xna’ tz’iib’

Wochoch

Aawochoch

Rochoch

Qochoch

Eerochoch

Rochocheb’

(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ naab’alil)

Aatin natikla rik’in xyaab’ tz’iib’

Inwakax

Aawakax

Xwakax

Qawakax

Eewakax

Xwakaxeb’

(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ naab’alil)

Xk’anjel laj k’utunel: Jo’ naq jalanjalanqo laa’o li poyanam jo’ka’aneb’ aj wi’ li aatin, ak xk’anjel wi’ naxb’eeresi li junjunq jo’kan naq ak xpaayil wi’ li k’ab’a’ej. Qilaq:

K’ab’a’ej

• Ink’a’ najala xxe’el
• Junelik eechaninb’il
• Maajunwa nake’eechanimank
• Naxtiqi rib’
• Wiib’ xe’el ut wiib’ xyaalallil
• Wib’ xe’el ut jun xyaalalil
• Ak re xk’ab’a’ejinkil poyanam, xul ut k’a’ re ru.
• Naxk’ab’a’eji junaqik eb’ li xul, poyanam ut k’a’ re ru.
• Xsum rib’
• Naxtz’aqob’resi li na’leb’

K’ab’a’ej nak’anjelak cho’q re xk’ab’a’ejinkil eb’ li poyanam, xul, ut k’a’ re ru, b’ar wi’ ink’a’ naxye ani, sa’ junaqik naxk’e xk’ab’a’eb’

Naq nayeeman winq, moko yo ta xyeeb’al ani li winq.

Naq naxye tz’I’ moko yo ta xyeeb’al xk’ab’a’ li tz’I’.

Naq naxye na’ajej moko naxye ta b’ar wan xk’ab’a.

Tz’i’

Kaxlan

Wakax

Ixq

Winq

Poyanam

Tenamit

K’aleb’aal

Kok’al

mis

ochoch

meex

ixqa’al

cheekel ixq

po’ot

junxaqalil

tzoleb’aal

b’anonel

mesleb’

uutz’u’uj

tem

teelom

cheekel win

wex

tasal hu

k’utunel

tzolom.