Jun ajyuq’

Ub’antajik tzij

K'o jumul, jun ak’al ub’i’ a Lu’, ronojel q’ij ke’uyuq’uj juk’al uchij, na’tam ktzalij uloq pa rachoch, kreye’j na, kenoj na ri uchij. Xk’ulmataj jumul, xub’an jun nimalaj jab’, man xb’eyetaj ta na xuk’is le uyuq’ chike.

Ronojel ri uchij are k’u ri uchij kkaj taj xe’salab’ik, maja’ enojinaq, xusik’ij necher man xkaj taj ri chij are k’uri ri ak’al xumaj jun oq’ej xa rumal che ri utat reye’m kan cho rachoch we ak’al xaq uxi’m rib’ xa che kach’ayik; te k’u ri’ xopan jun imul xuta’ che: -jas che katoq’ik. Le ak’al xub’ij che: -xa che ri nuchij kkaj ta keb’e pa kik’olib’al.

Ri imul xumaj jun oq’ej ruk’ ri ak’al, xopan jun par xuta’ che ri imul: -jas che katoq’ik ri imul xutzalij utzij: -xa are le uchij ri ak’al kkaj ta keb’e pa kik’olib’al.

Xopan jun wonon, xuta’ chike: -jas che kixoq’ik. Xkitzalij kitzij ri imul ruk’ ri ak’al: -xa are’ le chij ma kkaj taj keb’e pa kik’olib’al.

We wonon xub’ij chike: - kixinto. Konojel xetze’nik, xkib’ij: -uj ma xujkowin ta chike: -jas kub’an wa’, we alaj nitz’ wonon, le wonon xutya’che uxikin le nimalaj chij, xb’e sib’alaj anim, ma xuxlan taj chikiwach erachi’l chij, xkiterne’j b’ik le kachi’l xenab’ej b’ik.

Xaq je ri’ le ak’al, imul, xuquje’ sotz’ xekikotik rumal che le wonon xtob’an chike kik’amik ri chij pa xoral, xkimayo chi le wonon laj nitz’ necher laj nim xe’uto.

Herlindo Calel Vicente
San Carlos Sija, Quetzaltenango

Narración de las acciones que les suceden a unos personajes en un espacio y un tiempo determinados.