Lección 13 - La maceta vacía

De CNB
Ir a la navegación Ir a la búsqueda
Busca en cnbGuatemala con Google

Español | K'iche' | Mam

Q’ij 1 Kyxe’l tq’man jun b’ib’etz (Nqob’in, yolil ex b’inchal)[editar | editar código]

Tiempo Azul.png
30 minutos
Herramientas Azul.png
Semillas

B’inchb’il[editar | editar código]

  • Todavía no muestre el cartel. Cubra con un pedazo de papel cada una de las cuatro ilustraciones.
  • Diga a sus estudiantes: Na’ntza kye ajxnaq’tzanjtz ex toj juntl nqo knon tze’n tun qyolin toj tumel tky’iqe tx’qantl xjal... ¡Aju’ nqoyolin toj tumel, nimxix toklen toj qchwinqlal!

Aj tqe xnaq’tzb’il[editar | editar código]

  • Muestre un grupo de semillas a los estudiantes. Luego, diga: Ok qo ximal qa ayine’ kxel nq’one jun ijaj/iyaj te junjun. Yajxi’, ok xel nq’mane tu’n tku’x kyawa’n ex kxe’l jun oyaj te alkye, toj oxe xjaw qama tzaj ti’n jun xa’wan/ tb’anil b’ech ex nim ok elel anq’in ti’j ijaj/iyaj.
  • Diga: Kakab’ kyb’ete ex kytzaq’wentza. Ti’tzan jaku b’ajqe qa mi’n xch’iy ijaj?
  • Muéstreles el primero de los cuatro dibujos del cartel y diga: Kykayinxe’ tilb’ilal lu ex kytzaq’wentza: Ti’ ntzaj kyka’yine toj tilb’ilal lu?
  • Deles 1 minuto para pensar. Luego, diga: Kytzyunxe tu’n jun tuyol: Toj tilb’ilal nxi nka’yine... Deje que 6 o 7 estudiantes contesten.
  • Diga: Aju tilb’ilal lu ntzaj tyek’un aj t-xi qe b’ib’etz ti’j jun tmyal Qajaw qa tajtoq tu’n tkyej tq’on t-xwa’lil. Nxi qe la’j iky lu: “Aju tmyal Qajaw matoq tzaj lq’e tab’q’iyil ex tajtoq jun tal q’a mo txin qa taj tu’n tkyej te tch’xel te tmyal Qajaw. Qu’mtzun e tzaj ttxko’n jwe’ txin ex jwe’ q’a ex xi tq’o’n jun ijaj/iyaj te junjun tu’n t-xi kyiq’in kyja, kokyel kyawa’n ex ktzajel kyanjsa’n, toj oxe xjaw matoq b’echan. Aju tb’anilxi’x b’ech ok kamb’al”
  • Destape el segundo dibujo y diga a los estudiantes: Kakab’ kyb’ete ex kytzaq’wentza: Ti’tzan nb’aj toj tilb’ilal lu?, titzun kyb’ajel toj twitza toj b’ib’etz. Deje que los estudiantes conversen.
  • Después de tres minutos, diga: Aju tilb’ilal lu ntzaj tyek’un ttzajlen la’j. Ok jawel wu’jine: “Aju Chep jun k’wal tk’am jun ijaj. Inxixtoq tzalaj aj tok tawal ex ojtzqi’ntoq tib’aj lu tu’n. Kux tawa’n ijaj toj jun wi’b’il b’ech, naqtzun aju miẍti anq’in. Jaw tch’exb’en tx’otx’ ex mi’n jaw anq’in. Kyb’aj kab’e xjaw, miẍti jaw anq’in”.
  • Destape el tercer dibujo y diga a los estudiantes: Kytzaq’wentza: ti’tzan nb’aj toj tilb’ilal lu? Ti’tzan kyb’ajel toj b’ib’etz toj kywitze’. Deje que los estudiantes conversen.
  • Después de tres minutos, diga: Aju tilb’ilal lu in tzaj tyek’un ttzajlen b’ib’etz ok jawel wu’jine kyeye. “Pon tq’ijlalil tu’n t-xi kyq’in k’wal b’ech te tmyal qajaw. Aju Chep pon tuky’il wib’il b’ech nti’ toj etzun txqantl k’wal pon kyiq’i’n tb’anil b’ech. Nim b’is tzaj toj tanmi Chep kub’ t-xima’n qa ma’toq b’aj il tu’n”.
  • Destape el cuarto dibujo y diga a los estudiantes: Kytzaq’wentza: ti’tzan nb’aj toj tilb’ilal lu? Se’ntzan in ela b’a’n b’ib’etz lu? Deje que los estudiantes conversen.
  • Después de tres minutos, diga. Aju tilb’ilal lu ntzaj tq’aman se’n in ela b’aj b’ib’etz kjawel wu’jine’. “aju tmyal qajaw xi tq’ama’n, “in chin b’isune qu’n aqeye txqan kyxole machi chan yol. Xi nq’one ijaj tzq’ajasa’n kyeye, qu’mtzun, miẍtitoq jun ijaj/iyaj tun tch’iy. Kykyaqile ma tz’ajb’en juntl ijaj kyu’ne mi’n ch’iy ijaj xi nq’one. Naq jun kyxole’ ma tzaj tq’ma’n ax. Qu’mtzun, b’a’n tu’n t-xi tiq’i’n pe’tx”.
  • Luego, diga: Kye txqan ajb’inchal la’j kyaj tu’n kytz’ib’an tu’n tb’ant qximan ex tu’n tzaj tyek’un qe jun ti’xti. Ti’tzan ntzaj tyek’un qe aju la’j lu? Dé oportunidad para que dos o 3 estudiantes respondan.
  • Corrija la pronunciación cuando sea necesario.

Xjelb’itz ex kyujsab’il xnaq’tzb’il[editar | editar código]

Durante la clase, observe qué estudiantes participan y quiénes no lo hacen. Observe cómo interactúan las parejas. Escuche si usan enunciados completos y si emplean bien los tiempos verbales. Motive la participación de todos; cuide que participen tanto los niños como las niñas.

Q’ij 2 La’jil jun la’j ex nab’lil jun ak’a’j tu’mel aj telb’aj (Nqob’in, yolil ex b’inchal)[editar | editar código]

Tiempo Azul.png
30 minutos

Aj tqe xnaq’tzb’il[editar | editar código]

K'loj yol
Letras mam.png

B’isune Triste
Chajyoli’n/jlojyoli’n Mentiras
Ijaj/iyaj Semilla
Jujun Cada uno
K’wal Niño/niña
Qajaw Reyna

  • Diga: Kakab’ kyb’ete kyla’jintze jun la’j ktzajel qe kyi’j tilb’ilal twitz slew u’j. Ilti’j, tu’n tajb’en junjun tilb’ilal kyu’ne, txolb’a’n tten. Ex ok ajb’el qe yol ok chi ajb’el ti’j jun xim tu’n tiky’x ti’j juntl, ikytzan: tnejil, yajxi’, qu’mtzan, qa in b’aj. Ok xel nq’o’ne jun yeky’b’il: tnejil: aju tmyal Qajaw tajb’iltoq tu’n tok yal jun k’wal tu’n tajb’en te ak’a’j tk’wal Qajaw mo tmyal Qajaw. Xi tq’o’n ijaj kye txqan k’wal ex xi tqani’n kye tu’n tok kyawa’n b’ech. Qumtzun aju Chep intoq ku’x tawa’n ijaj/iyaj, naqtzun aju’ mi’n ch’iy...
  • Diga: Jalo, kab’e kakab’ kyb’ete ok tzajel kyla’jin jun la’j qe te qkyaqil. Na’mxtoqtzun, junmojtl ok chi iltzeb’il tichaq ntzaj q’ma’n kyun txqantl kyuky’i’l.
  • Solicite: Ja’lo, kakab’ kyb’ete, kynab’linkse tu’n t-xim tu’n t-xi lajet jun la’j lu. Jun yek’b’il: “yajxi’, aju tmyal Qajaw el b’aj toklen ex Chep ok toklen te tk’wal Qajaw. Atzun tb’et q’ij etzaj qe junjun xitb’il. Yeky’b’il: aju’ b’inchal xwok’ ul tuky’il jun qya/xu’j prowxi’x ex tzaj tq’ama’n: aju qya lu tkyaqil maj in kub’ qe ti’jxi’ nb’inchab’il xwok’ tu’n t-xi tsqo’n tsb’el nxwok’e…ex mi’n tzaj tchjo’n. Atzun Chep xi tq’aman te qya: q’untz jte twitz pwaq weye. Ex tzaj q’o’n pwaq te. Atzun Chep jaw ttxilu’n tu’n t-xi b’i’n tu’n aj b’inchal xwok’ atzun kyq’ojq’ojal twitz pwaq. Aju Chep xi tmeltz’u’n pwaq te qya ex xi tq’ama’n te aj b’inchal xwok’: in chin xima’ne qa jun chojb’il tu’n t-xi tsqo’n xwok’ aju tq’ojq’ojal pwaq in xi tb’i’n. Atzunju ajb’inchal xwok’ anj inxi’xtoq tx’u’jin”.

Xjelb’itz ex kyujsab’il xnaq’tzb’il[editar | editar código]

Durante la clase, observe las habilidades de los estudiantes para recordar el relato que escucharon y cómo aportan vocabulario y enunciados nuevos. Observe sus habilidades para continuar el cuento. Note si usan las palabras indicadas (Tnejil, qu’mtzun...). Si los estudiantes tienen dificultades, tome unos minutos para mostrar y explicar cómo lo deben hacer.

Q’ij 3[editar | editar código]

Aq’untl 1. Tzyul tq’ojq’jal (Tq’ojq’jal)[editar | editar código]

Tiempo Azul.png
10 minutos

Aj tqe xnaq’tzb’il[editar | editar código]

  • Identifique los sonidos que puedan ser difíciles para los estudiantes. Por ejemplo, puede ser el sonido /ky/, como kyiẍ, kywex, kychej.
  • Diga a los estudiantes: Aqeye’ ok chi okele te ub’al tq’ojq’ojal kyoj tilb’ilal toj ja xnaq’tzb’il ex twitz tx’otx’. Qka’yinx jun tilb’ilal, kyq’mantze qe’ yol tuky’il tq’ojq’ojal /ky/ kyiẍ, kywex, kychej.
  • Diga a los estudiantes: Qb’inx aqe’ yol kxel nq’amane kyeye ex kjawel kyiq’in kyq’ob’e qa in b’ant tq’ojq’ojal kyune’ /ky/ qtzyunx: kyiẍ, ky’eq, kywex, ky’ixk’oj, kychej, ky’jaj tz’el kyniky’e ti’j tq’ojq’ojal /ky/ ex tq’ojq’ojal /ky’/.
  • Diga: Kakab’ kyb’ete ex chi ximane’ toj junjuntl yol kyi’j ti’chaq, ti’xti’, nxi kyka’yine’ toj jaxnaq’tzb’il ex toj kychwinqlale tu’n tq’ojq’ojal /ky’/ ik tzunqe yol lu: kyiẍ, ky’eq, kywex, ky’ixk’oj, kychej, ky’jaj...
  • Diga: Ja’lo kyaq’punku kyxime kywitz kyuky’ile, sk’onktze jun yol tun tq’ojq’ojal /ky/ ex kyyek’unkuye’ qeye.

Xjelb’itz ex kyujsab’il xnaq’tzb’il[editar | editar código]

Durante la clase, observe si los estudiantes están participando y produciendo sonidos. Retroalimente cuando sea necesario.

Aq’untl 2. B’itz kab’e maj q’mab’ente (Nqob’in ex yolil)[editar | editar código]

Tiempo Azul.png
30 minutos
Herramientas Azul.png
Una canción (puede ser la incluida en esta lección. También, puede incluirle cambios).

Aj tqe xnaq’tzb’il[editar | editar código]

  • Diga a los estudiantes: Ok xel qb’itzan jun b’itz. Ok xel nb’itzane jun txol ex aqeye ktzajel kymojtzane. Ma chi b’ente, qtzyunx...

Qa nya b’a’n/tniky’al xjalqo, ti’tzan nb’aj?, ti’tzan nb’aj?
Aju’ chalyoli’n in xi qoksla’n se’n qe k’ul b’iyb’il.
Qa nya b’a’n xjalqo, Ti’tzan nb’aj?, Ti’tzan nb’aj?
Aju chwinqlal in ktxet tu’n tz’il te sub’u’n.
Qa nya b’a’n xjalqo, ti’tzan nb’aj?, ti’tzan nb’aj?
Aju’ uky’ilal in kub’ ni’wj qa mi’n qo q’on k’uqb’al k’ujb’aj.
Qa nya b’a’n xjalqo, ti’tzan nb’aj?, ti’tzan nb’aj?
In chi jaw ch’iy muj te nya k’uqb’al k’ujb’aj.

  • Pregunte a sus estudiantes: Ti xb’ant qu’n ti’j b’a’nxjalal/tnikyal ex tu’n mi’n qo chan yol/ jlon? Deje que 2 o 3 estudiantes respondan.

Q’ij 4 In nok tipomal ex tspik’b’il (Nqob’in ex yolil)[editar | editar código]

Tiempo Azul.png
30 minutos
Herramientas Azul.png
Papelógrafo o pizarrón, yeso o marcadores.

Aj tqe xnaq’tzb’il[editar | editar código]

  • Diga: Kytzaq’wentza jun xjel lu: ti’tzan chajyoli’n/jlojyoli’n oje txi kyb’ine’?, ti’tzan kyb’ajel qa jun xjal in chan/ jlon yol?, ti’tzan in b’aj qa jun xjal mi’n q’aman chajyoli’n/jlojyoli’n? Escriba y/o dibuje las ideas en el pizarrón.
  • Diga a los estudiantes: Kyb’inchakuye kab’e txol; aqe toj b’an q’ob’aj. A kyb’i yajqe toj nayej, B kyb’i, ok chin kyjele twitz juntl kyuky’ile qa mixti’ kakab’ kyb’ete ok chin temb’ile kyxole.
  • Cuando ya estén formadas las filas, diga: Ok xel oxe amb’il kyeye tu’n ttzaj kytzaq’wene jun xjel kxel nq’mane. Junjun maj ok temb’il chukchaq kyuky’ile. Tnejil maj jaku txi kyka’yine’ qe’ xim tz’ib’inqe’ twitz slew tz’lan. Aju tkab’ ex toxi’n maj jaku ajb’en qe’ xim ex yol xtz’ajb’en kyu’n kyuky’i’le ma chi kyej kytz’aqtzanke txqantl yol ex xim. (Cuando llegue a la tercera parte, cubra el pizarrón o papelógrafo).
  • Diga: Ti’tzan chajyoli’n/jlojyoli’n oje txi kyb’ine’?, Ti’tzan kyb’ajel qa jun xjal in chan/injlon yol?, Ti’tzan in b’aj qa jun xjal mi’n q’aman chajyoli’n/jlojyoli’n? Aqe te txol B in xi kyb’i’n kyuky’i’l.
  • Después de un minuto, más o menos, diga: A qe’ xnaq’tzanjtz te txol A: Chi laq’exe jun kub’elj, tu’ntzan tten kakab’ kyb’aje chukchaq. Aju b’ajsb’il/mankb’il xnaq’tzanjtz te txol ok jawel yukchi aj t-xi tzyet jun txol. Ja’lo kytzaq’wenxe te kyuky’ile’. Ti’tzan chajyoli’n/jlojyoli’n oje txi kyb’ine’? Ti’tzan kyb’ajel qa jun xjal in chan/jlon yol? Ti’tzan in b’aj qa jun xjal mi’n q’aman chajyoli’n/jlojyoli’n? Kynankuye’ qa, aju’ maj lu il ti’j tu’n tkuwset kyxime nchi yoline’ kyu’n txqantl yol.
  • Después de un minuto, más o menos, diga: Ok qo ch’exb’el toxmaji’n quky’i’l, xnaq’tzanjtz te txol A: Chi laq’ex jun kub’elj. Ja’lo kymojtzantze: Ti’tzan chajyoli’n/jlojyoli’n oje txi kyb’ine’?, titzun kyb’ajel qa jun xjal in chan/jlon yol? ti’tzan in b’aj qa jun xjal mi’n q’man chajyoli’n/jlojyoli’n? Kyna’nkuye’ qa nimxi’x tzaq’web’il kywitz txqantl ma chi kyej.
  • Seleccione a los niños o niñas que normalmente no participan y diga: Ja’lo, jun kyxole’ ktzajel kyq’ama’n aqe’ kyxim. Recuerde que muchos se sienten más seguros después de haber hablado tres veces con otros.

Xjelb’itz ex kyujsab’il xnaq’tzb’il[editar | editar código]

Durante la clase, manténgase cerca de un estudiante para observar cómo cambia sus ideas con cada pareja. Conforme avanza, felicítelo por sus ideas y por su forma de expresarse. Escuche las intervenciones de los estudiantes para identificar si usan enunciados completos y pronuncian bien. Recuerde elogiar los usos correctos del idioma.

Narración de las acciones que les suceden a unos personajes en un espacio y un tiempo determinados.