Cambios

Ir a la navegación Ir a la búsqueda
Busca en cnbGuatemala con Google

sin resumen de edición
Línea 2: Línea 2:  
{{DISPLAYTITLE:Swach’ kojtakan el yet’ sub’ojal~manh ajltakok skuyan stzolalil kuywajum sti’ yik Chuj (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
 
{{DISPLAYTITLE:Swach’ kojtakan el yet’ sub’ojal~manh ajltakok skuyan stzolalil kuywajum sti’ yik Chuj (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
 
__TOC__
 
__TOC__
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(47).png|center|400px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(47).png|center|250px]]
    
==Tastak tz’elk’och sb’o’i==
 
==Tastak tz’elk’och sb’o’i==
Línea 9: Línea 9:  
#Sek jelan tz’aj heb’ kotak ix yet’ heb’ kotak winak unin sk’anlb’an stzolalil stzib’chaj koti’ Chuj.
 
#Sek jelan tz’aj heb’ kotak ix yet’ heb’ kotak winak unin sk’anlb’an stzolalil stzib’chaj koti’ Chuj.
   −
==Tas skutej kok’anan juntzanh stzolalil kotz’ib’an t’a koti’, juntzanh sk’anchaj ichok t’a sk’exulok~sjel b’i’al, Sk’exulok~sjel b’i’al oxe’ t’a yik junhej junok anima, oxe pax t’a b’aj tzijtum~tilwal heb’ ichok tzolnab’il kotz’ib’an koti’~kiti’.==
+
==Tas skutej kok’anan juntzanh stzolalil kotz’ib’an t’a koti’, juntzanh sk’anchaj ichok t’a sk’exulok~sjel b’i’al, Sk’exulok~sjel b’i’al oxe’ t’a yik junhej junok anima, oxe pax t’a b’aj tzijtum~tilwal heb’ ichok tzolnab’il kotz’ib’an koti’~kiti’==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.''  
 
''Uso de los pronombres personales, personas gramaticales: tres del singular, tres del plural.''  
Línea 16: Línea 16:  
Oxe’ t’a b’aj tzijtum~tilwal skal chi’, oxe pax t’a b’a junnhej tz’aj kalani, wach’okab’i skok’ayb’ej~tzkikuy juntzanh~juntzo’nh tik yet’ heb’ unin.
 
Oxe’ t’a b’aj tzijtum~tilwal skal chi’, oxe pax t’a b’a junnhej tz’aj kalani, wach’okab’i skok’ayb’ej~tzkikuy juntzanh~juntzo’nh tik yet’ heb’ unin.
   −
{|style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:40%;  margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 40: Línea 40:  
|}
 
|}
   −
==Ha b’ial yet’ smakanhil tz’aj sik’chaji Smakanhil, sjeljunb’ahil kalan el juntzanh sb’i’al yet’ sk’exulok b’i’al.==
+
==Ha b’ial yet’ smakanhil tz’aj sik’chaji Smakanhil, sjeljunb’ahil kalan el juntzanh sb’i’al yet’ sk’exulok b’i’al==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Los sustantivos y su clasificación: Conjugación de los sustantivos con las seis personas gramaticales.''  
 
''Los sustantivos y su clasificación: Conjugación de los sustantivos con las seis personas gramaticales.''  
Línea 46: Línea 46:  
'''Ha b’i’al yet’ smakanhil~mach tz’ika’ani.'''
 
'''Ha b’i’al yet’ smakanhil~mach tz’ika’ani.'''
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Línea 69: Línea 69:  
'''Kila’ tastak tz’aj kalani, yet’ juntzanh sk’exanhil kalan tik ma yet’ wakwanh yanimahil ay yiko’.'''
 
'''Kila’ tastak tz’aj kalani, yet’ juntzanh sk’exanhil kalan tik ma yet’ wakwanh yanimahil ay yiko’.'''
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both;"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both;"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Línea 103: Línea 103:  
yuk’ab’
 
yuk’ab’
   −
|style="width:33%;"|
+
|style="width:33%; line-height:14px;"|
    
'''pat'''
 
'''pat'''
Línea 121: Línea 121:  
|}
 
|}
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Línea 155: Línea 155:  
sk’apak heb’
 
sk’apak heb’
   −
|style="width:33%;"|
+
|style="width:33%; line-height:14px;"|
    
'''ich'''
 
'''ich'''
Línea 178: Línea 178:       −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 201: Línea 201:  
|}
 
|}
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 222: Línea 222:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(51.2).png|center|180px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(51.2).png|center|180px]]
 
|}
 
|}
<div style="width:40%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
+
<div style="width:80%; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(52).png|center|420px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(52).png|center|450px]]
    
{|style="width:50%;margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%;margin:1em auto 1em auto"
Línea 270: Línea 270:  
Yanhil, yal, yilji~yilxi, smoj, yelaw, smay.
 
Yanhil, yal, yilji~yilxi, smoj, yelaw, smay.
   −
==Skilan pax junxo makanh skuynab’il unin tik, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj juntzanh max tak’wi xch’okojil.==
+
==Skilan pax junxo makanh skuynab’il unin tik, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj juntzanh max tak’wi xch’okojil==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
    
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante.
 
Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una consonante.
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto;"
 
|-
 
|-
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
Línea 294: Línea 294:     
|style="width:25%; line-height:14px;"|
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(53.1).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(49.3).png|center|175px]]
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
 
|style="width:25%; line-height:14px;"|
   Línea 316: Línea 316:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
   −
<div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
Línea 373: Línea 373:  
Te wach’ tzasaynhej jantak juntzanh tz’ilchaj t’a yol koti’, tzach’oxan yil heb’ tzakuyu’.
 
Te wach’ tzasaynhej jantak juntzanh tz’ilchaj t’a yol koti’, tzach’oxan yil heb’ tzakuyu’.
   −
==Kokuyek juntzanhxo kuynab’il yik koti’, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj stak’wi t’a xch’okojil, ma juntzanh stak’wi yol koti’.==
+
==Kokuyek juntzanhxo kuynab’il yik koti’, haton sk’annab’il, junk’ajan tz’akub’ lolonel etb’ilnhej ochi t’a b’i’al, syam och t’a juntzanh yechel tz’ib’ yik chuj stak’wi t’a xch’okojil, ma juntzanh stak’wi yol koti’==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una vocal.''
 
''Uso de prefijos que indican posesión para sustantivos que empiezan con una vocal.''
   −
{|style="width:30%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
{|style="width:30%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 411: Línea 411:  
|}
 
|}
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
{|style="width:45%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
+
 
 +
{|style="width:45%; margin:1em auto 1em auto; clear:both"
 
|-
 
|-
 
|style="width:15%; line-height:14px;"|
 
|style="width:15%; line-height:14px;"|
Línea 446: Línea 447:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
   −
<div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto; clear:both">
+
 
 +
<div style="width:47%; margin:1em auto 1em auto;">
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
Línea 507: Línea 509:  
</div>
 
</div>
   −
==Juntzanh b’i’al manh et’b’ilok ochi.==
+
==Juntzanh b’i’al manh et’b’ilok ochi==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos nunca poseídos.''  
 
''Sustantivos nunca poseídos.''  
Línea 522: Línea 524:  
'''
 
'''
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 540: Línea 542:  
|}
 
|}
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 580: Línea 582:  
Skob’o’ek jantak juntzanhxo tz’ilchaj t’a koti’ Chuj tik.
 
Skob’o’ek jantak juntzanhxo tz’ilchaj t’a koti’ Chuj tik.
   −
==Ha jun b’i’al sk’exwi eli.==
+
==Ha jun b’i’al sk’exwi eli==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos supletivos.''  
 
''Sustantivos supletivos.''  
Línea 587: Línea 589:  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
   −
{|style="width:45%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:45%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
    
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(59.1).png|center|150px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(59.1).png|center|150px]]
 +
<center>
 +
'''Wa’íl'''
    +
Wo’och
   −
:::::'''Wa’íl'''
+
Ho’och
 
  −
:::::Wo’och
     −
:::::Ho’och
+
Yo’och
   −
:::::Yo’och
+
Heyo’och
 
+
</center>
:::::Heyo’och
   
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
    
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(59.2).png|center|290px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(59.2).png|center|290px]]
 +
<center>
 +
'''Nha/pat'''
    +
watut
   −
:::::'''Nha/pat'''
+
hatut
 
  −
:::::watut
  −
 
  −
:::::hatut
     −
:::::yatut
+
yatut
   −
:::::heyatut
+
heyatut
 +
</center>
 
|}
 
|}
   Línea 625: Línea 627:  
'''Haton juntzanh ha yik ch’ok b’i’al tik tz’ak’an tz’akwi b’i’an, ichok juntzanh skil yalanh tik. Haton juntzanh tik: al yet’ il'''
 
'''Haton juntzanh ha yik ch’ok b’i’al tik tz’ak’an tz’akwi b’i’an, ichok juntzanh skil yalanh tik. Haton juntzanh tik: al yet’ il'''
   −
{|style="width:37%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
{|style="width:37%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Línea 657: Línea 659:  
Yet’ junok ch’anh hu’um tz’ib’ab’il t’a koti’, skosay elta juntzanhxo tik sko te’ ilej eli.
 
Yet’ junok ch’anh hu’um tz’ib’ab’il t’a koti’, skosay elta juntzanhxo tik sko te’ ilej eli.
   −
==B’i’al ay yalan yik yet’ juntzanhxo.==
+
==B’i’al ay yalan yik yet’ juntzanhxo==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos relacionales''
 
''Sustantivos relacionales''
Línea 671: Línea 673:  
T’ayin, wet’ok.
 
T’ayin, wet’ok.
   −
==Juntzanh b’i’al hato syala tas yaji, sb’o’i.==  
+
==Juntzanh b’i’al hato syala tas yaji, sb’o’i==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Sustantivos según composición''  
 
''Sustantivos según composición''  
Línea 677: Línea 679:  
''Sustantivos compuestos''  
 
''Sustantivos compuestos''  
   −
<div style="width:50%; border: 2px solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto">
+
<div style="width:75%; margin:1em auto 1em auto">
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
Línea 689: Línea 691:  
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
   −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(61.1).png|center|100px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(61.1).png|right|100px]]
 +
<center>'''pajchak'''</center>
 
|}
 
|}
   Línea 714: Línea 717:  
kil jantakokxo.
 
kil jantakokxo.
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(61.2).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(61.2).png|right|200px]]
 +
<center>'''chakis'''</center>
 
|}
 
|}
 
</div>
 
</div>
   −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
<poem>
 +
:Aj-te’
 +
:Ak’-te’
 +
:Yax-che’ew
 +
:Sak-b’at
 +
:Yax-chan
 +
:Yax-nhab’
 +
:Yol-te’
 +
:Xuk’-te’
 +
:Sam-k’e’en
 +
:Yol-cha’anh
 +
:-chimk’uhalil
 +
:Paj-k’ak’
 +
:Paj-chak
 +
:Chak-is
 +
:Kowach’ sayejek kil
 +
:jantakokxo
 +
</poem>
 +
 
 +
==juntzanh b’i’al xanxoyak’ani~niwan yaji==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Sustantivos complejos''
 +
 +
Haton juntzanh tik, chab’ yib’al heb’ pojan tz’aj stz’ib’aj heb’, wach’chum~wach’xam junnhej snab’enal chi’, yujto chab’ oxe tz’aj syaman sb’a jun nab’en syal chi’
 +
 
 +
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 
|style="width:33%; line-height:14px;"|
Aj-te’
+
Sat cha’anh
   −
Ak’-te’
+
Josom te’
   −
Yax-che’ew
+
Kosat cha’anh
   −
Sak-b’at
+
Xil yalanh k’ab’
   −
Yax-chan
     −
Yax-nhab’
  −
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
Yol-te’
     −
Xuk’-te’
     −
Sam-k’e’en
     −
Yol-cha’anh
+
Kaxlanh itaj
   −
-chimk’uhalil
+
Jolom penek
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
Paj-k’ak’
     −
Paj-chak
+
Xil jolom
   −
Chak-is
+
K’enal ika
   −
Kowach’ sayejek kil
+
Pixul xanhab’
 
+
|style="width:33%; line-height:14px;"|
jantakokxo
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.1).png|center|200px]]
 +
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.2).png|center|200px]]
 
|}
 
|}
   −
==juntzanh b’i’al xanxoyak’ani~niwan yaji==
+
==B’i’al t’a B’i’al==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Sustantivos complejos''
+
''Sustantivos de sustantivos.''  
  −
Haton juntzanh tik, chab’ yib’al heb’ pojan tz’aj stz’ib’aj heb’, wach’chum~wach’xam junnhej snab’enal chi’, yujto chab’ oxe tz’aj syaman sb’a jun nab’en syal chi’
     −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
Chab’ b’i’al tz’alan~tzaln jun nab’en, ha jun b’ab’el b’i’al chi’, etb’il och yuj jun xchab’il chi’, ha b’aj tz’alchaj och junok anima yet’ tz’ik’chaj och sb’isul ixtota’ tz’och xchab’il b’i’al chi’. Icha tik:
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
{|style="width:60%; margin:1em auto 1em auto"
 
|-
 
|-
|style="width:33%; line-height:14px;"|
+
|style="width:30%; line-height:14px;"|
Sat cha’anh
+
Yiximal ok
   −
Josom te’
+
Yiximal k’ab’
   −
Kosat cha’anh
+
Yechel sat
   −
Xil yalanh k’ab’
+
Yiyiximal wok
    +
Yiximal hink’ab’
    +
Yechel hinsat
    +
Yiximal hink’ab’
    +
Makchul pat
   −
Kaxlanh itaj
+
Sk’ab’ nha/pat
   −
Jolom penek
+
Yak’ xanhab’
 +
|style="width:60%; line-height:14px;"|
 +
<center>
 +
<gallery widths=150px heights=150px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.2).png
 +
</gallery>
 +
</center>
 +
|}
   −
Xil jolom
+
Smakchul pat; ichok jun lolonel smak syal jun junok smakchul~smak junok tas, haxo tz’och pat sjilchaj elk’ochi to makchulal pat.
   −
K’enal ika
+
Kob’o’ek yune’ nab’en yet juntzanh lolonel ixkak’em tzolan t’a yib’anh tik.
   −
Pixul xanhab’
+
==B’i’al yet’ junxo b’i’al==
|style="width:33%; line-height:14px;"|
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.1).png|center|200px]]
+
''Sustantivos más sustantivos''
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(62.2).png|center|200px]]
  −
|}
     −
==B’i’al t’a B’i’al==
+
Haton junxo stzolalil yaj yik koti’ tik, ha yik chab’ b’i’al tz’ak’an el jun nab’en.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
+
Mamab’il nunab’il~mamb’il nunb’il
''Sustantivos de sustantivos.''
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(64).png|right|175px]]
 +
<poem>
 +
Koman konun
 +
Anab’ uk’tak
 +
Al une’
 +
Way uk’em
 +
Xil is
 +
Choj okes
 +
Palas Yakin
 +
Xun Ultat
 +
</poem>
   −
Chab’ b’i’al tz’alan~tzaln jun nab’en, ha jun b’ab’el b’i’al chi’, etb’il och yuj jun xchab’il chi’, ha b’aj tz’alchaj och junok anima yet’ tz’ik’chaj och sb’isul ixtota’ tz’och xchab’il b’i’al chi’. Icha tik:
+
Kok’anb’ejek ek’ jakxo tastakto ay t’a yol koti’
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
+
Skob’o’ek lajunhe’ok yune’ nab’en yet’ ay yib’anh tik.  
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
  −
|-
  −
|style="width:33%; line-height:14px;"|
  −
Yiximal ok
     −
Yiximal k’ab’
+
Slajwi chi’ skob’o’anek chab’ok tzakan nab’en, hato syal winh tzonh k’ayb’ani, jantak skob’o’.
   −
Yechel sat
+
Ko’b’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok, chab’ t’ilanh skob’o’, ma tas syal winh kok’ayb’umal.
   −
Yiyiximal wok
     −
Yiximal hink’ab’
+
==B’i’al tzanh max killaj/ juntzo’nh b’I matzlaj kila’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Sustantivos abstractos''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Haton juntzanh sb’i’al tik, chajtil yilji, yab’ji, junok tas palta max killaj.
   −
Yechel hinsat
+
<poem>
 +
:Xchi’al
 +
:Swach’il
 +
:Sk’a’il
 +
:Sk’unal
 +
:yik’al
 +
:sawenal
 +
:spixanil
 +
</poem>
 +
 +
Wach’okab’i skosay jantakokxo yet’ heb’ unin.
   −
Yiximal hink’ab’
+
Kob’o’ junok yune’ ikti’ yet’ juntzah lolonel ay tik
   −
Makchul pat
+
Skok’anb’ejek jantakokxo ta to ayto juntzanh max hujoklaj kilan tik
   −
Sk’ab’ nha/pat
+
==Tzanh sk’ulaji~tastak tzuji ma tzk’axwi ek’ a junokxo mach==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Los verbos. Verbos intransitivos''
 +
 +
Ha juntzanh sk’ulaj tik, haton xch’oxan juntzanh skulaji t’a junnhej junok tas tz’och lockan ma tzk’axwi a junokxo mach.
   −
Yak’ xanhab’
+
Cham skila tas yak’an tzolalil juntzanh makanh kuynab’il yik koti’ tik. Stak’ yib’al yaji ma to mak’nak elta t’a junokxo.
|style="width:33%; line-height:14px;"|
+
<poem>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.1).png|center|230px]]
+
B’ey
|style="width:33%; line-height:14px;"|
+
Chanhal
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(63.2).png|center|130px]]
+
Way
|}
+
Ok’
 +
B’it
 +
Wa’
 +
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(66).png|center|330px]]
   −
Smakchul pat; ichok jun lolonel smak syal jun junok smakchul~smak junok tas, haxo tz’och pat sjilchaj elk’ochi to makchulal pat.  
+
==Tastak skutej kok’ulan~kib’on t’a jun makanh kuynab’il max~ma tzk’axwi a junokxo mach==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación de verbos intransitivos.''
   −
Kob’o’ek yune’ nab’en yet juntzanh lolonel ixkak’em tzolan t’a yib’anh tik.
+
{|style="width:50%;  margin:1em auto 1em auto"
 +
|-
 +
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 +
'''Tikne’ik'''
   −
==B’i’al yet’ junxo b’i’al==
+
Tzinb’eyi
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Sustantivos más sustantivos''
     −
Haton junxo stzolalil yaj yik koti’ tik, ha yik chab’ b’i’al tz’ak’an el jun nab’en.
+
Tzachb’eyi
Mamab’il nunab’il~mamb’il nunb’il
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(64).png|right|175px]]
  −
<poem>
  −
Koman konun
  −
Anab’ uk’tak
  −
Al une’
  −
Way uk’em
  −
Xil is
  −
Choj okes
  −
Palas Yakin
  −
Xun Ultat
  −
</poem>
     −
Kok’anb’ejek ek’ jakxo tastakto ay t’a yol koti’
+
Sb’eyi
Skob’o’ek lajunhe’ok yune’ nab’en yet’ ay yib’anh tik.
     −
Slajwi chi’ skob’o’anek chab’ok tzakan nab’en, hato syal winh tzonh k’ayb’ani, jantak skob’o’.
+
Tzonhb’eyi
   −
Ko’b’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok, chab’ t’ilanh skob’o’, ma tas syal winh kok’ayb’umal.
+
Tzexb’eyi
   −
==B’i’al tzanh max killaj/ juntzo’nh b’I matzlaj kila’==
+
stzb’ey heb’
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Sustantivos abstractos''
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
  −
Haton juntzanh sb’i’al tik, chajtil yilji, yab’ji, junok tas palta max killaj.
     −
<poem>
  −
Xchi’al
  −
Swach’il
  −
Sk’a’il
  −
Sk’unal
  −
yik’al
  −
sawenal
  −
spixanil
  −
</poem>
  −
  −
Wach’okab’i skosay jantakokxo yet’ heb’ unin.
     −
Kob’o’ junok yune’ ikti’ yet’ juntzah lolonel ay tik
     −
Skok’anb’ejek jantakokxo ta to ayto juntzanh max hujoklaj kilan tik
+
'''Tikne’ik'''
 +
 +
Tzinwayi
   −
==Tzanh sk’ulaji~tastak tzuji ma tzk’axwi ek’ a junokxo mach==
+
Tzachwayi
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Los verbos. Verbos intransitivos''
   
   
 
   
Ha juntzanh sk’ulaj tik, haton xch’oxan juntzanh skulaji t’a junnhej junok tas tz’och lockan ma tzk’axwi a junokxo mach.
+
swayi
   −
Cham skila tas yak’an tzolalil juntzanh makanh kuynab’il yik koti’ tik. Stak’ yib’al yaji ma to mak’nak elta t’a junokxo.
+
Tzonhwayi
<poem>
  −
B’ey
  −
Chanhal
  −
Way
  −
Ok’
  −
B’it
  −
Wa’
  −
</poem>
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(66).png|center|330px]]
     −
==Tastak skutej kok’ulan~kib’on t’a jun makanh kuynab’il max~ma tzk’axwi a junokxo mach.==
+
Tzexwayi
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Conjugación de verbos intransitivos.''
     −
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
+
Sway heb’
|-
   
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
'''Tikne’ik'''
+
'''ek’nakb’ati'''
 +
 
 +
ixinb’eyi
   −
Tzinb’eyi
+
ixachb’eyi
   −
Tzachb’eyi
+
ixb’eyi
   −
Sb’eyi
+
ixonhb’eyi
   −
Tzonhb’eyi
+
ixexb’eyi
   −
Tzexb’eyi
+
ixb’ey heb’
   −
stzb’ey heb’
         +
'''ek’nakb’ati'''
   −
'''Tikne’ik'''
+
Ixinwayi
 
   
 
   
Tzinwayi
+
Ixachwayi
   −
Tzachwayi
+
Ixwayi
  −
swayi
     −
Tzonhwayi
+
Ixonhwayi
   −
Tzexwayi
+
Ixexwayi
   −
Sway heb’
+
ixway heb’
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
 
|style="width:20%; line-height:14px;"|
'''ek’nakb’ati'''
+
'''olujok'''
   −
ixinb’eyi
+
olinb’eyok
   −
ixachb’eyi
+
olachb’eyok
   −
ixb’eyi
+
olb’eyok
   −
ixonhb’eyi
+
olonhb’eyok
   −
ixexb’eyi
+
olexb’eyok
   −
ixb’ey heb’
+
olb’ey heb
         −
'''ek’nakb’ati'''
+
'''olujok'''
   −
Ixinwayi
+
olinwayok
  −
Ixachwayi
     −
Ixwayi
+
olachwayok
   −
Ixonhwayi
+
olwayok
   −
Ixexwayi
+
olonhwayok
   −
ixway heb’
+
olexwayok
|style="width:20%; line-height:14px;"|
  −
'''olujok'''
     −
olinb’eyok
+
olway heb’
 +
|style="width:40%; line-height:14px;"|
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(67).png|center|225px]]
 +
::::wa’el
 +
|}
   −
olachb’eyok
+
Skob’o’ek jantakto juntzanh ixkok’anb’ejek’ chi’ icha yaj yib’anh tik, ma jantakto juntzanh manto kob’olaj chi’.
   −
olb’eyok
+
==Yib’al lolonel xch’oxan el k’u ak’wal, yet’ junok tas chajtil yaji==
 +
''Marcadores de tiempo y aspecto''
   −
olonhb’eyok
+
'''Ol, tz, Ix, X, S,'''
 +
 +
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
   −
olexb’eyok
+
Tas yuj ha tz’alani to ha ch’oxan eli janik’ sk’ulaj tzanh wan kalani ma chajtil yaji.
   −
olb’ey heb
+
Tato tikne’ik wan kok’ulan junok tas ha '''TZ''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''S''' skok’ana.
    +
Tato ek’nakb’ati skok’an '''IX''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''X'''
    +
Haxo ta olujok, skok’an '''OL''' ma ay b’aj sk’exwaj t’a '''OJ'''
 +
 +
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut’an yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
   −
'''olujok'''
+
Kob’o’ek tz’akan nab’en skojut’anek yalanh tastak b’aj ay och juntzanh wan kokuyan tik.
   −
olinwayok
+
==Tastak sk’ulaj~tzuji t’a juntzanh sk’axpaj ek’ tik, xcha’el yich yet’ juntzanh tz’ib’al b’aj stak’wi yol koti’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación de verbos intransitivos con vocal inicial.''
 +
<poem>
 +
:Ixachwilb’ati
 +
:Ixinilb’ati~ixinelati
 +
:Ixyilb’ati
 +
:Ixkilba’ti
 +
:Ixeyilba’ti
 +
:Ixyilb’at heb’
 +
</poem>
   −
olachwayok
+
==Tastak sk’ulaj ta’ jun tzanh max k’axpajlaj tik cha’el yich t’a juntzanh tz’ib’ max tak’wilaj ch’okojil~xch’okoj==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación de verbos intransitivos con consonante inicial.''
   −
olwayok
+
<poem>
 +
:B’eyel
 +
:Tzinb’eyi
 +
:Tzachb’eyi
 +
:Sb’eyi
 +
:Tzonhb’eyi
 +
:Tzexb’eyi
 +
:Sb’ey heb’~tzb’ey heb’
 +
</poem>
   −
olonhwayok
+
==Juntzanhxo sk’ulaj k’axpajlaj sb’a ~tzk’axwi a junokxo mach==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Verbos transitivos.''
 +
 +
Stzolnab’il pax junxo makanh tzolilal koti’ tik, t’a b’aj tz’och lokan chab’ makanh tas mu mach, icha jun mach sk’ulani ma tzb’o’an junok tas hax junokxo mach tzcha’ani ma b’aj tz’ochi.
 +
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:30%; float:left;">
 +
<poem>
 +
Mak’
 +
Tz’ob’
 +
Chul
 +
Tek’
 +
B’aj
 +
Lak’
 +
Yam
 +
Mek’
 +
Chi’
 +
K’ux
 +
Lo’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right">
   −
olexwayok
     −
olway heb’
  −
|style="width:40%; line-height:14px;"|
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(67).png|center|225px]]
  −
::::wa’el
  −
|}
     −
Skob’o’ek jantakto juntzanh ixkok’anb’ejek’ chi’ icha yaj yib’anh tik, ma jantakto juntzanh manto kob’olaj chi’.
     −
==Yib’al lolonel xch’oxan el k’u ak’wal, yet’ junok tas chajtil yaji==
  −
''Marcadores de tiempo y aspecto''
     −
'''Ol, tz, Ix, X, S,'''
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(69).png|center|300px]]
+
</div>
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.
+
</div>
   −
Tas yuj ha tz’alani to ha ch’oxan eli janik’ sk’ulaj tzanh wan kalani ma chajtil yaji.  
+
<div style="clear:both"></div>
 +
==Aypax junxo makanh lolonel tik, syala’ tas ipanil~k’inalil yet’nak juntzan sk’ulaj chi’==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Los marcadores de tiempo.''
   −
Tato tikne’ik wan kok’ulan junok tas ha '''TZ''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''S''' skok’ana.
+
''El objeto''  
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(70).png|center|270px]]
 +
Ha wal juntzanh mach b’aj tz’och sk’ulaj chi’, haton syal objeto.
 +
<poem>
 +
Ix'''tek’waj''' winhaj Xun Tatey
 +
Ix'''sanhem''' ix Axul winhaj Petul
 +
Ix'''chichaj''' winh unin yuj nok’ tz’i’
 +
</poem>
   −
Tato ek’nakb’ati skok’an '''IX''' ma ay b’aj sk’exwi yuj '''X'''
+
==Syalnab’il junok tas tz’ib’xi==
 
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
Haxo ta olujok, skok’an '''OL''' ma ay b’aj sk’exwaj t’a '''OJ'''
+
''El movimiento.''
 
   
 
   
Ha juntzanh tik skosay kil t’a junok yune’ ik’ti’ skokuyu, skojut’an yalanh b’ajtak ay och juntzanh tik.  
+
Hanheja tzolalil koti’ yaj junxo makanh tik, ta’ junok tas tzuji sk’ulaji, tas tz’ib’xi.  
 +
<poem>
 +
:Ururok
 +
:Chennajok
 +
:B’eyok
 +
:Wa’ok
 +
:Chanhal
 +
:Luk’najok
 +
:Smak’waji
 +
:Stajni
 +
:Techan
 +
:Wotz’wotzani
 +
</poem>
   −
Kob’o’ek tz’akan nab’en skojut’anek yalanh tastak b’aj ay och juntzanh wan kokuyan tik.  
+
==Bi’ ma mach tz’alnax t’a junok nab’en==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
Hanhej ton pax tzolnab’il koti’ ay och junok mach tz’alnaxi, tz’ik’ti’aj~tz’ik’ti’axi t’a ik’ti’, yujchi’ wach’ skil junxo tik .  
   −
==Tastak sk’ulaj~tzuji t’a juntzanh sk’axpaj ek’ tik, xcha’el yich yet’ juntzanh tz’ib’al b’aj stak’wi yol koti’==
+
''El Sujeto.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Conjugación de verbos intransitivos con vocal inicial.''
   
<poem>
 
<poem>
Ixachwilb’ati
+
:Hin-
Ixinilb’ati~ixinelati
+
:Hach-
Ixyilb’ati
+
:s-
Ixkilba’ti
+
:ko-
Ixeyilba’ti
+
:he-
Ixyilb’at heb’
+
:s-
 +
:w-
 +
:was-
 +
:y-
 +
:k-
 +
:hey-
 +
:heb’
 
</poem>
 
</poem>
==Tastak sk’ulaj ta’ jun tzanh max k’axpajlaj tik cha’el yich t’a juntzanh tz’ib’ max tak’wilaj ch’okojil~xch’okoj==
+
Haton tz’alan sjichanil sb’i junok anima tz’alchaji, b’aj ay yib’al lolonel tz’alani machtak wan yallaji.
 +
 
 +
==Yib’al lolonel==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
''Conjugación de verbos intransitivos con consonante inicial.''  
+
''La raíz''  
   −
<poem>
+
Haton junxo tik ay och t’a tzolalil yik skuynab’ilok koti’, haton chajtil yaj yib’al junok b’elanh lolonel yik wach’ skil eli t’a jichanil kololoni~kipaxtini.
B’eyel
  −
Tzinb’eyi
  −
Tzachb’eyi
  −
Sb’eyi
  −
Tzonhb’eyi
  −
Tzexb’eyi
  −
Sb’ey heb’~tzb’ey heb’
  −
</poem>
  −
==Juntzanhxo sk’ulaj k’axpajlaj sb’a ~tzk’axwi a junokxo mach.==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Verbos transitivos.''
   
   
 
   
Stzolnab’il pax junxo makanh tzolilal koti’ tik, t’a b’aj tz’och lokan chab’ makanh tas mu mach, icha jun mach sk’ulani ma tzb’o’an junok tas hax junokxo mach tzcha’ani ma b’aj tz’ochi.
+
Haton tik yib’al lolonel tz’alani tas tzuji:
<div style="width:40%; margin:1em auto 1em auto">
+
 
<div style="width:40%; float:left;">
+
'''Ichok jun skil tik:'''
<poem>
+
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
Mak’
+
|-
Tz’ob’
+
|style="width:20%; line-height:14px;"|
Chul
+
'''Yib’ lolonel'''
 +
 
 +
'''Ok’'''
 +
 
 +
'''Way'''
 +
 
 +
'''Aw'''
 +
 
 +
 
 +
 
 +
'''Ok’'''
 +
 
 +
'''Way'''
 +
 
 +
'''Aw'''
 +
 +
'''B’ey'''
 +
 +
'''Chanh'''
 +
 
 +
'''Ok’'''
 +
 
 
Tek’  
 
Tek’  
B’aj
+
|style="width:20%; line-height:14px;"|
Lak’
+
 
Yam
+
 
Mek’
+
ok’i
Chi’
+
 
K’ux
+
waynak
Lo’
  −
</poem>
  −
</div>
  −
<div style="width:60%: float:right">
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(69).png|center|200px]]
  −
</div>
  −
</div>
     −
==Aypax junxo makanh lolonel tik, syala’ tas ipanil~k’inalil yet’nak juntzan sk’ulaj chi’==
+
awnub’
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''Los marcadores de tiempo.''
     −
''El objeto''
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(70).png|center|225px]]
  −
Ha wal juntzanh mach b’aj tz’och sk’ulaj chi’, haton syal objeto.
  −
<poem>
  −
'''Ixtek’waj''' winhaj Xun Tatey
  −
'''Ixsanhem''' ix Axul winhaj Petul
  −
'''Ixchichaj''' winh unin yuj nok’ tz’i’
  −
</poem>
  −
==Syalnab’il junok tas tz’ib’xi.==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''El movimiento.''
  −
  −
Hanheja tzolalil koti’ yaj junxo makanh tik, ta’ junok tas tzuji sk’ulaji, tas tz’ib’xi.
  −
<poem>
  −
Ururok
  −
Chennajok
  −
B’eyok
  −
Wa’ok
  −
Chanhal
  −
Luk’najok
  −
Smak’waji
  −
Stajni
  −
Techan
  −
Wotz’wotzani
  −
</poem>
  −
==Bi’ ma mach tz’alnax t’a junok nab’en.==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
Hanhej ton pax tzolnab’il koti’ ay och junok mach tz’alnaxi, tz’ik’ti’aj~tz’ik’ti’axi t’a ik’ti’, yujchi’ wach’ skil junxo tik .
     −
''El Sujeto.''
  −
<poem>
  −
Hin-
  −
Hach-
  −
s-
  −
ko-
  −
he-
  −
s-
  −
w-
  −
was-
  −
y-
  −
k-
  −
hey-
  −
heb’
  −
</poem>
  −
Haton tz’alan sjichanil sb’i junok anima tz’alchaji, b’aj ay yib’al lolonel tz’alani machtak wan yallaji.
     −
==Yib’al lolonel==
+
ok’i
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
  −
''La raíz''
     −
Haton junxo tik ay och t’a tzolalil yik skuynab’ilok koti’, haton chajtil yaj yib’al junok b’elanh lolonel yik wach’ skil eli t’a jichanil kololoni~kipaxtini.
+
waynak
  −
Haton tik yib’al lolonel tz’alani tas tzuji:
     −
'''Ichok jun skil tik:'''
+
awnub’
{|style="width:50%; border: 2px  solid #808080; border-radius: 7px; margin:1em auto 1em auto"
  −
|-
  −
|style="width:20%; line-height:14px;"|
  −
'''Yib’ lolonel'''
     −
Ok’
+
b’eyanh
   −
Way
+
ixchanhb’i
   −
Aw
+
ok’nak
   −
Ok’
+
tek’b’il
 +
|style="width:20%; line-height:14px;"|
   −
Way
     −
Aw
+
ok’nak
  −
B’ey
  −
  −
Chanh
     −
Ok’
+
wayanh
   −
Tek’
+
awal
|style="width:20%; line-height:14px;"|
        −
ok’i
     −
waynak
+
ok’nak
   −
awnub’
+
wayanh
   −
ok’i
+
awal
   −
waynak
+
b’eynak
   −
awnub’
+
chanhyaji
   −
b’eyanh
+
ok’elta
 
  −
ixchanhb’i
  −
 
  −
ok’nak
  −
 
  −
tek’b’il
  −
|style="width:20%; line-height:14px;"|
  −
 
  −
 
  −
ok’nak
  −
 
  −
wayanh
  −
 
  −
awal
  −
 
  −
ok’nak
  −
 
  −
wayanh
  −
 
  −
awal
  −
 
  −
b’eynak
  −
 
  −
chanhyaji
  −
 
  −
ok’elta
      
tek’a
 
tek’a
 
|style="width:40%;"|
 
|style="width:40%;"|
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(72).png|center|200px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(72).png|center|175px]]
 
|}
 
|}
   −
==Tz’akub’ lajwub’al~slajub’ lolonel~paxti’.==
+
==Tz’akub’ lajwub’al~slajub’ lolonel~paxti’==
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''El Sufijo.''  
 
''El Sufijo.''  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(73).png|right|200px]]
+
 
 
Haton juxnxo tzolanb’il kotz’ib’an koti’ tik, tz’akub’ lajwub’ok lolonel, yik chajtil tz’aj stz’ib’aji~stz’ib’xi wi-al- il  
 
Haton juxnxo tzolanb’il kotz’ib’an koti’ tik, tz’akub’ lajwub’ok lolonel, yik chajtil tz’aj stz’ib’aji~stz’ib’xi wi-al- il  
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 
<poem>
 
<poem>
 +
 
'''Chanhal'''  
 
'''Chanhal'''  
 
Chanha'''lwi'''  
 
Chanha'''lwi'''  
Línea 1210: Línea 1220:  
'''Tek’'''  
 
'''Tek’'''  
 
tek’'''wal'''
 
tek’'''wal'''
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(73).png|center|200px]]
 +
</div>
 +
</div>
    +
<div style="clear:both"></div>
 
==Skila’ Tastak tz’aj kalan juntzanh tik, t’a tikne’ik, ek’nakxo ma olujok; t’a b’it, aw, il, tanhwal, kuywal==
 
==Skila’ Tastak tz’aj kalan juntzanh tik, t’a tikne’ik, ek’nakxo ma olujok; t’a b’it, aw, il, tanhwal, kuywal==
 +
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Conjugaciones de los verbos: cantar, llamar, encontrar, esperar, enseñar.''
 
''Conjugaciones de los verbos: cantar, llamar, encontrar, esperar, enseñar.''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(74.png|right|225px]]
+
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 
<poem>
 
<poem>
 
Tzinb’itani
 
Tzinb’itani
Línea 1222: Línea 1246:  
tzachinkuyu
 
tzachinkuyu
 
</poem>
 
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(74).png|center|175px]]
 +
</div>
 +
</div>
    
Ha winh kuywajum swach’ ak’ejb’at icha t’a ewi, tikne’ik, k’ik’an, chab’ej.
 
Ha winh kuywajum swach’ ak’ejb’at icha t’a ewi, tikne’ik, k’ik’an, chab’ej.
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 
<poem>
 
<poem>
 
'''B’it'''
 
'''B’it'''
Línea 1234: Línea 1264:  
Tzexb’itani  
 
Tzexb’itani  
 
Sb’itan heb’
 
Sb’itan heb’
      
'''Aw'''
 
'''Aw'''
Línea 1244: Línea 1273:  
Tzexwawtej  
 
Tzexwawtej  
 
Syawtej heb’
 
Syawtej heb’
      
'''Tanhwal'''
 
'''Tanhwal'''
Línea 1254: Línea 1282:  
tzexstanhwej
 
tzexstanhwej
 
stanhwej heb’
 
stanhwej heb’
      
'''Ch’ox/kuywal'''
 
'''Ch’ox/kuywal'''
Línea 1270: Línea 1297:  
''Conjugación de verbo transitivo con direccional.''
 
''Conjugación de verbo transitivo con direccional.''
 
<poem>
 
<poem>
Ixchek'''koti'''  
+
:Ixchek'''koti'''  
Ixchek'''b’ati'''  
+
:Ixchek'''b’ati'''  
Jul'''koti'''  
+
:Jul'''koti'''  
Jul'''b’ati'''
+
:Jul'''b’ati'''
 
     −
Tzinilelta/tzinelelta  
+
:Tzinilelta/tzinelelta  
Tzachwilelta  
+
:Tzachwilelta  
Syilelta  
+
:Syilelta  
Tzonhilelta  
+
:Tzonhilelta  
Tzeyilelta  
+
:Tzeyilelta  
Syilelta heb’
+
:Syilelta heb’
 
</poem>
 
</poem>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(76).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(76).png|center|400px]]
   −
==Junxo tzolanhil lolonel tik sk’axpaj ek’ yet’ yib’.==  
+
==Junxo tzolanhil lolonel tik sk’axpaj ek’ yet’ yib’==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Transitivos radicales.''
 
''Transitivos radicales.''
 
   
 
   
 
Kilek juntzanh ay t’a yalanh tik, yik wach’ skosay ek’ jaye’okxo.  
 
Kilek juntzanh ay t’a yalanh tik, yik wach’ skosay ek’ jaye’okxo.  
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(77).png|center|225px]]
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(77).png|right|165px]]
 +
 
 
<poem>
 
<poem>
tzachinmak’a  
+
:tzachinmak’a  
tzinalak’a’  
+
:tzinalak’a’  
olachyila’  
+
:olachyila’  
ixinskolo  
+
:ixinskolo  
 
</poem>
 
</poem>
   Línea 1301: Línea 1328:  
   
 
   
 
Kob’o’ek yune nab’en yet’ juntzanh ay yib’anh wan kilan tik, ma pax yet’ skok’anb’ej ek’ chi’.
 
Kob’o’ek yune nab’en yet’ juntzanh ay yib’anh wan kilan tik, ma pax yet’ skok’anb’ej ek’ chi’.
 +
<div style="clear:both"></div>
   −
==Ha t’a jun makanh yik koti’ chuj tik, haton juntzanh sk’axpaj ek’ yib’al. Kilek juntzanh ch’oxnab’il tik, chab’ makanh heb’ ay, jun numan yet’ jun aychanh.==  
+
==Ha t’a jun makanh yik koti’ chuj tik, haton juntzanh sk’axpaj ek’ yib’al. Kilek juntzanh ch’oxnab’il tik, chab’ makanh heb’ ay, jun numan yet’ jun aychanh==  
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 
''Transitivos derivados.''  
 
''Transitivos derivados.''  
Numan aychanh/aycha’anh  
+
 
Ixmanji/ixmanxi Ixslak’ ix kob’es waj Xun  
+
{|style="width:50%; float:left;"
Ixchonhji/ixchonhxi Ixsmil nok’ kaxlanh nok’ okes  
+
|-
3.31 Skil jantak juntzanhxo sk’ulaj tik sk’axpaj ek’i:  
+
|style="width:50%; line-height:14px;"|
Conjugación verbal del transitivo derivado.  
+
'''Numan'''
 +
 
 +
Ixman'''ji'''/ixman'''xi'''
 +
Ixchonh'''ji'''/ixchonh'''xi''' 
 +
|style="width:50%; line-height:14px;"|
 +
'''aychanh/aycha’anh'''
 +
 
 +
Ixslak’ '''ix kob’es''' waj Xun
 +
Ixsmil '''nok’ kaxla'''nh nok’ okes  
 +
|}
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
 
 +
==Skil jantak juntzanhxo sk’ulaj tik sk’axpaj ek’i==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Conjugación verbal del transitivo derivado.''
 +
<poem>
 
ixinmaneli  
 
ixinmaneli  
 
ixamaneli  
 
ixamaneli  
Línea 1315: Línea 1358:  
ixkomaneli  
 
ixkomaneli  
 
xemaneli  
 
xemaneli  
ixsmanel heb’  
+
ixsmanel heb’
lak’  
+
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(78).png|right|160px]]
 +
<poem>
 +
'''lak’'''
 +
 
 
ixinlak’a  
 
ixinlak’a  
 
ixalak’a  
 
ixalak’a  
Línea 1323: Línea 1371:  
ixelak’a  
 
ixelak’a  
 
ixlak’ heb’  
 
ixlak’ heb’  
 +
</poem>
 
Skolajb’itej~kilajb’tzok yet’ yik winh tzonhkuyani
 
Skolajb’itej~kilajb’tzok yet’ yik winh tzonhkuyani
   −
3.32 Ha junhtzanhxo sk’ulaj tik yib’al chajtil yaji.  
+
<div style="clear:both"></div>
Verbos transitivos causativos.  
+
==Ha junhtzanhxo sk’ulaj tik yib’al chajtil yaji==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Verbos transitivos causativos.''
 +
 
Ha juntzanh tik tz’alani chajtil jay junok tas wan kalani, ma chajtil yilchaji.  
 
Ha juntzanh tik tz’alani chajtil jay junok tas wan kalani, ma chajtil yilchaji.  
K’e ixwak’elinhan  
+
<poem>
Em ixwak’emwokan  
+
K’e ixwak’elinhan  
Ek’ iwak’ek’k’otan  
+
Em ixwak’emwokan  
 +
Ek’ iwak’ek’k’otan  
 +
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
<poem>
 
Kilek jantak ka’el ay ek’ t’a kopatik kichanh, skolajb’itan yet’ juntzanh kuynab’il wan kilan tik, skolwaj och winh ma ix tzonhk’ayb’ani t’a yol kokuynub’ tik.
 
Kilek jantak ka’el ay ek’ t’a kopatik kichanh, skolajb’itan yet’ juntzanh kuynab’il wan kilan tik, skolwaj och winh ma ix tzonhk’ayb’ani t’a yol kokuynub’ tik.
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(79).png|center|250px]]
 +
:::::::::::::::'''ixwak’ em wokan'''
 +
</div>
 +
</div>
   −
3.33 Sb’onab’il t’a b’aj tzijtum tz’aj kalan yik b’i’al, lokan och yet’ anima.
+
<div style="clear:both"></div>
Formación de plurales. Plural de sustantivos relacionados con personas.
  −
Kolu’um
  −
Kokaxlanh
  −
Hek’apak
  −
Kochim
  −
koxumpil
  −
Kolopil
  −
Kowex
  −
Kochitam
  −
Komolb’etz
  −
ku’um
  −
hemunlajel
  −
Yet’ skolwal winh kok’ayb’umal skowach’ tz’ib’ej em tzanhxo t’a ku’um.
  −
Kob’o’ek tz’akan nab’en yet’ juntzanh lolonel ixkil t’a yib’anh tik.
     −
3.34 Jantak juntzanh tz’alan chajtil yilchaj junok tas sub’ojto:
+
==Sb’onab’il t’a b’aj tzijtum tz’aj kalan yik b’i’al, lokan och yet’ anima==
Plural de adjetivos simples.  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
Haton junxo tzolalil kotz’ib’an koti’ tik chajtil yilchaj junok tas
+
''Formación de plurales. Plural de sustantivos relacionados con personas.''
Tz’i tzanh tz’i’
  −
Nok’ Tzanh nok’
  −
Chan tzanh chan
  −
Much tzanh much
  −
Tzanh sak chej
  −
Petanh sak uch
  −
Jun nhilanh k’ik’ kalnel
     −
3.35 Jantak juntzanh niwan yalani chajtil yilchaj junok tas yet’ yib’al et’b’il ochi. Icha xch’oxnab’il tik:  
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
Plural de adjetivos con raíces posicionales.
+
<div style="width:40%; float:left;">
K’oj k’ojan ek’ heb’
  −
Tel telanex ek’i
  −
Tz’ey tz’eyanex
  −
B’ul b’ulan ek’i
  −
Linh- linhank’e’ heb’
  −
Kob’o’ junok yune’ ik’ti’ yet’ juntzanh wan kokuyan t’a yib’anh tik.
  −
k’ojan ek’ heb’
  −
3.36 Yalnab’il Jolom b’i t’a tzijtum~yik niwan:  
  −
Plural de apellidos.
  −
Kilek chajtil kalan pax sjolomal b’i ta to tzijtum~niwan.
     −
Heb’ winhaj Peles
  −
Heb’ winahaj Komes
  −
Heb’ winhaj Alux
  −
Heb’ ix Elnan
  −
Heb’ winhaj Melo
  −
He’ winhaj Ultat
  −
heb’ win Kalsiya
  −
heb’ ix Apyak
     −
3.37 Tzanh k’ajil lolonel~paxti’ ay sti’inhul ma sjichanil.  
+
<poem>
La partículas. Partículas direccionales.  
+
Kilek jantak ka’el ay ek’ t’a kopatik kichanh, skolajb’itan yet’ juntzanh kuynab’il wan kilan tik, skolwaj och winh ma ix tzonhk’ayb’ani t’a yol kokuynub’ tik.
Hatn juntzo’nh sk’ajil paxti’ tik tzaln stojolal sk’ulaj juntzanh tik.
+
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(80).png|center|250px]]
 +
<center>'''kokaxlanh'''</center>
 +
</div>
 +
</div>
   −
Ochi
+
<div style="clear:both"></div>
Eli
+
Yet’ skolwal winh kok’ayb’umal skowach’ tz’ib’ej em tzanhxo t’a ku’um.
Emi
+
Kob’o’ek tz’akan nab’en yet’ juntzanh lolonel ixkil t’a yib’anh tik.
Ek’i
  −
K’e’i
  −
T’achi’~acha
  −
Ch’a’an
  −
Ek’ta
  −
awjan ochi
  −
paxanh eli
  −
wayanh emi
  −
awjanh ek’i
  −
ilto k’e’i
     −
Wanh ochi
+
==Jantak juntzanh tz’alan chajtil yilchaj junok tas sub’ojto==
Wan helxi
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
B’ak’inh tzach ek’i
+
''Plural de adjetivos simples.''
Tzin’em k’ik’an
  −
Tzach ek’ta
  −
Te cha’anhxo
     −
3.38 juntzanhxo k’ajil lolonel tz’alan eli jantak tas sk’anchaji:  
+
Haton junxo tzolalil kotz’ib’an koti’ tik chajtil yilchaj junok tas
Partículas que indican un instrumento.
+
<poem>
Haton juntzanh tik sk’anchaj t’a jantak ichok yib’uchaj
+
:Tz’i tzanh tz’i’
lolonel skok’ana, palta ha t’a tik sk’ajil lolonel jantak
+
:Nok’ Tzanh nok’
tas sk’anchaji.  
+
:Chan tzanh chan
Ch’anhal~ch’anhil
+
:Much tzanh much
K’ojnub’~woknub’
+
:Tzanh sak chej
Lawlab’~awlab’
+
:Petanh sak uch
Juk’lab’
+
:Jun nhilanh k’ik’ kalnel
Walab’
+
</poem>
Jullab’
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Simej
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
Tz’aklab’
+
<div style="width:40%; float:left;">
Kob’o’ek yune’ nab’en yet’ok, slajwi chi’ skob’o’an tz’akan nab’en .  
+
<poem>
Kob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yib’anh juntzanh lolonel wan kokuyan t’a yib’anh tik.
+
Tzanh sak chej
 +
Petanh sak uch
 +
Jun nhilanh k’ik’ kalnel
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(81).png|center|200px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
 
 +
==Jantak juntzanh niwan yalani chajtil yilchaj junok tas yet’ yib’al et’b’il ochi. Icha xch’oxnab’il tik==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Plural de adjetivos con raíces posicionales.''
   −
3.39 Tzanh sk’ajil lolonel yik ch’oxnab’il.
+
{|style="width:40%; margin:1em auto 1em auto"
Uso de partículas demostrativas.
+
|-
Haton juntzanh tik tz’alan eli, tas xch’oxnab’il junok
+
|style="width:50%; line-height:14px;"|
tas ma junok lolonel wan yalchaji
+
K’oj
Junchi’
+
 
Juntik
+
Tel
T’achi’
  −
T’atik
  −
Awaltik
  −
Hawalchi’
  −
Kawtejek junok hu’um yik koti’ skosayan el t’a jun makanh kokuyb’ab’il wan kob’o’an tik.
  −
Slajwi chi’ skak’an em t’a ku’um.
  −
Skalanek yab’ heb’ ketb’eyum yik kila tato wach’ ix aji.
     −
3.40 Juntzanh sk’ajil lolonel~paxti’ sk’anchaji tz’alani yik ta to ma’ay:
+
Tz’ey
Uso de partículas negativas.
     −
Haton juntzanh tik tz’alani to ma’ay, ma syala’ to manto sb’olaj junok tas chi’. Icha tik:
+
B’ul
Ma’ay
  −
Maymach
  −
Mayb’ak’inh
  −
Malaj tas~maytas
  −
May junok mach
     −
Ma’aay
+
Linh- linhank’e’
Haton juntzanh tik skok’ana’ ha yik skotak’wanh junok kala’ max yallaj ma ma’ay.
+
|style="width:50%; line-height:14px;"|
May b’ak’inh olintak’ t’ayach
+
k’ojan ek’ heb’
Malaj tas ayek’i,
  −
May junok mach tz’ijchaj t’a tik
  −
Chanh skutej kawtani kilani tato ay chuklaj ix’aji.
     −
3.41 Kilek junxo sk’ajil lolonel~paxti’ tik sk’anchaji yik sk’anb’aj junok tas.
+
telanex ek’i
Uso de partículas interrogativas.
  −
Haton junxo makanh kololonb’al~paxtib’al tik tz’alani tas junok sk’anb’aji, tas junok b’aj ay tzonh kan tek’an; icha tik:
  −
¿B’ajti’il?
  −
¿Tas?
  −
¿B’ak’inh?
  −
¿Jantak?
  −
¿Tasyu’uj?
  −
¿Mach?
  −
¿tas hab’i?
  −
B’ajtil ayach ek’ ewi yik hinxit’ t’a b’aj ay hapat?
  −
Taxum yuj ma jachmunlaj tikne’ik?
  −
B’ak’inh tzak’ k’en hab’ok?
  −
Jantak hab’ilal?
  −
Tasyuj te howal?
  −
Mach jun winh sjaw tik?
  −
Kosayek elta jakxo t’a ch’anh hu’um yik koti’, yik skil eli.
  −
 
  −
Yune’ lolonel b’aj tzonh och k’elan~satk’ojlal.
  −
¡ay!
  −
¡Ooo!
  −
¡Aaa!
  −
¡ay, tas juntik!
  −
¡ay omen!
  −
¡Aa tzinxiwi!
  −
¡Ay!
     −
3.42 Tz’akan nab’en.
+
tz’eyanex
La oración. Oraciones declarativas o afirmativa.
  −
Ha tz’akan nab’en tak’wani ma yel syala’. Icha tik:
  −
Tzinb’at k’atzitz k’ik’an ak’walto.
  −
Ulin’ek’ chab’ji t’ayach.
  −
Tz’inb’at het’ k’ik’an munlajel.
     −
Skotz’ib’ej em jantakokxo snachaj ku’uj, molanhil tzonh aji, slajwi chi’ skoch’oxan yil winh ma ix tzonhkuyani.
+
b’ulan ek’i
Skob’o’ek tz’akan nab’en yet’ok.
     −
3.43 Tz’akan nab’en max yallaj~ma tzyla ta to tzuji junok tas, ma to ma’ay xinhej.  
+
heb’
Oraciones negativas.  
+
|}
Maxintajnilaj k’ik’an~matzintajni k’ik’an.  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Maxinb’atlaj ek’ tanhwoj nok’.  
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
Maxachyalaj chab’ej.  
+
<div style="width:40%; float:left;">
Maxwik’kotlaj te’ k’atzitz~ma tzwijkot te’ k’atzitz.
+
<poem>
 +
Kob’o’ junok yune’ ik’ti’ yet’ juntzanh wan kokuyan t’a yib’anh tik.  
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(79).png|center|250px]]
 +
<center>k’ojan ek’ heb’</center>
 +
</div>
 +
</div>
 +
 
 +
==Yalnab’il Jolom b’i t’a tzijtum~yik niwan==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Plural de apellidos.''
 +
 +
Kilek chajtil kalan pax sjolomal b’i ta to tzijtum~niwan.
 +
<poem>
 +
:Heb’ winhaj Peles
 +
:Heb’ winahaj Komes
 +
:Heb’ winhaj Alux
 +
:Heb’ ix Elnan
 +
:Heb’ winhaj Melo
 +
:He’ winhaj Ultat
 +
:heb’ win Kalsiya
 +
:heb’ ix Apyak
 +
</poem>
 +
 
 +
==Tzanh k’ajil lolonel~paxti’ ay sti’inhul ma sjichanil==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''La partículas. Partículas direccionales.''
   −
Kolajb’itej yet’ juntzanh tz’alan sk’exanhil tik.  
+
Hatn juntzo’nh sk’ajil paxti’ tik tzaln stojolal sk’ulaj juntzanh tik.
Kawtejek junok hu’um skilanek jantak juntzanh tik ay emi.
+
<poem>
 +
:Ochi
 +
:Eli
 +
:Emi
 +
:Ek’i
 +
:K’e’i
 +
:T’achi’~acha
 +
:Ch’a’an
 +
:Ek’ta
 +
:awjan ochi
 +
:paxanh eli
 +
:wayanh emi
 +
:awjanh ek’i
 +
:ilto k’e’i
 +
</poem>
   −
3.44 Tz’ak’an nab’en sk’anb’an yab’i:  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Oraciones interrogativas.  
+
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
¿Tom tzach meltzaj chab’ej?
+
<div style="width:40%; float:left;">
¿Tas tzutej hak’axpitan ha ha’ chi’?
+
<poem>
¿Tasyuj ixach el elelal?
+
Wanh ochi
¿Jantak swanaj k’en uj tik ne’ik?
+
Wan helxi
¿Tas junxo tzik’koti’?
+
B’ak’inh tzach ek’i
Kob’o’ek juntzanh sk’anab’aj tik t’a ch’anh yik kokuynab’il, yik sek sub’oj kilan eli.
+
Tzin’em k’ik’an
Slajwi chi’ skopakanek juntzanh sk’anb’aj ix kob’o’ tik.
+
Tzach ek’ta
3.45 Haton junxo lolonel tik te wach’ b’o’an el b’i’al. Ha komon tzalani chajtil yilji, yochi.
+
Te cha’anhxo
El adjetivo. El adjetivo común.
+
</poem>
Haton juntzanhxo tzolalil lolonel sb’o’an el chajtil yilji sb’i’al ma yik swach’ tz’alan eli, ichok tz’ib’ul, jantak, yilji.
+
</div>
Saksak
+
<div style="width:60%: float:right">
Yaxwe’inak
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(88).png|center|225px]]
K’antaminak
+
:::::::::::::'''tzin’ochi'''
Miktak~lumtak
+
</div>
Setansetan
+
</div>
Niwakil
+
 
Lok’chimtak
+
<div style="clear:both"></div>
Jech’kintak
     −
Wach’ skob’o tz’akan nab’en yet’ jun makanh komunlajel wanh kob’o’an tik.  
+
==juntzanhxo k’ajil lolonel tz’alan eli jantak tas sk’anchaji==
Skob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok.  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
3.46 Tas yaji: Ay pax jun makanhxo lolonel tzalan eli tas yaj junok tas wan kilani. Ma chajtil yaj ek’i.  
+
''Partículas que indican un instrumento.''
Posicionales.  
+
 
Tas yaji:  
+
Haton juntzanh tik sk’anchaj t’a jantak ichok yib’uchaj
Linhan  
+
lolonel skok’ana, palta ha t’a tik sk’ajil lolonel jantak
K’atan  
+
tas sk’anchaji.
Pichan  
+
<div style="width:70%; margin:1em auto 1em auto">
Pak’jab’  
+
<div style="width:20%; float:left;">
Siran  
+
<poem>
 +
Ch’anhal~ch’anhil
 +
K’ojnub’~woknub’
 +
Lawlab’~awlab’
 +
Juk’lab’
 +
Walab’
 +
Jullab’
 +
Simej
 +
Tz’aklab’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:80%: float:right">
 +
<center>
 +
<gallery widths=130px heights=130px>
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.1).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.2).png
 +
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(84.3).png
 +
</gallery>
 +
</center>
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
 
 +
Kob’o’ek yune’ nab’en yet’ok, slajwi chi’ skob’o’an tz’akan nab’en .
 +
 
 +
Kob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yib’anh juntzanh lolonel wan kokuyan t’a yib’anh tik.
 +
 
 +
 
 +
==Tzanh sk’ajil lolonel yik ch’oxnab’il==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Uso de partículas demostrativas.''
 +
 +
Haton juntzanh tik tz’alan eli, tas xch’oxnab’il junok
 +
tas ma junok lolonel wan yalchaji
 +
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:30%; float:left; margin:2em auto 1em auto">
 +
<poem>
 +
Junchi’
 +
Juntik
 +
T’achi’
 +
T’atik
 +
Awaltik
 +
Hawalchi’
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(85).png|center|350px]]
 +
<center>'''junchi’'''</center>
 +
</div>
 +
</div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Kawtejek junok hu’um yik koti’ skosayan el t’a jun makanh kokuyb’ab’il wan kob’o’an tik.
 +
 
 +
Slajwi chi’ skak’an em t’a ku’um.
 +
 
 +
Skalanek yab’ heb’ ketb’eyum yik kila tato wach’ ix aji.
 +
 
 +
==Juntzanh sk’ajil lolonel~paxti’ sk’anchaji tz’alani yik ta to ma’ay==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Uso de partículas negativas.''
 +
 
 +
Haton juntzanh tik tz’alani to ma’ay, ma syala’ to manto sb’olaj junok tas chi’. Icha tik:
 +
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:30%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
<poem>
 +
Ma’ay
 +
Maymach
 +
Mayb’ak’inh
 +
Malaj tas~maytas
 +
May junok mach
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(86).png|center|350px]]
 +
</div>
 +
</div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Haton juntzanh tik skok’ana’ ha yik skotak’wanh junok kala’ max yallaj ma ma’ay.
 +
 
 +
May b’ak’inh olintak’ t’ayach
 +
Malaj tas ayek’i,
 +
 
 +
May junok mach tz’ijchaj t’a tik
 +
 
 +
Chanh skutej kawtani kilani tato ay chuklaj ix’aji.
 +
 
 +
==Kilek junxo sk’ajil lolonel~paxti’ tik sk’anchaji yik sk’anb’aj junok tas==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Uso de partículas interrogativas.''
 +
 +
Haton junxo makanh kololonb’al~paxtib’al tik tz’alani tas junok sk’anb’aji, tas junok b’aj ay tzonh kan tek’an; icha tik:
 +
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:30%; float:left;">
 +
 
 +
<poem>
 +
¿B’ajti’il?
 +
¿Tas?
 +
¿B’ak’inh?
 +
¿Jantak?
 +
¿Tasyu’uj?
 +
¿Mach?
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:70%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(87).png|center|325px]]
 +
:::::::::::::'''¿tas hab’i?'''
 +
</div>
 +
</div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''B’ajtil''' ayach ek’ ewi yik hinxit’ t’a b’aj ay hapat?
 +
 
 +
'''Taxum''' yuj ma jachmunlaj tikne’ik?
 +
 
 +
'''B’ak’inh''' tzak’ k’en hab’ok?
 +
 
 +
'''Jantak''' hab’ilal?
 +
 
 +
'''Tasyuj''' te howal?
 +
 
 +
'''Mach''' jun winh sjaw tik?
 +
 
 +
Kosayek elta jakxo t’a ch’anh hu’um yik koti’, yik skil eli.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Yune’ lolonel b’aj tzonh och k’elan~satk’ojlal.'''
 +
 
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
<poem>
 +
¡ay!
 +
¡Ooo!
 +
¡Aaa!
 +
¡ay, tas juntik!
 +
¡ay omen!
 +
¡Aa tzinxiwi!
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(88).png|center|225px]]
 +
::::::::::::::::'''¡Ay!'''
 +
</div>
 +
</div>
 +
 
 +
==Tz’akan nab’en==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''La oración. Oraciones declarativas o afirmativa.''
 +
 
 +
Ha tz’akan nab’en tak’wani ma yel syala’. Icha tik:
 +
<poem>
 +
Tzinb’at k’atzitz k’ik’an ak’walto.
 +
Ulin’ek’ chab’ji t’ayach.
 +
Tz’inb’at het’ k’ik’an munlajel.
 +
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Skotz’ib’ej em jantakokxo snachaj ku’uj, molanhil tzonh aji, slajwi chi’ skoch’oxan yil winh ma ix tzonhkuyani.
 +
 +
Skob’o’ek tz’akan nab’en yet’ok.
 +
 
 +
 
 +
==Tz’akan nab’en max yallaj~ma tzyla ta to tzuji junok tas, ma to ma’ay xinhej==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Oraciones negativas.''
 +
<poem>
 +
Maxintajnilaj k’ik’an~matzintajni k’ik’an.
 +
Maxinb’atlaj ek’ tanhwoj nok’.
 +
Maxachyalaj chab’ej.
 +
Maxwik’kotlaj te’ k’atzitz~ma tzwijkot te’ k’atzitz.
 +
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Kolajb’itej yet’ juntzanh tz’alan sk’exanhil tik.
 +
 
 +
Kawtejek junok hu’um skilanek jantak juntzanh tik ay emi.
 +
 
 +
 
 +
==Tz’ak’an nab’en sk’anb’an yab’i==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Oraciones interrogativas.''
 +
<poem>
 +
¿Tom tzach meltzaj chab’ej?
 +
¿Tas tzutej hak’axpitan ha ha’ chi’?
 +
¿Tasyuj ixach el elelal?
 +
¿Jantak swanaj k’en uj tik ne’ik?
 +
¿Tas junxo tzik’koti’?
 +
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Kob’o’ek juntzanh sk’anab’aj tik t’a ch’anh yik kokuynab’il, yik sek sub’oj kilan eli.
 +
 
 +
Slajwi chi’ skopakanek juntzanh sk’anb’aj ix kob’o’ tik.
 +
 
 +
 
 +
==Haton junxo lolonel tik te wach’ b’o’an el b’i’al. Ha komon tzalani chajtil yilji, yochi==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''El adjetivo. El adjetivo común.''
 +
 +
Haton juntzanhxo tzolalil lolonel sb’o’an el chajtil yilji sb’i’al ma yik swach’ tz’alan eli, ichok tz’ib’ul, jantak, yilji.
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
<poem>
 +
Saksak
 +
Yaxwe’inak
 +
K’antaminak
 +
Miktak~lumtak
 +
Setansetan
 +
Niwakil
 +
Lok’chimtak
 +
Jech’kintak
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(90).png|center|210px]]
 +
:::::::::::::::::'''elawtak'''
 +
</div>
 +
</div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Wach’ skob’o tz’akan nab’en yet’ jun makanh komunlajel wanh kob’o’an tik.  
 +
 
 +
Skob’o’ek junok yune’ ik’ti’ yet’ok.
 +
 
 +
 
 +
==Tas yaji: Ay pax jun makanhxo lolonel tzalan eli tas yaj junok tas wan kilani. Ma chajtil yaj ek’i==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Posicionales.''
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto">
 +
<div style="width:20%; float:left;">
 +
<poem>
 +
Tas yaji:  
 +
 
 +
Linhan  
 +
K’atan  
 +
Pichan  
 +
Pak’jab’  
 +
Siran  
 
K’etan  
 
K’etan  
Lokan  
+
Lokan  
Tzalan  
+
Tzalan  
Wonhan  
+
Wonhan  
Tz’eyan  
+
Tz’eyan  
K’onhan  
+
K’onhan  
Weyan  
+
Weyan  
Skosayek kil t’a kopatik kichanh, tastak yaj ek’ juntzanh k’a’el, ta ixta ay icha yaj juntzanh wan kilan tik.  
+
</poem>
Ma skob’o’ek jun tas icha wan yalanh kokuynab’il tik k’atan, linhan...
+
</div>
 
+
<div style="width:80%: float:right">
3.47 Ha juntzanhxo lolonel tik, ha tz’alani tas makanhil junok tas wan kalani.  
+
 
Los Clasificadores.  
+
 
Haton tzonh ak’an eli tas jun wan kalub’– tanhan chi’, tom k’e’en, te’, nok’ ma anima.  
+
 
Ha juntzanh tik te tzijtum~niwan heb’:  
+
 
Ix  
+
 
Winh  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(91).png|center|400px]]
Nok’  
+
</div>
K’en  
+
</div>
Te’  
+
<div style="clear:both"></div>
Lum  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Atz’am  
+
Skosayek kil t’a kopatik kichanh, tastak yaj ek’ juntzanh k’a’el, ta ixta ay icha yaj juntzanh wan kilan tik.  
Ix (ix chichim, ix unin, ix kob’es)  
+
 
Winh (winh ak’ unin, winh kelem, winh icham)  
+
Ma skob’o’ek jun tas icha wan yalanh kokuynab’il tik k’atan, linhan...
Nok’ (nok’ chich, nok’ chitam, nok’ chan, nok’ chej)  
+
 
K’en (k’en tanh, k’en sam k’e’en, k’en ika, k’en luk)  
+
<div style="clear:both"></div>
Te’ (te’ k’atzitz, te’ chemte’, te’ ch’at)  
+
==Ha juntzanhxo lolonel tik, ha tz’alani tas makanhil junok tas wan kalani==
Lum (lum sa’am. Lum sok’om, lum chen)  
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
Atz’am (atz’am sk’enal, atz’am yisim, atz’am yol)  
+
''Los Clasificadores.''
Ixim (ixim wa’il,ixim uk’em, ixim k’aj, ixim k’okox~k’oxox)  
+
Anh (anh tut, anh chex, anh tib’i’anh, anh mu)  
+
Haton tzonh ak’an eli tas jun wan kalub’– tanhan chi’, tom k’e’en, te’, nok’ ma anima.  
K’inal (k’inal yax nhab’, k’inal xilnhab’, k’inal waxnhab’)
+
 
 +
Ha juntzanh tik te tzijtum~niwan heb’:  
 +
<div style="width:30%; float:left">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
<poem>
 +
Ix  
 +
Winh  
 +
Nok’  
 +
K’en  
 +
Te’  
 +
Lum  
 +
Atz’am  
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(92).png|center|100px]]
 +
<center>'''ix''' unin</center>
 +
</div>
 +
</div>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
<poem>
 +
:'''Ix''' ('''ix''' chichim, '''ix''' unin, '''ix''' kob’es)  
 +
:'''Winh''' ('''winh''' ak’ unin, '''winh''' kelem, '''winh''' icham)  
 +
:'''Nok’''' ('''nok’''' chich, '''nok’''' chitam, '''nok’''' chan, nok’ chej)  
 +
:'''K’en''' ('''k’en''' tanh, '''k’en''' sam k’e’en, '''k’en''' ika, k’en luk)  
 +
:'''Te’''' ('''te’''' k’atzitz, '''te’''' chemte’, '''te’''' ch’at)  
 +
:'''Lum''' ('''lum''' sa’am. '''Lum''' sok’om, '''lum''' chen)  
 +
:'''Atz’am''' ('''atz’am''' sk’enal, '''atz’am''' yisim, '''atz’am''' yol)  
 +
:'''Ixim''' ('''ixim''' wa’il,ixim uk’em, '''ixim''' k’aj, '''ixim''' k’okox~k’oxox)  
 +
:'''Anh''' ('''anh''' tut, '''anh''' chex, anh tib’i’anh, '''anh''' mu)  
 +
:'''K’inal''' ('''k’inal''' yax nhab’, '''k’inal''' xilnhab’, '''k’inal''' waxnhab’)
 +
</poem>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
 
 +
==Tzanhxo tzolnab’il lolonel yaman yaj stz’akwub’al yet’ b’i==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
''Sintagma nominal.''
 +
 
 +
Haton heb’ nik jutb’il yalanh tik yet’ stz’akub’.
 +
<div style="width:50%; margin:1em auto 1em auto:">
 +
<div style="width:40%; float:left;">
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
<poem>
 +
Ixsyamkot <u>'''nok’ tz’i’''' winhaj Xun</u>
 +
Ixinwa’ ewi <u>'''t’a chonhab’'''</u>
 +
Ixchib’at no chib’ej <u>'''nok’ tz’i’'''</u> 
 +
</poem>
 +
</div>
 +
<div style="width:60%: float:right">
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(93).png|center|225px]]
 +
:::::::::::::Ixsyamkot '''nok’ tzi’''' winh unin
 +
</div>
 +
</div>
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
Kak’ek em t’a ku’um, skob’o’anek nanhlokxo icha tik.
 +
 
 +
==Juntzanhxo stzolalil lolonel yaman yaj yet’ jantak tas sk’ulaji==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
Ha t’a juntzanh tik haton k’ulaj ay ochi, tz’aknub’al yet’ sb’onab’il, t’a b’aj tzuji/sk’ulaji.
 +
 
 +
''Sintagma verbal.''
 +
 
 +
<u>'''Ix slak’ och'''</u> ix Xepel winh
 +
 +
<u>''Wan smak’waj'''</u> winhaj Matin
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
'''Ixayam kot''' nok’ chej ewi
 +
'''Ixinb’o’''' watut t’a Chinab’jul
 +
'''Ixinman''' jun xumpil t’a hinmam
 +
 
 +
Kotz’ib’ej em t’a k’u’um, yo chanh skutej kawtani
 +
<div style="clear:both"></div>
 +
 
 +
==Jun tzolalil lolonel numan==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Voz pasiva.''
 +
 
 +
Ha t’a jun tik, to te niwan yelk’och jun mach b’aj tz’och tas tzuji.
 +
 
 +
Ixtab’il '''hin'''.
 +
 
 +
Ix'''ach'''mak’ji~ix'''ach'''mak’xi.
 +
 
 +
Ix'''ach'''mak’chaji~ix'''ach'''ma’chji.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Ix'''ach'''mak’chaj yuj anima.
 +
 
 +
Ix'''ach'''mak’'''ji''' yuj anima.
 +
 
 +
Kok’anb’ejek ek’i tato ay max nachaj ku’unj
 +
 
 +
Koch’ox eli chajtil sk’ulaj jun makanh kuynab’il tik.
 +
 
 +
==Tzolalil lolonel ayk’echanh==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
 +
''Voz antipasiva.''
 +
 +
Haton t’a junxo tik syamchaj wa’an jun sk’ulaji sk’axpaj ek’i t’a junokxo mach.
 +
<poem>
 +
Ixch'''iwaji'''
 +
Tzinman'''waji'''
 +
Tzachman'''waji'''
 +
Ixkok’el '''waji'''
 +
</poem>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
Kowach’ ak’ej em chakxo t’a ku’um, yet’ skolwal winh
   −
3.48 Tzanhxo tzolnab’il lolonel yaman yaj stz’akwub’al yet’ b’i.
+
tzonhk’ayb’ani, ma skok’anb’ejek ek’ t’a heb’ winh ojtannak.
Sintagma nominal.
  −
Haton heb’ nik jutb’il yalanh tik yet’ stz’akub’.
  −
Ixsyamkot nok’ tz’i’ winhaj Xun
  −
Ixinwa’ ewi t’a chonhab’
  −
Ixchib’at no chib’ej nok’ tz’i’
  −
Ixsyamkot nok’ tzi’ winh unin
  −
Kak’ek em t’a ku’um, skob’o’anek nanhlokxo icha tik.
  −
3.49 Juntzanhxo stzolalil lolonel yaman yaj yet’ jantak tas sk’ulaji.
  −
Ha t’a juntzanh tik haton k’ulaj ay ochi, tz’aknub’al yet’ sb’onab’il, t’a b’aj tzuji/sk’ulaji.
  −
Sintagma verbal.
  −
Ix slak’ och ix Xepel winh
  −
Wan smak’waj winhaj Matin
     −
Ixayam kot nok’ chej ewi
+
[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_chuj]]
Ixinb’o’ watut t’a Chinab’jul
  −
Ixinman jun xumpil t’a hinmam
  −
 
  −
Kotz’ib’ej em t’a k’u’um, yo chanh skutej kawtani
  −
 
  −
3.50 Jun tzolalil lolonel numan.
  −
Voz pasiva.
  −
Ha t’a jun tik, to te niwan yelk’och jun mach b’aj tz’och tas tzuji.
  −
Ixtab’il hin.
  −
Ixachmak’ji~ixachmak’xi.
  −
Ixachmak’chaji~ixachma’chji.
  −
Ixachmak’chaj yuj anima.
  −
Ixachmak’ji yuj anima.
  −
Kok’anb’ejek ek’i tato ay max nachaj ku’unj
  −
Koch’ox eli chajtil sk’ulaj jun makanh kuynab’il tik.
  −
3.51 Tzolalil lolonel ayk’echanh.
  −
Voz antipasiva.
  −
Haton t’a junxo tik syamchaj wa’an jun sk’ulaji sk’axpaj ek’i t’a junokxo mach.
  −
Ixchiwaji
  −
Tzinmanwaji
  −
Tzachmanwaji
  −
Ixkok’el waji
  −
Kowach’ ak’ej em chakxo t’a ku’um, yet’ skolwal winh tzonhk’ayb’ani, ma skok’anb’ejek ek’ t’a heb’ winh ojtannak.
 
30 170

ediciones

Menú de navegación