nuke, Administradores
30 170
ediciones
Cambios
Ir a la navegación
Ir a la búsqueda
Línea 1:
Línea 1: − + − 1. Retaman ntz’ib’an pa ruch’ab’äl. + − 2. Ntikïr nutz’ib’aj ri nuna’ojij, ri nurayb'ej ruk’u’x pa ruch’ab’äl.+ + + + + + − y + − + − • Richin ti taq ak’wala’ nketamaj yan el jub’a’ pa ruwi’ ri tz’ib’anïk, tiqatz’ib’aj kib’i’ chuwäch jujun taq peraj taq wuj, k’a ri’ tiqab’ij chi ke chi tikib’ana’ rije’ chuwäch kiwuj.+ − • Chuqa’ tikirel natz’ib’aj chupam ri kiwuj, ri kib’i’. Ke re’:+ − + − + + + + + − • Jun chik ja ri nqab’ij chi ke chi yojetz’an chi yojtz’ib’an. Tikirel nqab’ij chi ke chi tikisik’ij pe jun na’oj chawe rat tijonel. K’a ri’ ja rat k’o chi yatz’ib’an chi kiwäch, richin nkitz’ët chi tikirel chuqa’ nkib’än rije’. Toq xtak’ïs rutz’ib’axik ri na’oj, tab’ij chi ke konojel chi tikirel nkiya’ kan kib’i’ chuxe’ ri xkisik’ij pe chawe.+ − • Jun chik: tikirel chuqa’ nqab’ij chi ke chi tikirel nqatäq el jun wuj chi re jun chik winäq, tikirel nak’waj chi kiwäch jun wuj richin natäq achi’el ta chi re atata’, ate’. K’a ri’ tikirel nkib’än chuqa’ rije’. Chuqa’ tikirel nkib’än jun peyonïk. Ronojel tikirel nkisik’ij pa chawe rat, k’a rat natz’ib’aj chuwäch jun wuj, o jun ruxaq wuj. K’a ri’ konojel k’o chi nkiya’ kib’i’ chuxe’. Ronojel re’ richin nk’astäj kijolom rije’ pa ruwi’ ri rejqalem k’o ri tikirel nkib’ij ri nkina’oj rik’in tz’ib’, chuqa’ chi tikirel yech’o kik’in xa b’a’ achike winaqi’ xa xe rik’in ri tz’ib’.+ + + − • Jun chik yalan k’ïy rejqalen ja ri nqatz’ajb’a’ ta jalajoj taq b’ab’ chuwäch ri tz’aq richin ri tijonijay. Tikirel rik’in wachib’äl richin ri ak’wala’ yetikïr ta nkisik’ij xa b’a’ achike’ ramaj.+ − • Chuqa tikirel nqaya’ kib’i’ konojel wachinäq e k’o chupam ri qatijonijay. Richin nqab’än chi ke chi ronojel ramaj k’o ta nkisik’ij, rik’in yesik’in chuqa’ man k’ayew ta xtub’än chi kiwäch yetz’ib’an.+ − • Toq rije’ xketikïr chik xketz’ib’an, tikirel nqatzeqeb’a’ konojel ri kisamaj chuwäch ri tz’aq richin tikisik’ij.+ − • Tab’ij chi ke chi ronojel ri nkitz’ib’aj rije’ xkesik’ïx kuma ch’aqa’ chik winaqi’: ri kitata’, kite’, ri tijonela’, ri k’amöl b’ey. Re’ richin rije’ nkichäp nkinük’ ronojel ri kitz’ib’, ri rub’eyal rutz’ib’axik chi ütz nkib’än chi re.+ − • Toq k’a ri’ nketamaj yetz’ib’an k’atzinel chi nqab’än k’ïy etz’anem kik’in richin nketamaj nkib’än ri kitz’ib’.+ + − • Richin ri kitz’ib’, ri pïm chuqa’ nïm taq tz’ib’: tikirel ye’anin, yetzopin, nkib’olqotij ki’, yejote’, yeb’iyin pa ruwi’ kolo’.+ − • Richin kitz’ib’: ri ko’öl taq tz’ib’ (motricidad fina): etz’anem kik’in taq ala’s (títeres), rik’in “plasticina” o jun chik achi’el ri xoq’öl o katz’ ulew, rub’anik taq ichinaj, etz’anem kik’in taq k’olok’äq taq wachinäq. Chuqa’ tikirel nkib’än taq achib’äl pa ulew, pa tz’aläm tz’ib’ab’äl, nima’q taq ruxaq wuj, nkib’än rik’in ruwi’ kiq’a’, rik’in juxb’äl, b’ax, jalajoj chik. + − • Toq yetikïr jub’a’ chik, nkib’än ri taq achib’äl, ri taq kisamaj chuwäch ko’öl taq ruxaq wuj, kiwuj, chuwäch perwuj: rik’in tz’ib’ab’äl, b’ax, juxb’äl.+ + + − 1. Tz’ib’anem – Tz’ib’an ch’owem − Escritura -expresión escrita. − + + + + + + + − + − + − Ch’akät nuch’akat ulew wulew + − ach’akat awulew + − Ruch’akat rulew + − Qach’akat qulew + − Ich’akat iwulew + − Kich’akat kulew+ − + − + − + − + − + − + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + − 2. Rutz’etik richin ri tz’ib’ e k’o chupam ri choltz’ib’ richin ri qach’ab’äl − Tiqatz’eta’ ri tz’ib’ richin ri choltz’ib’ richi ri Kaqchikel ch’ab’äl. − i, u, o, a, e, ä, t, j, r, k, n, m, x, k’, y, p, b’, ch, ch’, L, q, q’, tz, tz’, s, t’, w, ï, ü, ö, ë, ‘. − ä − äj, äm. − + + + + + + + + + + + + + + + + + − Nutz’ët, nuya’ rukojol ri choltz’ib’ kichin ri ch’ab’äl e k’o naqaj chi re ri Kaqchikel ch’ab’äl. − Establece semejanzas y diferencias entre los alfabetos de los idiomas mayas presentes en su región. − 3. Rokisaxik richin ri nimatz’ib’ chi ke: kib’i’ juyu’, kib’i’ maya ch’ab’äl, kib’i’ kib’i’ tinamït, kib’i’ nawal. − y + − 3. Rokisaxik richin ri nimatz’ib’ chi ke: kib’i’ juyu’, kib’i’ maya ch’ab’äl, kib’i’ kib’i’ tinamït, kib’i’ nawal.+ − B’i’aj + − Ixtz’ulu’ B’alam + − Ixch’umil Lu’ + − Ixaj Tun Maya+ − Ixmukane + − Tiyox b’i’aj rik’in ruk’ab’ b’i’aj. + − Ajaaw Tijaax + − Rox Ajpop Najb’ey Ajb’ix + − Kawoq Ajpub’+ − Maya’ ch’ab’äl+ − Kaqchikel + + + + + − Tz’utujiil+ − Q’eqchi’+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + − 4. Rokisaxik ri nimatz’ib’ chuwäch chuq’, chuqa’ chuwäch retalil k’utunem, chuqa’ chuwäch retal “admiración”.+ − + − + − 5. Rokisaxik richin ri altz’ib’.+ − + + + + + − + − + − + − + − + + + + + + − Tzij chi re ri tijonel − Jun na’oj ri yalan xkojruto’ richin nketamaj ri tijoxela’ chi rij ri altz’ib’, ja ri sik’inïk. Chuqa’ w e nqab’ij chi ke ri tijoxela’ chi tikitz’ib’aj jun wuj chi re ri kite’ kitata’, chi re ri k’amöl b’ey, chi re jun tijonel richin nkipeyoj, richin nkiya’ rutzijol jun atuxtäq xk’ulwachitäj. Toq ri ak’wala’ ketaman chi jun chik winäq nsik’in ri nkitz’ib’aj rije’, nkikanon rub’eyal richin ütz nkib’än chi re rutz’ib’axik ri nkitz’ib’aj. − + − + + + + − + + + − + − + + + + + − + + + + + Línea 131:
Línea 251: + + − + + − + + − + + + + + − + + + + + + + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − + − 7. Rusamajixik, rutz’ib’axik richin mob’ab’, richin tzijoxkil, richin ko’öl taq xoq’o’, chuqa’ taq pixab’. + − + − + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + − 8. Nutzijoj rij ri la’il ajkuqul chupam jun tzijonem. − Describe al o el personaje principal de un texto o relato. − 9. Nutzijoj rij ri ruka’n ajkuqul chupam jun tzijonem. − Describe los personajes principales SECUNDARIOS de un texto o relato. − 10. Nub’ij achike rub’anikil ri kuqulib’äl akuchi’ nk’ulwachitäj wi jun na’oj. − Describe los escenarios de un relato sobre un hecho real o imaginario. − 11. Nretamaj kiwäch ri t’as, ri jalt’as ri tikirel nrokisaj richin nub’ij achike kib’anikil ri ajkuqul richin jun tzijonem. − Reconoce sustantivos y adjetivos que ayudan a describir a los personajes y sus acciones. − 12. Nub’ij achike ri k’ayewal, ri na’oj k’o chi nb’an, chuqa’ ri rub’eyal nusöl ri’ ri tzijonem. − Explica el problema, la acción y la resolución de un relato. − Ri ak’wala’ ri xe’ok inüp che’ + + + + + + − + + + + + + − Toq xe’apon pa juyu’, ri tata’aj xub’ij chik chi ke: _kixtz’uye’ kan pa ruwi’ la jun ab’äj la’, rïn yipe yan, xa xe nb’ek’ama’ na ri qasi’ _xcha’ kan chi ke. Pa jun ti ramaj, ri taq ak’wala’ xkichäp royoxik ri kitata’. Ri kitata’ man jun k’oj ta chik. Toq ri taq ak’wala’ xkikanoj ri ixim man jun xkïl ta chik, ri tz’ikina’ xkitïj yan el. Ri taq ak’wala’ chuxe’ jun che’ xkichäp oq’ej. + − + − + − − − 13. Rutz’ib’axik richin ko’öl taq tzijonem richin nkitzolij tzij chi rij ri k’utunïk pa ruwi’ ri ketamab’al.+ − + − + − 1. Chupam ri ramaj richin jäb’ pa nutinamit, rïn ütz nintz’ët ri…+ − 2. Chupam ri nimaq’ij richin ri nutinamit qas ütz nintz’ët ri…+ − 3. Rïn nwajo’ ta nb’anatäj ke re’…+ − 4. Ja rïn ma nwajo’ ta nkib’ij itzel pa nuxikin…+ − 5. Pa nutijob’äl, wakami’ najin nk’ulwachitäj ri…+ − 6. Pa tijob’äl yojetz’an ri …+ − 7. Ri xinb’än pa wochoch iwir rïn ja ri…+ − 8. Man ütz ta nqatorij kan ixim pa b’ey ruma…+ + + + + + − 14. Rutz’ib’axik richin: a) ch’utirisanem tzij b) moch’öch c) k’aslemal. − Redacción y escritura de: A) Resúmenes, B) leyenda, C) biografías. + − 15. Rutz’ib’axik richin pach’um tzij.+ − + − + + + + − Pach’um tzij − • Chupam re rub’eyal tzijonem re’ jantape’ nch’o chi rij ri nuna’ jun winäq chi re jun chik winäq, jun chiköp, jun che’, jun kotz’i’j, jun atuxtäq, achoj chi rij ntikïr nuya’ ri runa’oj chi rij richin nub’ij ri ütz chi re. − • Jantape’ nb’an pa taq kokoj cholaj tzij. K’o pach’um tzij ri xa xe jun, pa ka’i’ cholaj tzij b’anon wi. − • Chi ke ri ak’wala’ richin ye’anaq’isaj richin nkib’ij ri nkina’ pa kik’u’x , y chuqa’ richin nkisamajij ri kijolom, tikirel nak’utuj chi ke chi tikib’ana’ pach’um tzij. − • Tikirel nqab’ij chi ke chi tikib’ana’ jun pach’um tzij richin ri kite’. Jun pach’um tzij richin kitata’. Tikirel chuqa’ chi rij ri kich’ab’äl, chi rij jun atuxtäq ri ütz nkitz’ët rije’. − • K’atzinel chi tikirel ta nak’waj jujun wuj richin pach’um tzij chi kiwäch. − • Chuqa’ we chupam ri tinamït k’o jun winäq ajpach’um tzij, tikirel ta yach’o rik’in richin nub’ij ta jun pach’um tzij chi kiwäch ri taq ak’wala’ richin nketamaj el nkib’än pach’um ta tzij rije’. − • Ronojel kisamaj ri taq ak’wala’ k’atzinel chi natzeqeb’a’ ta chuwäch ri tzaq chupam ri atijonijay. Re’ richin nqayäk kik’u’x rije’ chuqa’ richin yetikïr nkisik’ij wuj, pa ronojel ramaj rije’. − • Tikirel nqak’utuj chuqa’ chi ke ri ak’wala’ chi tikib’ana’ pach’um tzij chi ke ri tijonela’, chi ke jun kachib’il, o jun chik. Re’ richin nqab’än chi ke rije’ chi nkitz’ib’aj pa rub’eyal ri kisamaj, ruma ketaman chi k’o jun chik xtisik’in ri kisamaj. − + + + + + + + + + + + + + + Línea 277:
Línea 443: + Línea 283:
Línea 450: + Línea 289:
Línea 457: − + − + − + − + + − 16. Nutz’ib’aj ko’öl taq tzijonem richin nutz’ajb’a’ pa jun talutz’ib’ achi’el: talutz’ib’ jay, jun talutz’ib’ wuj, rutzijol wuqq’ij, rutzijol samaj, rutzijol tinamït. − Escribe pequeños textos para uso en publicaciones periódicas: periódico mural, periódico, semanario, boletín, revista. + + + + + + + − 17. Rutz’ib’axik richin jun rucholb’äl q’ij. − Escritura de un diario interactivo. − Rutz’ib’axik richin jun rucholb’äl q’ij chi rij xtisik’ïx re lema’ tzijonïk re’ chi qe. − + + + + − _ Xokoq’a’ tat. ¿Atux nab’än wawe’? − _ Rïn yinb’iyaj, ¿ja k’a rat? − _ Tat, rïn xa in k’ayinel. In b’enäq k’uk’in wach’alal, xa xe k’a chi xok qa ri aq’a’ chi nuwäch. Wakami nikanoj akuchi’ yinuxlan jub’a’. takuyu’ numak tat, manaq k’a nab’än utzil nwoqxanäj jub’a’ wi’ awuk’in? − _ Qitzij tat, xok yan pe ri aq’a’, chuqa’ chuwa’q ntikïr el ri wayeb’ ik’. Wakami ye’el yan pe ri chikopi’, man xa atux xtak’ulwachij pa b’ey. Kak’oje’ kan quk’in k’a, xa chi ri’ ok qa pa xulan k’oj wi ri wochoch. Man yatb’ison, ri awixjayil xulöq’ yan ri kär, xulöq’ yan ri kaxlanwäy, k’o chik ri kab’. − + + + + + + + + + − _ ¡Aa!, ütz k’a ri’ tat, tik’oje’ quk’in wawe’. Kata’m pe tat, kat’m pe, katok _xub’ij ri ti ixöq. + − _ Matyox nan_ xub’ij rija’, xok apo.+ + + + − _ Wakami röj xa yojb’e pa jun qataqkïl ruma ri’ nwajo’ nk’utuj jun utzil chawe. Röj nqaya’ kan jub’a’ kiway ri qawäj, k’a xtab’än utzil xke’atzüq jub’a’. Ja k’a toa xtok ri aq’a’ nab’än utzil ye’ajäq el konojel ri chikopi’.+ + + + − _ Röj, k’a chuwa’q yojpe. Tab’ana’ utzil wakami pa nik’aj aq’a’ najäq ruchi’ ri jay, xa yepe, yetzolin pe konojel ri chikopi’. _ütz k’a tat, ütz k’a nan, xub’ij ri achi. Pa nik’aj aq’a’ xujäq ruchi’ rixan ri achi; ketaman xe’apon ri kumatzi’, xe’apon ri b’alam, xe’apon ri masat, konojel ri chikopi’ xkimöl ki’, xa xe jun chiköp man xapon ta, ja ri köj.+ + +
Busca en cnbGuatemala con Google
Nuestro idioma en la escuela/Kaqchikel/Escritura-expresión escrita (editar)
Revisión del 01:55 29 nov 2017
, hace 6 añossin resumen de edición
Kowinib’äl
{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
{{DISPLAYTITLE:tz’ib’anem – tz’ib’an ch’owem escritura y expresión escrita}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(123).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Kowinib’äl==
#Retaman ntz’ib’an pa ruch’ab’äl.
#Ntikïr nutz’ib’aj ri nuna’ojij, ri nurayb'ej ruk’u’x pa ruch’ab’äl.
'''Tz’ijb’anem__ tz’ib’an ch’owem'''
Tz’ijb’anem__ tz’ib’an ch’owem
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
Chupam re jun tanaj re’. K’atzinel chi nqatz’ët wi konojel ri tijoxela’ ketaman chik nkisik’ij wuj, chuqa’ we ketaman chik yetz’ib’an. We ti taq ak’wala’ k’a man jani ketaman yetz’ib’an k’atzinel chi nqab’än ka’I’ oxi’ taq samaj kik’in nab’ey richin yeqato’ ye’ok chupam rulewal ri tz’ibanem.
Chupam re jun tanaj re’. K’atzinel chi nqatz’ët wi konojel ri tijoxela’ ketaman chik nkisik’ij wuj, chuqa’ we ketaman chik yetz’ib’an. We ti taq ak’wala’ k’a man jani ketaman yetz’ib’an k’atzinel chi nqab’än ka’I’ oxi’ taq samaj kik’in nab’ey richin yeqato’ ye’ok chupam rulewal ri tz’ibanem.
*Richin ti taq ak’wala’ nketamaj yan el jub’a’ pa ruwi’ ri tz’ib’anïk, tiqatz’ib’aj kib’i’ chuwäch jujun taq peraj taq wuj, k’a ri’ tiqab’ij chi ke chi tikib’ana’ rije’ chuwäch kiwuj.
B’alam
*Chuqa’ tikirel natz’ib’aj chupam ri kiwuj, ri kib’i’. Ke re’:
B’
'''B’alam'''
'''B’'''
Richin ja rije’ yetz’aqatisan.
Richin ja rije’ yetz’aqatisan.
*Jun chik ja ri nqab’ij chi ke chi yojetz’an chi yojtz’ib’an. Tikirel nqab’ij chi ke chi tikisik’ij pe jun na’oj chawe rat tijonel. K’a ri’ ja rat k’o chi yatz’ib’an chi kiwäch, richin nkitz’ët chi tikirel chuqa’ nkib’än rije’. Toq xtak’ïs rutz’ib’axik ri na’oj, tab’ij chi ke konojel chi tikirel nkiya’ kan kib’i’ chuxe’ ri xkisik’ij pe chawe.
*Jun chik: tikirel chuqa’ nqab’ij chi ke chi tikirel nqatäq el jun wuj chi re jun chik winäq, tikirel nak’waj chi kiwäch jun wuj richin natäq achi’el ta chi re atata’, ate’. K’a ri’ tikirel nkib’än chuqa’ rije’. Chuqa’ tikirel nkib’än jun peyonïk. Ronojel tikirel nkisik’ij pa chawe rat, k’a rat natz’ib’aj chuwäch jun wuj, o jun ruxaq wuj. K’a ri’ konojel k’o chi nkiya’ kib’i’ chuxe’. Ronojel re’ richin nk’astäj kijolom rije’ pa ruwi’ ri rejqalem k’o ri tikirel nkib’ij ri nkina’oj rik’in tz’ib’, chuqa’ chi tikirel yech’o kik’in xa b’a’ achike winaqi’ xa xe rik’in ri tz’ib’.
Wawe’ chi rij xqatz’ib’aj röj ri wuj, tikirel nqab’ij chi ke chi tikib’ana’ chuqa rije’ pa jun ruxaq wuj. Ütz ta pe’ xe xe nkib’än ruwachib’äl.
Wawe’ chi rij xqatz’ib’aj röj ri wuj, tikirel nqab’ij chi ke chi tikib’ana’ chuqa rije’ pa jun ruxaq wuj. Ütz ta pe’ xe xe nkib’än ruwachib’äl.
*Jun chik yalan k’ïy rejqalen ja ri nqatz’ajb’a’ ta jalajoj taq b’ab’ chuwäch ri tz’aq richin ri tijonijay. Tikirel rik’in wachib’äl richin ri ak’wala’ yetikïr ta nkisik’ij xa b’a’ achike’ ramaj.
*Chuqa tikirel nqaya’ kib’i’ konojel wachinäq e k’o chupam ri qatijonijay. Richin nqab’än chi ke chi ronojel ramaj k’o ta nkisik’ij, rik’in yesik’in chuqa’ man k’ayew ta xtub’än chi kiwäch yetz’ib’an.
*Toq rije’ xketikïr chik xketz’ib’an, tikirel nqatzeqeb’a’ konojel ri kisamaj chuwäch ri tz’aq richin tikisik’ij.
*Tab’ij chi ke chi ronojel ri nkitz’ib’aj rije’ xkesik’ïx kuma ch’aqa’ chik winaqi’: ri kitata’, kite’, ri tijonela’, ri k’amöl b’ey. Re’ richin rije’ nkichäp nkinük’ ronojel ri kitz’ib’, ri rub’eyal rutz’ib’axik chi ütz nkib’än chi re.
*Toq k’a ri’ nketamaj yetz’ib’an k’atzinel chi nqab’än k’ïy etz’anem kik’in richin nketamaj nkib’än ri kitz’ib’.
Richin re’:
Richin re’:
*Richin ri kitz’ib’, ri pïm chuqa’ nïm taq tz’ib’: tikirel ye’anin, yetzopin, nkib’olqotij ki’, yejote’, yeb’iyin pa ruwi’ kolo’.
*Richin kitz’ib’: ri ko’öl taq tz’ib’ (motricidad fina): etz’anem kik’in taq ala’s (títeres), rik’in “plasticina” o jun chik achi’el ri xoq’öl o katz’ ulew, rub’anik taq ichinaj, etz’anem kik’in taq k’olok’äq taq wachinäq. Chuqa’ tikirel nkib’än taq achib’äl pa ulew, pa tz’aläm tz’ib’ab’äl, nima’q taq ruxaq wuj, nkib’än rik’in ruwi’ kiq’a’, rik’in juxb’äl, b’ax, jalajoj chik.
*Toq yetikïr jub’a’ chik, nkib’än ri taq achib’äl, ri taq kisamaj chuwäch ko’öl taq ruxaq wuj, kiwuj, chuwäch perwuj: rik’in tz’ib’ab’äl, b’ax, juxb’äl.
Rik’in re taq samaj rije’ tikirel nkichäp yan nketamaj yekib’än jun jun taq tz’ib’.
Rik’in re taq samaj rije’ tikirel nkichäp yan nketamaj yekib’än jun jun taq tz’ib’.
Tz’ib’anem-tz’ib’an ch’owem
==Tz’ib’anem – Tz’ib’an ch’owem==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
''Escritura -expresión escrita.''
'''Tz’ib’anem-tz’ib’an ch’owem'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
Wawe’ k’atzinel nqatz’ib’aj qach’ab’äl, chuqa’ nqaya’ jujun taq k’amb’äl tzij richin nqetamaj chi ütz.
Wawe’ k’atzinel nqatz’ib’aj qach’ab’äl, chuqa’ nqaya’ jujun taq k’amb’äl tzij richin nqetamaj chi ütz.
<poem>
Keqichinaj kib’i’ ronojel wachinäq e k’o pa tijonijay.
Keqichinaj kib’i’ ronojel wachinäq e k’o pa tijonijay.
Wachinäq ri ntikïr el ri ruxe’el rik’in ch’akultz’ib’.
Wachinäq ri ntikïr el ri ruxe’el rik’in '''ch’akultz’ib’.'''
Wachinäq ri ntikïr el ri ruxe’el rik’in k’uxatz’ib’.
Wachinäq ri ntikïr el ri ruxe’el rik’in '''k’uxatz’ib’.'''
</poem>
{|style="width:50%;"
|-
|style="width:25%; line-height:14px;"|
<u>Ch’</u>akät
|style="width:25%; line-height:14px;"|
Tz’uyub’äl
nuch’akat
Wuj
Tz’ib’awuj
ach’akat
Tijonel
Tijoxel
Ruch’akat
Sik’iwuj
Qach’akat
Ich’akat
Kich’akat
|style="width:25%; line-height:14px;"|
<u>u</u>lew
|style="width:25%; line-height:14px;"|
wulew
akat
awulew
rulew
qulew
iwulew
kulew
|}
:Tz’uyub’äl
:Wuj
:Tz’ib’awuj
:Tijonel
:Tijoxel
:Sik’iwuj
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(126).png|center|350px]]
==Rutz’etik richin ri tz’ib’ e k’o chupam ri choltz’ib’ richin ri qach’ab’äl==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
'''Tiqatz’eta’ ri tz’ib’ richin ri choltz’ib’ richi ri Kaqchikel ch’ab’äl.'''
'''i, u, o, a, e, ä, t, j, r, k, n, m, x, k’, y, p, b’, ch, ch’, L, q, q’, tz, tz’, s, t’, w, ï, ü, ö, ë, ‘.'''
Takanoj jujun taq tzij awetaman ntikïr el rik’in ri tz’ib’ nqatzijoj k’a ri’ tatz’ib’aj kib’i’ k’a ri’, tab’ana’ jun ruwachib’äl ri xana’ojij.
Takanoj jujun taq tzij awetaman ntikïr el rik’in ri tz’ib’ nqatzijoj k’a ri’ tatz’ib’aj kib’i’ k’a ri’, tab’ana’ jun ruwachib’äl ri xana’ojij.
Samaj richin ri tijoxel
'''ä'''
'''äj, äm.'''
<div style="width:50%;margin:1em auto 1em auto">
<div style="width:50%; float:left;">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(159).png|center|250px]]
<center>'''äj'''</center>
</div>
<div style="width:50%: float:right">
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(127).png|center|250px]]
<center>'''äm'''</center>
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''Samaj richin ri tijoxel'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
Takanoj kaji’ tz’ij ri ntikïr el ri rutz’ib’axik rik’in re taq tz’ib’ re’, k’a ri’ kaji’ chik e b’enäq ta pa nik’aj chi re ri tzij.
Takanoj kaji’ tz’ij ri ntikïr el ri rutz’ib’axik rik’in re taq tz’ib’ re’, k’a ri’ kaji’ chik e b’enäq ta pa nik’aj chi re ri tzij.
'''Nutz’ët, nuya’ rukojol ri choltz’ib’ kichin ri ch’ab’äl e k’o naqaj chi re ri Kaqchikel ch’ab’äl.'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
''Establece semejanzas y diferencias entre los alfabetos de los idiomas mayas presentes en su región.''
<poem>
Tz’utujiil
A, i, n, j, ‘, r, t, ch, o, x, e, aa, k, u, k’, b’, l, q, ii, m, uu, p, ee, w, y, oo, q’, tz’, tz, ch’, s, t’
Kaqchikel
a, i, n, j, ‘, r, t, ch, o, x, e, ä, k, u, k’, b’, l, q, ï, m, ü, p, ë, w, y, ö, q’, tz’, tz, ch’, s, t’
K’iche’
K’iche’
a, ä, i, ï, n, j, ‘, r, t, ch, o, ö, x, e, ë, k, u, ü, k’, b’, l, q, m, p, w, y, q’, tz’, tz, ch’, s, t’
</poem>
==Rokisaxik richin ri nimatz’ib’ chi ke: kib’i’ juyu’, kib’i’ maya ch’ab’äl, kib’i’ kib’i’ tinamït, kib’i’ nawal.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
==Rokisaxik richin ri nimatz’ib’ chi ke: kib’i’ juyu’, kib’i’ maya ch’ab’äl, kib’i’ kib’i’ tinamït, kib’i’ nawal.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
'''B’i’aj'''
:'''I'''xtz’ulu’
:'''I'''xch’umil
:'''I'''xaj Tun
:'''I'''xmukane
:'''B'''’alam
:'''L'''u’
:'''M'''aya
'''Tiyox b’i’aj rik’in ruk’ab’ b’i’aj.'''
'''A'''jaaw
'''R'''ox '''A'''jpop
'''K'''awoq
'''Ti'''jaax
'''N'''ajb’ey Ajb’ix
'''A'''jpub’
'''Maya’ ch’ab’äl'''
'''K'''aqchikel
'''K'''’iche’
'''Tz'''’utujiil
'''Q'''’eqchi’
==Rokisaxik ri nimatz’ib’ chuwäch chuq’, chuqa’ chuwäch retalil k’utunem, chuqa’ chuwäch retal “''admiración''”.==
''Uso de mayúsculas después de punto, después de signos de interrogación y después de signos de admiración. '''., ¿ ?, ¡ !'''''
Uso de mayúsculas después de punto, después de signos de interrogación y después de signos de admiración. ., ¿ ?, ¡ !
'''Rokisaxik ri nimatz’ib’ chuwäch chuq’, chuqa’ chuwäch retalil k’utunem, chuqa’ chuwäch retalil mayel (''signo de admiración'').'''
Rokisaxik ri nimatz’ib’ chuwäch chuq’, chuqa’ chuwäch retalil k’utunem, chuqa’ chuwäch retalil mayel (signo de admiración).
<poem>
K’amb’äl tzij:
K’amb’äl tzij:
Xq’aj ri che’. Ri winaqi’ xkib’än si’ chi re.
Xq’aj ri che’. Ri winaqi’ xkib’än si’ chi re.
¿La achike xabän rat? Rïn xib’e pa tijob’äl.
¿La achike xabän rat? Rïn xib’e pa tijob’äl.
¡Ay! Xinxib’ij wi’.
¡Ay! Xinxib’ij wi’.
</poem>
Uso de signos de puntuación.
==Rokisaxik richin ri altz’ib’.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
''Uso de signos de puntuación.''
Rokisaxik richin ri altz’ib’.
Rokisaxik richin ri altz’ib’.
Ri rub’eyal rokisaxik richin ri altz’ib’ ke re’:
Ri rub’eyal rokisaxik richin ri altz’ib’ ke re’:
Chuq’ (.): Ri rusamaj re ti retal tz’ib’ re’, ja ri nuya’ retal chi jun b’ab’ xk’is. Chi ri’ npe chik chi rij jun k’ak’a’ na’oj. K’amb’äl tzij: Xeb’epalaqin. Jeb’ël rub’anon ri q’ij.
<poem>
Qajichuq’ (. Punto y aparte): Chuqa’, nujäch ruwäch jun cholaj tzij. Toq nk’is ri na’oj nqajo’ nqaya’. K’a ri’ nchapatäj jun chik na’oj. Nujäch kiwäch ka’i’ na’oj. K’amb’äl tzij:
'''Chuq’ (.)''': Ri rusamaj re ti retal tz’ib’ re’, ja ri nuya’ retal chi jun b’ab’ xk’is. Chi ri’ npe chik chi rij jun k’ak’a’ na’oj. K’amb’äl tzij: '''Xeb’epalaqin. Jeb’ël rub’anon ri q’ij.'''
A Xwan xb’e samäj pa juyu’.
'''Qajichuq’ (. ''Punto y aparte''):''' Chuqa’, nujäch ruwäch jun cholaj tzij. Toq nk’is ri na’oj nqajo’ nqaya’. K’a ri’ nchapatäj jun chik na’oj. Nujäch kiwäch ka’i’ na’oj. K’amb’äl tzij:
Ri rutz’i’ ri a Lu’, xuchäp jun umül pa juyu’.
'''A Xwan xb’e samäj pa juyu’.'''
K’ischuq’ (. Punto final): Chuqa’ nuk’üt ri ruk’isik richin jun tz’ib’, jun tzijonem.
'''Ri rutz’i’ ri a Lu’, xuchäp jun umül pa juyu’.'''
'''K’ischuq’ (. Punto final):''' Chuqa’ nuk’üt ri ruk’isik richin jun tz’ib’, jun tzijonem.
</poem>
'''Tzij chi re ri tijonel'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
Jun na’oj ri yalan xkojruto’ richin nketamaj ri tijoxela’ chi rij ri altz’ib’, ja ri sik’inïk. Chuqa’ w e nqab’ij chi ke ri tijoxela’ chi tikitz’ib’aj jun wuj chi re ri kite’ kitata’, chi re ri k’amöl b’ey, chi re jun tijonel richin nkipeyoj, richin nkiya’ rutzijol jun atuxtäq xk’ulwachitäj. Toq ri ak’wala’ ketaman chi jun chik winäq nsik’in ri nkitz’ib’aj rije’, nkikanon rub’eyal richin ütz nkib’än chi re rutz’ib’axik ri nkitz’ib’aj.
Toq rije’ nkik’utuj rub’eyal rutz’ib’axik jun tzij ja ri’ toq k’o chi xtiqaya’ ronojel ri qana’oj chi ke.
Toq rije’ nkik’utuj rub’eyal rutz’ib’axik jun tzij ja ri’ toq k’o chi xtiqaya’ ronojel ri qana’oj chi ke.
K’atzinel chi ri tijonel toq nusik’ij wuj kik’in ri ak’wala’, k’o chi nuk’üt akuchi’ b’enäq wi’ chupam ri sik’inïk rik’in ruwi’ ruq’a’ o jun chik atuxtäq. K’a ri’ tikirel nqak’utuj chi ke ri tijoxela’ chi tikisik’ij chuqa’ rije’ ri wuj. Jantape’ ri taq ak’wala’ nk’atzinej chi ke jun k’amb’äl tzij richin ri rub’eyal k’o chi nkisik’ij jun wuj. Chupam ri tijob’äl ja ri tijonel ri k’o chi nok ri k’amb’äl tzij.
K’atzinel chi ri tijonel toq nusik’ij wuj kik’in ri ak’wala’, k’o chi nuk’üt akuchi’ b’enäq wi’ chupam ri sik’inïk rik’in ruwi’ ruq’a’ o jun chik atuxtäq. K’a ri’ tikirel nqak’utuj chi ke ri tijoxela’ chi tikisik’ij chuqa’ rije’ ri wuj. Jantape’ ri taq ak’wala’ nk’atzinej chi ke jun k’amb’äl tzij richin ri rub’eyal k’o chi nkisik’ij jun wuj. Chupam ri tijob’äl ja ri tijonel ri k’o chi nok ri k’amb’äl tzij.
Rokisaxik ri ixmutuq’ (, )
Ri rusamaj, ri ixmutuq’ ja ri nuya’ jun ti ch’utin uxlanem chupam ri b’ab’, k’a ri’ nachäp jub’ey chik rusik’ixik ri tzij.
'''Rokisaxik ri ixmutuq’ (, )'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
''Ri rusamaj, ri ixmutuq’ ja ri nuya’ jun ti ch’utin uxlanem chupam ri b’ab’, k’a ri’ nachäp jub’ey chik rusik’ixik ri tzij.''
K’amb’äl tzij: Xeb’apalaqin pa raqän ya’ ri taq ak’wala’, k’a ri’ xeb’e chi kochoch, cha’.
K’amb’äl tzij: Xeb’apalaqin pa raqän ya’ ri taq ak’wala’, k’a ri’ xeb’e chi kochoch, cha’.
Chuqa’ richin nqacholajij jalajoj atuxtäq chupam jun tzijonem. K’amb’äl tzij: ri nute’ xekik’äm pe ajache’l, tura’s, tapa’l, päk chi ke ri taq ak’wala’.
Chuqa’ richin nqacholajij jalajoj atuxtäq chupam jun tzijonem. K’amb’äl tzij: ri nute’ xekik’äm pe ajache’l, tura’s, tapa’l, päk chi ke ri taq ak’wala’.
Chuq’tuq’ (;)
'''Chuq’tuq’ (;)'''
<poem>
Rusamaj re ja ri nrelesaj rokisaxik richin ri jun chuq’. Yerutün ka’i’ b’ab’.
Rusamaj re ja ri nrelesaj rokisaxik richin ri jun chuq’. Yerutün ka’i’ b’ab’.
Noq’ ri ak’wal. + Xkanäj kan ri ak’wal. Noq’ ri ak’wal; xkanäj kan.
Noq’ ri ak’wal. + Xkanäj kan ri ak’wal. Noq’ ri ak’wal; xkanäj kan.
Xb’e ri xta Nikte’. + Xrajo’ xuchäp ri tz’i’. Xb’e ri xta Nikte’; xrajo’ xuchäp ri tz’i’.
Xb’e ri xta Nikte’. + Xrajo’ xuchäp ri tz’i’. Xb’e ri xta Nikte’; xrajo’ xuchäp ri tz’i’.
Chuqa’ nokisäx wi okisan chik k’ïy ri ixmutuq’ (coma):
Chuqa’ nokisäx wi okisan chik k’ïy ri ixmutuq’ (''coma''):
K’o chi xojkanäj kan pa jay; ri ak’wala’, ri achi’a’, ri ixoqi’; xojwär kan, pa ch’at, pan ulew, pa taq ch’akät.
K’o chi xojkanäj kan pa jay; ri ak’wala’, ri achi’a’, ri ixoqi’; xojwär kan, pa ch’at, pan ulew, pa taq ch’akät.
Chupam chuqa’ re’ rub’eyal re’:
Chupam chuqa’ re’ rub’eyal re’:
Xojb’e pa b’ey; ütz ta pe’ manaq qaxajab’. Kachuq’ (dos puntos):
'''Xojb’e pa b’ey; ütz ta pe’ manaq qaxajab’. Kachuq’ (''dos punto''s):'''
Chuwäch nqab’ij ri xb’ix ruma jun chik winäq.
Chuwäch nqab’ij ri xb’ix ruma jun chik winäq.
Ri a Xwan chupam ri ruwuj xub’ij: “Rïn xik’amo pe kichin ri kaqchikela’ wawe’”.
Ri a Xwan chupam ri ruwuj xub’ij: “Rïn xik’amo pe kichin ri kaqchikela’ wawe’”.
Toq k’o nqaq’axaj tzij.
Toq k’o nqaq’axaj tzij.
Yikanäj kan chi wochoch: najin jäb’, in kosinäq.
Yikanäj kan chi wochoch: najin jäb’, in kosinäq.
Niqaya’ jun na’oj pa ruwi’ jun atuxtäq:
Niqaya’ jun na’oj pa ruwi’ jun atuxtäq:
Najin jäb’, in kosinäq: yikanäj kan chi wochoch.
Najin jäb’, in kosinäq: yikanäj kan chi wochoch.
Toq k’o chi nqacholajij jalajoj atuxtäq.
Toq k’o chi nqacholajij jalajoj atuxtäq.
Xulöq’ pe: si’, läq, ya’l, pop, äk’, ri nutata’.
Xulöq’ pe: si’, läq, ya’l, pop, äk’, ri nutata’.
Oxchuq’ (…).
'''Oxchuq’ (…).'''
Nisamäj achi’el ta ri chuq’, po tikirel na nub’ij jub’a’ chik.
Nisamäj achi’el ta ri chuq’, po tikirel na nub’ij jub’a’ chik.
Man wetaman ta… xa nwajo’…. Yab’e ta b’a’ chwij pa b’ey.
Man wetaman ta… xa nwajo’…. Yab’e ta b’a’ chwij pa b’ey.
Richin nqab’ij chi tikirel na k’o jub’a’ chik tzij xa xe man k’atzinel ta chi nqab’ij qa.
Richin nqab’ij chi tikirel na k’o jub’a’ chik tzij xa xe man k’atzinel ta chi nqab’ij qa.
Tikirel nawak’axaj q’ojom, natz’ët saqk’utb’äl, yatetz’an… xa b’a’ achike.
Tikirel nawak’axaj q’ojom, natz’ët saqk’utb’äl, yatetz’an… xa b’a’ achike.
Toq nqajo’ nqaya’ kan choj ke ri’ jun tzij.
Toq nqajo’ nqaya’ kan choj ke ri’ jun tzij.
Toq rïn xinel el pa nutinamit… Kojch’o chi rij ri nute’, ütz?
Toq rïn xinel el pa nutinamit… Kojch’o chi rij ri nute’, ütz?
Richin man nqakamuluj ta rutzij jun winäq.
Richin man nqakamuluj ta rutzij jun winäq.
Ri tzij richin ri Konjel keyakatäj, man ta k’o nkanäj kan… jantape’ nkokisaj ri winaqi’.
Ri tzij richin ri Konjel keyakatäj, man ta k’o nkanäj kan… jantape’ nkokisaj ri winaqi’.
Richin nawetaj kan ach’ab’äl chi rij jun atuxtäq po man jun chik nab’ij.
Richin nawetaj kan ach’ab’äl chi rij jun atuxtäq po man jun chik nab’ij.
Kab’iyin pa m…
Kab’iyin pa m…
Richin man nqab’ij ta ronojel rutzij jun chik winäq pa jun chik wuj.
Richin man nqab’ij ta ronojel rutzij jun chik winäq pa jun chik wuj.
Ri Popol Wuj nub’ij “…Xkikuch kitziij, kina’ooj…”
Ri Popol Wuj nub’ij “…Xkikuch kitziij, kina’ooj…”
Toq man nqajo’ ta nqab’ij jun tzij.
Toq man nqajo’ ta nqab’ij jun tzij.
“Xkikuch (…) kina’ooj”
“Xkikuch (…) kina’ooj”
Toq kan k’ow jub’a’ rub’ixik ri na’oj.
Toq kan k’ow jub’a’ rub’ixik ri na’oj.
La yawa’… o man yawa’ ta…?
La yawa’… o man yawa’ ta…?
Retalil k’utunem ¿?
'''Retalil k’utunem ¿?'''
Nqokisaj toq k’o jun k’utunïk nqab’än.
Nqokisaj toq k’o jun k’utunïk nqab’än.
¿La at tijoxel rat?
¿La at tijoxel rat?
¿Achike ab’i’ rat?
¿Achike ab’i’ rat?
Retalil mayel ¡!
'''Retalil mayel ¡!'''
Toq nub’ij chi k’o nqamäy. O nuya’ q’ij richin nqamäy. Toq k’o yojruxib’ij, toq nqaloq’oq’ej jun achike.
Toq nub’ij chi k’o nqamäy. O nuya’ q’ij richin nqamäy. Toq k’o yojruxib’ij, toq nqaloq’oq’ej jun achike.
¡Ütz!, ¡Ay! ¡At nukotz’i’j!
¡Ütz!, ¡Ay! ¡At nukotz’i’j!
Kach’ut.
'''Kach’ut.'''
Jun ruwäch tz’ib’. Nokisäx ke re’:
Jun ruwäch tz’ib’. Nokisäx ke re’:
Natäx rutzij jun chik winäq chupam ri nqatz’ib’aj.
Natäx rutzij jun chik winäq chupam ri nqatz’ib’aj.
Ri q’asän nutata’ xub’ij: “Kixsamäj, man yixq’oran richin ütz ik’aslem niwïl”.
Ri q’asän nutata’ xub’ij: “Kixsamäj, man yixq’oran richin ütz ik’aslem niwïl”.
Richin nqanataj rub’i’ jun wuj, jun samaj.
Richin nqanataj rub’i’ jun wuj, jun samaj.
Runa’ojixik richin ri wuj: “Chilam B’alam”
Runa’ojixik richin ri wuj: “Chilam B’alam”
Richin nqaq’alajirisaj ruq’ajarik jun tzij.
Richin nqaq’alajirisaj ruq’ajarik jun tzij.
Ri “b’ab’” nel chi tzij ‘ jun cholaj taq tzij nub’ij jun na’oj. ’
Ri “b’ab’” nel chi tzij ‘ jun cholaj taq tzij nub’ij jun na’oj. ’
Rutzijoxik achike ri ajilab’äl.
</poem>
==rutzijoxik richin ri ajilab’äl.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
'''Rutzijoxik achike ri ajilab’äl.'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
Ri ajilab’äl jalajöj rub’eyal nokisäx wi, chuqa’ ke ri’ jalajoj rub’eyal e k’o.
Ri ajilab’äl jalajöj rub’eyal nokisäx wi, chuqa’ ke ri’ jalajoj rub’eyal e k’o.
Toq nqokisaj ri ajilab’äl tikirel yojch’o chi rij ri q’ijob’äl, chuqa’ ke ri’ chi rij ri: wachinäq.
Toq nqokisaj ri ajilab’äl tikirel yojch’o chi rij ri q’ijob’äl, chuqa’ ke ri’ chi rij ri: wachinäq.
Tikirel nqatz’ib’aj rik’in tz’ib’, chuqa’ rik’in retal ajilab’äl.
Tikirel nqatz’ib’aj rik’in tz’ib’, chuqa’ rik’in retal ajilab’äl.
Wa’ix =
#Wa’ix
Jun 1
#Jun
Ka’i’ 2
#Ka’i’
Oxi’ 3
#Oxi’
Kaji’ 4
#Kaji’
Wo’o’ 5
#Wo’o’
Waqi’ 6
#Waqi’
Wuqu’ 7
#Wuqu’
Waqxaqi’ 8
#Waqxaqi’
B’eleje’ 9
#B’eleje’
Lajuj 0
#Lajuj
Julajuj !
#Julajuj
Kab’lajuj “
#Kab’lajuj
Oxlajuj #
#Oxlajuj
Kajlajuj $
#Kajlajuj
Wo’lajuj %
#Wo’lajuj
Waqlajuj &
#Waqlajuj
Wuqlajuj /
#Wuqlajuj
Waqxaqlajuj (
#Waqxaqlajuj
B’elejlajuj )
#B’elejlajuj
Juk’al/juwinäq
#Juk’al/juwinäq
Jun rukak’al
#Jun rukak’al
Ka’i’ rukak’al
#Ka’i’ rukak’al
Oxi’ rukak’al
#Oxi’ rukak’al
Kaji’ rukak’al
#Kaji’ rukak’al
Wo’o’ rukak’al
#Wo’o’ rukak’al
Waqi’ rukak’al
#Waqi’ rukak’al
Wuqu’ rukak’al
#Wuqu’ rukak’al
Waqxaqi’ rukak’al
#Waqxaqi’ rukak’al
B’eleje’ rukak’al
#B’eleje’ rukak’al
Lajuj rukak’al
#Lajuj rukak’al
Julajuj rukak’al
#Julajuj rukak’al
Kab’lajuj rukak’al
#Kab’lajuj rukak’al
Oxlajuj rukak’al
#Oxlajuj rukak’al
Kajlajuj rukak’al
#Kajlajuj rukak’al
Wo’lajuj rukak’al
#Wo’lajuj rukak’al
Waqlajuj rukak’al
#Waqlajuj rukak’al
Wuqlajuj rukak’al
#Wuqlajuj rukak’al
Waqxaqlajuj rukak’al
#Waqxaqlajuj rukak’al
B’elejlajuj rukak’al
#B’elejlajuj rukak’al
Kak’al/kawinäq
#Kak’al/kawinäq
Ke re’ tikirel nqajilaj chi juk’al chi juk’al k’a jun q’o’.
Kak’al 40
Ke re’ tikirel nqajilaj chi juk’al chi juk’al k’a jun q’o’.
Oxk’al 60
Kajk’al 80
:Kak’al 40
Wok’al 100
:Oxk’al 60
:Kajk’al 80
Redacción y escritura de: párrafos, descripciones, relato corto, consejos
:Wok’al 100
Rusamajisaxik chuqa’ rutz’ijb’axik
==Rusamajixik, rutz’ib’axik richin mob’ab’, richin tzijoxkil, richin ko’öl taq xoq’o’, chuqa’ taq pixab’.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
''Redacción y escritura de: párrafos, descripciones, relato corto, consejos''
'''Rusamajisaxik chuqa’ rutz’ijb’axik'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
richin mob’ab’, richin tzijoxkil, richin ko’öl taq xoq’o’, chuqa’ taq pixab’.
richin mob’ab’, richin tzijoxkil, richin ko’öl taq xoq’o’, chuqa’ taq pixab’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
==Nutzijoj rij ri la’il ajkuqul chupam jun tzijonem.==
''Describe al o el personaje principal de un texto o relato.''
==Nutzijoj rij ri ruka’n ajkuqul chupam jun tzijonem.==
''Describe los personajes principales secundarios de un texto o relato.''
==Nub’ij achike rub’anikil ri kuqulib’äl akuchi’ nk’ulwachitäj wi jun na’oj.==
''Describe los escenarios de un relato sobre un hecho real o imaginario.''
==Nretamaj kiwäch ri t’as, ri jalt’as ri tikirel nrokisaj richin nub’ij achike kib’anikil ri ajkuqul richin jun tzijonem. ==
''Reconoce sustantivos y adjetivos que ayudan a describir a los personajes y sus acciones.''
==Nub’ij achike ri k’ayewal, ri na’oj k’o chi nb’an, chuqa’ ri rub’eyal nusöl ri’ ri tzijonem.==
''Explica el problema, la acción y la resolución de un relato.''
'''Ri ak’wala’ ri xe’ok inüp che’'''
Ojer ojer kan, cha’ ri’, jun achin xkäm ri rixjayil, cha’. Re achi re’ xek’oje’ kan ka’i’ taq ralk’wal: jun ti xtän ruk’in jun ti ala’.
Ojer ojer kan, cha’ ri’, jun achin xkäm ri rixjayil, cha’. Re achi re’ xek’oje’ kan ka’i’ taq ralk’wal: jun ti xtän ruk’in jun ti ala’.
Toq xik’o ka’i’ juna’, ri achin xukanoj jun chik ixöq. Xa xe k’a chi re ixöq re’ manaq yerajo’ ta ri ralk’wal ri achi: _Man yewajo’ ta la awalk’wal _ xub’ij chi re ri achi. _Tab’ana’ utzil keb’e’asacha’ kan pa juyu’. K’a te’ nub’ij ke ri’, toq ri ti xtän k’oj chuwäch ri jay, xrak’axaj ri xub’ij ri ixöq. Rija’ xub’ij chi re ri ti ruxib’al chi ri ruyaj te’ nrajo’ chi yeb’esach kan pa juyu’.
Toq xik’o ka’i’ juna’, ri achin xukanoj jun chik ixöq. Xa xe k’a chi re ixöq re’ manaq yerajo’ ta ri ralk’wal ri achi: _Man yewajo’ ta la awalk’wal _ xub’ij chi re ri achi. _Tab’ana’ utzil keb’e’asacha’ kan pa juyu’. K’a te’ nub’ij ke ri’, toq ri ti xtän k’oj chuwäch ri jay, xrak’axaj ri xub’ij ri ixöq. Rija’ xub’ij chi re ri ti ruxib’al chi ri ruyaj te’ nrajo’ chi yeb’esach kan pa juyu’.
Ri ch’uti ala’ xub’ij: _wakami, toq xkojruk’waj el ri qatata’ tqak’waj el chaj k’a ri’ nqaya’ kan pa b’ey richin ke ri’ manaq xkojsach ta kan _xcha’.
Ri ch’uti ala’ xub’ij: _wakami, toq xkojruk’waj el ri qatata’ tqak’waj el chaj k’a ri’ nqaya’ kan pa b’ey richin ke ri’ manaq xkojsach ta kan _xcha’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(139).png|center|300px]]
Qitzij na wi, pa ruka’n q’ij ri achi xub’ij chi ke ri taq ak’wala’: _Wakami yojb’e pa juyu’ tik’waj jub’a’ iway, jub’a’ iya’. Ri ti ala’ xuk’waj ri ya’ pa jun tzuy. Xeb’iyin nik’aj q’ij. Toq xe’apon pa juyu’, ri kitata’ xub’ij chi ke: _Kixtz’uye’ kan wawe’, yipe yan, xa xe ninb’ek’ama’ na pe ri qasi’.
Qitzij na wi, pa ruka’n q’ij ri achi xub’ij chi ke ri taq ak’wala’: _Wakami yojb’e pa juyu’ tik’waj jub’a’ iway, jub’a’ iya’. Ri ti ala’ xuk’waj ri ya’ pa jun tzuy. Xeb’iyin nik’aj q’ij. Toq xe’apon pa juyu’, ri kitata’ xub’ij chi ke: _Kixtz’uye’ kan wawe’, yipe yan, xa xe ninb’ek’ama’ na pe ri qasi’.
Pa jun ramaj ri ak’wala’ xkoyoj ri kitata’, man jun k’oj ta chik. Ri ak’wala’ xkichäp rukanoxik akuchi’ xkiya’ wi kan ri chaj, akuchi’ kiya’om kan retal. Ja ri chaj xkojqaj el, ke ri’ xeb’e’apon chik pa kochoch.
Pa jun ramaj ri ak’wala’ xkoyoj ri kitata’, man jun k’oj ta chik. Ri ak’wala’ xkichäp rukanoxik akuchi’ xkiya’ wi kan ri chaj, akuchi’ kiya’om kan retal. Ja ri chaj xkojqaj el, ke ri’ xeb’e’apon chik pa kochoch.
Toq ri kiyajte’ xerutz’ët xyakatäj royowal k’a ri’ xub’ij chik chi re ri achi:
Toq ri kiyajte’ xerutz’ët xyakatäj royowal k’a ri’ xub’ij chik chi re ri achi:
_Xa man xe’asäch ta kan la awalk’wal k’a ri’ xub’ij chik chi re ri achi:
_Xa man xe’asäch ta kan la awalk’wal k’a ri’ xub’ij chik chi re ri achi:
_Wakami xke’ak’waj jun b’ey chik. Keb’e’asacha’ kan.
_Wakami xke’ak’waj jun b’ey chik. Keb’e’asacha’ kan.
Pa ruka’n q’ij, ri achi xeruk’waj el ri ralk’wal jun b’ey chik.
Pa ruka’n q’ij, ri achi xeruk’waj el ri ralk’wal jun b’ey chik.
Wakami ri ak’wala’ xkik’waj el ixim. Chupam ronojel ri b’ey xkiya’ kan ri ixim. Xa xe k’a ri ixim xetij kuma ri tz’ikina’. Man jun ixim xkiya’ kan ri tz’ikina’.
Wakami ri ak’wala’ xkik’waj el ixim. Chupam ronojel ri b’ey xkiya’ kan ri ixim. Xa xe k’a ri ixim xetij kuma ri tz’ikina’. Man jun ixim xkiya’ kan ri tz’ikina’.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(140).png|center|350px]]
Toq xe’apon pa juyu’, ri tata’aj xub’ij chik chi ke: _kixtz’uye’ kan pa ruwi’ la jun ab’äj la’, rïn yipe yan, xa xe nb’ek’ama’ na ri qasi’ _xcha’ kan chi ke. Pa jun ti ramaj, ri taq ak’wala’ xkichäp royoxik ri kitata’. Ri kitata’ man jun k’oj ta chik. Toq ri taq ak’wala’ xkikanoj ri ixim man jun xkïl ta chik, ri tz’ikina’ xkitïj yan el. Ri taq ak’wala’ chuxe’ jun che’ xkichäp oq’ej.
Toq xkitz’ët, ri che’ xjaqatäj rupam k’a ri’ xub’ij pe chi ke chi ke’ok ok chupam: _kixok pe kixtz’uye’ wawe’_ cha’ ri che’ chi ke.
Toq xkitz’ët, ri che’ xjaqatäj rupam k’a ri’ xub’ij pe chi ke chi ke’ok ok chupam: _kixok pe kixtz’uye’ wawe’_ cha’ ri che’ chi ke.
Ri taq ak’wala’ kixib’in ki’, xe’ok ok chupam ri che’. Ruk’in re’ ri taq ak’wala’ xe’ok kan che’. Re che’ re’, cha’, ja re’ ri inüp rub’I’ wakami. Ke ri’ nkitzijoj ri qati’t qamama’
Ri taq ak’wala’ kixib’in ki’, xe’ok ok chupam ri che’. Ruk’in re’ ri taq ak’wala’ xe’ok kan che’. Re che’ re’, cha’, ja re’ ri inüp rub’I’ wakami. Ke ri’ nkitzijoj ri qati’t qamama’
Serie tzijonïk
<poem>Serie tzijonïk, Kitzijonïk qati’t qamama’, Narraciones de nuestros abuelos y abuelas. OKMA 2005</poem>
Kitzijonïk qati’t qamama’
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(141).png|center|350px]]
Narraciones de nuestros abuelos y abuelas.
OKMA 2005
==Rutz’ib’axik richin ko’öl taq tzijonem richin nkitzolij tzij chi rij ri k’utunïk pa ruwi’ ri ketamab’al.==
Escritura de pequeños textos para responder a preguntas de autoconocimiento.
''Escritura de pequeños textos para responder a preguntas de autoconocimiento.''
Rutz’ib’axik richin ko’öl taq tzijonem richin nkitzolij tzij chi rij ri k’utunïk pa ruwi’ ri ketamab’al.
'''Rutz’ib’axik richin ko’öl taq tzijonem richin nkitzolij tzij chi rij ri k’utunïk pa ruwi’ ri ketamab’al.'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
#Chupam ri ramaj richin jäb’ pa nutinamit, rïn ütz nintz’ët ri…
#Chupam ri nimaq’ij richin ri nutinamit qas ütz nintz’ët ri…
#Rïn nwajo’ ta nb’anatäj ke re’…
#Ja rïn ma nwajo’ ta nkib’ij itzel pa nuxikin…
#Pa nutijob’äl, wakami’ najin nk’ulwachitäj ri…
#Pa tijob’äl yojetz’an ri …
#Ri xinb’än pa wochoch iwir rïn ja ri…
#Man ütz ta nqatorij kan ixim pa b’ey ruma…
==Rutz’ib’axik richin: a) ch’utirisanem tzij b) moch’öch c) k’aslemal.==
''Redacción y escritura de: A) Resúmenes, B) leyenda, C) biografías.''
Rutz’ib’axik richin: ch’utirisanem tzij, moch’öch, k’aslemal.
Rutz’ib’axik richin: ch’utirisanem tzij, moch’öch, k’aslemal.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
==Rutz’ib’axik richin pach’um tzij.==
Redacción de poesía.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
Rutz’ib’axik richin pach’um tzij.
''Redacción de poesía.''
'''Rutz’ib’axik richin pach’um tzij.'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
Wawe’ k’atzinel chi nqak’üt chi kiwäch ri taq ak’wala’, achike rub’eyal nqab’än chi re jun pach’um tzij.
Wawe’ k’atzinel chi nqak’üt chi kiwäch ri taq ak’wala’, achike rub’eyal nqab’än chi re jun pach’um tzij.
Ri kotz’i’j
'''Pach’um tzij'''
*Chupam re rub’eyal tzijonem re’ jantape’ nch’o chi rij ri nuna’ jun winäq chi re jun chik winäq, jun chiköp, jun che’, jun kotz’i’j, jun atuxtäq, achoj chi rij ntikïr nuya’ ri runa’oj chi rij richin nub’ij ri ütz chi re.
*Jantape’ nb’an pa taq kokoj cholaj tzij. K’o pach’um tzij ri xa xe jun, pa ka’i’ cholaj tzij b’anon wi.
*Chi ke ri ak’wala’ richin ye’anaq’isaj richin nkib’ij ri nkina’ pa kik’u’x , y chuqa’ richin nkisamajij ri kijolom, tikirel nak’utuj chi ke chi tikib’ana’ pach’um tzij.
*Tikirel nqab’ij chi ke chi tikib’ana’ jun pach’um tzij richin ri kite’. Jun pach’um tzij richin kitata’. Tikirel chuqa’ chi rij ri kich’ab’äl, chi rij jun atuxtäq ri ütz nkitz’ët rije’.
*K’atzinel chi tikirel ta nak’waj jujun wuj richin pach’um tzij chi kiwäch.
*Chuqa’ we chupam ri tinamït k’o jun winäq ajpach’um tzij, tikirel ta yach’o rik’in richin nub’ij ta jun pach’um tzij chi kiwäch ri taq ak’wala’ richin nketamaj el nkib’än pach’um ta tzij rije’.
*Ronojel kisamaj ri taq ak’wala’ k’atzinel chi natzeqeb’a’ ta chuwäch ri tzaq chupam ri atijonijay. Re’ richin nqayäk kik’u’x rije’ chuqa’ richin yetikïr nkisik’ij wuj, pa ronojel ramaj rije’.
*Tikirel nqak’utuj chuqa’ chi ke ri ak’wala’ chi tikib’ana’ pach’um tzij chi ke ri tijonela’, chi ke jun kachib’il, o jun chik. Re’ richin nqab’än chi ke rije’ chi nkitz’ib’aj pa rub’eyal ri kisamaj, ruma ketaman chi k’o jun chik xtisik’in ri kisamaj.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(145).png|right|250px]]
'''Ri kotz’i’j'''
<poem>
Ri kotz’i’j yalan e jeb’ël ok,
Ri kotz’i’j yalan e jeb’ël ok,
e k’o k’ïy
e k’o k’ïy
K’o käq, raxkäq
K’o käq, raxkäq
Ch’utitank’ör kib’anik.
Ch’utitank’ör kib’anik.
Yalan k’atzinel ri kotz’i’j
Yalan k’atzinel ri kotz’i’j
Richin wiqonem
Richin wiqonem
Akuchi’ nwetamaj,
Akuchi’ nwetamaj,
Jalajöj utziläj wachinaq.
Jalajöj utziläj wachinaq.
Toq napon kiq’ij ri anima’i’
Toq napon kiq’ij ri anima’i’
Nkiwïq ri muqub’äl
Nkiwïq ri muqub’äl
Pa nutinamit Pa Su’m
Pa nutinamit Pa Su’m
Rulew su’m.
Rulew su’m.
Marta Xarbuch Buch
<ref>Marta Xarbuch Buch, 9 años. Segundo primaria, Escuela oficial rural mixta, “El Cojobal”, Patzún, Chimaltenango</ref>
9 años. Segundo primaria
Escuela oficial rural mixta
==Nutz’ib’aj ko’öl taq tzijonem richin nutz’ajb’a’ pa jun talutz’ib’ achi’el: talutz’ib’ jay, jun talutz’ib’ wuj, rutzijol wuqq’ij, rutzijol samaj, rutzijol tinamït.==
“El Cojobal”, Patzún, Chimaltenango
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
''Escribe pequeños textos para uso en publicaciones periódicas: periódico mural, periódico, semanario, boletín, revista.''
Nutz’ib’aj ko’öl taq tzijonem richin nutz’ajb’a’ pa jun talutz’ib’ achi’e
Nutz’ib’aj ko’öl taq tzijonem richin nutz’ajb’a’ pa jun talutz’ib’ achi’e
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
==Rutz’ib’axik richin jun rucholb’äl q’ij.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
'''Escritura de un diario interactivo.'''
'''Rutz’ib’axik richin jun rucholb’äl q’ij chi rij xtisik’ïx re lema’ tzijonïk re’ chi qe.'''
Wawe’ k’o chi ri ti ak’wal nusik’ij jun ti tzijonem. K’a ri’ xtak’axäx chi re, k’o chi nukanoj rub’eyal richin nuk’ulub’a’ ri k’utunïk chi re’ rik’in ri tzij ri xerusik’ij qa chupam ri ti tzijonem.
Wawe’ k’o chi ri ti ak’wal nusik’ij jun ti tzijonem. K’a ri’ xtak’axäx chi re, k’o chi nukanoj rub’eyal richin nuk’ulub’a’ ri k’utunïk chi re’ rik’in ri tzij ri xerusik’ij qa chupam ri ti tzijonem.
Ri rajawal chikopi’.
'''Ri rajawal chikopi’.'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
K’o jun q’ij cha’ri’, jun k’ayinel xtzolin pe chi k’ayinïk a jun tinamït, cha’. Toq petenäq pa b’ey xunataj chi nulqa yan ri wayeb’ ik’, ruma k’a ri’ chanm xpe richin nulqa kuk’in ri rach’alal.
K’o jun q’ij cha’ri’, jun k’ayinel xtzolin pe chi k’ayinïk a jun tinamït, cha’. Toq petenäq pa b’ey xunataj chi nulqa yan ri wayeb’ ik’, ruma k’a ri’ chanm xpe richin nulqa kuk’in ri rach’alal.
Ri k’ayinel ruk’amon pe jub’a’ rupwaq richin nulöq’ kaxlanwäy, kotz’i’j, kab’, pom chuqa’ ch’aqa’ chik mololem. Ronojel ri ruloq’om pe nk’atzin chi ke richin nkichajij ri wayeb ik’.
Ri k’ayinel ruk’amon pe jub’a’ rupwaq richin nulöq’ kaxlanwäy, kotz’i’j, kab’, pom chuqa’ ch’aqa’ chik mololem. Ronojel ri ruloq’om pe nk’atzin chi ke richin nkichajij ri wayeb ik’.
Toq petenäq pa b’ey, xxule’ qa ri q’ij chuwäch. K’a ri’ xuna’ojij ri k’ahinel chi man napon ta chik kuk’in ri rach’alal. _Xok pe ri aq’a’_ xub’ij pa ruk’u’x ri k’ayinel. K’a ri’ xb’iyin chik jub’a’ toq xuk’ül jun ch’uti rijiläj achi.
Toq petenäq pa b’ey, xxule’ qa ri q’ij chuwäch. K’a ri’ xuna’ojij ri k’ahinel chi man napon ta chik kuk’in ri rach’alal. _Xok pe ri aq’a’_ xub’ij pa ruk’u’x ri k’ayinel. K’a ri’ xb’iyin chik jub’a’ toq xuk’ül jun ch’uti rijiläj achi.
Ke ri’ xb’e ri k’ayinel chi rij ri ti achi; xa xe jun ti ramaj xeb’iyin toq xuna’, xeb’e’apon chuwäch jun nïm ruwajay. K’oj jun ch’uti ixöq, rixjayil ri ch’uti rijiläj achi. _nan_ xub’ij chi re. _Xpe jun
*Xokoq’a’ tat. ¿Atux nab’än wawe’?
*Rïn yinb’iyaj, ¿ja k’a rat?
*Tat, rïn xa in k’ayinel. In b’enäq k’uk’in wach’alal, xa xe k’a chi xok qa ri aq’a’ chi nuwäch. Wakami nikanoj akuchi’ yinuxlan jub’a’. takuyu’ numak tat, manaq k’a nab’än utzil nwoqxanäj jub’a’ wi’ awuk’in?
*Qitzij tat, xok yan pe ri aq’a’, chuqa’ chuwa’q ntikïr el ri wayeb’ ik’. Wakami ye’el yan pe ri chikopi’, man xa atux xtak’ulwachij pa b’ey. Kak’oje’ kan quk’in k’a, xa chi ri’ ok qa pa xulan k’oj wi ri wochoch. Man yatb’ison, ri awixjayil xulöq’ yan ri kär, xulöq’ yan ri kaxlanwäy, k’o chik ri kab’.
Ke ri’ xb’e ri k’ayinel chi rij ri ti achi; xa xe jun ti ramaj xeb’iyin toq xuna’, xeb’e’apon chuwäch jun nïm ruwajay. K’oj jun ch’uti ixöq, rixjayil ri ch’uti rijiläj achi. _nan_ xub’ij chi re.
*Xpe jun
qach’alal quk’in, xtik’oje’ jun ka’i’ oxi’ q’ij quk’in.
qach’alal quk’in, xtik’oje’ jun ka’i’ oxi’ q’ij quk’in.
Ri ti ri’j ixöq, kan säq chik ri rismal ruwi’, ke re’ xub’ij:
Ri ti ri’j ixöq, kan säq chik ri rismal ruwi’, ke re’ xub’ij:
*¡Aa!, ütz k’a ri’ tat, tik’oje’ quk’in wawe’. Kata’m pe tat, kat’m pe, katok _xub’ij ri ti ixöq.
*Matyox nan_ xub’ij rija’, xok apo.
Ri ixöq xub’ij chi re chi titz’uye’, xa xe k’a chi ri ch’akät k’o chupam ri jay xa jun ib’oy. Ri k’ayinel xtz’uye’ pa ruwi’ ri ib’oy.
Ri ixöq xub’ij chi re chi titz’uye’, xa xe k’a chi ri ch’akät k’o chupam ri jay xa jun ib’oy. Ri k’ayinel xtz’uye’ pa ruwi’ ri ib’oy.
Pa ruka’n q’ij, pa nab’ey q’ij chi re ri wayeb’ ik’, xub’ij ri ch’uti achin chi re ri k’ayinel:
Pa ruka’n q’ij, pa nab’ey q’ij chi re ri wayeb’ ik’, xub’ij ri ch’uti achin chi re ri k’ayinel:
*Wakami röj xa yojb’e pa jun qataqkïl ruma ri’ nwajo’ nk’utuj jun utzil chawe. Röj nqaya’ kan jub’a’ kiway ri qawäj, k’a xtab’än utzil xke’atzüq jub’a’. Ja k’a toa xtok ri aq’a’ nab’än utzil ye’ajäq el konojel ri chikopi’.
Toq ri k’ayinel xuya’ kiway xutz’ët chi k’o jun koral äk’, k’o jun koral kumätz, k’o jun koral umül, k’o jun koral ib’oy, k’o jun koral masat, k’o jun koral köj, k’o jun koral b’alam; ronojel kiwäch chikopi’. Toq xok ri aq’a’ xerujäq el ri chikopi’, xeb’e k’a konojel, xkitaluj el ki’.
Toq ri k’ayinel xuya’ kiway xutz’ët chi k’o jun koral äk’, k’o jun koral kumätz, k’o jun koral umül, k’o jun koral ib’oy, k’o jun koral masat, k’o jun koral köj, k’o jun koral b’alam; ronojel kiwäch chikopi’. Toq xok ri aq’a’ xerujäq el ri chikopi’, xeb’e k’a konojel, xkitaluj el ki’.
Toq xe’ulqa ri taq rijiläj winaqi’, xewa’; xkitïj kaxlanwäy, xkitïj kab’ chuqa’ xkib’an jun kotz’i’j. ke i’ xik’o ri nab’ey, ri ruka’n, ri rox, ri rukaj q’ij chi re ri wayeb’ ik’. Toq xulqa ri ro’ q’ij xb’e chik ri taq rijiläj winaqi’, xa xe k’a xkib’ij kan chi re ri k’ayinel:
Toq xe’ulqa ri taq rijiläj winaqi’, xewa’; xkitïj kaxlanwäy, xkitïj kab’ chuqa’ xkib’an jun kotz’i’j. ke i’ xik’o ri nab’ey, ri ruka’n, ri rox, ri rukaj q’ij chi re ri wayeb’ ik’. Toq xulqa ri ro’ q’ij xb’e chik ri taq rijiläj winaqi’, xa xe k’a xkib’ij kan chi re ri k’ayinel:
*Röj, k’a chuwa’q yojpe. Tab’ana’ utzil wakami pa nik’aj aq’a’ najäq ruchi’ ri jay, xa yepe, yetzolin pe konojel ri chikopi’. _ütz k’a tat, ütz k’a nan, xub’ij ri achi. Pa nik’aj aq’a’ xujäq ruchi’ rixan ri achi; ketaman xe’apon ri kumatzi’, xe’apon ri b’alam, xe’apon ri masat, konojel ri chikopi’ xkimöl ki’, xa xe jun chiköp man xapon ta, ja ri köj.
Pa ruka’n q’ij toq xe’apon ri ch’utaq rijiläj winaqi’ xkib’ij:
Pa ruka’n q’ij toq xe’apon ri ch’utaq rijiläj winaqi’ xkib’ij:
_ At k’o k’ayinel, ja re xojpe, ¿la xepe ri qachikopi’? k’ ari’, ri ti ch’uti achi xeb’erutz’eta’ ri chikopi’, xerajilaj k’a ri’ xub’ij chi re ri k’ayinel chi ütz nb’e ruma xe’ok yan konojel ri kumatzi’, ri b’alam. Man jun chik k’ayewal ta pa b’ey. Xa xe jun chiköp ri man jani k’o ta, man jun okinäq ta.
_ At k’o k’ayinel, ja re xojpe, ¿la xepe ri qachikopi’? k’ ari’, ri ti ch’uti achi xeb’erutz’eta’ ri chikopi’, xerajilaj k’a ri’ xub’ij chi re ri k’ayinel chi ütz nb’e ruma xe’ok yan konojel ri kumatzi’, ri b’alam. Man jun chik k’ayewal ta pa b’ey. Xa xe jun chiköp ri man jani k’o ta, man jun okinäq ta.
_ Richin man jun nak’ulwachij yib’e awuk’in, yatb’enujach’ kan.
_ Richin man jun nak’ulwachij yib’e awuk’in, yatb’enujach’ kan.