Lección 13 - La maceta vacía

De CNB
Ir a la navegación Ir a la búsqueda
Busca en cnbGuatemala con Google

Español | K'iche' | Mam

Q’ij 1 Utzijob’exik ri tzijob’elil (Tatb’exik, tzijonem xuquje’ b’anik)[editar | editar código]

Tiempo Verde.png
30 minutos
Herramientas Verde.png
Semillas

Uwokik[editar | editar código]

  • Todavía no muestre el cartel. Cubra con un pedazo de papel cada una de las cuatro ilustraciones.
  • Diga a sus estudiantes: Chna’taj chi wech che we tijonik ri’ xuquje’ pa nik’aj chik are ksuk’umax le usak’ajil tzijonem kuk’ nik’aj winaq chik...¡Pa ri qak’aslemal nim upatan tzijonem kqakojo are chi’ kujtzijonik!

Pa ri tijonik[editar | editar código]

  • Muestre un grupo de semillas a los estudiantes. Luego, diga: Chi qachomaj chi kinya’ jun ija’ chi wech chi ijujunal. K’ate k’uri’ kinta’ chi wech chi kixtikonik, xuquje’ kinsuj sipanik chi wech we pa oxib’ ik’ kk’am loq ri je’l kotz’i’j xuquje’ nim le kalax loq chi rech le ija’.
  • Diga: Chiwoko iwib’ pa k’ulaj xuquje’ chitzalij uwach ri k’otow chi’aj. ¿Su kqab’ano le ija’ we man kk’iy taj?
  • Muéstreles el primero de los cuatro dibujos del cartel y diga: Chiwila’ le jun wachib’al xuquje’ chitzalij uwach ri k’otow chi’aj. ¿Su kiwil pa we jun wachib’al?
  • Deles 1 minuto para pensar. Luego, diga: Chimaja’ b’ik ruk’ le ch’aqap chomanik. Pa le wachib’al kinwilo. Deje que 6 o 7 estudiantes contesten.
  • Diga: We wachib’al kk’ut chi qawach umajik le tzijob’elil rech jun ukotz’i’jal tinamit kraj kuya’ kanoq le reqale’n. Le tzijob’elil jewa’ umajik. Le ukotz’i’jal tinamit k’o chi k’i junab’ ruk’am xuquje’ kraj kuriq jun alaj ala, wene alaj ali rech kuchap kanoq le reqale’n, pacha’ ne’ Ajpop wene ukotz’i’jal tinamit. Rumal ri’ xusik’ij job’ alaj taq alitomab’ xuquje’ alab’omab’ xuya’ b’ik jun ija’ chi kech rech kkik’am b’ik chi kachoch, rech kkitik, pa oxib’ ik’ ketzalij loq ruk’ ri kotz’i’j. Le je’l kotz’i’j kch’akanik.
  • Destape el segundo dibujo y diga a los estudiantes: Chiwoko iwib’ pa k’ulaj xuquje’ chitzalij uwach ri k’otow chi’aj. ¿Su tajin kk’ulmataj pa we jun wachib’al? ¿Su kichomaj kk’ulmataj na pa we tzijob’elil? Deje que los estudiantes conversen.
  • Después de tres minutos, diga: We jun wachib’al ri’ kk’ut chi qawach utaqexik le tzijob’elil. Kinsik’ij chi wach. “Le José are’ jun ak’al xuk’am b’ik le ija’. Reta’m utikik rech utz kub’ano. Xutik le ija’ pa jun k’olib’al kotz’i’j, we ija’ man xelta uloq. Xuk’ex le ulew man xk’iy ta uloq. Xq’ax keb’ ik’ man xalax ta le ija’”.
  • Destape el tercer dibujo y diga a los estudiantes: Chitzalij uwach ri k’otow chi’aj ¿Su tajin kk’ulmataj pa we jun wachib’al? ¿Su kichomaj kk’ulmataj pa we tzijob’elil? Deje que los estudiantes conversen.
  • Después de tres minutos, diga: We wachib’al ri’ kk’ut utaqexik le tzijob’elil kinsik’ij chi wach. K’ate k’uri’ xopan le q’ij rech ujachik le kotz’i’j chech le ukotz’i’jal tinamit. Ri José xopanik, ruk’am le kolib’al k’otz’i’j maj upam, ri nik’aj taq ak’alab’ xe’opanik kk’am je’l taq kotz’i’j. Ri are’ xb’isonik xa rumal xuchomaj chi man xkowin taj.
  • Destape el cuarto dibujo y diga a los estudiantes: Chitzalij uwach ri k’otow chi’aj. ¿Jas tajin kk’ulmataj pa we wachib’al? ¿Jas ne’ uk’isb’al we jun tzijob’elil? Deje que los estudiantes conversen.
  • Después de tres minutos, diga. We wachib’al ri’ kutzijoj chi qech uk’isb’alil le tzijob’elil, ri kinsik’ij chi wach: Le ukotz’i’jal tinamit xub’ij: “Kinb’isonik xa rumal ixk’i xib’an tzij chi wech. In xinya’ tzakom ija’ chi wech, kelwi chi le ija’ kelta uloq. Ixk’i xitik nik’aj taq ija’ chik. Xa jun chi wech xub’ij saqalaj tzij. Rumal ri’ kumajo are’ kk’amow b’i le eqale’n”.
  • Luego, diga: E k’i tz’ib’anelab’ rech tzijob’elil utz kkina’ kkitzib’aj rech kujchomanik on rech kkik’ut chi qawach. ¿Su kuk’ut chi qawach le tzijob’elil ri’? Dé oportunidad para que dos o 3 estudiantes respondan.
  • Corrija la pronunciación cuando sea necesario.

Upajik eta’manik[editar | editar código]

Durante la lección, observe qué estudiantes participan y quiénes no lo hacen. Observe cómo interactúan las parejas. Escuche si usan oraciones completas y si emplean bien los tiempos verbales. Motive la participación de todos; cuide que participen tanto los niños como las niñas.

Q’ij 2 Utzijoxik le tzijob’elil ub’anik jun chik (Tatb’exik, tzijonem xuquje’ b’anik)[editar | editar código]

Tiempo Verde.png
30 minutos

Pa ri tijonik[editar | editar código]

Tzijob'al
Letras k'iche'.png

Ajpop Rey
B’anal kaxlan wa Panadero
Kamsanel q’ayes Planta venenosa
Kotz’i’j Flor(es)
Ukotz’i’jal tinamit Reyna
Winaq kub’an tzij Persona

  • Diga: Chiwoko iwib’ pa k’ulaj. Chanim chitzijoj jun tzijob’elil kuk’ ri wachib’al keriqitaj pa le perno’jwuj. Chikojo’ wachib’al chi kijujunal. Xuquje’ chikojo’ tzij kuya’ ino’jib’al rech kixq’ax pa jalajoj taq chomab’al chik; Jacha’ ne’: nab’e; K’ate k’uri’, chi uk’isb’alil. Kinya jun k’utb’al chi wech. Nab’e, ri ukotz’i’jal tinamit kraj kuriq jun alaj ala, wene jun alaj ali rech kuk’am ri reqale’n Ajpop wene ukotz’i’jal tinamit. Xuya’ ija’ chi kech le ak’alab’, xuta’ chi kech chi kkitik le kotz’i’j. Kuriq k’ut le José xutik le ija’ xa man xk’iy taj.
  • Diga: Chanim, pa k’ulaj kkitzijoj le tzijob’elil chi kech le kachi’l. Jun k’ulaj chik kkib’an le kkitzijoj le kachi’l.
  • Solicite: Chanim pa k’ulaj, chib’ana utaqexik le tzijob’elil. K’utb’al no’j: “K’ate k’uri’ ri ukotz’i’jal tinamit xujach le reqale’n, le José xjach le eqale’n chi rech xuquje’ le Ajpop. Xq’ax le q’ij xpe k’axk’olil. K’amb’al no’j: Le b’anol kaxla’n wa xpetik xuk’am loq jun meb’a’ ixoq, xuquje’ xub’ij: Le ixoq ri’ ronojel taq q’ij kk’uji’ chi wach le nuk’ay kusiq ruxlab’ le kaxla’n wa... man kutoj taj. Le José xub’ij chi rech le ixoq: Chaya’ loq le pwaq awuk’am. Are’ xub’ano. Le José xutzaytza’ rech ri b’anal kaxla’n wa xuta uch’awib’al ri pwaq. Le José xutzalij le pwaq chech le ixoq, xuquje’ xub’ij chech le b’anal kaxla’n wa. Kinchomaj, utojik le siqonik rech le ruxlab’ le kaxla’n wa are uta’ik le uch’awib’al le pwaq. Le b’anal kaxla’n wa xb’e ruk’ k’anal”.

Upajik eta’manik[editar | editar código]

Durante la lección, observe las habilidades de los estudiantes para recordar el relato que escucharon y cómo aportan vocabulario y enunciados nuevos. Observe sus habilidades para continuar el cuento. Note si usan las palabras indicadas (primero, entonces...). Si los estudiantes tienen dificultades, tome unos minutos para mostrar y explicar cómo lo deben hacer.

Q’ij 3[editar | editar código]

Chak 1. Ajchapal ch’awem (Ch’awonem)[editar | editar código]

Tiempo Verde.png
10 minutos

Uwokik[editar | editar código]

  • Identifique los sonidos que puedan ser difíciles para los estudiantes; por ejemplo, el sonido /j/, como jun, muj, jas.
  • Diga a los estudiantes: Ix, ix ch’ob’ol uch’awib’al tz’ib’ pa le wachib’al, pa ri tijob’al xuquje’ chi uwachulew. Chqila le wachib’al, chib’ij uloq le tzij ruk’am le tz’ib’/j/ jal, jul, ajtij, ija’, Ajaw.
  • Diga a los estudiantes: Kqatatb’ej le tzij kinb’ij chi wech, xuquje’ chiyaka’ le iq’ab’ we k’o uch’awib’al le tzib’ iwuk’ /j/ Kqamaj b’ik: jab’, jul, jalajoj, ajij, ajtij, kotz’i’j, Chanim chiwila’ le kich’awib’al le tzib’ e jalaljoj /j/.
  • Diga: Chiwoko iwib’ pa k’ulaj xuquje’ chichomaj nik’aj tzij chik kech sutaq ri kiwil pa le ja tijob’al, on pa ri ik’aslemal ruk’ le ch’awib’al tzib’, /j/, k’amb’al no’j: ja, ja’, jumul, ichaj, ija’.
  • Diga: Chanim chitzijoj le ino’jib’al chi kech konojel ri wachi’l kicha’ jun tzij ruk’ le tzib’, /j/ xuquje’ kib’an loq chi qech.

Upajik eta’manik[editar | editar código]

Durante la clase, observe si los estudiantes están participando y produciendo sonidos. Retroalimente cuando sea necesario.

Chak 2. Ukamulixik b’ix (Tzijonem)[editar | editar código]

Tiempo Verde.png
20 minutos
Herramientas Verde.png
Una canción (puede ser la incluida en esta lección. También, puede incluirle cambios).

Uwokik[editar | editar código]

  • Diga a los estudiantes: Kqab’ixoj jun b’ix. Kinb’ixoj jun q’e’t, ix kitzalij uwach. Kqamaj b’ik.

We man utz taj le qak’aslemal, ¿su kk’ulmatajik? ¿su kk’ulmatajik?
Le b’anal tzij kk’iy pacha’ le kamsanel q’ayes.
We man utz taj le qak’aslemal, ¿su kk’ulmatajik? ¿su kk’ulmatajik?
Ri k’aslemal kch’uqik ruk’ q’equmal k’axk’olil.
We man utz taj le qak’aslemal, ¿su kk’ulmatajik? ¿su kk’ulmatajik?
Le achi’b’ilixik keja’rik are chi we maj kulb’alk’u’x.
We man utz taj le qak’aslemal, ¿su kk’ulmatajik? ¿su kk’ulmatajik?
Kk’iy loq q’equmal kulb’alk’u’x

  • Pregunte a sus estudiantes: ¿Su xqetamaj pa uwi’ le utz k’aslemal xuquje’ we man kqab’an b’anal tzij? Deje que 2 o 3 estudiantes respondan.

Upajik eta’manik[editar | editar código]

Durante la clase, observe si los estudiantes están participando y produciendo sonidos. Retroalimente cuando sea necesario.

Q’ij 4 Chi jumul kqaya’ ri uchuq’ab’ xuquje’ utz ub’ixik (Tatb’exik xuquje’ tzijonem)[editar | editar código]

Tiempo Verde.png
30 minutos
Herramientas Verde.png
Papelógrafo o pizarrón, yeso o marcadores

Pa ri tijonik[editar | editar código]

  • Diga: Chitzalij uwach we k’otow chi’aj ¿Jas b’anal tzij itom? ¿Jas kk’ulmataj are chi we jun winaq? ¿Jas kk’ulmataj are’ chi we jun winaq man kub’an taj tzij? Escriba y/o dibuje las ideas en el pizarrón.
  • Diga a los estudiantes: Chiwoko keb’ q’e’t; le k’o pa iwikiq’ab’ kub’i’aj “A” le k’o chi imoxq’ab’ kub’i’aj “B”. Chijujunal kixkanaj chi uwach jun iwachi’l. We man kixtz’aqat taj pa k’ulaj kink’oji’ iwuk’.
  • Cuando ya estén formadas las filas, diga: Kinya’ oxmul rilik chi wech rech kitzalij uwach ri k’otow chi’aj. Ronojel mul k’extal le iwachi’l. Pa nab’e mul kiwil le chomanik tz’ib’atal pa le tz’alam tz’ib’ab’al, pa le nik’aj chik kuya taj kiwilo. Le ukab’ xuquje’ le urox mul kikoj le no’jib’al xuquje’ le tzij xkikoj le iwachi’l, chitz’aqatisaj ruk’ nik’aj taq tzij xuquje’ no’jib’al. (Cuando llegue a la tercera parte, cubra el pizarrón o papelógrafo).
  • Diga: ¿Jas b’anal tzij itom? ¿Jas kk’ulmataj are chi we jun winaq kub’an tzij? ¿Jas kk’ulmataj are’ chi we jun winaq man kub’an taj tzij? Le keriqitaj pa le q’e’t “B” kkita le kachi’l.
  • Después de un minuto, más o menos, diga: Le tijoxelab’ rech le q’e’t “A” kixq’ax pa jun k’olib’al, rech jeri’ chi jujunal kiriq chi jun iwachi’l. Le uk’isb’al tijoxel rech le q’e’t kq’ax loq pa nab’e k’olib’al. Chanim chitzalij kitzij le iwachi’l. ¿Jas b’anal tzij itom? ¿Jas kk’ulmataj are chi we jun winaq kub’an tzij? ¿Jas kk’ulmataj are’ chi we jun winaq man kub’an taj tzij? Chna’taj chi wech: we jumul chik nimarisaj le no’jib’al are chi kixch’awik kikoj k’i taq tzij.
  • Después de un minuto, más o menos, diga: Chqab’ana’ oxmul k’exik k’ulaj. Le tijoxelab’ rech le q’e’t “A” kixq’ax pa jun k’olib’al. Chanim chitzalij uwach ri k’otow chi’aj: ¿Jas b’anal tzij itom? ¿Jas kk’ulmataj are chi we jun winaq kub’an tzij? ¿Jas kk’ulmataj are’ chi jun winaq man kub’an taj tzij? Chna’taj chi wech le tzalim tzij nim chi uwach le xq’ax kanoq.
  • Seleccione a los niños o niñas que normalmente no participan y diga: Chanim, jujun iwachi’l kitzijoj chi qech le kino’jib’al. Recuerde que muchos se sienten más seguros después de haber hablado tres veces con otros.

Upajik eta’manik[editar | editar código]

Durante la clase, manténgase cerca de un estudiante para observar cómo cambia sus ideas con cada pareja. Conforme avanza, felicítelo por sus ideas y por su forma de expresarse. Escuche las intervenciones de los estudiantes para identificar si usan enunciados completos y pronuncian bien. Recuerde elogiar los usos correctos del idioma.

Narración de las acciones que les suceden a unos personajes en un espacio y un tiempo determinados.