Cambios

Ir a la navegación Ir a la búsqueda
Busca en cnbGuatemala con Google

Nuestro idioma en la escuela/Kaqchikel/Vocabulario (editar)

Revisión del 23:54 27 nov 2017

4516 bytes añadidos ,  hace 6 años
→‎Choltzij richin ruwach’ulew.
Línea 1082: Línea 1082:  
Takanoj jun achib’äl richin jun juyu’ taq’aj, chuqa’ tab’ana’ jun choltzij chi rij , ke ri’ nab’än chik chi re juley taq tzij , nab’än rik’in jalajoj taq rikil wäy, rik’in tzyäq, o jun chik.
 
Takanoj jun achib’äl richin jun juyu’ taq’aj, chuqa’ tab’ana’ jun choltzij chi rij , ke ri’ nab’än chik chi re juley taq tzij , nab’än rik’in jalajoj taq rikil wäy, rik’in tzyäq, o jun chik.
   −
Taq tzij richin pa Juyu’:
+
'''Taq tzij richin pa Juyu’:'''
    +
:Ya’
 +
:utiw
 +
:tz’i’
 +
:aranxäx
 +
:Xiwan
 +
:k’oy
 +
:xe’ siwan
 +
:masat
 +
:Si’
 +
:juyu’
 +
:xnakät
 +
:tz’ikina’
 +
:Palamax
 +
:Raqän ya’
 +
:ch’ab’äq
 +
:chay
 +
:Ixkoya’
 +
:okox
 +
:tiko’n
 +
:Köj
 +
:kape’
 +
:ch’ök
 +
:che’
 +
:Kej
 +
:tza’n jay
 +
:chiköp
 +
:ab’äj
 +
:Umül
 +
:kuk
 +
:tzan
 +
:awän
 +
:Oj
 +
:chi ruwäch
 +
:tinamït
 +
:kojöl juyu’
 +
:Ch’uma’
 +
:b’alam
 +
:k’uch
 +
:jut
 +
:kumätz
 +
:raxche’
 +
:wakx
 +
:patän
 +
:k’ucha’
 +
:lama’
 +
:k’ix
 +
:q’ayïs
 +
:ch’oy
 +
:kinäq’
 +
:q’ayïs
 +
:xikin
 +
:b’ey
 +
:q’enum
 +
:kotz’i’j
 +
:sanïk
 +
:b’ay
 +
:ch’imach’oy
 +
:wakx
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(54).png|center|350px]]
 
Choltzij richin q’utu’n:
 
Choltzij richin q’utu’n:
   −
Choltzij richin tzyäq
+
'''Choltzij richin tzyäq'''
   −
Samaj richin ri tijonel:  
+
:kinäq’
−
- Tasik’ij chi kiwäch ri taq ak’wala’ ri ti choltzij re’
+
:ichaj
 +
:ti’ij
 +
:täp
 +
:much’
 +
:saqwäch
 +
:Xnakäq
 +
:ch’ima’
 +
:Sa’y
 +
:kulx
 +
:Ichaj
 +
:q’atzuy
 +
:Ti’ij wakx
 +
:rusi’j parkiy
 +
:Rutza’m
 +
:k’ix patin
 +
:Saqmolo’
 +
:pa kinäq’
 +
:Sub’an
 +
:kulx pa ruya’al
 +
:Saqtub’
 +
:kaqix
 +
:saqmolo’
 +
:kär
 +
:xkoya’
 +
:äk’
 +
:sakil
 +
:wäy
 +
:atz’am
 +
:sase’
 +
:äk’
 +
:ti’ij richin aq
 +
:q’utun xkoya’
 +
:rusi’j parkiy
 +
:pakay
 +
:kuk
 +
:umül
 +
:rij kinäq’ pa sakil
 +
:saqmolo’ pa
 +
:xot okox
 +
:qatzuy
 +
:q’axul
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(55).png|center|350px]]
 +
'''Choltzij richin tzyäq'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(56).png|right|350px]]
 +
Pas
 +
uq
 +
po’t
 +
peraj
 +
k’ul
 +
soto’y
 +
xoq’op
 +
ya’l
 +
su’t
 +
k’ulb’ab’äl
 +
xerk
 +
ichinaj
 +
peqës
 +
koton
 +
xajab’
 +
su’t
 +
wex
 +
rupas achin
 +
pawi’aj
 +
xoq'op
 +
rupan tzyäq
 +
uq
 +
kamixa’
 +
ruwi’ xikinaj
 +
'''Samaj richin ri tijonel:'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 +
*Tasik’ij chi kiwäch ri taq ak’wala’ ri ti choltzij re’
   −
Ri qatinamit
+
'''Ri qatinamit'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
 
Yalan jeb’ël ok ri qatinamit, jalajoj atuxtäq, jalajoj winaqi’ e k’äs chupam. Jatape’ ri winaqi’ jukumaj nimaq’a’ nkimës ruchi’ kachoch, richin man jun q’ayïs ta numöl ri’. K’o q’ij toq k’o nimaq’ij, nk’asäs chi kiwäch ri winaqi’ yeb’emaq’ijjun pa b’ey.
 
Yalan jeb’ël ok ri qatinamit, jalajoj atuxtäq, jalajoj winaqi’ e k’äs chupam. Jatape’ ri winaqi’ jukumaj nimaq’a’ nkimës ruchi’ kachoch, richin man jun q’ayïs ta numöl ri’. K’o q’ij toq k’o nimaq’ij, nk’asäs chi kiwäch ri winaqi’ yeb’emaq’ijjun pa b’ey.
 +
 
Jalajoj samajel winaqi’ e k’o chupam. E k’o ri yesamäj pa juyu’, rik’in kitiko’n. E k’o ri winaqi’ ri ye’el el yeb’e pan Armita richin yeb’esamäj ke la’. Chuqa’ e k’o ri k’ayinela’ yekanäj kan chupam ri tinamït yek’ayin kan pa k’ayib’äl.
 
Jalajoj samajel winaqi’ e k’o chupam. E k’o ri yesamäj pa juyu’, rik’in kitiko’n. E k’o ri winaqi’ ri ye’el el yeb’e pan Armita richin yeb’esamäj ke la’. Chuqa’ e k’o ri k’ayinela’ yekanäj kan chupam ri tinamït yek’ayin kan pa k’ayib’äl.
 +
 
Ri qatinamit tew jub’a’. Ri winaqi’ xuk’uluj yan chi ke. Man jun kan ta tew chik nkina’. Ri winaqi’ ri yesamäj pa juyu’, yalan kik’wan ri na’oj pa ruwi’ ri ik’, richin nkib’än ri kisamaj.
 
Ri qatinamit tew jub’a’. Ri winaqi’ xuk’uluj yan chi ke. Man jun kan ta tew chik nkina’. Ri winaqi’ ri yesamäj pa juyu’, yalan kik’wan ri na’oj pa ruwi’ ri ik’, richin nkib’än ri kisamaj.
 +
 
Ri ixoqi’, chuqa’ e k’o ri yesamäj pa taq kochoch. K’o chuqa’ ri yeb’esamäj pa jujun chik tinamït.
 
Ri ixoqi’, chuqa’ e k’o ri yesamäj pa taq kochoch. K’o chuqa’ ri yeb’esamäj pa jujun chik tinamït.
   −
Samaj kichin tijoxela’
+
'''Samaj kichin tijoxela’'''
−
- Tatz’ib’aj ri xawetamaj kan chi rij ri ti lema’ xawak’axaj qa.
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
−
- Achike nkib’än ri ate’ winaqi’, achi’el ri xb’ix qa chupam ri tzijonem xsik’ïx qa chawe? Tab’ana’ utzil tatz’ib’aj.
+
*Tatz’ib’aj ri xawetamaj kan chi rij ri ti lema’ xawak’axaj qa.
−
2.7 Ruk’iyixik ri rujotayixik tzij  
+
*Achike nkib’än ri ate’ winaqi’, achi’el ri xb’ix qa chupam ri tzijonem xsik’ïx qa chawe? Tab’ana’ utzil tatz’ib’aj.
−
Ri rujotayixik jun tzij, nch’o chi rij chi chi rij ruxe’el jun tzij (achi’el xub’än ri ruxe’el -b’än.) tikirel naya’ apo jun ti nik’aj chik tzij. Rik’in ri ke ri’, ri nuq’ajuj ri tzij njalwachitäj (achi’el chi rij ri ruxe’el –b’an, tikirel nqatz’ib’aj –onel rik’in re’ nk’oje’ kan b’anonel qik’in, re’ nch’o chi rij jun winäq, jun atuxtäq ri k’o rusamaj richin nub’än stantape’ jun na’oj.).
+
 
−
Ri rujotayixik jun tzij ja ri nb’ix chi ri jun ruxe’el tzij nkowin nub’än, nutz’ük chik jun k’ak’a’ tzij; xa xe rik’in nuk’ül jun ka’i’ taq sufijos.
+
==Ruk’iyixik ri rujotayixik tzij==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 +
Ri rujotayixik jun tzij, nch’o chi rij chi chi rij ruxe’el jun tzij (achi’el '''xub’än''' ri ruxe’el '''-b’än'''.) tikirel naya’ apo jun ti nik’aj chik tzij. Rik’in ri ke ri’, ri nuq’ajuj ri tzij njalwachitäj (achi’el chi rij ri ruxe’el '''–b’an''', tikirel nqatz’ib’aj '''–onel''' rik’in re’ nk’oje’ kan '''b’anonel''' qik’in, re’ nch’o chi rij jun winäq, jun atuxtäq ri k’o rusamaj richin nub’än stantape’ jun na’oj.).
 +
 
 +
Ri rujotayixik jun tzij ja ri nb’ix chi ri jun ruxe’el tzij nkowin nub’än, nutz’ük chik jun k’ak’a’ tzij; xa xe rik’in nuk’ül jun ka’i’ taq '''''sufijos'''''.
 +
 
 
Rik’in re re’ k’atzinel chi rat tijonel k’o chi natojtob’ej chi ütz jun ka’i’ oxi’ kaji’ mul jun k’amb’äl tzij, richin man jun k’ayewal nak’üt chi kiwäch ri ak’wala’.
 
Rik’in re re’ k’atzinel chi rat tijonel k’o chi natojtob’ej chi ütz jun ka’i’ oxi’ kaji’ mul jun k’amb’äl tzij, richin man jun k’ayewal nak’üt chi kiwäch ri ak’wala’.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
{|style="width:50%; margin:1em auto 1em auto"
 +
|-
 +
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 +
'''Ruxe’ tzij'''
 +
 +
Samaj
 +
 +
'''Xilatzij'''
 +
 +
x-
 +
 +
'''Xilatzij'''
   −
Ruk’iyixik ri rujotayixik tzij  
+
x-u-
−
Samaj richin ri tijonel
+
 
−
- Tasolo’ chi kiwäch ri ak’wala’, ri rub’eyal najotayij jun tzij, richin natz’ük jun chik ruwäch tzij. Tikirel nab’än re samaj re’ kik’in rije’, rik’in jun tzijonem akuchi’ tikirel nkikanoj jun ruwäch tzij k’a ri’ nkitz’ët we ri ruxe’el ri tzij ri’ k’o chik chupam ch’aqa’ chik tzij.  
+
 
−
- Tak’utu’ chi kiwäch ri ak’wala’ ronojel ruwäch tzij tikirel nujotayij jun chik ruwäch chi tzij, chuqa’ chi jun tzij ntz’uk, k’a ri’ man jun tikirel najotayij chi rij, man ütz ta nok chupam ri molaj kichin ri k’ak’a’ taq tzij pa qach’ab’äl.  
+
Säq
−
- Tikirel natzu’ ri jujun chik wuj richin niq’ax jub’a’ chik re na’oj re’, pa ruk’isb’äl re to’ob’äl wuj re’ k’o jujun kib’i’.
+
 
 +
Saqsöj
 +
 
 +
Saqiläj
 +
 
 +
Rusaqil
 +
 
 +
Xusaqirisaj
 +
 
 +
Xsaqirisan
 +
 
 +
Xsaqär
 +
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 +
'''xilatzij'''
 +
 
 +
-el
 +
'''ruxe’ tzij'''
 +
 
 +
samaj
 +
'''uxe’ tzij'''
 +
 
 +
samaj ij
 +
 
 +
 
 +
k’ayij
 +
 
 +
k’ayib’äl
 +
 
 +
k’ayinel
 +
 
 +
ruk’ayil
 +
 
 +
xuk’ayij
 +
 
 +
xk’ayin
 +
 
 +
xk’ayïx
 +
 
 +
ruk’ayin
 +
 
 +
eruk’ayin
 +
|style="width:33%; line-height:14px;"|
 +
'''tz’aqät tzij'''
 +
 
 +
samajel
 +
 
 +
'''tz’aqät tzij'''
 +
 
 +
xsamäj
 +
 
 +
'''tz’aqät tzij'''
 +
 
 +
xusamajij
 +
 
 +
ab’äj
 +
 
 +
ab’ajib’äl
 +
 
 +
ab’ajinel
 +
 
 +
rab’ajil
 +
 
 +
xub’ajij
 +
 
 +
xb’ajin
 +
 
 +
xb’ajïx
 +
 
 +
rub’ajin
 +
 
 +
atrab’ajin
 +
|}
 +
 
 +
'''Ruk’iyixik ri rujotayixik tzij'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 +
'''Samaj richin ri tijonel'''
 +
 
 +
*Tasolo’ chi kiwäch ri ak’wala’, ri rub’eyal najotayij jun tzij, richin natz’ük jun chik ruwäch tzij. Tikirel nab’än re samaj re’ kik’in rije’, rik’in jun tzijonem akuchi’ tikirel nkikanoj jun ruwäch tzij k’a ri’ nkitz’ët we ri ruxe’el ri tzij ri’ k’o chik chupam ch’aqa’ chik tzij.  
 +
*Tak’utu’ chi kiwäch ri ak’wala’ ronojel ruwäch tzij tikirel nujotayij jun chik ruwäch chi tzij, chuqa’ chi jun tzij ntz’uk, k’a ri’ man jun tikirel najotayij chi rij, man ütz ta nok chupam ri molaj kichin ri k’ak’a’ taq tzij pa qach’ab’äl.  
 +
*Tikirel natzu’ ri jujun chik wuj richin niq’ax jub’a’ chik re na’oj re’, pa ruk’isb’äl re to’ob’äl wuj re’ k’o jujun kib’i’.
 +
 
 +
'''Tzijonem'''
 +
 
 +
:Ri Loq’oläj q’ij
 +
:Rusamaj ri Ajaw
 +
:Kenuya’ rusaqil chi qe
 +
:Kenuya’ rumeq’enal chi qe
 +
:Chi yojk’ase’ chuwäch ri ruwäch’ulew re’.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
<poem>
 +
Loq’oläj q’ij 
 +
Ri nel pe nimaq’a’
 +
Ruk’aslemal ri q’ij
 +
Chuqa’ nrewaj ri’ xqaq’ij.
 +
 
 +
Saqil nijacho
 +
Ri q’ij rik’in ri aq’a’
 +
K’atän nimeq’erisan
 +
Ruwäch ri nuwach’ulew.
 +
 
 +
Saqil nijacho
 +
Ri q’ij rik’in ri aq’a’
 +
K’atän nimeq’erisan
 +
Ruwäch ri nuwach’ulew.
 +
 
 +
Nimaläj q’ij
 +
Utziläj samaj
 +
Ruk’u’x ri kaj
 +
Kik’aslemal konojel ri e k’äs.
 +
</poem>
 +
<ref>Elmer Rony Abimael Patá López, 17 años, Cuarto magisterio, Escuela Normal Bilingüe Intercultural “Nim Na’oj” ,San Martín Jilotepeque, Chimaltenango</ref>
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(60).png|center|350px]]
 +
 
 +
'''Samaj kichin tijoxela’'''
   −
Samaj kichin tijoxela’
   
Chupam ri tzijonem re’, k’o k’íy taq tzij kijotayin ki’ chi rij jun chik. Ke’akanoj re taq tzij re’, k’a ri’ tab’ana’ ch’aqa chik taq tzij rik’in.
 
Chupam ri tzijonem re’, k’o k’íy taq tzij kijotayin ki’ chi rij jun chik. Ke’akanoj re taq tzij re’, k’a ri’ tab’ana’ ch’aqa chik taq tzij rik’in.
 +
 
Tatojtob’ej nab’än ri rujotayixik tzij rik’in jun ruxe’el tzij, we k’o k’utunïk, tak’utuj chi re ri atijonel. Tikirel chuqa’ nab’än ri tojtob’enïk kik’in ch’aqa’ chik ruxe’el taq tzij.
 
Tatojtob’ej nab’än ri rujotayixik tzij rik’in jun ruxe’el tzij, we k’o k’utunïk, tak’utuj chi re ri atijonel. Tikirel chuqa’ nab’än ri tojtob’enïk kik’in ch’aqa’ chik ruxe’el taq tzij.
   −
2.8 K’atzinel chi nqatz’ët achike rub’anon wi chupam ri jalajoj taq tzij chupam ri ojer taq tzij.
+
==K’atzinel chi nqatz’ët achike rub’anon wi chupam ri jalajoj taq tzij chupam ri ojer taq tzij.==
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 
Tasik’ij ri taq cholon taq tzij “ Ja ri ruq’ajarik ri jujun b’i’aj (Ri nb’ek’ulun wi ri b’i’aj) Tasik’ij chi kijujunal.
 
Tasik’ij ri taq cholon taq tzij “ Ja ri ruq’ajarik ri jujun b’i’aj (Ri nb’ek’ulun wi ri b’i’aj) Tasik’ij chi kijujunal.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 +
K’atzinel chi nqatz’ët ri taq cholon taq tzij re’, achike’ rub’eyal e k’o chupam
   −
K’atzinel chi nqatz’ët ri taq cholon taq tzij re’, achike’ rub’eyal e k’o chupam
+
'''Samaj richin ri tijonel'''
−
Samaj richin ri tijonel
+
 
−
- Tasik’ij jun k’i’ mul pa kixkin ri taq ak’wala’ re ka’i’ oxi’ taq tzijonem re’. Ütz nkelesaj kina’oj chi rij richin achike xtikïl chupam.
+
*Tasik’ij jun k’i’ mul pa kixkin ri taq ak’wala’ re ka’i’ oxi’ taq tzijonem re’. Ütz nkelesaj kina’oj chi rij richin achike xtikïl chupam.
−
- Tab’ana’ jun etz’anem kik’in chi rij ri taq tzijonem.
+
*Tab’ana’ jun etz’anem kik’in chi rij ri taq tzijonem.
−
- Tasolo’ rij ri na’oj k’o chupam ri taq tzijonem kik’in ri taq ak’wala’. La ütz o manaq ütz ta ri k’o chupam.
+
*Tasolo’ rij ri na’oj k’o chupam ri taq tzijonem kik’in ri taq ak’wala’. La ütz o manaq ütz ta ri k’o chupam.
−
- Tak’utuj chi ke ri taq tijoxela’. La k’o kik’axan rije’ ri taq na’oj: Ajaw, ruk’u’x kaj, ruk’u’x ulew; tz’aqöl b’itöl. Tikitzijoj jub’a’ chi rij re’. We man jun ta kak’axan, k’atzinel chi naq’alajrisaj jub’a’ chik chi kiwäch.
+
*Tak’utuj chi ke ri taq tijoxela’. La k’o kik’axan rije’ ri taq na’oj: Ajaw, ruk’u’x kaj, ruk’u’x ulew; tz’aqöl b’itöl. Tikitzijoj jub’a’ chi rij re’. We man jun ta kak’axan, k’atzinel chi naq’alajrisaj jub’a’ chik chi kiwäch.
 +
 
 +
'''Ruq’ajarik ri jujun b’i’aj'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
<ref>Ruma: Maya’ nimab’äl k’u’x pa Kaqchikel tinamït. Kaqchikel cholchi’. 2002.</ref>
   −
Ruq’ajarik ri jujun b’i’aj
+
'''Ajaw:''' Re b’i’aj re’, petenäq rik’in ri kitzij ri qati’t qamama’ ri jantape’ nqokisaj re wakami, taq nqab’ij: Qajawal, qajaw chuqa’ Ajaw. Toq nqab’ij Ajaw nq’ax k’a chi qawäch ri’ chi yojch’o chi rij ri ya’öl qak’aslem; ke re’ runuk’ik rub’anon pe ri petenäq, ja re’ ri k’o pa qawi’, ja re’ ri k’o pa qak’aslem, pa qana’oj.
−
Ruma: Maya’ nimab’äl k’u’x pa Kaqchikel tinamït.
  −
Kaqchikel cholchi’. 2002.
  −
Ajaw: Re b’i’aj re’, petenäq rik’in ri kitzij ri qati’t qamama’ ri jantape’ nqokisaj re wakami, taq nqab’ij: Qajawal, qajaw chuqa’ Ajaw. Toq nqab’ij Ajaw nq’ax k’a chi qawäch ri’ chi yojch’o chi rij ri ya’öl qak’aslem; ke re’ runuk’ik rub’anon pe ri petenäq, ja re’ ri k’o pa qawi’, ja re’ ri k’o pa qak’aslem, pa qana’oj.
      
Ri ojer qate’ qatata’ man nkokisaj ta ri ch’ab’äl ri’ toq nkiq’ejela’ ri ya’öl k’aslem. Ri Ajaw nkib’ij chi ke ri e tata’aj pa ruwi’ ri jun chinamit, pa ruwi’ jun tinamït, pa ruwi’ jun Amaq’. Ja ri ri nb’ix ajawa’ chi ke. Ri ya’öl k’aslem Kab’awil nkib’ij chi re. Ja k’a re wakami xa xe chik Ajaw nqab’ij.
 
Ri ojer qate’ qatata’ man nkokisaj ta ri ch’ab’äl ri’ toq nkiq’ejela’ ri ya’öl k’aslem. Ri Ajaw nkib’ij chi ke ri e tata’aj pa ruwi’ ri jun chinamit, pa ruwi’ jun tinamït, pa ruwi’ jun Amaq’. Ja ri ri nb’ix ajawa’ chi ke. Ri ya’öl k’aslem Kab’awil nkib’ij chi re. Ja k’a re wakami xa xe chik Ajaw nqab’ij.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(62).png|center|350px]]
 
Ruk’u’x Kaj Ruk’u’x Ulew: Ja re ka’i’ nima’q taq uchuq’a’ re’ ri yeya’o k’aslem. Ri Ruk’u’x Kaj ja ri nuya’ pe usaqil ruchawomal pa qawi’, pa ruwi’ re qate’ ruwach’ulew. Ri Ruk’u’x ri Ulew ja ri’ ri ruchuq’a’ ri loq’oläj qate’ ruwach’ulew, ri niya’o qak’aslem, ruma ronojel ja rija’ niya’o chi qe: ri qaway, quk’uya’, qatzyaq, ronojel. Chuqa’ chupam re peraj re’ k’o ri ruk’u’x kaq’iq’, ri ruk’u’x ya’.
 
Ruk’u’x Kaj Ruk’u’x Ulew: Ja re ka’i’ nima’q taq uchuq’a’ re’ ri yeya’o k’aslem. Ri Ruk’u’x Kaj ja ri nuya’ pe usaqil ruchawomal pa qawi’, pa ruwi’ re qate’ ruwach’ulew. Ri Ruk’u’x ri Ulew ja ri’ ri ruchuq’a’ ri loq’oläj qate’ ruwach’ulew, ri niya’o qak’aslem, ruma ronojel ja rija’ niya’o chi qe: ri qaway, quk’uya’, qatzyaq, ronojel. Chuqa’ chupam re peraj re’ k’o ri ruk’u’x kaq’iq’, ri ruk’u’x ya’.
   −
a) Ruk’u’x Kaj
+
'''a) Ruk’u’x Kaj'''
 +
 
 
Manaq ta ri loq’oläj q’ij, manaq ta ri saqil, manaq ta chuqa’ rumeq’enal, manaq ta k’aslem. Ja k’a re q’ij jun ruchuq’a’ ri Ruk’u’x Kaj, ri nqatz’ët, nqana’ chi nuya’ qakaslem.
 
Manaq ta ri loq’oläj q’ij, manaq ta ri saqil, manaq ta chuqa’ rumeq’enal, manaq ta k’aslem. Ja k’a re q’ij jun ruchuq’a’ ri Ruk’u’x Kaj, ri nqatz’ët, nqana’ chi nuya’ qakaslem.
 +
 
K’o chik chuqa’ ri Jun Raqän. Kaqolajay, ri Ch’ipik’aqolajay, ri Raxak’aqolajay, ruchuqa’ ri Ruk’u’x Kaj, nqatz’ët nqawachij, chuqa’ nqak’axaj toq nrajo nuk’üt ri’. Ri ch’umila’, ri ik’, ri ch’aqa’ chik ruwach’ulew ri yeb’eyaj, yesutin chupam re nimaläj kaj, chuqa’ k’o nïm kuchuq’a’ pa ruwi’ ri qate’ ruwach’ulew. Ronojel k’a re uchuq’a’ re’, ja re’ ri nqab’ij Ruk’u’x Kaj chi re.
 
K’o chik chuqa’ ri Jun Raqän. Kaqolajay, ri Ch’ipik’aqolajay, ri Raxak’aqolajay, ruchuqa’ ri Ruk’u’x Kaj, nqatz’ët nqawachij, chuqa’ nqak’axaj toq nrajo nuk’üt ri’. Ri ch’umila’, ri ik’, ri ch’aqa’ chik ruwach’ulew ri yeb’eyaj, yesutin chupam re nimaläj kaj, chuqa’ k’o nïm kuchuq’a’ pa ruwi’ ri qate’ ruwach’ulew. Ronojel k’a re uchuq’a’ re’, ja re’ ri nqab’ij Ruk’u’x Kaj chi re.
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(63).png|center|350px]]
 +
'''Ä) Ruk’u’x Ulew'''
 +
 +
:Wi manaq ta ri loq’oläj qate’ ruwach’ulew, manaq ta choj pa ruwi’ oj pa’äl wi. Chupam chik k’a re loq’oläj ruwach’ulew k’o chik ch’aqa’ uchuqa’ ri nto’on chi k’o k’aslem. Ja ri loq’oläj kaq’iq’ chuqa’ ri loq’oläj ya’, ri loq’oläj q’aq’.
   −
Ä) Ruk’u’x Ulew
  −
Wi manaq ta ri loq’oläj qate’ ruwach’ulew, manaq ta choj pa ruwi’ oj pa’äl wi. Chupam chik k’a re loq’oläj ruwach’ulew k’o chik ch’aqa’ uchuqa’ ri nto’on chi k’o k’aslem. Ja ri loq’oläj kaq’iq’ chuqa’ ri loq’oläj ya’, ri loq’oläj q’aq’.
   
B’) Ri qate’ ruwach’ulew
 
B’) Ri qate’ ruwach’ulew
 +
 
Pa ruwi’ ronojel re xqanataj qa, re qate’ ruwach’ulew k’äs, ruma ri’ oj ruchapon chuqa’ nb’iyin, nsutin. Ja ri nb’ano chi k’o kaq’iq’, k’o ruq’ijul jäb’, k’o ruq’ijul saq’ij, k’o paq’ij, k’o aq’a’. Ronojel k’a re nb’ix Tepew Q’uq’kumätz chi re.
 
Pa ruwi’ ronojel re xqanataj qa, re qate’ ruwach’ulew k’äs, ruma ri’ oj ruchapon chuqa’ nb’iyin, nsutin. Ja ri nb’ano chi k’o kaq’iq’, k’o ruq’ijul jäb’, k’o ruq’ijul saq’ij, k’o paq’ij, k’o aq’a’. Ronojel k’a re nb’ix Tepew Q’uq’kumätz chi re.
   −
2.9 Ke re’ rub’eyal ri taq choltz’ib’ ri nkokisaj richin rutz’ib’axik pa qach’ab’äl Kaqchikel  
+
==Ke re’ rub’eyal ri taq choltz’ib’ ri nkokisaj richin rutz’ib’axik pa qach’ab’äl Kaqchikel==
 
A, ä, b’, ch, ch’, e, ë, i, ï, j, k, k’, l, m, n, o, ö, p, q, q’, r, s, t, t’, tz, tz’, u, ü, w, x, y, ‘.
 
A, ä, b’, ch, ch’, e, ë, i, ï, j, k, k’, l, m, n, o, ö, p, q, q’, r, s, t, t’, tz, tz’, u, ü, w, x, y, ‘.
   −
Rokisaxik ri choltzij
+
'''Rokisaxik ri choltzij'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 
K’atzinel chi nqetamaj atux nab’än chi re rukanoxik ri rub’eyal ri taq choltz’ib’.  
 
K’atzinel chi nqetamaj atux nab’än chi re rukanoxik ri rub’eyal ri taq choltz’ib’.  
 +
 
Toq nawïl ri taq tzij k’o chi nakanoj nab’ey ri tz’ib’ tz’ib’atäl chuwäch ja ri nab’ey tzij. Ja wi ke ri’ nab’än ma k’o ta ruk’ayewal chi rukanoxik. Ronojel ri taq tzij pa taq rub’eyal k’o wi.
 
Toq nawïl ri taq tzij k’o chi nakanoj nab’ey ri tz’ib’ tz’ib’atäl chuwäch ja ri nab’ey tzij. Ja wi ke ri’ nab’än ma k’o ta ruk’ayewal chi rukanoxik. Ronojel ri taq tzij pa taq rub’eyal k’o wi.
 +
 
K’atzinel chi na nakanoj achike nab’än chi re ri rukanoxik ri rub’eyal ri taq choltz’ib’ chupam ri wuj richin ri cholab’äl tzij, achi’e rub’anon ri xtiqaya’ apon chawäch ri’.
 
K’atzinel chi na nakanoj achike nab’än chi re ri rukanoxik ri rub’eyal ri taq choltz’ib’ chupam ri wuj richin ri cholab’äl tzij, achi’e rub’anon ri xtiqaya’ apon chawäch ri’.
−
K’amb’äl tzij.
+
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(65).png|right|350px]]
 +
'''K’amb’äl tzij.'''
 +
 
 +
<poem>
 
Xulöq’ jun raq ri nutata’ pa k’ayb’äl, iwir. Chuqa’ e k’o qo’l yek’ayïx.
 
Xulöq’ jun raq ri nutata’ pa k’ayb’äl, iwir. Chuqa’ e k’o qo’l yek’ayïx.
−
Aq, aj, b’aaq, chaj, ch’äm, meseb’äl,  
+
 
 +
Aq, aj, b’aaq, chaj, ch’äm, meseb’äl,
 
Kej, is, ïs, jäl
 
Kej, is, ïs, jäl
 
Kaji’, k’ay, laq, mol, nan
 
Kaji’, k’ay, laq, mol, nan
 
Su’t, tut, q’aq’, qo’l tunaj, oj
 
Su’t, tut, q’aq’, qo’l tunaj, oj
 +
 
Wakami tab’ij chi ke ri taq tijoxela’ chi tikinuk’u’ ri rucholaj ri taq tzij ri’.
 
Wakami tab’ij chi ke ri taq tijoxela’ chi tikinuk’u’ ri rucholaj ri taq tzij ri’.
 +
</poem>
   −
Samaj richin ri tijonel
+
'''Samaj richin ri tijonel'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
 
K’atzinel chi natz’ët achike rub’eyal nab’än chi re ri rukanoxik ri rub’eyal ri taq choltz’ib’ chupam ri wuj richin ri choltz’ib’, achike’ rub’ann ri xtiqaya’ apo chawäch.
 
K’atzinel chi natz’ët achike rub’eyal nab’än chi re ri rukanoxik ri rub’eyal ri taq choltz’ib’ chupam ri wuj richin ri choltz’ib’, achike’ rub’ann ri xtiqaya’ apo chawäch.
 +
 
Xuloq’ jun raq ri nutata’ pa k’ayib’äl, iwir, e k’o quluq chuqa’ ri yek’ayïx.
 
Xuloq’ jun raq ri nutata’ pa k’ayib’äl, iwir, e k’o quluq chuqa’ ri yek’ayïx.
 +
<poem>
 
Aq, aj b’aq chaj, ch’am, meseb’äl
 
Aq, aj b’aq chaj, ch’am, meseb’äl
 
Kej, is, ïs, jäl,
 
Kej, is, ïs, jäl,
 
Kaji’, k’ay, läq, mol, nan.
 
Kaji’, k’ay, läq, mol, nan.
 
Sui’, tut, q’aq’, quluq, tuna, oj.
 
Sui’, tut, q’aq’, quluq, tuna, oj.
−
Samaj richin ri tijoxel
+
</poem>
 +
 
 +
'''Samaj richin ri tijoxel'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
<poem>
 
Wakami k’a, ja rat chik yatnuk’u rub’eyal ri taq cholatz’ib’, achike xqaya’ apo chi awäch nab’ey.
 
Wakami k’a, ja rat chik yatnuk’u rub’eyal ri taq cholatz’ib’, achike xqaya’ apo chi awäch nab’ey.
 
Ya’. Xikoj, t’uq, k’im, chij
 
Ya’. Xikoj, t’uq, k’im, chij
Línea 1172: Línea 1462:  
Tz’i’, ch’ooy, jukuu’, keem, ak’, ch’upup,  
 
Tz’i’, ch’ooy, jukuu’, keem, ak’, ch’upup,  
 
Us, jul, b’aaq, q’a’m, quul, tz’ooq .
 
Us, jul, b’aaq, q’a’m, quul, tz’ooq .
 +
</poem>
Carlos Mulul
nuke, Administradores
30 170

ediciones

Obtenido de «https://cnbguatemala.org/wiki/Especial:MobileDiff/54722»

Menú de navegación