Cambios

Busca en cnbGuatemala con Google

Nuestro idioma en la escuela/Ch'orti'/Lectura-comprensión lectora (editar)

Revisión del 03:21 1 nov 2017

3230 bytes añadidos , hace 7 años

sin resumen de edición

Línea 11: Línea 11:

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]

−

===4. UKEJTA’RIR E PEJKSAJ JUN===

+

==4. UKEJTA’RIR E PEJKSAJ JUN==

Lectura-comprensión lectora

−

E Pejksyaj tara uyub’i ak’anpes chuchu’ numerob’ xe’ anumuy, nakpat ache e ub’syaj taka e ajkanwa’rob’.

+

E Pejksyaj tara uyub’i ak’anpes chuchu’ numerob’ xe’ anumuy, nakpat ache e ub’syaj taka e ajkanwa’rob’.

+

Ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj k’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ upejkob’ e numerob’.

Línea 25: Línea 26:

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

Tya’ ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r war apejka inte’ numer k’ani twa’ aturb’a ab’a tamar.

+

Inturan inb’ijnu jay b’an anumuy tama e b’ixirar tama e pejk jun xe’ inche.

−

inxin u’nb’i tuk’a ub’ijnu.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (126).png|center|200px]]

+

'''KOCHWA’ AK’AJTMAYANOB’ ANI IXNI’X'''

+

Che a’yi ixni’x tya’ ak’ajtmayanob’ ani, a’xin e tata’b’irob’ awara’rob’ twa’ e pixamb’ir, tya’ ak’otob’ chenob’ ani, Kochwa’ turo’x, inb’utz, wa’r inte’ ak’ajn ira, turen, chenob’ e ajyum otot; aka’y o’jronob’. Ti’n ixto asub’arir ne’t cha’yi e utata’ e ijch’ok, tarye’n insub’ari nib’a taka niwojroner; aaaa’ o’ b’an; war inwira inte’ o’rak’ab’ yi inte’ o’rayok, war inb’ijnu jay ach’amye’n tu’jam apya’rir, ya’to inb’ijnu cha’yi e ajyum otot.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (127).png|center|250px]]

+

K’anto inxin u’nb’i taka nipya’rob’, ejk’arto’ wate’t, tya’ warix amaxya’n.

+

Inyajrix k’otoy taka uyojroner, Kochwa’ turo’x cha’yi e ajwara’, aaaa’, ne’t ajchi’, ne’n inb’ajr, war iwar inyo’pa ta nipatna’r, ma’ni ja’x intran e k’opot, ajk’une’n wa’kchetaka inlok’se nipatna’r cha’yi e winik, o’ b’an ka. Ne’n tarye’n tamar taka nixanb’ar cha’yi, o’ b’an ka ojron e ajyum otot, kochwa’ inwarye’t niwijch’ok chuchu’to yi ne’t nojta’ winiketix.

+

K’anto o’njron taka nipya’r, tuk’a che tama xe’ war ak’ajti, ya’to wate’t ejk’ar k’anto inxin u’nb’i tuk’a ub’ijnu.

+

Inyajrix sutpa k’otoy tu’yotot e ijch’ok, kochwa’ turo’x? Inb’utz chob’ a’yi e ajyum otot. Ne’n tarye’n inyajrix tamar taka yar e xanb’ar xe’ war inche, aaaa’ o’ b’an ka, ojronenix taka yar nipya’r yi niwijch’ok cha’yi e tata’b’ir, che a’yi uyub’i, atza’y yar e winik cha’yi; ejk’ar wate’n taka e b’ujk, twa’ ichoki takaren.

−

Tama inte’yx ajk’in uk’eche ub’ujk twa’ e ijch’ok, yixto yaja’ upejka uwijch’ok twa’ a’jk’una e b’ujk ulapi.

+

Tama inte’yx ajk’in uk’eche ub’ujk twa’ e ijch’ok, yixto yaja’ upejka uwijch’ok twa’ a’jk’una e b’ujk ulapi.

+

Into’ cha’yi a tata’b’ir; inwajk’e’t o’rnik’ab’ ak’eche, achojb’i’k inb’utz, tarixto turu ani takaren ma’tuk’a manb’anir unumse ub’a, uch’ab’u ani upa’ war ink’uxi, ma’chi twa’ ache tzajtzaj niwijch’ok, ayanto’ utata’ tu’pater, ak’ani me’yra kochwa’ ne’n ink’ani.

−

Inpatna ta nyo’tot :

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|75px]]

+

'''Inpatna ta nyo’tot :'''

+

Ink’ajti twa’ nitatob’ o’ ninoyob’ twa’ uk’ajtyob’ takaren inte’ numer xe’ ja’xirob’ una’tob’.

+

Nakpat intz’ijb’a ta nijun uk’ab’a’ e k’ajtsyaj xe’ k’ajna ta nyo’tot, inb’ijnu tuk’a k’ani uya’ryo’n, incheksu taka ni we’t ajkanwq’i yi inme’ynes ub’an.

−

4.1 Uya’re kochwa’ u’t e ub’syaj xe’

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]

+

===4.1 Uya’re kochwa’ u’t e ub’syaj xe’===

+

Responde preguntas directas de respuesta simple

+

Tara k’ani twa’ o’yb’i taka e ajkanwa’r kora ub’syaj twa’ ja’xirob’ uk’ajtyob’ tuk’a.

−

Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r uk’ani twa’r awa’re kochwa’ kochwa’ e ub’syaj xe’ uche e ajkanseyaj takare’t.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

+

Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r uk’ani twa’r awa’re kochwa’ kochwa’ e ub’syaj xe’ uche e ajkanseyaj takare’t.

+

¿Tuk’a uk’ajti e pejsyaj xe’ ache tama e jun?

+

¿ Tya’ ani turu?

+

¿Kochwa’ numuy?

+

¿Tuk’ot i’xin?

−

E XIXIMAY

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

+

'''E XIXIMAY'''

+

Tama inte’ nojk’in xe’ ache’na, tama uyajk’inir e winal julio, a’rena mukur nojk’in, tama, ma’chi uk’anyob’ twa’ amorojk’i e pak’ab’ob’.

+

umen xe’ maja’x me’yra tuk’a k’ani aturb’ana; ajrer taka inte’ armur sa’, b’an jo’te’ucha’k’ar tumin, ujtz’ub’, cha’wojr maksa’, uch’ab’ob’ inkojt nixi’ pa’, upotz’yob’ tama e sa’, uwab’ob’ tama u’t e cha’ tya’ ache’na e juch’.

+

Yixto aka’y ub’utz’ob’ tuno’r u’t e cha’, uti’ e k’ajk, o’r e ch’ujb’en, e b’ejt, e armur, e b’ujr, b’an ub’utz’ob’ u’t e te’ tya’ wa’r unar yi tuno’r upat e otot, ub’utz’ob’ tuno’r e maxtak, xe’ ayan turob’ tama e otot.

+

Tya’ ak’a’pa, aka’y ub’utz’ob’ ukororte’yr e narob’, twa’ tix alok’oy e Xiximay makwi’r e Otot; e ixiktak pakaxpat pakaxpat alok’ob’ yi e winikob’, war ub’utz’a’ unuk uyokob’ e ixiktak; kora kora uyujku e b’utznib’ tama uti’ e b’i’r tya’ war a’xyob’ e ixiktak pakaxpat e ixik yaja’.

+

B’an uchob’, ub’ijnusyajob’, b’an kochwa’ e’ra e Xiximay war alok’esna makwi’r e otot, war ak’ayna ak’ejcha alok’oy najtir.

−

Inpatna nib’ajner:

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (130).png|center|250px]]

−

Inpejku’t e ub’syaj yi inwajk’u nib’ijnusyaj tamar.

+

−

~~a).~~ ¿Tuk’at tzakarna ixin e Xiximay umen e winik?

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|75px]]

−

~~b’).~~ ¿Tya’ ani turu e Xiximay?

+

'''Inpatna nib’ajner:'''

−

~~ch).~~ ¿Tuk’a e Xiximay?

+

−

~~ch’).~~ ¿Kochwa’ k’a’pa lok’ob’ e ixiktak tya’ war ab’utz’ena uyokob’?

+

Inpejku’t e ub’syaj yi inwajk’u nib’ijnusyaj tamar.

+

#¿Tuk’at tzakarna ixin e Xiximay umen e winik?

+

-----

+

-----

+

#¿Tya’ ani turu e Xiximay?

+

------

+

------

+

#¿Tuk’a e Xiximay?

+

------

+

------

+

#¿Kochwa’ k’a’pa lok’ob’ e ixiktak tya’ war ab’utz’ena uyokob’?

+

-----

+

-----

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]

+

===4.2 TARA E AJKANWA’R UNA’TA TI’N UYAROB’IR E UB’SYAJ XE’ UKOJKO UXTE’ AROB’IR===

−

~~4.2 TARA E AJKANWA’R UNA’TA TI’N UYAROB’IR E UB’SYAJ XE’ UKOJKO UXTE’ AROB’IR~~

Responde preguntas de selección múltiple con 3 distractores. (Nivel I)

−

Tara k’ani twa’ akanse e ajkanwa’r twa’ uyajk’u uyokir e ub’syaj xe’ uxte’ uyokir ukojko.

+

Tara k’ani twa’ akanse e ajkanwa’r twa’ uyajk’u uyokir e ub’syaj xe’ uxte’ uyokir ukojko.

+

K’ani twa’ atz’ijb’a inb’utz twa’ e maxtak una’tob’ uyajk’ob’ kochwa’ uya’rob’ir tu’jam e mojr.

+

Chen e ub’syaj taka chan o’ jote’ uyokir ub’an, ejma’r ja’xtaka chekta taka uxte’ uyokir e ub’syaj.

+

E’ra ache’npa twa’ awira jay e ajkanwa’r ma’chi asatpa yi war akano inb’utz.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

Tama e ub’syaj xe’ awajkanseyaj uche takare’t uk’ani apojro tama e uxte’rti arob’ir ti’n xe’ inb’utz twa’ awa’ru’t o’ axab’i, b’an kochwa’ uk’ajti e ajkanseyaj.

−

E OJRONER CH’ORTI’ LA’R TAKA E ONYA’N TZ’IJB’A’R TWA’ E ONYA’N PAK’AB’OB’ MAYOB’

+

−

Ajtz’ijb’: Kerry M. Hull

+

'''E OJRONER CH’ORTI’ LA’R TAKA E ONYA’N TZ’IJB’A’R TWA’ E ONYA’N PAK’AB’OB’ MAYOB’'''

−

E ojroner Ch’orti’ ja’x inte’ uyojroner tama uk’ab’a e ojroner xe’ uk’ab’a’ e Wati’xk’in Ch’olano.

+

<ref> Ajtz’ijb’: Kerry M. Hull</ref>

+

E ojroner Ch’orti’ ja’x inte’ uyojroner tama uk’ab’a e ojroner xe’ uk’ab’a’ e Wati’xk’in Ch’olano.

+

Tama e “ujamir” e Ch’orti’ ma’tuk’a me’yra e pak’ab’ob’ xe’ una’to’b’ kochwa’ e ojroner Ch’orti’ ja’x e ojroner xe’ la’r taka me’yra e ojroner xe’ uk’anpesob’ ani e o’nya’n pak’ab’ Mayob’, xe’ utz’ijb’ob’ ani e o’nya’n tz’ijb’a’r (jeroglificos).

+

Xe’ wartokto akano tama uyojroner Mayob’ uchekswob’ ke’ e ojroner Ch’orti’ ayan me’yra ula’rir taka e ojroner xe’ katajwi tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ tz’ijb’ab’ir tama e tunob’ e o’nya’n chinamob’ kochwa’ Kopan, Tikal.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (133).png|center|250px]]

Uyub’i kawirse ke’ ayan ucheksuna’r “gramatical,” “fonológica” yi e “lexical” ke’ e ojroner Ch’orti’ ja’x xe’ la’r taka e ojroner twa’ e o’nya’n tz’ijb’a’r.

+

Ka’xin kaka’y kawira kora kora e ojroner xe’ la’r tu’jam e Ch’orti’ yi e o’nya’n tz’ijb’a’r (iran ente’yx u’t e jun twa’ awira e o’nya’n tz’ijb’a’r).

+

Kochwa’ e’ron taka e chuchu’ umojrir e ojroner ira tama e o’nya’n tz’ijb’a’r, ayan me’yra e ojronerob’ xe’ la’r tu’jam e cha’te’ ojronerob’.

+

Tama umojrir e ojronerob’ ira tara, uyub’i kana’ta ub’an ke’ e ojroner tama e onya’n tz’ijb’a’r maja’x inte’ ojroner Yukatekano.

+

Kochwa’ inte’ irseyaj, e ojroner “ti’” tama e onya’n tz’ijb’a’r uk’ani uya’re “boca” tama e nakpat ojroner, yi tama e ojroner Yukateko e ojroner twa’ e “boca” ja’x e “chi’”.

+

E ojroner “t’ab’ay” tama e Ch’orti’ xe’ uk’ani uya’re “subir” tama e nakpat ojroner, matuk’a ayan koche’ra tama e ojroner Yukateko.

−

Uk’a’pa’rir e ojroner xe’ ta’k’wan tama uwi’r e ojroner “t’ab’” xe’ ja’x –ay ayantaka tama e ojroner Ch’orti’.

+

Uk’a’pa’rir e ojroner xe’ ta’k’wan tama uwi’r e ojroner “t’ab’” xe’ ja’x –ay ayantaka tama e ojroner Ch’orti’.

+

Matuk’a uk’a’pa’rir e ojroner koche’ra tama e mojrob’ ojronerob’ Mayob. B’an ixto ya’ e Ch’orti’ la’r me’yra taka e o’nya’n tzi’jb’a’r.

−

Ayan yajrir tya’ e pajrb’ir “escenas” tama e o’nya’n tunob’ uwirsyo’nob’ unojk’in e b’ajxan tata’noyob’. “b’an e’ra,” tama e Noj Tun (estela) 1 twa’ uchinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu uwirsyo’n inte’ winik xe’ wa’wan taka cha’te’ ch’u’rirob’ (dioses) tu’jor.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (134).png|center|250px]]

−

E ch’u’rirob’ ira ukojkob’ inte’ uwirsenib’, inte’ uk’ab’a’ “k’in” yi ente’ “ak’ab’a’,” o “akb’ar” tama e Ch’orti’.

+

−

Into, ja’xirob’ e ch’u’rirob’ twa’ e k’in yi e ak’b’ar. Tu’ xoyojk’ir e ch’u’rirob’ ira ayan me’yra e ch’ujrje’yob’ xe’ uya’ro’n ke’ aturanob’ tama e tokar, o’ tama ujam e ja’. B’an koche’ra uyub’i kawira ke’ utwa’chir e Ch’orti’ utakryo’n twa’ kana’ta xe’ war anumuy.

+

Ayan yajrir tya’ e pajrb’ir “escenas” tama e o’nya’n tunob’ uwirsyo’nob’ unojk’in e b’ajxan tata’noyob’. “b’an e’ra,” tama e Noj Tun (estela) 1 twa’ uchinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu uwirsyo’n inte’ winik xe’ wa’wan taka cha’te’ ch’u’rirob’ (dioses) tu’jor.

+

E ch’u’rirob’ ira ukojkob’ inte’ uwirsenib’, inte’ uk’ab’a’ “k’in” yi ente’ “ak’ab’a’,” o “akb’ar” tama e Ch’orti’.

+

Into, ja’xirob’ e ch’u’rirob’ twa’ e k’in yi e ak’b’ar. Tu’ xoyojk’ir e ch’u’rirob’ ira ayan me’yra e ch’ujrje’yob’ xe’ uya’ro’n ke’ aturanob’ tama e tokar, o’ tama ujam e ja’. B’an koche’ra uyub’i kawira ke’ utwa’chir e Ch’orti’ utakryo’n twa’ kana’ta xe’ war anumuy.

+

B’ajxan, e ajniromob’ Ch’orti’ ya’xix ojronob’ tama e xoyoyoj xe’ tya’ch wa’r chekerto tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’. B’an kocha’ e’ra: e ajniromob’ ojronob’ koche’ra.

−

A’syob’ watob’ xoyojk’ir te Katata’ (Dios), tamar uxoyojk’ir te Katu’ (Reyna)

+

'''A’syob’ watob’ xoyojk’ir te Katata’ (Dios), tamar uxoyojk’ir te Katu’ (Reyna)'''

+

E ajniromob’ Ch’orti’ uk’ajtyo’b’ kochwa’ e ma’b’anb’anob’ nawalob’ a’syob’ tama e xoyoyoj ak’ajna xe’ ayan tuxoyojk’ir e k’in yi e katu’.

−

~~Ente’yx ajnirom uk’ajtye’n: “E Katata’ ch’a’r te xoyojk’ir. Ayan e Katata’ war ajchi a’tesna.”~~

−

Kochwa’ ana’tantz’a me’yra tama e turer Ch’orti’, tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’, che ke’ “war atesna” tamar, kochwa’ uya’re e ajnirom ak’ajna.

+

Ente’yx ajnirom uk’ajtye’n: “E Katata’ ch’a’r te '''xoyojk’ir.''' Ayan e Katata’ war ajchi a’tesna.”

−

Jay e Katata’ K’in yi e xoyojk’ir Katu’ war a’tesnob’ tama uxoyoyoj e ja’ tama utwa’chir e Ch’orti’, b’ajk’at uyub’i kak’anpes e na’tanyaj ira twa’ kacheksu xe’ war anumuy tu’jor e Noj Tun 1 twa’ e chinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu ke’ ne’n inchijchi b’ajxan.

+

−

Tara ub’an e Katata’ K’in yi e xoyojk’ir Katu’ wa’rob’ tama u’t e k’in makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’.

+

Kochwa’ ana’tantz’a me’yra tama e turer Ch’orti’, tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’, che ke’ “war atesna” tamar, kochwa’ uya’re e ajnirom ak’ajna.

+

Jay e Katata’ K’in yi e '''xoyojk’ir''' Katu’ war a’tesnob’ tama uxoyoyoj e ja’ tama utwa’chir e Ch’orti’, b’ajk’at uyub’i kak’anpes e na’tanyaj ira twa’ kacheksu xe’ war anumuy tu’jor e Noj Tun 1 twa’ e chinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu ke’ ne’n inchijchi b’ajxan.

+

Tara ub’an e Katata’ K’in yi e '''xoyojk’ir''' Katu’ wa’rob’ tama u’t e k’in makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (136).png|center|250px]]

Tama e onya’n tz’ijb’a’r tu’yejtz’er e “imagen” ira, e “verbo” xe’ cheker tara apejkna u’t “a’ti”, o “bañar” tama e nakpat ojroner.

−

E Ch’ortyob’ chob’ ke’ tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’ ja’x inte’ irseyaj xe’ k’ani ak’axi e jaja’r.

+

E Ch’ortyob’ chob’ ke’ tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’ ja’x inte’ irseyaj xe’ k’ani ak’axi e jaja’r

+

.

Ayan inyajr tya’ inte’ ajnirom uk’ajtye’n koche’ra: “E Katata’ war a’tesna, K’ani ak’axi e jaja’r.”

−

Tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ cheker tu’yejtz’er e “imagen” ira nakpat uk’ab’ob’ e k’in yi e katu’ katajwi uk’ab’a’ e Chaahk, xoyojk’ir (el dios) e jaja’r, xe’ uwirsyo’n ke’ Kochwa’ uyub’i kawira, utwa’chirob’ e Ch’orti’ ukojko’b’to me’yra tama e onya’n k’ub’esyaj ira.

+

Tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ cheker tu’yejtz’er e “imagen” ira nakpat uk’ab’ob’ e k’in yi e katu’ katajwi uk’ab’a’ e Chaahk, '''xoyojk’ir''' (el dios) e jaja’r, xe’ uwirsyo’n ke’ Kochwa’ uyub’i kawira, utwa’chirob’ e Ch’orti’ ukojko’b’to me’yra tama e onya’n k’ub’esyaj ira.

+

E ojroner Ch’orti’ ma’chi twa’ uxeb’e u’t.

−

Atujri me’yra e Ch’orti’ ub’an tu’nak’u’t e ajkanseyajob’ najtirob’ xe’ war ukanyob’ e ojronerob’ Mayob’.

+

Atujri me’yra e Ch’orti’ ub’an tu’nak’u’t e ajkanseyajob’ najtirob’ xe’ war ukanyob’ e ojronerob’ Mayob’.

+

War ab’orob’ ajk’in ajk’in e pak’ab’ob’ najtirob’ xe’ k’ani ukanyob’ e Ch’orti’ b’an taka ke’ ja’x e ojroner xe’ la’r taka e ojroner xe’ uk’anpesob’ ani e onya’n Mayob’ chi’ a’chpob’ ani e nojta’ ototob’ xe’ inb’utz uwirna’r.

+

E onya’n Mayob’ ukojkob’ me’yra una’tanyaj yi inb’utz inb’utz u’t utwa’chirach. E onya’n tata’b’irob’ Mayob’ ira ja’x e unoyob’ e pak’ab’ob’ Ch’ortyob’.

−

“Este es una razón más que la gente Ch’orti’ tiene que ser muy orgullosos del idioma Ch’orti’ y la cultura Ch’orti’ y trabajar con toda fuerza para no sólo conservarlos pero hacerlos abundar”. (Kerry, 2003)

−

Inpatna taka niwajkaseyaj :

+

“Este es una razón más que la gente Ch’orti’ tiene que ser muy orgullosos del idioma Ch’orti’ y la cultura Ch’orti’ y trabajar con toda fuerza para no sólo conservarlos pero hacerlos abundar”.

−

- Kak’ajti twa’ upejka e k’ajtsaj xe’ turu tichan, nakpat kapejku’t no’n

+

<ref> (Kerry, 2003) </ref>

−

- Kapejk’ik e ub’syaj xe’ tz’ijb’ab’irob’ ejmar yi kaxab’i’k e arob’ir xe’ kana’ta inb’utz tama e ojroner xe’ kapejki’x, jay ayan tuk’a ma’taka ana’ta kochwa’ twa’ ache ub’in taka awajkanseyaj.

+

−

¿Kochwa’ uk’ab’a’ e winik xe’ ucheksu e ojroner ira takaron? Fermín Luceta

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

+

'''Inpatna taka niwajkaseyaj :'''

+

*Kak’ajti twa’ upejka e k’ajtsaj xe’ turu tichan, nakpat kapejku’t no’n

+

*Kapejk’ik e ub’syaj xe’ tz’ijb’ab’irob’ ejmar yi kaxab’i’k e arob’ir xe’ kana’ta inb’utz tama e ojroner xe’ kapejki’x, jay ayan tuk’a ma’taka ana’ta kochwa’ twa’ ache ub’in taka awajkanseyaj.

+

¿Kochwa’ uk’ab’a’ e winik xe’ ucheksu e ojroner ira takaron?

+

<poem>

+

Fermín Luceta

Kerry M. Hull

Juana Pérez

−

¿ Tama tuk’a tar tz’ijb’ab’ir una’tanyaj e o’nya’n mayob’? jun

+

</poem>

+

¿ Tama tuk’a tar tz’ijb’ab’ir una’tanyaj e o’nya’n mayob’?

+

<poem>

+

jun

ma’tuk’a tar

tun

−

¿Tuk’a ojroner uk’anpesob’ e o’nya’n pak’ab’ tara tya’ turo’n? xinka

+

</poem>

+

¿Tuk’a ojroner uk’anpesob’ e o’nya’n pak’ab’ tara tya’ turo’n?

+

<poem>

+

xinka

yukateko

ch’orti’

−

¿ Tya’ e k’in yi e katu’ makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’ e o’nya’n

+

</poem>

−

pak’ab’ chenob’? war a’ti

+

¿ Tya’ e k’in yi e katu’ makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’ e o’nya’n pak’ab’ chenob’?

+

<poem>

+

war a’ti

war awayan

war ak’aywi

−

4.3 E AJKANWA’R UYAJK’U UYA’ROB’IR E UB’SYAJ XE’ UK’ECHI’X NOJ UB’IJNUSYAJ

+

</poem>

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]

+

===4.3 E AJKANWA’R UYAJK’U UYA’ROB’IR E UB’SYAJ XE’ UK’ECHI’X NOJ UB’IJNUSYAJ===

Responde preguntas que requieren más de una oración

+

Tara erer twa’ apejka inte’ k’ajtsaj takarob’, nakpat oyb’i jay kepta tu’jorob’, jay ayan tuk’a ub’ijnwob’, k’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r war uk’ajti inb’utz uyojroner.

+

Nakpat e patna’r ira aren e maxtak twa’ upojro inte’xy k’ajtsaj yi tz’ustaka twa’ aturanob’ upejkob’, twa’ akanwob’ upejkob’ e junob’ taka unak’u’tob’ taka, ajk’un inte’ jamir twa’ uchob’ inb’utz.

+

Tara uyub’i ache e noj ub’syaj taka e ajkanwa’r tya’ ja’xir, uk’ani twa’ uk’ajti noj uyokir.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

E ajkanwa’r ukani uyajk’u uya’rob’ir e ub’syaj xe’ ache’na takar.

+

Ukani uyajk’u ub’ijnusyaj ta’inte’ ub’syaj xe’ ache’na.

−

E MUKMAYAJ

+

'''E MUKMAYAJ'''

+

Tya’ achamay inkojt winik, ya akay uyatesnob’. Yixto uya’tesob’ yi akay ub’asyob’, uchob’ taka ub’asb’irob’, ukojkob’. B’an ixto, war ache’na yar e pa’ twa’ awe’sena e pak’ab’ xe’ k’otob’.

−

Asakojpa inte’x ajk’in awe’sena inyajrix e pak’ab’ xe’ asakojpob’ e orajk’in ak’ejcha a’xin ta mukmayaj tya’ a’xin amujka e ajchamer, taka yar e wya’r.

+

Asakojpa inte’x ajk’in awe’sena inyajrix e pak’ab’ xe’ asakojpob’ e orajk’in ak’ejcha a’xin ta mukmayaj tya’ a’xin amujka e ajchamer, taka yar e wya’r.

+

E’ra ja’x taka ti’n xe’ war upajnyob’ e ch’en, tya’ a’xin amujka e ajchamer.

−

B’an ani uchob’ e onya’n pak’ab’ te morwa’rob’, e’ra chekerto’ ache’na kochwa’ yaja’.

+

B’an ani uchob’ e onya’n pak’ab’ te morwa’rob’, e’ra chekerto’ ache’na kochwa’ yaja’.

+

Aka’y ache’na ub’an e k’ajtsyaj twa’ e katata’ uch’ami tu’t k’in tya’ ak’otoy b’orom ajk’in asutpa akojkna umen upya’rob’, ache’n e b’ak’atpa’, yi e sa’ jay ma’ e kajwe’ aturb’ana tama e k’ajn we’nib’ yi akay apujka tya’ ak’a’pa e k’atsyaj tu’t e Katata’ taka e pak’ab’ xe’ k’otob’ tu’yotot e pak’ab’ xe’ chamay.

−

Tya’ war akojkna e chamen e pak’ab’ ti’n xe’ ak’otoy uk’eche, yar u’t e b’u’r, u’t e ixim, atz’am, sakchi’, e chab’ twa’ ayajra tama e kajwe’, u’t e k’ajk twa’ awab’na.

+

Tya’ war akojkna e chamen e pak’ab’ ti’n xe’ ak’otoy uk’eche, yar u’t e b’u’r, u’t e ixim, atz’am, sakchi’, e chab’ twa’ ayajra tama e kajwe’, u’t e k’ajk twa’ awab’na.

+

Ti’n warix ak’otoy takar yar uk’ajk, war uwab’u tya’ ch’a’r e ajchamer.

+

Tuno’r ani ache’na, e k’ajyer ira ma’chi kawakta ti kamorwa’r, b’anto ache’na, aturb’ana e k’ujtz tu’jor e we’nib’, ti’n xe’ uyusre achamri uch’ami, e’ra uchob’ ani twa’tix ma’chi awayanob’.

+

Yi e ixiktak war uyustob’ e wya’r twa’ upukyob’ taka e ajkojsanob’.

−

Patna’r: nakpat tya’ apejki’x ajun kone’r k’ani twa’ awaru’t e ub’syaj xe’ achekta ejmar, k’ani twa’ ache ab’ajner.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

−

¿Kochwa’ ache’na e mukmayaj ta morwa’r?

+

'''Patna’r:''' nakpat tya’ apejki’x ajun kone’r k’ani twa’ awaru’t e ub’syaj xe’ achekta ejmar, k’ani twa’ ache ab’ajner.

+

¿Kochwa’ ache’na e mukmayaj ta morwa’r?

+

-----

+

-----

+

¿Tuk’ot atesna yi ache’na e kojksaj te chamen pak’ab’?

+

-----

+

-----

+

¿Tuk’a twa’, tya’ a’xin amujka inkojt chamen pak’ab’ ak’ejcha tuno’r ub’ujk, uxanab’ yi tuno’r xe’ uk’anpes ani tya’ b’ixir?

+

-----

+

-----

+

¿Inb’utz ka ache’na e mukmayaj oni’x?.

−

4.4 UCH’AMI E OJRONER XE’ TZ’IJB’AB’IR

+

-----

+

-----

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|75px]]

+

===4.4 UCH’AMI E OJRONER XE’ TZ’IJB’AB’IR===

+

Comprende y sigue instrucciones escritas

K’ani twa’ awajk’u a’xin uyokir e patna’rob’ xe’ twa’ ache’npa.

+

K’ani twa’ ach’ujku jay tuno’r e ajkanwa’r war uch’amyob’ e ojroner xe’ war awajk’u.

−

Ajk’un taka inte’ janb’ya’rir tuno’r uyokir e kanwa’r twa’ e maxtak una’tob’ tuk’a twa’ uchob’.

+

Ajk’un taka inte’ janb’ya’rir tuno’r uyokir e kanwa’r twa’ e maxtak una’tob’ tuk’a twa’ uchob’.

+

Yaj ayan awira ke’ ayanto e maxtak xe’ ma’taka war uch’ami e uyokir e ojroner, sutpen ak’ajti takarob’.

−

Uk’ub’se uyokir ojroner xe’ ajk’una tama inte’ kanseyaj.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

+

Uk’ub’se uyokir ojroner xe’ ajk’una tama inte’ kanseyaj.

+

Ub’in taka inte’ janb’ya’rir tuno’r xe’ e ajkanseyaj war uk’ajti twa’ ana’ta tuk’a twa’ ache.

+

Jay ayan tuk’a, ma’taka ketpa ta jor sutpen o’yb’i taka awajkanseyaj.

+

Una’ta uche tuno’rxix xe’ a’rena umen e ajkanseyaj.

−

Patna’r: taka nipya’rob’, kach’ujku e me’ynob’ xe’ achekta ejmar. Nakpat katz’ijb’a ti kajun xe’ kab’ijnu.

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (142).png|center|250px]]

+

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|75px]]

+

'''Patna’r:''' taka nipya’rob’, kach’ujku e me’ynob’ xe’ achekta ejmar. Nakpat katz’ijb’a ti kajun xe’ kab’ijnu.

+

Ko’jron tamar yi kawaru’t tuk’a:

Carlos Mulul

nuke, Administradores

30 170

ediciones